장음표시 사용
431쪽
VDe judicio in morbis ex urina aliisque &c. 38t
sudores in balneo strigili eκceptos Se olfacere °ustare. Sudor enim, ut GALENUs deflabri
ait, omnium humorum per universam corporis compagem index est: urina Vero tantum Eorum, quae in conceptaculis venarum continentur. N
que haec assertio sundamento destituitur ; nam urina potissimum potui, cui etiam proportionalis est, materiam debet; de craisiores aqueas, dc maxime varii generis salinas, quae per alimenta assumtae suerunt, atque in ipso sanguine proge-Ditae sunt, recrementitias materias e corpore eVehit; quandoquidem renes Sc viae urinariae congruum salium emunctorium constituunt, quin omnis generis salia, sive alcesina, sive acida, sive neutra, volatilia, sive fixa suerint, vel etiam causica, item nitrosa, singulari plane ratione ad re-nale illud vasculosuin cribrum seruntur, de urinam quoque movendi facultate pollent. Por fi-hrosam vero ac poroso- tubulosam cutis texturam, corpus magis a partibus aqueis tenuioribus, de maxime sulphureis, sub forma vaporis, vel madoris, expurgatur.
Pris esse Diligentor tamen hoc loco observandum est: -- ingentem inter perspirationem & sudorem intc ορψμ--. cedine disserentiam. Scilicet pcri piratione , insensibilis halituum e corporis cortice succedit dissatio, adeoque tantummodo piniculae tenuissimae aquear de sulphureae salinae magna quotidie in copia in auras mittuntur, linteaminibus corpori circumvolutis siccis remanentibus: in sudore vero panicular aquear & sulphureae magis cras. sores, peculi iris saporis & odoris, vel istoris Prodeunt, quae curena de indusia conspectius humectant, adeo, ut interulae interdum post sudorem quinque vel sex unciis graviores quam antea deprehendantur, quum contra in perspiratione, pondus indusii per hebdomadem gessati viκ uncia una increscat, ob materiam mucidam oleo-sam crassiorein in poris obhaerescentem. Deinde observamus, perspirationem in robusto, sudoremvicillim magis in imbecilli corpore seri, de plus
etiam materiae excrementitiae illa, quam hoc eX- cludi, ut hinc probe notante SANCTORIO in aureo de Medicina statica libello, corpus a perspiratione longe agilius de levius, a sudatione vero debilius de gravius reddatur. Porro saluberrima illae minus in sensus cadens sordium per corii cem corporis cxcretio magis a vegetiori sanguinis progressuo motu Sc circulo, atque vigore motus cordis de arteriarum oboritur , sudor autem potius a calore & motu intestino partium sulphvrearum, quae in mixtione sanguinis continentur,& a fibrarum & tubulorum culaneorum majori relaxatione, provenit. Tum frequenti constat observatione, sub constitutione auris sicca de ventis eκ eum de borea flantibus, expansiva elastica reddita, &scandente altius in barometro argento vivo, insensialem in corpore perspirationem quam maxime vigere: contra vero sub aere levidi rarefacto, humido, flante potissiimum zeph ro & austro, nec non sub lapsu mercurii, corpus ad sudationem mirum dispositum esse. Quin ipse multiplici observatione confirmatum habeo, quod sub debilitate, a morbo potissmum relicta, M atmosphaera existente admodum levi, humida& pluviosa, sudores ex cutis tubulis largiter profluant, cum urina simul crassore, multum 1edimenti ponente; inducta autem per mutationem Ventorum e contraria plaga spirantaum aeri alia constitutione, protinus ludores re siccentur de cohibeantur , urina quoque largior & tenuior lecedat , corpusque longe Vilius, somnus quietior, animus ad labores magis dispostus de erectior reddatur. Ex quo satis clare intelligitur, tam im signem atque consipicuam esse fluidi aerei Ze a
therei ad mutandos excretorios in corpore motua potentiam, ut supervacaneum & sterile molimensoret, ad occultum quoddam Z Vere imaginarium principium motus in corpore, in e&plican dis hisce phaenomenis, tanquam ad asylum con sugere. .
Haec autem materia, quae per subculaneos tin Sudorisbulos ex intimis corporis penetralibus foras aman- zzz datur, quod valde sulphureae naturae , dc cutis iis i sti praecipuum stilphuris excrementitit, haud secus quam renes salini excrementi, si cmunctorium, plura evincunt. Etenim sudor peculiarem de odorem, Se colorem, de pingvvdinosam quoque su santiam, quae phaenomena , secundum Chymiconam doctrinam , princ I ii sulphurei soboles
sunt, exhibere solet. Et mirum certe, quam in eximie efiiuvia, quae h corpore halant, immo ερο εα etiam ipte sudor, pro ratione aetatum , temperamentorum de ingestorum, diserant. Nimirum qui allio & cupis frequenter utuntur, inficetum dispergunt odorem , contra vero quibus f laveOlentia balsamica, item moschus oc arxhra, infrequentiori usu, gratum spirant. Sic etiam odor sudoris ratione anni tempestatum discrepat, ac assate potissimum acidum, saepe instar aceti vini penetraniis, redolet. Peculiarem quoque sudor in nonnullis morbis de specificum quasi obtinet nidorem , ut in scabie, lue venerea, variolis, morbillis maxime omnium purpura, adca ut vel lolo odore, aegrotantes ejus praesentiam dignoscere queant. Quod quidem quemadmodum de odore in propatulo ost , ita pariter obscrvationibus confiat, quod sudor indusia varici colore tingcre soleat. Placet in huius confirmationem quaedam in Misicellaneis natura curiosorum consignata reconsere exempla, dum Dec. I. An. VI. pag. 2O. atri, Dec. H. An. III. pag. 8 7. sub axillia miniati, An. IV. PV. 2οῖ. caerulei, An. VI. PV. I s. cruenti, An. IV pag. ῖ29. crocei, An. VI. pM.f. rubicundi, pag. 29. viridis, Dec. I. An. o. c VII. p. IIO. lutei ludoris, mentionem injiciunt.
Maxime omnium tamen illud notatu dignum, quod sudor non unius ejusduinque naturae ubique e corpore manci, sed pro diversitate partium va- ωα visse
rius. Ita lpecifici odoris est, qui profluit exca pillitio, & peculiaris odor percipitur, quando re- ρ gio pone aures digito asperius fricatur. Sub axillis graveolens sirpe ostenditur ex sudore nidor, nec non inguine, item in scroto de osse sacro gravem de discrepantem spirat paedorem, Qui a huc differt ab eo, qui inter digitorum pedum interstitia prodit. Ipse quoque sudor copiosor in
una, quam in altera corporis regione manat.
Nain in partibus superioribus, ut capite, collo, dorso Se pectore, item in posterioribus liberplius, parcius vero in insti toribus de anterioribus,erumpit. Jam quidem mirum videri posset, qui eκ uno sonte de materia, sanguinis nempe sinu , tam diversus Se alius ludor 1ccedat; sed mirari desinet, qui considerabit, ita comparatam esse corporis ubique machinam, ut Vol viginti, quos facile numerare liceret, divertar indolis, qualitatis de virtutis succi utiles atque inutilcs, ex una sanguinis massa, secernantur de eX cernantur: haud secus ac in nutritione vegetabilium, ex sola μνa
432쪽
aqua pluvias, pinguiuscula terrestri materia scera , diversae serinae, saporis, coloris, virtutis , consistentiae germina , ut solia, cortices, flores, fructus, succi, gummata generantur ac producuntur. Quod mirabile naturae tam in regno vegetantium , quam animantium negotium , non,
ut quidam somniant, spiritui peculiari architectonico, plastico, aut ut alii omnia moraliter & rati . naliter dirigenti, vel peculiari partium virtuti ab trae rici, splendidis certe ingnorantiae terminis, in acceptis serendum, sed a sola diversa mecha--nica structura, flexura magnitudine de figura
minimorum tubulorum, quae apparet maxime in
glandulis, duci ac derivari debet. Neque ea Propter est quod dubitemus , quin sola tubulo- . rum structura & ductu, ita motus fluidorum
dirigantur, ut crasis, mixtio te unio Fartium cor-Pus constituentium mutetur ac invertatur, & EX Emergente inde nova combinatione de unione
Paritum , alius formae virtutis de qualitatis subsantiae gignantur.
A. XXXI. Jam si porro in causam sudoris de largioris& frequentioris , sive praeternaturalis , inquirimus , illa duplex merito asserenda. Prima est commotio. partium sulphurearum, quae mixtionem sanguinis ingrediuntur, intestina valde agitata comm tio de evolutio, qua ipsa massa sanguinis Se scritandem in excrementitium salino - sulpitumuiri humorem dissolvi incipit. Altera est tubulorum subculaneorum nimia relaxatio, sub qua humo-ies serosi facile secedunt a crassioribus sanguineis, ac sensim protrus eliminantur. Quibus jam positis , lacilo apparebit ratio, quare Omlata ea, quae ad intestinum paritum sanguinis sulphurearum
motum a 3cndum faciunt, ad sudorem moven dum aptillima sint. Horum in nurr mari .m- serenda cholerica corporis constitutio, aetas juvenilis , macilentus corporis habitus, tempus ae-ssivum, paulo vehementior corporis mcitus, aer
calido-humidus australis, vini, praesertim oleoside spirituos, ut Hungarici, potus, & medicamenta, quae oleo subtilillimo evaporabit i imbuta sunt, quo nomine nota sunt ex vemtabilibus radix enulae, putasnidis, o strutii, levisiici, angelicae , imperatoriae , crocus, flores sambuci, ex. animantibus, omnes spiritus de olea destillata, ex mineralium classe flores de lac sulphuris, regulus antimonii medicinalis, sulphur ani imonii, Doctro modo praeparatum de fixatum. Vicissi nin procinctu quoque erit ratio: quare insantes, sones, ohesi, humoribus repleti, otio 3e somno nimium indulgentes, parum ad sudorem dispositi sint, quippe qui spissos non modo de vi Icidos invalis humores , qui dissicilius per minimos cutis tubulos sciuntur, alunt, sed imminutam partium sulphurearum in sanguine eucriuntur intestinam
s. XXXII. . Ii Requiritur vero etiam ad proliciendum sudo-ι ijori ' rem certa dispositio in cute, quae consistit i inconvenienti ejus relaxatione de pororuin ac tubul rum apertione, ut sudoris materia sussicienter asduci & secerni queat. Nam si in ulla corporis parte vis expansiva & elassica cininens est, certem ipsa cute conspistur, quae, ut gravidae dc hydropici testantur, mirum sese diducere atque expandere , iterumque in pristina. ia dimensionem contrahere potest. Et elastica haec cuti propria Virius, non aliter quam in omnibus inanimatis elasticis corporibus, ut chordis, funibus, tabubaligneis, comparata est, ac non modo pro Eversi aeris constitutione, ut huinidi & levis, remit
tur, sicci vero & frigidi iterum adducitur, sed Ak causis internis, fluidi tenuissimi, quod est in
sanguine ac nervis, motu, varie in relaxatione& constrictione modificatur. Hinc enim est , quod in omnibus gravioribus doloribus, in asse-.etibus spasmodicis, ira, nimio sanguinis servore, cutis plane sicca, aspera de arida ostendatur, adeo ut facilius sit e pumice aquam, quam ex ejus modi corpore sudorem elicere. Secus vicissui itfit eu sacillima ad sudorem proclivitas, indeclinatio: e paroxysmorum sub ilium , spasticoriam, ilcm in imbecillitate virium a morbis restitante, ab atmospitaera hutnida & calida, pluviosa, balneo vaporoso, vel a medicamentis quae dolores ac spasinos snunt ac sedant, ut nitrosis, papaVe raceis assumtis, praesto est, eo quod haec omnia mirifice relaxant & ampliant cutis poros ac tu bulos. Quin diuturnus etiam animi moeror peculiarem hunc pariter exserit enectum, quod cutis , praesertim pedibus inductae, tonum solvat acremillionem reddat, ut hinc, quod saepius obsese vavimus, sudore largiter diffuant.
Postquam igitur causas viam & modum, Suae quo cuticularis excretio perficitur, paulo cura. . vitius per vessigav imus; haud climcile nunc erit, ex '' sudoris natura atque eliminatione in statu mo boso N praetematurali, praesertim febribus, ratione eventus indicium de judicium desumere.
Quum vero- vetultissinuis artis nostrae parens
H l PPOCRATEs passim in scriptis suis,maxime aphorismis, pra notionibus O rearis, multa eximia dcveritati apprime consentanea praecepta de aXi mala prognostica, ex sudori natura oc modo CX-
cernendi petita proposuerit: haec in pauca conferre de sic in compendio exhibere , operae duxi pretium. Amrmat quippe lue Medicorum primceps , boni ominis sudores et Ie, qui circa dies criticos, ut dimidium quarti, septimum, undeciamum, decimum quartum, decimum septimum vigesimum primum erumpunt,qui porro peruntia
versiam corpus, nec in una tantum parie, nec parce 8c interrupte,sed copiose de susticienter manant , quos alleviatio symptomatum de virium erectio 1equitur, de qui cum signis coelionis in urina, alvi secessu, vel praecedente, Vel comite, succedunt. Nos maxime illos judicamus saluti- seros , qui fiunt, quando pulsus praeter naturam celer, vehemens, vel durus, in molliorem de sedatiorem transiit.
Cqntra vero omnes sudores, qui in febribus . satim in principio de extra dies criticos contingunt, symptomata non levant, sub alvo confricta, cum urina tenui sine sedimento, ac pulsa praeternaturali, nec immutato prodeunt, a docta antiquitate, cui etiam experientia firma de constans suffragatur, semper pro malis de symptomaticis merito habiti fuerunt; eo quod ingentem virium imbecillitatem, partium lolidarum atoniam, mixturae sanguineae diGlutionem atque otiain causam morbi adlluc nobilioribus nervosis partibus firmiter insidentem produnt, Se multiplici experientia constat, plures sub de in ejusmodi sudore oecumbere. Infausti etiam praesagii sunt,
qui tantum unam corporis partem occupant, ecrecte utique HIPPOCRATEs sedi. IV. aph.ψ8. prodidit : qua parte corporis studor manat, morbumilibus pariis arguis. Nam in morbis capitis, apo- plexia ,
433쪽
plexia, phrenitide, affectibus soporosis, caput saepe totum sudore dissiuere, pedibus stigidis, o
servamus. In asilimate convulsivo, catarrho lus-
focativo, peripneumonia, pectus multo sudore persunditur, & plerumque omnes, qui in peri- Pneumonia primis mox diebus citra levamen sudant, pereunt, ac siphaceiosa plerumque subest inflammatio , vel in sullocativo asthmate polypus absconditur. Quin id quoque observatione compertum est, quando symptomata post sudorem non levantur, plerumque subsequi recidivam, vel morbum diu extrahi. Quam in rem egregium
est MARTi Am in comment. ad cerae. testimonium:
si sudor non tollit febrem , sed hac remanet, tunc symptomaticus est, O morbi recidiva , vel ejus longitudo exspectanda. Omnium tamen pessimi sunt stigidi, praesertim quando interiora ex in-
flammatione ardent; unde HIPPOCRATES Sect. IV. Vb. 7. it. in prognost. cap.2. frigidos sudores cum febre acuta mortem indicare amrmat, inmitiori autem morbo ejus longitudinem.
Suῶν in Porro quotidiana docet experientia, ipso inpuro Ismis parox viso & vietore febrium, item dolorum &
dialgia, dolore intestinorum, colica, epilepsia, in nimia etiam seri profusione per alvum, salivam aut urinam, vel etiam nimiis haemorrhagiis,
cutem aridam, siccam & frigidam esse, ac su-,U.., Ore penitus destitui; simul ac autem saeva hae:
areus. pathemata de vehementia remittunt, vel penitus intermittunt Ze morbus est in declinatione, sudor protinus eκ toto corpore evocatur, id quod maxime obvium, in declinatione intermittentium. μνωα Incidit quoque saepius, ut post febres, tam acu-- tas, quam chronicas, curatas, ingens dispositio& habitus corporis ad continuos & largos sudores remaneat, qui etiam facili de causa, levi externo calore, vel si oculos claudant & somnus obrepat, provocantur. Causa hujus largae sud tionis vel ex regimine in sudoribus criticis munus curate ab aegris servata repetenda est, vel
quod nimis cito aurae frigidiori se committant, ut remanens intus excrementitia qui sudore dinfatur materia, mixtionem sanguinis ad dissolutorium quendam motum disponat , vel etiam quod superato morbo avidius & largius cibum ingerant, qui ob imbecilliorem a morbo redditam digestivam ventriculi & intestinorum vim ., non bene solvitur & subigitur, unde copiosius Sccrudus chylus sanguini assilis, non bene cum eo miscetur, sed quam facile per emunctoria ab eo secedit.
Maximo ' In nullo tamen morbo profusiores manant s. inFμγ μ' dores , quam in purpura, sive rubra scorbutica ,sive alba cum febre juncta; certo indicio, a se mentali quodam impuro succo totam sanguinis Sc humorum massam in colliquativam distolu--alienis. tionem esse conjectam. In malignis morbis, quorum causia intema partium sphacelatio, cum
summa virium jarusta, sub pulsu saepe debili deminus seequenti, urina quoque non adeo colorata , sed sanorum simili, manant sudores copiosi,
stetidi, saepe stigidi, Ze lethales, qui de putrida
inicis. sanguinis resolutione testimonium exhibent. Solennes quoque sunt hecticis & ubi partes nobiliores ahlcessiim vel ulcus alunt, copiosi & valde debilitantes sudores, qui in scholis medicis colliquativi vocantur, & idemtidem a materia Purulenta corrupta, quae sanguinem in intestinum
sermentativum motum ciet , proficiscuntur. In scorbum:
storbuticis quando ex hepatis vitio & sub deii ciente biliolarum paritum separatione, lympha multis sulphureis excrementitiis scatet partibus , sudores etiam nimii valde molestant, praesertim si alvus simul obseratur.
Et in hac quidem effusa nimis sudatione, per- 2M-dae quam utilia deprehρndi alvum laxantia ex man- rem an na , tamarindis, item serum lactis dulce , cum pulvere nitroso praecipitante datum. In aliis autem longis Se largis sudoribus, quorum causa nimia cutis atonia de interna partium sulphure rum in sanguine resolutoria commotio , egregie ex usu fuerunt analeptica, cum roborantibus Zeleniter constringentibus , item acidula , quippe
quae non modo partium solidarum tonum ac robur ficinant, sed de unionem ac mixtionem par
tium sanguinis vinciunt & servant, quorum classem liquor meus anodynus mineralis, spiritus salis dulcis, spiritus sic dictus regius Michaelis, en
spiritu rosarum, salis dulcis, cum Inoscho, ambra& consectione aikermes paratus , tinctura rosarum cum phlegmate vitrioli acidulato consecta, saccharum rosaceum, tinctura coralliorum, vel
earum solutio cum succo citri facta, ducunt. Alii eundem in finem species de hyacintho valde extollunt, quarum virtus sine omni dubio ab ingredientibus, quae sunt leniter conss Angentia, idem ab admixta camphora, ambra & moscho, licet horum dosis exigua sit, minime vero 1 sterili Memeto gemmarum pulvere minus solubili, petenda est ac derivanda.
Hactenus de excretione, quae per urinarias vias & universale cutis emune tum succedit , exereno ea indole de promendo inde judicio egimus: superia consem est jam, ut etiam de ea, quae per alvi secessum contingit, nonnulla addamus. Quemadmodum nece serio, autem per urinam maxima & superflua liquidi ex potu portio, una cum salinis crassioris texturae partibus, secedit, & per cuticularem evacuationem salino- sulphurear, intestino calido motu eκ intima sanguinis minione evolutae sordes, proscribuntur: ita per alvum non modo relictae post chylum ex alimentis extractum foeculentiae &furfures, sed & crassiores sulphureae bilione, in amplissimo hepatis viscere segregatae ac per peculiares canales intestinis insinuatae scoriae, una cum lymphaticis sermentalibus, eN pancreate, glam dulis & tunicis glandulosis intesinorum sillantibus succis, foras ejiciuntur; eum pariter in finem, quo reliqui vitales corporis humores a sordibus
pernicialibus repurgentur, nec unquam a temperata ad integritatem necessaria indole deiciscant.
Non 'uidem negandum, eam alvinae excre- Licerat tionis esse rationem, ut interceptus ejusdem legitimus naturalis successus, non tam praesentaneo
damno sanitatem assiciat, quam si perspiratio aut pos . urinae quκus cohibetur, sed saepius diu sne vitae vel manifesto valetudinis periculo retineri potest. Quia enim sanguinis massa per cutis tubulos, &maxime renale cribrum, a recrementis salinis &sulphureis liberaliter depuratur, his rite & sum-
cienter secedentibus, non illico noxa metuenda, licet taces cralsiores aliquandiu in longo M amia plo intestinorum tractu moram nectant , modisionus hujus canalis non adeo si labeficianas,
434쪽
ut flatibus cedat, sed iisdem elidendis ac d
mum scytalis egerendis iussiciat. Et certe complura in observatis Medicorum commemorantur exempla de diuturna alvi obstructione indemni, ut apud RHODIUM COLII. obf. 8 I. MOENICHEN observ. s. nec non in M. N. C. Dec. I. An.III. obsus. me. II. An.III. Obs83. quo etiam reserenda, quae LI ERUs in commem. ad Sanctorii Medicin. statio. pag. I so. memorat, de sene quodam, octogesimo di sexto aetatis anno. adhuc persecte sano , qui, licet multum cibi camesque pariter se crudas ingereret, a pluribus tamen annis rarissime, de nonnisi semel per hcbdomadem, alvum duposuit.
recte Nihilo minus tamen ex solennioribus ac emi- iis iisti nentioribus excretionibus est alvina, ac non δε- peto m. lum vitali corporis conservationi, sed etiam morborum solutioni, quae nonnisi evacuatione absolvitur, quam maxime inservit. Quare ejuDdem consideratio, utique tam ad sanum, quam morbosum corporis statum cognoscendum, ac serendum de eo judicium, utilis admodum est atque
necessaria. Potissimum tamen ex eorum quae alvo secedunt copia, habitu & modo excerne di,Medicus non tantum de alimentorum digesti ne & chyli elaboratione, nec non de humoris biliosi ac pituitos ecretione atque Pncretione, Verum etiam de motus intestinorum peristallici, immo totius generis nervosi constitutione, indicia sumere ac certior reddi potest.
Exem Jam itaque quum seces colorem flavum naturan; a γγ lem'admixta bile mutuentur; his albis,vel gryrum isd2- sea tantum tinctura insectis secedentibus, in pro- - clivi est judicare, biliosi humoris in intestinis esse desectum. Hic autem desectus, vel ab obstructis, aut constrictis bili seris ductibus,ut in ictero, proficiscitur, vel ab exsuperante acidorum succorum prima in regione copia, qua bilis obtunditur eju
que color extinguitur, ortum trahit, uti obvium
est in senibus, hypochondriacis, insantibus, si
lac in ventriculo coacescit, omnibusque, qui paullo largius potum, multum acidi in complexu foventem, ingerunt. Ac tum quidem candesicentes seces, minus Detentes, cum doloris.1 su, praesertim in recto, ac tenesmo secedunt.
Quandoque etiam eandem ob causam dissicilior est ac tardus alvi secessus & varia in abdomine' accidunt pathemata ac tormina, inprimis tamen molesta nauseabunda circa praecordia adest sensatio, quam nostri das Gelson appellant, quar, mane potissimum & absoluta digessione percipitur. Ac in his quidem omnibus nullum praesentius datur remedium pulvere acidum absorbente, cum diluente & leniter carminativo vehiculo assumto. Cessant quippe hoc facto dolores& alvus ad osticium redit. Quod vero absorbentia de sic dicta praecipitantia, quo etiam reserenda magnesia, nec non pulveres beZoardici terret, sedes, uti crebrioris observationis est, moveant, c utique subest ratio, quod alcati terreum acidos prima in regione succos imbibens, conventiatur in sal neutrum, nerveas truestinorum tunicas ad excretionem sollicitans. Notabilis hanc in rem est observatio SCHELΗΑΜΜERI in M. N. C. Dec.ILAn. Ve. O. de puero, qui conVulsivism libus simulque alvo pertinacius obfructa labora is, propinata Ex aquis refrigerantibus cum absoroentibus miAtur oc purgatus est,& convaluit.
' - I. XLII. Vieissim quando scybala austero, brurio, FDIa o vel susco colore insccta alvo seruntur, largius in μυ- εαδε sanguine progigni & copiosius ab eodem sinarari hiliosas sordes, indicio est. Excluduntur autem biliola ejusmodi excretaenia solenniter tempore aestivo, quo ob Vchementem calorem multum bilis generatur & ad intesina sertur Observantur quoque in cholericae constitutionis hominibus , nec non in iis, qui corpus crebrius motu
exercent, vini ac spirituosorum potui nimis ine dulgent & in iram proclives sunt. Potissimum
tamen in febribus biliosis, cholericis,tertiana continua & intermittente, sebre quoque ardente sve cauib, sordes alvinar multae, bile largiter resertae, maxime sub declinatione & persecta morbi solutione, secedunt. Quia enim hi morbi partim ab ipsa bile stagnante & corrupta natales ducunt, partim etiam sub ipsis per motum intestinum calidum adauctum largus bilis est proventus: ratio utique patet, cur tam biliosa egerantur scy-hala , ac remittente demum sub declinatione febris spasmo, copiose, insigni tamen cum emol mento, prodeant, ipsumque morbum solutum haud raro indicent. Pariter in melancholia hyp chondriaca , mania, cachectico morbo & hysserico malo, alvus non solum segnis est & tarda, sed sceces etiam dum ac intensius flavo ac susto colore, quin nigricante conspicuae, exsolvuntur, nullam plane aliam ob causam , quam quod ob
acidi uberiorem in canale alimentorum proventum, adstringitur eκcretio, ac bilis acido commiseta, ob diuturnam moram, nigredinem contrahit.
Eκ eodem sonte, bilis nempe constitutio-
ne, viridescentium excrementotum origo repetenda. Sunt haec quam maxime familiaria insan--atibus laetentibus & plerumque atrocibus ventris torminibus, inquie, jaelatione corporis, febre, insequente crebro convulsione epileptica, stipantur. Mali igitur sunt indicii, & lac acidum sactum & cum bile quasi consermentatum, viridem
colorem de corrosivam indolem contraxisIe, pr idunt. Excluduntur tamen interdum etiam in
adultis virides per alvum sordes, ut in passione cholerica laborantibus, praesertim quando post Vehementem iram copiosa bilis ad tenuia intestiana, acidis succis reserta, propellitur. Neque munus in hypochondriacis de hysericis, saepius non solum per vomitum, sed etiam alvum, viridia, sub gravissimo pathei natum spasin Odicorum in-iultu, excernuntur. Saepe etiam ipsa natura per biliolas Ze copiosas dejectiones, sponte repurgat corpus a redundantibus latino-sulphureis scoriis, quae aestate nimis servida progenitar, cohibita, ab aere frigido de humido, ineunte maXime autumno, perspiratione, partim ad hepar, partim etiam ad glandulosas intestinorum tunicas relabuntur , ac demum in ipsum canalem delatae, molesta tormina & spasmos excretorios producunt. Quod si tamen acres hi succi diutius per intesina s
Luntur , tonus non solum eorundem nimium d struitur, sed ipsae demum etiam tunicae exeduntur , ut atrophia, hectica, tormina continua, aia sectus hypochondriacus satulentus, tumores cx-
dematosi ipseque hydrops, accedant.
Ut color, sic quoque foetor excremento- -
tum bili iudem immixtae plerumque de tur ,
435쪽
quae quo parcius inell, ut albis, eo minor est nidor, eo fraVior, quo largius. Quod si igitur Iarces mirum foetent, aut cadaverolum plane paedo rem dimant, indicium in vel bilis copiosae de corruptae, vel sphaceiosae in intestinis corruptionis. Hinc quando in malignis vel dylenteria scybala foetidissima secedunt, putredinis lethiserae ipsiusque mortis praesagium praebent. Putent tamen etiam saepius scybala infantum a vermibus, si in putrilagincm satiscunt, ac tum simul adsunt vagi in abdomino dolores & corporis aestus cum Virium languore. Ubi vero alvus foetida non solum, sed etiam spumosa, crebra & varii coloris sertur, cum ardente dolore & continuo ad desidendum stimulo, ut in dylenteria, humores valde acris &corrosivae naturae ad intestina ferri, de talein quoque rodentem ad recti glandulas amandari, haud salltix luppeditat indicium.
- , -- POPro saepius contingit, ut taces admodum cIi quid mucidae, pituita crassia tenaci scatentes, Oxiol-M M iii vantur. Εκ his de imbecilli veniriculi & intestinorum digcstrice virtute, nec non de alimentorum crudorum ac difficilioris soliuionis, potus quoque minus salubris usu, judicandum; id quod saepius obvium est in iis, qui novillime a morbo
convaluerunt & avidius cibos ingerunt, in senibus ac his, qui vitae genus agile , cum orioli, , de victum calidum, cum frigido, commutant. Quando vero major muci pellucidi, vel qui albu-mini ovi similis est copia, cum tenesmo ac molestillimo recti dolore excernitur, certo utplurimum argumento est, sanguinem exitum molientum in fine redii obhaeret re, ac mora in glandulis largiter deponere mucum, prellione v cro dolorem
Txe-- Nonnunquam etiam excrementa liquida pro-- - ἐγ- deunt Sc copiosa, appetitus smul viget, corpus tan en emaciatur magis, quam increicit. Quod ' 'μ' si eontingit, exiles villone in intestinis tunicae ductus muco oblussos &. inviscatos esse piguit, ut nonnisi tenuis & aquea chyli portio a minus patulis osculis recipi queat, pinsuis vero, gelatinosa & nutribilis portio ingressu exclusa, faeces dilutiores & sic diarrhoeam reddat chylosam. Merito quoque ab obstructione lacteorum laevitas intestinorum senibus familiaris repetenda, eo quod aetate ingravescente alvei minutii Iimorum
in corpore canalium lensim angustantur, corru-gantiar ac concidunt, ut hinc nutritio intercidatae multum alibilis liquidi per anum effundatur. Eoramu Vicillitii quando scybala durissima, instar lapi-- - Vt dis compadia, magna cum difficultate egeruntur, haud sallaci indicio concludendum : ob mucosas intestinorum glandulas obstructas aut plane induratas, vel nimium calorem , excrementa siccescere, & labascente simul motu peristallico,
diutius retineri. Quin non raro ea Intestinorum siccitas alvique est durities,ut nonnisi injecto clysmate, aut sumto pharmaco, quicquam exsolvatur, quam in rem memoratu dignus casus a BAI.LD-Mo lib. Fidemiores. y8. enarratur, ubi post insuperabilem alvi siccitatem, facta lectione jejunum ita angustum & cartilaginosum deprehem sum est, ut vix per illud chylus deflueret. Et hinc quoque est, quod nonnulla medicamenta purgam tia calidiora, praesertim si humidum jam deficit, excretorios in intestina hiantes ductus stringem do, aluuin potius obstruant, quam solvant. Frid. Hosnamu Oper. Tom. I.
ex urina aliisque &c. 38ss. XLVII.
Exit praeterea cum secibus quandoque saniis sincerus, quod, s sine torminibus exquisi-
tis succedit, ex ani venis stillat, ubi autem dolores circa umbilicum graviismi & crebriores dejectiones simul urgent, ex erosis ab acri humore tenuium vasis manare & dysentericiam morbum adesse, testantur. Et scuti prius plerumque pro sanitate est, ita poserius, si longius cxtrahitur, affectum hypochondriacum flatulentum, tormi na, hydropem, tumores oedumatosos, atrophiam& hecticam, ob eκesas sensim intestinorum tunicas , inducit. Cruori quoque admixto debentur excrementa instar Picis nigra , quae cum o me is,
summo virium lapsu de mirifico foetore dejiciuntur, ac de morbo sic dicto nigro documentum serunt, praesertim si vomitus simul sanguineus a cedit ; co quod sanguis post diuturnam in vasis me rescis stagnationem, demum in il eum tenuissima membrana obductum perrumpit, & ad crabia descendens, cum sucibus quasi consurinentatus, nigrorem & scetorum ipsis conciliat. Et de ejusmodi dejectione intellisendas utique Hippo-CRATIs aph.ai. Sedi. IV. dejectiones nigrae, qualis est sanguis niger ,spon e venientes , ve cum febre, sive ne febre Pesimae quanto colores maingit pravi fuerint plures, peius.
Praeter haec, de bilis aliorumque in intesti- AElisn:s siccorum indole, signa, alvina quoque, noeti inu
' cretio de motus peristallici & universi nervosa- fisorum rum partium systematis constitutione indicium Ii stiggerit. Quemadmodum enim alvi facilis de conveniens lucccssius, reciprocum relaxatorium& constrictorium motum in tunicis intestinalibbus ordinate & aquabiliter succedere testatur: ita contra simul ac hac motio vitium patitur, de nimia adest vel adstrictio, vel dilatatio, seu atonia, alvus aut suppri initur, aut estiis e fluit. Nervosarum autem partium constitutio, eo certius Εκ alvina evacuatione cognoicitur; quo major intor has fit intestina viget consensio, qua vili uiri ex illis ad haec, de ex his ad illas, mutuo propagatur.
In genere igitur tenendum: legitimum inte- D tolam si inalis exerctionis succcsIuin, illibatae sanitatis ;turbatum vero, adversis valetudinis certum cssu indicem. Alvi enim torpor vel plenaria suppresso recte sentiente SP Mo aph. 27. SGI. II. Omnium conturbation m de vas bruin impuritatem ancit, eaque propter merito inter signa imminentis morbi resertur, eo quod sensibiles corporisi aries gravius assectas esse de spati Do jam siringi subindicat. Inprimis tesse eodem S Pomo Le. aph. 28. & per eκperientiam compcrtum est, o structo inseriore ventre, flatus in univcrrum corpus dii currore, ut distentis postea nimium ab iis intectinis cum veniriculo, languinis liber progressus impediatur,& ad alia ruperiora maxime loca conversus, Varia, eaque gravia rathuma:a, cieat. Nimis effusa autein per alvum sccutuo in- hi niues dicio est, post vehementiorem sub crebriori de- a jectione stricturam, si cedere nimiam fibrarum remilitonem & laxitatem, qua fit, ut copiosior humorum assuXus eo contingat, quibus denuo spatini ac tormina cum dejeetione Irori tantur. Haud absimilis ratio ust, quando alVus ali- λονδε.o: aquandiu fluit, possea vero per aliquod tempus tensa est ac stricta, quippe quod pariter vitiosum peristallicum motum, ac intestina mox sp l-mo, moκ atonia, detineri, arguit. Quumque adeo
436쪽
reciproci hujus in intestinorum volumine motus conlematio, magnum contervandae valetudinis sit praesidium, destructio autem multorum morborum de symptomatum mater; omni utique stu. dio , in satu naturali, ea Vitare decet, qua ' eun dem turbant ac laedunt, ut sunt inprimis ira, terror ac nice stitia, frigida potio largius luctanti corpori ingesta, omnia austera, acida,adstri inguntia de durat compagis alimenta, cibi nimis pingues ustatu lenti, nimius cerevisae, vini de spiritus vini potus, omne frigus, nimiae vigiliae ex mentis satigatio,ex medicamentis, crebor usus purgantium inprimis drasti orum, optata, incrcurialia, satu nina, item acida stiplica.
Ad morbos quod attinet de judicium ex alvina egestione in iis laetendum, in omnibus capitis de nervorum a fluctibus, propter mutuam partium nervosarum consensionem, alvus stringitur, de omnis ipsius constipatio ingignit, fovet S. exacerbat capitis & nervorum morbos. Obvium hoc est in vehementiori cephalalgia, humicrania, epilepsia, mania, melancholia, asseelibus paralyticis, ophthalmia & auditus quoque dis. fictiliato, qui omnes morbi Optime solvuntur alvi fluxu paullo diuturniori, quippe qui scitatos esse primis in viis ipalinos, humores ad caput umgunies , & materiam peccantum ad inseriora descendere ibique cxsolvi testatur. Hinc ex vero CELsus lib. IV. cap. alvum fluxam superiores partes saepe resblvere; de HIPPOCRATE.s Secῖ. VII. aph. s. dylenturiam in in lania honam esse, asI runt. In reliquis quoque chronicis passionibus spalinodicis, Pathomatibus nempe hypochondri cis de hystericis, alvus ut lurimuin consipata pedesque frigidi observatitur. Quae ambo ubi prae sto sunt, certo praedici possunt variae ac multae insuperioribus asilictiones, ut praecordiorum anxietatcs constrictivae, cardialgia , dii iicilis spiratio, melancholia, cephalalgia, Vertim, cordis
palpitatio, ructus, digessio abolita, dolor flatu-dunius in hypochondriis, eo quod haec omnia Imst inaequalem redditum per spatinos in inferioribus
humorum cursum, eundemque ad lupurioia coacium, subsequuntur.
Accedunt febres, de quibus pariter CX rientia comportum Est, nullam carundem, sive sit continua, sive interiniticias, inflammatoria, elexanthematica, lymphalica, lenta aut hectica, sine prae via alvi adstrictione accedere, quae etiam saepius diu in morbi decursu perdurat, Uundemque eo graviorem reddit. Quod si vero alvus secundum naturam scim incipit, tam quoad qualitat m, quam quantit .uom, haud sallaci spe sanitatis reli utio exircescinda, eo quod hoc sacto, certum cst , lpalinos qui morbum proxime faciunt, in nervosis partibus solvi aroue remi tore. Quin inultae febres, praevertim putridae &malignae, item hiliosae, obori a justo tempore alvi fluxu Iolvus itur,oc ex eodem, reliquis quoque concurrentibus , salutis rutundum est indicium,
quod pluribus in dis t. de diarrhaea in febribus
malignis stlatari, eXcuis. Monendum tamUn, quod si in principio febrium 5e cxtra dies criticos intempestive aix us largius secedat, malum de infausti decur iis praebeat indicium.
Quum igitur in omnibus affectibus chronicis si asinodicis, coti, ullis is, hypochon acis de hystericis, alvus segnis, adstricta & dura admodum noxia sit: artis utique Est ac prudentiae, utilistimae hujus excretionis succcssum conservare, quod tamen minime acrioribus stimulantibus perficiendum, sed potius apprime ex usu sunt salina, abstergentia, nec non absorbentia de balsamicae pitulae, quas extracta amara, resinae temperatae , extractum rhabarbari de aliquot grana aloes rite praeparatae ingrediuntur,una cum clysteribus emollientibus, carminativis & oleosis. In O f -- febribus autem, quia aeque s rictura nimia,
Xitas, periculosa, eo magis art nci pro- Uenta.
vadendum, ne in alterutro delinquat, sed potius accommodata diaeta ac regimine,& congruis tam internis, quam externis praesidiis, alvinae excretionis si iccessum perite moderetur. Hinc ubi alvus subducenda, neutiquam drasticis, acrioribus de stimulantibus utendum, sed leniora propinanda, mannata Icilicet, tamarinclinata , lata arua atque nitrosa, cum clysseribus lenientibus ac oleolis. Neque etiam dejectiones, licet nimiae videantur, adstringentibus, optatis & Darcoticis vi sunt Ni si inprimcndae, ac potius blanda diaphoretica si Aiora, mitigantia, cum aliquot granis nitri, uel uno & altero corticis chaccarillae, nec non succino praeparato, vel floribus sulphuris & dimidio
grano theriacae caelestis, Omne serunt punctum.
De crishus ct criticis dieἷus in experi: n-tia rationali sandia Iis.
AD prognosin medicam, sive judicium clo asst in
n.orbis, praesertim acutis, corumque i austo ne 'vul insauro eventu serendum , reserenda etiam
doctrina de crisibus, a plurimis Ueterum maximi habita S: pastim in scriptis celebrata, a multis vero Recentioribus, quibusdam citaria Priscorum, partim in dubium vocata, partim neglecta. Plinius autem omnium qui de cris scripto mentionem fecit, est vetustillimus medicinae an. istes Hi PPOCRATEs. Is enim serio inculcavit, seritinicu;iilvis & dimidiati septeni diei,in acutis morbis Medico rationem osse habendam, eo quoci ii: demper sudorona maxime, alvum aut haemorrhasiam, a natura instituantur excretiones, quarum succe tu absolum, iplae subrus demum solvantur. Et hos dies vernacula sua criticos, si e decretorios, nuncupavit, quia judicium de morbi eventu semrent. Per crisin vero, quod Vocabulum erat μ
num, qui HEsYCHlo dc SUI DA auctore, notante LAN . in lib. I. F. I. etsis, sequestrare oe 'veluti per cribrum aliquid eXcernere, denotat intellexerunt, vel ipsam morbi solutionem crit os Domino insigniverunt, uti effert HippocRATEs
vel etiam crisin pro ipsius naturae motu & pugna cum morbo habuerunt. Alii quoque crisin judicium Medici, quod format, vel formare debet ex morbi circumstantiis de ejus eventu, esse volucrunt.
I. II. Ut autem genuinus criseos sensius & criticO- erum dierum ratio eo luculentius pateant, eri να - τhis, qui multum iisdem detulerunt, maxillaeque I spisHIPPOCRATE, tanquam primo sonte liauita, ad , ducemias
437쪽
De crissibus & criticis diebus in experientia &c. 38'
ducemus praecipua testimonia. Primum esto , quod exstat de dieb. judicat. g. 9. ita habens :judicamur febres quarta die, septima, undecima, declma quarta, deeima septima O vigesima prima , quaedam etiam trigesima ct quadragesima. Et Sin. II. aph. a ι. O al. cristos successum sic conceptis delineat verbis : acuti morbi in quatuordecim diebus judicantur, septimae quarta index est. Alterius hebdomadis octava principium es. Considera=ida vero est undecima ; hac enim quarta es secundae hebdomadis. Deinde rursus considerianda decima septima; φsa enim es quarta quidem a decima quarta, sieptima vero ab umdecima. Porro lib. III. praeseg. p. 7. O 8. pcrite monet: morbos advertere a prima die oporιet, atque tineulos dierum quaterniones obsiemare;
se evia haud obsture scies, quo se conversus fit
morbus. Nam febres ardemes epidemicae ju)cau- tur bono ordine in septem ac decem diebus. Huc etiam reserenda , Quae libr. de Praenot. s. 2O.
prodidit placidisimae fel res O signis securisimis
nitentes, quarto die definiunt, aut prius; malignisi a vero ct signis horrendissimis oborientes,
quarto die aut prius occidunt. Eandem cum HlPPOCRATE sententiam tuetur GALENUS, qui integrum de diebus decretoriis concinnavit librum, int . quo principes dies cri hicos vocat leptimum, decimum quartum & vigesumim primum, ac in ill-dem plures lanari, quam mori declarat.
A fit eum Septenos itaque & semisuptenos dies Veteres excret ne crisi dicarunt, quibus acutae Sc continuae febres in salutein terminentur. Iplain vero crisin his diebus per excretiones, sudorem pol illimum, al-Viam , vel haemorrhagiam staccedere identidem tradiderunt, omnesque evacuationes, quae e tracriticos hos dies contingunt , pro minus salubri--I presse bus, scd symptomaticis censuerunt. Et de sudore quidem perspicuis id testatur verbis Hippo- CRATES Sest. IV. Vb. 6. sic scribens : 'dores febricitianis inceperint boni sent tertia die ct quinta, ct septima, ct nona, ct undecima , ct decι- ma quarta, nec non decima sieptima ct vigesima prima, porro vigesma septima ct trigesima prima ct trigesima quarta. Hi enim 'dores morbos judicant, qui vero non se fiunt, dolorem significant, ct longitudinem morbi ct recidivas. 1 dem confirmat GALENus de dieb. decrutor. quisιδε- res, inquiens, diebus indicantibus,non eriticis, ιaborem significant, ct diuturnitatem mor-hi e nam judicatoria, non judicantia, auisunt fu-nsa, aut certe finistri judicii. Ac in eodem libro de sudoribus e&tra periodos crisimo, fluentibus sc prodidit: in siexto judicantur aegri eum difficitibus 'motomatibiis εο periculo non mediocri, -- perfecte Et obscure.
Perficitur vero etiam solenniter crisis per sanguinis stillicidium & alvi fluxum. De utroque in procinctu sunt testimonia. Nam de haemorrhagiis criticis cgregius est locus HIPp CRATIs lib. I. epid. p.r l s. in febribus, inquientis, ardentibus poPulariter grafantibus , quibus bene ac lartitersneuis per nares erupit, per hoc maxime siemabantur, O nullum novi, qui in hac constitutione mortuus esset, si recte sangi is profluxiset. In Phiati fico enim, Epaminoue ae Sileno, quar a ac qui ta de parum de naribus stillavit, o moriebantur. Saneuis autem plurimus erupit, maxime
senioribus vero ad morbum regium res devenit, aut alvi i is turbatae sunt, aut of interiei facti sunt. De salubritate autem liberalioris alvina in morbis excretionis pallim apud HIPPOCRATEM exstant effata , ut Sest. IV. aph. 28. sest. VI.aph. I . sest. VII. apb. 29. inprimis tamen huc reserendum quod de febribus inculcat, dum lib. de bumcaM.f. a. ardentes febres biliosiae, ait, si umtur plerumque septimo, aut decimo - quarto die, sudore, aut alvo liberiore.
I. U. Tam magnifice de cris & criticis diebus senserunt HIPPOCRATES atque GALENUS, quorum iM υereres
men fidem sublesam reddere dc hanc doctrinam plane in dubium vocare haud veriti sunt antiquin bis, rum Medicorum nonnulli. Hos inter primus luit ASCLEPIADM, qui teste CAELIO AURELI ANo lib. I. V. Iq.p. .assuruit: non esse in passionibus f .atos dies, quos crisimos appellat,nec certo aut logia timo tempore aegritudines solvi. idem cum As-CLEPIADe prosenus est CELSUs lib. III. cap. q. est, inquiens, de diei us ipsis dubitatio, qhoniam antia qui potis mum impares sequeban&ir, eosque tan-
neque in ullo die, quia par imparve esset, fris vel . magus vel minus periculam ese dixit. Interdum enim pejores des pares fiunt. Nonnunquam et iam in ipso morbo dieran ratio mutatur ; fi . que gravior, qui remis or esse consueverat. Et
paucis interjectis sic pergit ; Verum in bis quidem antiquos tunc ceIebres admodum thagorici numeri fefellerunt; cum hic quoque medicus nounumerare dies debeat, sied ipsις accessones intueri. Ex recentioribus COMES DE FLIsCo, vanitatem criticarum periodorum adstruxit, lib. de fato perhibens : in praxi numerum hunc dierum non semper observari, de s epius aliis etiam diebus cri-ses fieri. Ut mittamus, quae ΗΕLMONT; Us lib. de tempor. it. de febrib. nec non CHRIST. LANGIUs in Misc. natur. eurissct FABER in panchymaeogo,ccinua obiervationem crisium in medium attulerunt.
Mitiorem hac de criticorum dierum existentia sententiam fovent ii, qui licet non penitus eosdem tuarum nugunt, autu it tamen, in Graecia tantum, mi- μ α' nus in nostris thionibus, luccedere crises. Hune P 'in lentum scribit WALDsCΗΜlDIUS iandam. me dic. pag. M'. nihil opus, nos adeo curiosios esse debere in causis erisum rimandis, quum in vo ris regionibus f nofro hoc tempore, tales crises non amplius fant, nee praea ctiones nostrae in morbis acutis adeo certae, nec indubitatae fidei, prout apud HippoCRATEM inveniuntur. Eidem sententiae pollicem premit EUsTLDIUs de die astronom. in nostrae, inquiens, Germaniae regionibus,
ct praesertim sub nostro poto O in solo nostro, ra
rius crises perfecta ad salarem veniunt. Et ΗΟ LERIUS comment. tu aphor. Hippocr. testatur: in frigidis de borealibus regionibus rari ilime exspectari criticas exactas evacuationes. Neque ab his disseiat ire videtur B GLIVUs Prax. Pax. F. aD serens : in Graecia persecte s.ccedere crises in acutis morbis; non vero ita in nosiris septentrionalibus regionibus, idque adscribendum putat aeris puritati & tenuitati illius regionis & adjacentis orientis valde elassici, quum noster abr aqueis & crassis impuritatibus scedatus, humores quoque corporis magis impuros iaciat, ut ad de-hi tum cristos, sue despumationis ossicium, num 'iquam pervenire possint.
438쪽
Quid ρὸν In hisce tam diversis auctorum opinionibus pm- & objectis tot dissicultatibus, non expeditior ad Imoisis; Veritatem inveniendam Via , quam ipsa experientia quae facta ingenue sistit ac optima veritatis & ratiocinationis medicae parens est, γ duce
Patet, prudenter in consiliuin vocatis observati nibus practicis. Quare in exponenda hac crisium ratione ac natura, instituto me apprime satisfacturum confido, si, exuto omni auctoritatispra iudicio, ea, quae per institutum, a quadragi in & quod excurrit annis,artis exercitium,mihi it rato de subrium solutione, quomodo λ & ain certis ac statis diebus eandem contingat λ innotuerunt , candide tradam, & postea rationes adaeis -- - 'uar S subjiciam. Scilicet frequentius observavi, ra, sebres quasdam viginti quatuor horarum spatio perfecte terminari, quas Veteres ea propter dixes ocha, runt ephemeras. Synoesaam mitiorem quarto, graviorem septimo die,vel per narium stillicidium, cum proclivitate ad somnum, vel per largumsudorem cedere; ardentes vero & biliolas se- eauso, bres, causos dictas, nisi senestum sortiantur exitum,ut plurimum tertio vel undecimo die, liberali sudatione, plerumque cum alvi fluxu, ad finem
emana. pertingere, expertus novi. Ipsae tertianae saepius iniense cum aestu aggrediuntur; circa tertium
autem & quartum dies remittit in liritus, ac in z. - intermittentis typum transit. Compluries quoquC dc maxime anno i Tio. Bero lini observavi catarrhales Et epidemicas subres cum gravibus ymptomatibas ingruentes, quarta autem die solutas, excretione facta pustulari circa nares delabia, cum sudore pruriginoso.
s. VIII. P, ωι pleuritide Vera & peripneumonia leviori,
veru dip inter tertium & quartum diem per tussim cum Nn--- levamine dici materiam cruentam , hanc in ju- μ' nioribus & sensibilis naturae septimo, in adulti ribus vero & ubi inflammatio paulo profundior, demum circa decimum quartum diem, instaminationis sequi discussionem, cum largo sudore& liberali screatu, respiratione quoque liberiori, identidem experientia compertum habeo; edoctus id crebrius, quum Mindae mest phalorum , ubi morbus quasi endemius,ari ei primum factitarem. Pleuratidis autem spuriae N hepat itidis decursus atque tolutio, plerumque septimo, vel undecimo die, per sudorem, aut alvi profluvium, multotios a me annotata. Febris quoque erysIR:-hisHis di lacea, quκ sirpe cum gravibus symptomatibus, paritiae horrorc, frigore, vehementi aestu, interdum et-ν Θημ' iam delirio invadit, intra diem tertium de quartum conquiescit, amandata ad suinmain cutim materia acri biliosa, cui nonnunquam tumor glandularum inguinalium jungitur. Qui de pestilen-
μυρμα tJa Vera scripserunt Observatorcs, confirmant,
febrem pestilentem nonnis crysipelaceam malignam esse,ac in ea salutis praebere indicium,quando circa tertium, quartum, vel etiam septimum diem, in partibus carnosis carbunculi, aut in glandulis bubones, apparent.
- . Vix tamen in ullo morbo tam conspicua sunt ν-ώMD. . at ca tempora re naturae ordo, quam in variolis. Hae enim eodem modo ac morbilli cum truculentis symptomatibus adoriuntur pkrutn-que,quae facta circa dimidiatum septimum e&an thematum eruptione,usa cum febre eximie remi
tunt , idque durat in variolia ad septimum usque, quo succedente primum in iacie, postea in pectore brachiis Ee manibus ac demum infimis partibus suppuratione, sebris denuo accenditur se dicta secundaria, quae ad undecimum usque diem protrahitur , donec pustulae, eodem ut suinpurari inceperunt ordine, a suprema ad infimam corporis regionem siccentur ac demum frustulatim decidant. Et sic in salutem decurrit variol rum morbus, ubi vero vires serendis symptomatibus non sussiciunt, nono vel undecimo die lethalis accidit catastrophe. Aliud periculosum ero. pom. a. anthematum genus sunt peiechiae, quae quarto vel septimo die, in corporis cortice comparere , ω prodeuntes levamen cum liberiori respirationis successu inferre solent. Tandem multipli- ω--uci quoque eκ perientia perspectum teneo : febres multas opidemice grassantes continuas putridas, petechizantes, solvi & salutarem tortiri eventum circa undecimum diem, per copiosum alvi profluvium : de quo pluribus egi in dissertat. de diarrhaea in febribus malignis salutari. I. X. Quamvis igitur nihil dubii si, quin in nostris αὐτὸ
etiam rcgionibus, in febribus praelertim acutis, iam exrra septenarius dierum nutnerus, magnas mutati nes in morbis adducat, ac eodem non r-- tinguαι.
do lymptomatum, ted & totius morbi cessatio, cum evacuationibus incipiat de successive absolvatur; nihilo minus tamen non semper circa scptenos dies crises, sive mutationes in pejus, vel deterius , sed extra dies quoque hos decretorios, paribus scilicet, octavo, decimo & duodecimo, contingere, per experientiam constat. Potissi Ziabia,
mutn in hominibus plebeiis, rusticis, simplici & ' populari victu fiuentibus, & qui neque inordinata
ta vitae ratione, neque affectuum impetu, sanguinis massam impuram reddiderunt, parum quO-que medicamcntis utuntur, crises cum lustic t
ti evacuatione persectas fieri, identidem a nobis observatum est. Parit et multiplici inperientia 4isibin -- confirmatum teneos hos, qui costis ' D disi teneriori cum cuta vaIde perspirabili nati lio tis & sensibili itis, Misite juvenes vel vir, striis resebribus acutis,inflammatoriis de ardentibus la arant, citius vises, quibus morbus ad salutem, vel mortem , terminatur, experiri, quam due qui torpidiores natura, temperamento phlegmatici ac succulenti, quippe qui diutius cum morbis confli diantur, proi radio ad tres & longius septimanas, febrium discessu.
Monendum vero, quod non omnes largae μη-H, evacuationes, praesertim ,iquae per cutem diebus Drgo ma-
ordinariis criticis succedunt, salutem spondeant, 'sed illae tantum, quas symptomatum notabilis remissio, pullus duri & celeris in molliorem Sesedatiorem mutatio, liberior & minus anxia respiratio, animus erectior, urina crassi, conssentia cocta , corporis quies, somnus placidior, ac ut verbis HipPOCRATIs Sin. II. aph. I 3. utar, NOX placidior , comitantur & consequuntur. Nam aliquot certe ipsis criticis diebus, sub largis lud ribus occumbere vidi. Neque etiam omnis pathe- crudinatum remissio, quae saepe etiam diebus paribus accidit, crisa celisenda, sed ea tantum, cui a teriarum motu magis naturali & respiratione liberiore facta, evacuationes aut junguntur, aut postea accedunt.
Et certe praeclare monet GALENUI lib. I. de In erisit ae . decret. quod crisin cognituro noscenda sit sim
439쪽
De crisibus i criticis diebus in experientia &c. 389
aetas , natura, anni tempus, locus & pulsuum micatio. sicut enim haec omnia de crasi Eia mixtione humorum , nec non di l positione solido- ruin ad motus vegetos di promtos, aut imbecilles de tardos testantur: ita pro eorundem disserentia, ipsae non modo corporum naturae Variant, sed & operationes de effectus qui in corpori hus contingunt diversi comparent in morbis. stemporis Hinc perpetuae sere oblurvationis est, quod si sudores largi in Rbribus instaminatoriis, etiam eXanthematicis , statim in principio ante debitum emptionis tempus manant, Vel etiam materia variolacea ordinario termino citius expellitur & cκanthumata comparent, nec poli cruptionem pulsus sedatior fit, rignum pellimi prae-er ω- - beat ominis. Ego quoque frequentius annotavi, quini set res cI idcinice grassantes sive catarrha- ' les, sive rheumaticae, sive exanthematicae, sub ordinatis ela constantibus anni constitutionibus prognatae, statas magis & teinpestivas obtineant critos ac lblutioncs, quam quae praesto itant, ubi aeris temporumque vicissitudines praeternaturales admodum praecesserunt, quippe quae, non tam eXacte servant tempora, sed difficilioris sunt solutionis, quod scite innuit HIPPO RATEs Seel. II. aph. 8. iii consanibus, in Vietas, temporibus , Ii te potiva reddantur, morbi conlautes o judicatu facillimi fiunt,in incon .entis dis au- . rean inconstantes O qui dissiculter judicantur. XIII.
CHE 1 per D inceps medentum lagacioribus apprime γὰM 'I IS cognitum est, ordinatos ἰχ criticos ad excre-
rionem itorium cum salute tendentes in sebribus na- μ V- Θ turae motus, imprudenti medicatione mirum tu
bari , perverti polle ac plane impediri. Egregia
sunt quae hanc in rem ainrt Iinritanus in commem. in lib. II. de morb. Hippocrat. suci. I l. pag. I Tq. continuo, inquizns, et 'dicameH- .rorum refri erantium ιιμ propter febrem, incrassatis humoribus corporibus ue deus./tis , spontaneae evacuationes se e prohibentur, ut haec non fit Letis Orga, cur no hiis temporis res tam raro fiant crisis, quae frequentissima erant antiquis. Neque minus luculentum est BA ἰLivi testimoniunx. qui in praX. sag. 2sq. mirari dejinant, ait, practioci, si Aodie nec frequentes, ure 'erfectae suco dant crisios, uti olim in Graecia, siquidem ilit Grae- .carum legum vel uvari, vel obtrectatores, ιι principio morbi ad declina ionem usque purgantiabus, diaphoreticis, phlebotomiis, spirituosis aliisque imprudenter o in; mpestive exb his is medica mentis , Urotantes bere conficiunt; ideo impossibile es, ut humores ρer tum diversias remediorum ceditiones distriscli, ad criticae desipumationis egotium stato tempore di*onai tur, sed a siniseon fusionibus agitati, loco ora Ceos pers Elae in m rastasio Praeter irriturales de inant, atque hae de
care a nec crisicos, nec dierum criticorum, nec aliorum demum natura motuum retulas ab antiqciis
traditas, in febribres observabimus. Quapropter exquii ita nititur veritate quod idem auctor l. c. tradit; russieis & qui Medicorum opera non utuntur, crisis per sv ἰorem, alvi fluxus aliasque naturae vias perfici cc motu prorius ordinato fieri.
rimis In nulla vero ut supra meminimus febre , , --buia tam solenniter ObserVatur criseos luccessus, quam M. in inanibumatica illa sere toti generi humano communi, variolarum nempe Sr morbillorum ;interim non desunt, qui, quod certe mirum, sine ulla solida ratione illum negare audent, aut miniae Husmanni Oper. Tom. I.
nimum eundem minus curant, quum tam meri
to nobis in sebribus sit crisis, quando circa statum quoddam tempus, cum notabili quadam ou cuatione,vel etiam excretione per cutem, sympto-inatum fit remilito, immo cenatio, cum meliori pulsu & respiratione, quod certe post eruptionem variolarum & morbillorum conlpectius obvium, licet postea tempore suppurationis nova secui daria sebris, magis syinplomatica , accendatur. Quare gravilsinum utique in hoc morbo per imprudentem medicationem conciliatur ah ignaris damnum, dum vel nimis expellentibus & calido regimine intempestive instant, vel etiam iii
contrarium eruptionem cohibent nilnis refrigerantibus , ut valde nitrosis , quorum alias praenai tillimorum etiam nostro jam tempore pellimus patii in invalescit abulus, ut per eosdem motus ordinatos salutares turbatos multosque, qui revera
potuissent servari , periiste , observarim. Quin Ilii em
Omnes macuationes in morbis criticae, maxime 'ερ 'tamen per sudorem, si supprimuntur imprudenter , vel minus tussicienter luccedunt, morbi re- . cidivas, vel priorem priori, dc solenniter sebrein lentam invehere solent, de quo notandus HIP- , POCR AΤIs aphorismus t a. Seci. II. ita liabens . quae irelinquuntur tu morbis post judicationem, recidivam facere stolent. In exanthematica autem illa et Drasebre, quae ieculo abhinc nostris plane incognita, lam Vero admodum familiaris, in cκpulsi
ne materiae causticae ad corporis corticem critica, stati dies non tam certo observantur, symptomata tamen, quando eadem contingit, lum- per complacantur. Neque denique in recensendis Perio Hol servatis criticis omittendum, quod nulla dic I , ι. in febribus continuis M acutis, etiam EXanthzma- a etiticis, maxime variolis, magis satalis sit, quam nonus ela undecimus, quorum alterutro plurimi occumbunt, utut reliqui etiam non omni careant periculo.
Postquam igitur in conspecstum ea produκi- Criti mus, quae circa crises de dies criticos in certa experientiae veritate ipsoque facto sundata sunt; adpinsanunc, quum nihil sine ratione sufficiente in rerum natura fiat, paullo curiosor incidit quae Diio : cuinam stilicet causae illa observatio, quod
set tonario numero, tam magna, Vel in melius, vel deterius fiat mutatio, tribuenda sit λ Ucteres, qui- η utrim bua corporis nostri mechanico - organica struetu ru, & rcrum corporearum natura, proprietates ia operationes, motuumque regulae, plane crant incognitae, naturae, tanquam agenti cuidam ciprincipio rationali omnia secundum ordinem, numerum, mensuram & tempus in corpore nosmproducenti adscripserunt, in auxilium etiam vocatis coelestium sidorum,lolis Eu maxime lunae influxibus, quam Priscorum sententiam , plures etiam ex nostris sola credulitate sequi video. Sed qui in philosorbicis erroneam per potitionum principii . argumentiationem norunt ει nihil in ra-Monnii eκplicatione & deductionc, nisi quod clare a distinete concipi, dc finiri, vel sum cienti-b in arsumentis probari & adstrui potest , admittunt, fetiones quoque a claris tu distinctis conceptibus, seritia nomina, a causis realibus distinia suere didicerunt, minime hac philosophandi, tum pigris, non vero lagacioribus ingeniis accommodata admodum, ratione contenti sunt, eo quod ex gratis stipposito tali principio, nullum naturae phaenomenon commode explicari & intelligi potest, tantum abest,ut vel levissimus usus in applicatione ad pratin inde sperandus.
440쪽
ω motri Neque enim crisis pro actu quodam mentali
aut ideati, quales quidem etiam dantur in corpore, haberi potest, sed potius. pro mechanico, sive certo effectu motuum, qui fiunt in corpore nostro, a causis potissimum corporcis & physicis. Nam quia omnes in rerum natura esse- eius & mutationes , ad quas vita, conservatio, nutritio, mors, morbus, medicamentorum op ratio & sanatio 1pectant, nonnisi a certis motibus dependent, qui a certa rerum corporearum figura, magnitudine, nexu, situ & vi agente, resistente proveniunt, & omnes inde resultantes essectus cortum etiam gradum ac numerum, sive quantitatem motuum, δesiderant; necesse utique est, ut notabiles essectus ccrto quodam ablolvantur tempore, quia hoc nihil aliud est, quam certus motuum sibi invicem succedentium ordo ex summi de numerus. Quod vero solennillimae naturae operatrones In toto univerto, & minime micro-
nihil moveri debeat, ne motus naturae ordinati& salutares,quibus materiam peccantem per convenientia organa ejicit, turbentur & ad alia imcongrua loca non sine periculo divertantur. Denique prona quoque elucescet consequentia, o citationes istas Ialutares, quibus partim materia , quae morbum secit, partim etiam norit humores, iqui sub ipse morbo geniti & accumulati fuerunt, excluduntur, non imprudenter cohibendas esse, ne vel recidivae, vel lentae sebres, aut aliae chronicae affectiones, iugignantur, sed potius eo res, piciendum, ut, si motus evacuatorii paullo 1 gniores sint ob debilitatem virium, roborantibuν&.analepticis iidem adjuventur ac promoveam
Quae quidem omnia sicuti de sebribus acutis, Cris 1 continuis & ardentibus in propatulo sunt: itajam Ρου quassio indagine haud indigna emergit : num ρ -- etiam in intermittentibus sebribus crises dentur λ Nώm.
colino, potissimum ad septenarii numeri temni- quod utique certo respectu assi amus. Licet num, urit ex diversis aetatum periodis & annis enim in iisdem dies certi & stati, qui etiam ad climactericis, de quorum rationali cκplicatione' essentiam crisium non pertinent, minus obvii egi peculiari dissertatione, patet, succedant atque sint: ubi tamen solutio morbi & symptomatum contingant, clarissime sapientissimi divini opificis, successiva fit, junctis largioribus evacuationibus , iamam & infinitam in structura universi ci ibi recte nostra sententia crisin fieri asseritur, e
praecipue corporis exhibitam artem arguit, Daque propter ordinati hi omnes leptenario numero adstricti & comprehensi univeriales & in sacris quoque obvii effectus, longe rectius a prima, unata tinnita caula, Deo, quam a mialtis particu laribus principiis rationaliter & moraliter agentibus , deducuntur.
Ut itaque clarum etiam ae verum conceptimque propter quum in omnibus paroxymis smbrium id eveniat, ac sub declinatione largi I dores fiuant, urina cocta & cum sediisento ain pareat , non raro etiam vehementia: plomatum in tertianis per excretiones purulentas circa labia, item in quartanis per pustulas scabiosas αulcerosas, humore quodam acri corrosivo a partibus interioribus nervosis ad exteriores propulis , mitigetur atque discedat, criles in iisdem contin- habeamus de crisi in morbis , illamo,b., -- aliud eli, quain morbi & 1yinptomatum Doreauem siva cessatio, quae proster i palmum universalem illum, qui in subribus omnes nervolas de vascu- concerium gere neut quam erat negandum.
Neque etiam in aliis chronicis morbis inlo- -- lentes adeo sunt criticae t olutiones. Nonnul l entur D: lotas partua occupat, maxime in emunetoriis re ΠΗ rbi , quantumvis diuturni ac rebelles, ita sunt i 'solutum & caul in quae ipsum produxit correia Comparati , ut cum die & tempore, maxime Etam, vel expulsam, contingit. Jam quum ipsae ei a diversas novas aetatis periodos, sponte sol- febres acutae, pro causa, vel si ases sanguinis Vantur ac cedant. Ac de epilepsia quidem no- DU humorum inflammatorias, vel humorem quenta strin, quod insantili de juniori aetati, quam ma-dam caunicae corrosivae indolis, panibus nervosiq . Xime sit infesta, 'pubertatis autem tempore ac inhaerescentein , habeant; ad uales vero sangui sumpente in Virginibus mensum fluxu, Gpismnis in vasis praeternaturales expediendas Se ma mu discedere seleat. Ut adeo experientiae respo ..teriam causticam nervis inimicam corrigendam deat apb.as. Sem III. HIPPOCRATIs r plurimae& ab interioribus ad exteriora emovendam, certio sectiones pueris judicantur partim in quadragi paritum solidarum motus & fluidorum appulsus md bu ,ραrtim inseptem mensibus,partim inse' requirantur e aliter sane fieri & res eoncipi ne- . tem aininis , partim ad pubertatem accedentibM.quit, quam ut certis etiam temporibus cessatio Dein Cup. Omnes dolores graviores, cephalalgia, Alaribus morbi cc syinptomatum sequatur atque eveniat; Gardi algu, atroces colici, nec non paroqimim CVacuationes litteratiores , remittentibus epileptici & spasmodico- convulsivi, criles suas
1pasinis, per cutem, aIvum, urinam, potissimum se V ut, quibuscum complacantur. Ipse porro Tvero pullus & respiratio melior & magis natuia si brius observari , quod graves nervorum & -- ς pit/ o pitis morbi, motus convulsivi ac epilanici, item vertigines & insanire, quin pathemata spasinod ca, quae hypochon acam melancholiam reserunt, propulsis ad corporis superficiem purpur ceis emores cetitiis,aut erumpentibus pustulis uic calis, testantur. Quod ii itaque haec omnia non observantur, neque evacuationes junctae sunt, certum indicium est, morbum , ivel ejus camsam, nondum per naturam, scio est motus naturales , victam esse & subjugatam, sed ingens
adhuc periculum corImri imminere, quod eum rosis, feliciisime terminentur, praesertini si Μedia tempore seinper ingravelcit. . cu. congrua medicina salutarem hanc crisin pro fi xviii sequatur ac tueatur. Nam laepius hi moibi a cau- ' i , stica quadam 1corbutica materia, nervosis partibua Reddita sic crisium rationali explicatione, firmiter inhaerescente, natales ducunt, quae, si actmulto reeitus nunc Medicus de cris Veturiam pem eneriores partes robore naturae amandatur , iacta, imperfecta, evacuatione critica lalutari . graves istae internarum partium assectiones con- symptomatica, judicare poterit atque de timere. Inde etiam ratio patebit, cur circa sic dictos criticos dies, rectissimo monent. HIPPOCRATE,
quiestunt. SENNERTUs quoque, RHODIUS, TUL Plos & PECA LINUS multa consgnarunt inem pla , maniam , melanchialam ω cpilepsiam,