장음표시 사용
461쪽
De optima naturae morbis medendi methodo. 4 et r
os mutationi remediorum tempus patet ; adeo ut
raro, s inter initia Medicus accesit , obsequens aeger sine illius vitio pereat. Scilicet longe dispar
Chronicorum dc actitorum morborum est ratio,
dum non lotum in illis vehementos spinici motus, qui morbi causam impciuole aggrediuntur celeremque exitum gignunt, adsunt; in his vero Tarius , neque continuo, sed cum notabili inter- millione praesto sunt, sed etiam illi utplurimum celeriter corpori valenti accedunt, hi vero succosisve generantur & lentis adolescunt incrementis. Accedit, quod eorum qui diutius trairuntur mor- horum caul, plerumque simi obstructiones & ii durationes minimorum vasculorum in emunctoriis & glandulosis visceribus, inutilium de superfluorum tam se-quam excretioni dicatis, quibus Oppilatis, non potest non ingens vitalibus luccis conciliari impuritas , ac demum ipsa vi cera de glandulosa excernicula penitus oppleta, indurata di tumesaeta in putridam cor si ionem,eX ulcerationem cancrolam vel in abscellum concedere, aut sunestis lymphae effusionibus ansam suppeditarc. Adeoque quum in his causa morbi ipsa mora firmillimas agat radices, de labe latius serpente, vires exhauriat, motus supprimat ipsamque naturam mirum debilitet non mirum est, naturam in expugnandis iis languere, motibus auctis raro eosdem aggrudi, nec dispellendis iis sussic re, sed artis Potius hic vigere opus, naturae Vacillanti luccurrere idque perficere in quo ipsa deficit.
a. . Hoc autem ex voto exiequendi, nulla itidem F. alia stips,ctit methodus, quam qua vitalis ille , vitae ianitatisque auctor , Ianguinis cc humorum per omnia vascula itus ac reditus liber redditur, sordiumque per omnis generis ex micula Evacuatio integra praulatur, adcoque obstructiones, ubicunque conssiant, citissime expediuntur atque humores qui in vitio sunt Iper congrua emunctoria educuntur. Iam vero ipsa dictitat ratio, vasculorum Obstructiones nec prius solvi, nec succos vitiosos eliminari polIe, quam mobiles,suxiles de ad excretionein apti redditi fuerint. Hinc utique omnis perlongos morbos limandi metiroditi in oci continetur, ut humores cralli mobilios ac fluidi ossiciantur, dura emolliantur, fricta laxentur Se pollea validiori saeto sanguinis impulsu, per intensam solidoruin actionem, in pacti humores concutiantur, dissolvantur, eluantur & sic obitructionum repagula rescrentur. Εκ quo quidem clarissiinc patescit , emcacissimurn ad hunc scopum obtinendum esIe thermarum, acidularum es aliarum medicatarum aquarum , Infusorum, decoctorum, sotuum , halneorum &omnium, quae incidente & aperiente virtute pollent, tempestivum usum; contra vero ante debitam materiae quae iii vitio est praeparationem , damnosam ac praeposteram validiorum purgantium, diureticorum, sudoriserorum , salivantium , mercurialium & metallicorum oblationem,ut certe nihil imprudentius sit, quam intestinis secibus duris consertis sorte purgans exhibere vel cauculum impetuose pellere, ubi a doloris & spasmi atrocia ureteres cum ductibus urinariis stricti , calculusque impactus ; aut aquas hydropicorum purgante exturbare niti, ubi succi viscidi alii iuciiitra membranarum tunicas obhaeret,int,vel denique sudorem elicere velle, ubi spiracula cutis spalmo stricta atque comprella.
Neque vero tantum natura quandoque in
opere deficit, verum etiam nonnunquam alienos nus plane ac pernicioses in corpore concitat motus, qui caulae removendae neutiquam accommodi on. sunt, sh d potius exacerbationi favent. Hinc incensum reserendae sunt illae sanguinis evacuati
nos , quae si non sanguinis copia delinquit, sed
serum acre causticum nerve membranosis partibus insidet & enormes profusiones in impuris cachecticis corporibus suscitat, uti saepius contingit in purpura, variolis, morbillis, scorbuticis de arthriticis minus plethoricis , eveniunt, sub quibus sanguis, qui potius thrvari debebat, una cui nutrihus offunditur , nec ullo modo tenuissima acris materia morbi causa ejicitur. Hinc utiquo in tali casu Medico opera danda est, ut qua ii ripotest celeritate, lias perniciosas ejectiones compei at, quod tamen non violentis stiplicis & constringentibus expedire consultum est, sed spasticae multo magis stricturae laxandae, humor acris temperandus de discutiendus , quod commodissime di horeticis sedativo nuptis praestatur. Eadem ratio est haemorrhagiarum, quae ex Obstruetione, induratione , vel insareiu viscerum , subnascuntur in cacheoticis atque hydropicis. Tunc cnim
sanguinis evacuationes per nares, haemorrhoides, vel etiam vomitum frequentiores , maxime detrimentosae esse lolent, quia mali causam non tollunt, ted potius vires contumendo, satat in morbi exitum procurant.
Εκ febribus , sive sebrilibus spassicis gene- mbribus. ris nervos & vasculos commotionibus , minus
salutares sunt, quae a sphacelo interno, ut sunt malignae, vel a corruptione lenta visceruin aut
apostemate, ut sunt hecticar, oriuntur, Sc phthisicis, cachecticis atque hydropicis sit perveniunt, quippe quae reliquias boni sanguinis iplaique vires penicias consumendo certii lime ad mortem ducunt. Ab astumio veneno caustico, k laesione vel punctura externa partium nurvolarum ac tEnis
dinosarum, 1 calculo ureteribus infiκo, bile casse sina, vcrinibus , laemia incarcerata , ardore cκ concedentibus in exulcerationem conquentibus variolis , omnibusque gravit limis doloribus , subres fieri acutas , quas Veteres di xcrunt symptomaticas, experientia indies edocet. Sed omnes sic accedentes febres , nihil boni, sed plus damni minantur, & merito qua feri potest celeritate & dexteritate exorbitantes hi motus sunt silendi; quandoquidem frustra causis a quibus pendent opponuntur, nec easdem ullo modo sub igere S: abigere possunt, lud potius dum ad assectam & irritatam partem sanguinis malorem affluxum proritant, inflammationem ipsamque postea sphacelationem inducunt. Haud dispar indoles est quarundam intermittentium , carum scilicet, quae a prohibita perspiratione, iracundia graviori, cibo cum nausea liinato & male di- gesto, laburra vitiosorum prima in regione su corum & bile acri caustica proficiscuntur. Hae enim si substant cauta, sebriles impetus atque
commotiones ad illarum cinutionem parum omnino saciunt, quin potius expedit, vel emetico, vel salibus detersivis, aut conveniente laxante & acrimoniam temperantibus , causas aggredi, ac postea, ubi febriles motus sponto penitus coinqui
scere renuunt, roborantibus ac tonicis eoidem sistere atque componere.
Iisdem minus salubribus naturae motibus accensendi iunt, qui tam membranas curebri, quam Μ m a spinalis D.
462쪽
spinalis medullae, infesto sortiori spasmo exagi- debere, qui fidelissimus naturae imitator, obse
tant, totumque nervorum de musculorum lysi vator & adjutor. Neque minus scite hanc in rem rQ- scripsit FERNELIUS in praefat. lib.I. therapeut.me dicinae, inquiens, teres, naturae legibus debent esa consentaneae. Et felix medicatio, cui adiutrix tura succurrit, irrita vero, qua repra Nante natu ra rei uatur ; cui assi.rgit pariter H R. AB HEERobf. s. perhibens : Medicum motum naturae d mmae suae observare debere, de nihil ea operante temere mutare, nisi, ut vel infrenem frenet, velut pigriorem eκcitet.
Sed dolendum omnino plurimis ignotam es se optimam de securissimam naturalem morbos sanandi rationem. Plures quidem praepostero
nisu arcana ad certos, immo universalia ad omnes morbos curandos , magno studio undique conquirunt, quae accuratius perpensa re, spem plerumque saliunt de mani festo ignorantiam a suunt medentum, quasi in tanta corporum causarumque morbificarum diversitate, unum idemque omnibus aptum esset atque accommodum et
pauci autem de simplici, facili de compendiosa
naturae methodo cogitant , quum tamen non tantum medicamenta curent, verum ipsa potius natura, per rumedia convenienter adjuta. Et liscet sint, qui naturam mirum eX tollunt, ut praeter cam nihil sapere videantur : teste tamen experientia, haud raro in eo delinquunt, quod nec ipsas naturas, nec motus naturae, qui in salutem , ab iis, qui ad perniciem tendunt, sollictae dulici-tema in consensuin pertrahunt. Horum classem ducunt epileptici de convullivi insultus , qui ex dolorum atrocia in dentitione difficili,torminibus in tantum , calculi cruciatibus , vermium morsu, laesione cerebri, fractura cranii , punctura durae matris a sestucis, nec non in variolarum principio vel fine accedunt, nec ullo modo supe--rias DL randis his causis accommodi sunt. Neque cordis is usine palpitatio, cujus caula utplurimum in polypo-ium in cordis thalamis haerens concrementum, bono & salutari fine contingit, eo quod validis sima haec quassatio, causam minime Vincere valet. sheuisti di Pariter inanis ille singultus de vomitus a ventri- ρ- culi inflammatione & insidente virulenta materia, omni utilitate destituitur, tanto magis quando materia vellicans intra stomachi nacmbranas , ut in purpura, variolis & morbillis repercussis solenexos, a ne, haeret. 'I ussis quoque sicca serina, quam dura pulmonis substatu iam obsidentia tubercula cient, nullius plane usus est, sed potius vires consumit, somnum arcot Se stomachum ad vomitum AEMEMU- solicitat. Ita etiam copiosae cum saevis torminibus in diarrhoea ac dysenteria, vel post acre pu gans assiniatum dejectiones, nec quicquam ad sa-hitem conserunt, eo quo i non humorum copia, sed maligna qualitas in vitio est, cui frustra tanta sanguinis & ldri ego flio Opponitur,qua vires magis
exhauriuntur de boni ac temperati humores cum detrimento subtrahuntur. idem tunendum dedi arctoeis , quae nonnunquam inflammatoriis s νε' animi
bribus symptomaticae accedunt, quippe quae pa- guant , de naturae opus , ad salutarem, mi pariter neutiquam dii cultioni staseos inflammatorias C favent, lod plerumque in caula sunt, ut inflammatio latius, etiam ad intestina serpat eoque citius necet. Denique omni etiam ulla ac fructu carent motus isti sortiores qui graviorem animi aD sectum, iracundiam vel terrorem excipiunt, qui certe adeo intempestivi sunt, ut vitam in stam-mum stibinde adducant discrimen. Ut adeo parcat periticiosos hos naturae motus ab iis qui ad salutem tendunt provide atque iblicite esse dissinguendos, & quum non sbium fructu destituantur, sed succos viresque exhauriendo etiam noceant,teinpestive compescendos , ita tamen, ut simul caulae morbi per congrua praesidia removendae exquisita habeatur ratio.
Eiaet Vidimus itaque naturam solam saepe sponterim morbos egregie percurare, arcere de corporis in-Σρα.ti tegritatem tueri, Vidimus clus vires non omni-
ρο - - bus morbis expugnandis tunicere, sed artis juvamine indigere, vidimus quoque candem saepius incongruos moliri motus corpori damnoses, Earue propter ab artifice hos prudenter esse emenandos ac componendos. Iam vero vehementer
.utique optandum esset, ut omnes qui salutarem artem exercent,genuinam illam 8e probatissimam naturae methodum , qua morbos feliciter sanat, intimius perspectam teneront de molimina sua ad ejus praescriptum adornarent. In quo quidem laudanda merito Veterum sententia,qui ad unum sere omnes professi sunt, Medicum esse naturae ministrum, speetatorem , imitatorem dc adjutorem ita ut HIPPOCRATEs pallim prodidcrit: naturam impullam artis peritis quae iacienda sunt monstrare, nec quicquain salutariter fieri posse,nili quod ipsi naturae convenienter fiat, id quoqetiam DURE s, optimus Hippocratis commentator, lib. de humiurg. pag. I I. urget, praestantio simum, erens, artis magistrum illum esse eia dicitam, finem, licet incongrua ratione, directum , interpellare nolint... s. XXXIII.
Proinde ἡ re utique erit, ut ultimo loco quodammodo naturarum differentias delineemus , disquirendo maxime, quae ad spontaneam im dicationem aprae sint ac dispositae , quae minus. Jam naturae vel robuliae sunt, vel debiles. R bustam quidem sic describit ARET EUs lib.IMap. 3. quod sit, quae est probe temperata, quae om- λnia superat, omnibus dominatur, ac pu humo rem de spiritum ac solida , horumque omnium convenientem ordinem ac methodum , hominis vitam administrat. Quae certe definitio ut antiquistima, ita elegantissima & principiis naturae mechanicis quam maxime accommoda, utpote in aequabilitate de temperie, ordine ac motu solidorum aeque ac fluidorum, consistit utique administratio vitae & sanitatis, de hunc quae imperturbatum servat natura successum, jure rob sta dicitur ac valens. Sunt vero maxime plebeii, moderatis animi fatigationibus atterunt tale ju- vcnes ac Viri, qui naturae robore pollent. Victa sim languet plerumque ac debilis est natura inae L nobilibus, opulentis, laute ac inordinate vivent bus, a parentibus morbidis prognatis, patheticis
commotionibus crubro obnoxiis, meditationi- .
bus sudiisque nimium indulgentibus , senibus ac infantibus, post morbos perpestas, aut ubi occulta labes fluidis vel ipsis vilceribus inhaeret, in quibus motus solidorum Se fluidorum anomali sunt inordinati atque remiis.
Valens igitur ac robusta natura, ad tuendam in a ride revocandam corporis integritatem apta est , debili, ne st
463쪽
De methodo, ordine & legibus artis in medendo. 4i 3
debilis autem de infirma minus , sed in praentando saluberriino hoc negotio languet. Illa morbos graviisimos stipe sola , vel levi saltim
arte adjuta , remotis nonnunquam tantum obstaculis , percurat, haec vero dissicilis est ad sanandum , non sola sussicit, sed opportuno Medici consilio & auxilio indiget, quin omnem saepe exquisitissimam medentis eludit artem. Hinc utique multum interest, quo Medicus naturam aegri curate noscat, & felix sane censendus, cui fortuna in eo favet, ut natura valente pollentes sanandos nanciscatur I fortunatior adhuc, si sint genere, honoribus atque divitiis eminentes, qui ipsuin illustri praeconio nobilitare simulque minneribus excipere possunt ampli minis.
De methodo , ordine ct legibos artis in
Ala, i ta N superioribus satis, ut puto, evidenter osten- mr senis dii nus , a benigni Isimo ta infinitar lapientia vitriis. corporis humani opifice ita constructas N coagmentatas esse machinae animalis varii generis partes , ut certi ac determinati motus selidorum oe fluidorum progressui simulque secretorii, depuratorii Ela excretorii contingant, qui non modo ad vitalem conservationem & durationem corporis in se corruptibilis vergant, sed etiam summo artificio ita ii structi sint , ut ubi a nocentibus
rebus & causis inordinati sive morbidi fuerint redditi , illi ipsi ad submovendas de destruendas
illas causas a quibus pendent, conspirent.Et hoc est quod Veteius voluerunt, eu quod etiam ipsa attenta confirmat experientia, plures nempe dc gravcs etiam aegritudines, sponte solius naturae
viribus, sine peculiari Medici auxilio, canescere, dc naturam optimam morborum esse medi
- . 1 Posset itaque quispiam facile inde hoe elice
meri opus re dubium : quod quum tam eximia sit natum 2 Ihq virtus atque potentia, vana & lupe acanea cen-
PT seri mereatur in morbis tollendis omnis Medici
ars M opera. At vero licet hoc de valente tu ro busta eorporis humani natura , ncque adeo corrupta vel debilitata, locum habere possit; quum tamen mirum quantum naturae tu corpora qua morbis affiguntur inter se ditierant,alia firmiora,& valentiora, alia imbecilliora tu vitiata sint, adeoque non sussiciant ad negotium sanationis r ele confisendum, utique necessari utri est, ut a iis opus ipsis subveniat congruis auxiliis su eximi, currat. Quin expertcntia subinde docet, ipsam iniret. robustam & idoneam alias ad sanandum corporis morbum naturam, non solam sempcr sum- cientem esse ad sanandum, sed indigere simul variis adminiculis externis, ne impediatur,vel plane invertatur salutare, quod molitur negotium qu rum si non adhibetur observatio, plures, quihus robusta etiam natura, in variolis, morbillis &sebribus continuis, etiam inflammatoriis levioribus,pereunt,qui potuillent servari, dum regimine nimis calido in lecto, u conclavi,vel refrigerati ne intempestive admissa, potu frigido, vel etiam spirituoso, cere visiae vel vini, cibis improvide in vigore morbi datis valde nutrientibus, situ cor-Frid. Hogmatini Oper. Tom. I. poris nimis diu erecto, improvida linteaminiam
mutatione, iisque rebus & occasionibus,quae animum ad iram 8e terrorem movore possunt, da num & noxa procuratur, ut hinc omnino opus
sit quo prudens Medicus, si non pharmaceuticis, minimum diaeteticis , utilem opem dc operam praestet. I. HI. Deinceps saepe in aegrotantibus praesto sunt ob- minari, ustacula, quae si non removentur, totius naturae re negotium in curando plane turbatur, vel pe Vertitur, nec tamen sine Medici auxilio de con-slio eadem removeri possunt. Exemplo sit: quam do corpus saoguine redundans atque repletum morbis tentatur acutis , praesertim inflammationibus , natura sine lupornui cruoris pcr vci3ae sectionem imminutione, eos iem superare eri cur re nequit. Vel etiam si sordibus scyba is copiosis ac duris canalis intestini crath invad nto mo bo resertus est, hunc vacuare re recrementa protinus in principio educere expedit, ut felicius ει debito ordine motus cautim morbi explignantes succedant, de ad eum, cui destinati 1 ant fine, pertingere quean:. Aut quando etiam evenit, ut prima regio colluvie vitiosorum & semipu- tridorum conserta sit , isque ilatim in morbi , sive sit acutus , chronicus , invasione , quam
maxime proficuum est, convenientibus au Xiliis, vel per superiora, vel inferiora, eam prius EX turbare, ne Vis morbi ta tymptomatum inde aus tur ει exacerbetur.
Porro licet non negandum, naturam firmum Et μμειδe praestans suggerere subsidium, in emovendis iis morbi ficis caulis, quae motibus obsecundant eu expugnari pollunt, in alteratione tamen Ee
correctione humorum nocentium non minus ne-
cellaria, eadem parum vel nihil opitulatur. Sic quando acidi, pontici tia corrosivi humores primas vias obsident, qui Vehementes dolores, si aD mos ac tormina, uti apparet in insentibus , comcitant , item in hypochondriacis , in quorum ventriculo omnia coales Pere sblint, plus certe commodi & utilitatis ab acidum absorbentibus exspectandum est, quam ab omnibus naturae motibus. Idem sentiendum, si bilis exsuperat Iraecalida, eaque acris caullica inflammans est, tum certe natura sola non sunt cit,sed medicamentum demul cens , orgasmum bilis acris deprimens , v. g. nitrosum de absorbens, omne sere curationis punctum absolvit, quemadmodum id luculenter patet in asseetibus cholericis & ex gravi iracundia
enatis. Neque etiam Venena quae pauco tempore necant asIumta, scilius naturae ope cicurantur Mnoκa Eorundem abigitur, quum experientia tessetur, sub vehementibus a natura suscitatis vomitibus & purgationibus, mori aegros, qui demul centibus, oleosis 6e lacticiniis potuissent servari. I. V. Praeterea in ruultis morbis , praesertἱm acutis,
natura evacuationes per haemorrhagias , sudorem Sc alvum etnolitur, quae tamen laepe non suseficiunt, sed imperseetae iunt, ideoque me adjuvari tu promoveri debent; vici Ilim crebrius nimias profusiones sanguinis cic humorum suscitat,
quae quia vires adimunt corpus nimium exhauriunt , compotacndae sunt atque sedandae. Nihil quoque sere evenit frequentius, ac ut motus ve hernentes ad destructionem potius vitae , scam expugnationem causarum morbificarum di vita
464쪽
conservationem tendentes, instituat, uti in atrocioribus motibus epilepticis, convulsivis, doloribus, praecipue qui per consensum paritum nervosarum subnascuntur, ubi sedativis quam maxume opus est. Chronicas jam praetereo passiones, ut scorbutum, luem veneream, cachex iam, hy- pochondriacam affectionem, quae a sola natura
sine Medici ope , plane non superari possunt.
Quid praeterea crebrius evenit, quam quod ex uno morbo, quantumvis egregie sanato, propter imbecillitatem partium relictam, alter saepe deterior , nisi per artem roborantibus in declinatione cito ac tempestive occurratur , ingeneretur. Neque denique dubitandum est, quin mor-hus ,qui a sola natura temporis beneficio demum superari posset, longe citius atque selicius opitulante arte tolli queat. Quod utrumque disertis verbis inculcat CELSUs lib. II. c.rp. I dum ait: potest morbus, etiam nisi per sie finem habiturus est, citius tamen adhibito auxilio tolli,quod duabus de eau sis nuessarium es: ct ut quam pri-
mum bo 'a vas nudo eontingat, ct ne morbus, quir manet, iterum, quamvis levi de causa, exa*eretur. Potest enim morbres minus gravis esk, quam fuerit o neque ideo tamen Aolvi. sed reliquiis quibussam Brhaerere, quas admotum aliquod auxia Iitim discutiat.
n 'ur EX quibus omnibus adductis observationibus
ad utilitas de nece sitas artis medicae clarisiiine clu- eescit, iisdemque,quas totidem argumentis uberrime confirmatur, sive natura in morbis languida , sve robusta fuerit. Ititerim tamen id ce . tum manet ac firmum, quod ob imperitiam &'temeritatdm medentum, qui ductus naturae non
sequuntur, sed crebrius pervertunt, satius saepest, soli naturae negotium relinquere, quam imprudentis ac imperiti auxilio uti. Ne igitur in hoc tanti momenti negotio peccet Medicus, sed firmum habeat regulam, notanam ac legem , ad
cujus praescriptum consi ia & molimina ba instituere atque dirigere queat, non utique alienum, sed convenientii timuin erit, ut universales quaedam regulae re medendi leges, jam praeucribantur, quibus iummo cum fructu in medendo uti milit artifex.
Lis t. Ex his prima est : omnibus in morbis ordinemo siccessum afluum motuumque spontaneorum ,
immo φω tempora, quibus natura Hla medelam in se titem aegrotantirem molitur atque absolait,
curate 2 perquam solicite observare decet. Viκ
vero ullus e morborum classe est , in quo tam conspicua nati radi methodus tamque distincta decursus tempora , quam in variolis. In vari larum enim morbo observatur, naturam primo certo temporis spatio uti ad materiam illam camnicain partibus nervoss inhaerescentem , tamque saeva in principio concitantem symptomata, ait m perandam, quo mobilis & disposita fiat ad
evacuandam , hoc facto , deinde excretionem ordinario intra tertiatu cla quartain diem ait spicari, Eidemque iterum certum, duorum vel trium dierum tempus impendere, ita quidem, ut v su- perioribus ad inferiores descendat partes, dc cor Foris corticem per omnem ambitum succelsive exanthematibus cons pcrgat. Absoluta eruptione, rursus determinatam periodum insumit suppurationi Sc materiae evacuatae maturationi,eaquc con-Fia, interpo ito certo temporis spatio, ulcuscula siccat atque con Golidat, incipiendo pariter insuperioribus , ac desinendo in inferioribus. Et hic est solennis ille naturae hoc in morbo processus, hic ordo, haec tempora, quae artiseκ studiose n tare debet, quo tempestivo fatiscenti naturae sucis currere possit , nec unquam advers quippiam
huic methodo praepostere moliatur. Idem vero etiam in aliis morbis obvium est, adeo, ut in do medendi rationis , qua natura utitur, in eo potissimum vertatur, ut primo semper materiae hostilix & vitiosae correctioni studeat, eandemque ad evacuationem disponat atque praeparet, idque sere in omnibus morbis , subribus non tantum exanthematicis , verum etiam inflammatoriis , immo chronicis; quae proinde methodus pari st dici servanda est ac imitanda. Quumque hocpmparationis negotium nonnisi certo temporis spatio absolvi pollit, utique ut maxime omnium tempus exspectet, nec cursum praecipitet Medicus , necesso ; quae certe prudens exspectatio in medicina flammum arcanum est,de quo non inel gas est 6 edom. Harvis libellus de morbis exflpe iatione curavdis,cui addi possimi ea,quae in disseriaitione de curatione Morborum in tempore inculcavi.
Secunda lex sic praecipit: tempestive Natim Lex Π-
in principio morbis occurrendum es, O materia quae in vitio brevis Aa via evacuanda. Scilicet ex praestantis mis medendi regulis est iI, HIPPOCKΛTi , ALII. aph. 29. ita habens e lac pii retibus morbis, si quid mmendum et i vr, move, vigentιbus vero , quietem agere melius. In
qua quidem gravitIimus auctor merito utique re jicit omnem illam medendi rationem , quae in morbi vigore , hoc est, satu, impetu de exacerbatione ejus,ubi omnia in vehementissimo motu, per forciora medicamina, maκimeque evacuantia, suscipitur : vicillim vero accommodatillimum , ad medicinas quae movent & evacuant, porrigem
das , morbi este initium , serio inculcat. Rati nem hujus canonis divinus Senex in sequente aph. 3 o. stibiicit, dum ait: circa principia o fines omnia debiliora sunt, circa v ores vero fortiora. Nimirum quia sub vehementia atque vigore molis hi omnia in motu intensori flatuque curtii loconi lituta, partesque motibus vacantes mulcus sar ac nerveae spasino obnoxias; in proclivi est tio, quare tum omnia stimulansa & moventia locum non inveniant,nillilque agendum, sed D tius quiescendum sit, neque alia quam humeo
tantia, tumrerantia & effrenes motus quodammodo placantia usurpanda. Contra ea inchoante& declinante momo , omnia stat debiliora, id est, spatini & motus intensi nondum iu tanto gradu adsunt, vel vehementiam pollierunt; idcoque omnino, si opus est, materia & cauia morbi statim in principio exturbanda, vel alienus qui1 ub morbi decursu genitus est humor, sub declinatione expellendus est. Si experientiam conlis- ,
limus, haec paritet hanc medendi legem uberrime confirmat. Nam profecto ad graves ipsa in herba jugulandos morbos, praesertim qui contagio debentur. ut sunt pestis, dysenteria, castrenses Mmali moris febres miasmate susceptae, non e cacius occurrit remedium, quam lene emeticum , si inul ac corpus iidem inces Ierint oblatum , quo colluvies vitiosorum humorum una cum naiasm te , quod cum saliva in ventriculum descendit, antequam ad sanguinis masIam & nervorum ginnus deseratur, statim eliminetur. Variolae quoque, morbilli, purpura & continuae Ilures febres,
biliosae ctiam ce ardentes, nec non quae arthriticis de podagricis insultibus associamur, longe facilius
465쪽
De methodo , ordine & legibus artis in medendo. 4t y
lacilius sinationem recipiunt, si mox in principio, simul ac aeger conqueri coepit, prima regio, vel leni emetico, vel clementi purgante, a sentina vitiosorum humorum fuerit depleta et eo quod increscente morbo, spasiati augeicunt, quihus hae sordos intus retentae morbi & symptoma
tum Vim mirum exacerbant.Et quia intermittemtium febrium , tam tertianae, quam quartanae ssomes, initio plerumque in ventriculi & intestinorum plicis ac glandulis haeret; e re est, ut statim sub auspicio primae viae 1 sordibus si ve permitiora emetica, sive salia dutersiva , sive commoda laxantia , repurgentur. Confirmat hoc luculentis verbis HIPPOCRATEs Io. de asse'. si, inquiens , quartana deprehenderit, vomitorium Iuprincipio exhibendum,rursus aliquo intervallo,al ud infra purgatis medicamentum. usds per haec non sedatur , medicamenta febrifuga dare oporret. Neque tamen purgantia sortiora , quae ipse Hi PPOCRATEs Iibi ae purgant. I. i. rejicit prinpinanda, quippe quae nunquam in febribus tuta, quoniam spasticas exacerbant motiones , Vel easdem , si conquieverint, revocant de recidivas pariunt. In lentis febribus, quae maxime intermittentes male curatas sequuntur , in principio& laxantia, Se leniora emetica tutiis ma, quo iisdem alimcntaris canalis a saburra acida viscida
liberetur ; quod, si negligitur, diuturniores Paro-xysmi ingentem dc fluidis partibus de visceribus
Iabem amricant, de lentae subres ex facili in he ticas concedunt. Periculi plenae inflammationes internae, ut pleuritis , peripneumonia , angina,
matura sanguinis missione de subjuni:io infiiso diaphoretico, feliciter in principio diicuti queunt;
hoc autem neglecto, curatio, ob febrem ac intensiorem inflammationem, difficilis admodum fit & anceps. Ipsa quoque ventriculi inflammatio saepissime ex potu frigido corpori sudanti copiosius ingesto, natales trahit, omne tamen periculum mox declinari potest, modo influum ex herbis diaphoreticis cum aqua calida iactuin si tim sorbilletur. Quod sphacelus exteriora occinpans praesentaneo siil,sidio,simul ac primordia cepit, suffocari de arceri queat, res in vulgus nota est, quum elaplo hoc medicandi tempore, mors sequatur certi ilima. Atque ex his omnibus clarisisme innotescit : tempestive morbis esse succurrendum & occasonem medendi solicite capta dam, in qua, ut ait HIPPOCRATEs lib. de praecepi.
s. I. non multum temporis. Quare vehementer
Certe optandum foret, ut det Medici opportunitate temporis in morbis sanandis curatius observarent & aucuparentur, de ipsi quoque aegrotantes mature medicam opem implorarent, eo quod in tempore curare & morbo occurrere, palmarium
in sanationis negotio momentum est , & justa temporis observatio, merito curandi Se methodi medendi anima dicenda.
Accedit tertia lex : Evaeuationes nunquam in morbis moliendae, nisi materia exererioni arta ct via parvia fuerint. Summa hujus praecepti
sect. II. apb.9. HIPPOCRATis continetur , sic per .hibentis : corpora quum quis pureare volet , ea fluxiti faciat oportet. Nam ipsa sana ratio suggerit,frustra materiae commotionem de expulsionem tentari , nisi ipsa ad motum ac emoti
item disposita sit reddita. primo itaque omnis
scopus, omnis intentio medentium in sanandis perlongis morbis eo utique tendere debet,ut humores crassi fluxiles de mobiles efficiantur , durities molliatur,viae adstrictae relaxentur, de posi-
ea validiori facto sanguinis impulsu & frictura
solidarum intensa, impacti humores excutiantur atque obstructiones referentur.Ex quo jam elucescit, quam incomparabilis sint usus ad hunc fia. nem consequvnduin thermae,aesdulae & aliae aques salubres, infusa, decocta, solus, balnea, de omnia, uae emolliente & diluente virtute prie lita sunt: atri quoque exinde, quod ante praeparationem& mobilitatem materiae , nunquam va idiora purgantia, emetica, diuretica, ludorisera, ineficurialia ad salivae fluxum eliciendum, locum inveniant. Communis sere, sed pessimus hinc error est , quando deficiente mensium vel haemorrhoidum, aut subsistente lochiorum fluxu, pellentia sertioea, se dicta eminenagoga, uti sunt 1 Dyrrhata, succinata, crocata te alia adhuc calidiora, in usum praemature vocantur ; siquidem bFc fine praemissa venae sectione,sine primarum viarum expurgatione, sine antea adhibitis medicamentis fluiditatem sanguini conciliantihus , potius P
Xam afferunt de malum augent, tantum abest, ut juvamini sint exoptato: Observationes enim docent, ab eoruIn intempestivo usu iubres c,pitis dolores, vertigines, anxietates , haemorrha-gias per incongrua loca, deliria, melancholiam, de mille alia symptomata , fuisse exorta. Praessiit itaque potius prius plethoram demere , alvum laxantibus lubricare , sanguini fluiditatem
decores Se infusis appropriatis conciliare, vas ruinque obstructiones balneis,vel aliis convenientibus remediis, amovere, de tunc pellentia cum cura subjungere, de sic demum exoptatus contem tuetur emeetus. Haec leκ medendi de regula insanandis morbis chronicis, praesertim scorbulo , lue Venerea , hydrope, quartana, melethcholia hypochondriaca , calculo, ast limate , amplissimi non ibium est usus, sed etiam in acutis egregia
de curate oblemanda. Nam in his parit cr extra crisin de ante materiae mutationem, de ut VPteres loqui amant, coctionein , in Vigore paloxystmi, nunquam evacuantia cum siue u exhibentur: Hinc probe monet HIPPOCRATEs Seet. I. sph. 22. quae matura coctaque sunt, medicamento pum
gante educere oportet ac movere, non cruda. Na
tura ipsa huic methodo insistit, quippe quae in
omnibus sere febrilibu commotionibus, primos dies materiae hostilis attemperationi & resolutioni nasum , in inflammatoriis & aliis acutis sebribus, impendit, quam felicissime exsequitur motu de appulsu auctiori sanguinis ad loca affecta, quo non modo sensiti ae sensim sanguis Sc viscidi humores impacti solvuntur, sed de discutiunturi In aliis quoque morbis,motu tam intestino,quam progressivo intensiori, crassi viscidi humores attenuantur, dissolvuntur fluidique redduntur, salsi
quoque & acres cumoleosis viscidis & terreis implicantur Se temperantur,nimisque fluxiles & t nuhs insipissantur: qucm proinde naturae ductum merito artifex sequi debet.
Quarto inter praestantissimas medendi leges in
haec connumeranda : Evacuationes per loca bimmori excernendo eonvenientia fiant. Aureum hoc praeceptum HiPPOCRATES Seeh. I .aph. II. his inculcat verbis : quae educere oportet, quo maxime vergunt, eo ducere oportet per convenientes locos ἔidque saerito a medentibus maXima cura atque
diligentia observandum. Etenim si Medicus humorum, qua in vitio sunt , excretiones stimulo quodam promovere dehet, probe omnino disquirendum , cujus conditionis ac indolis sit materia hostilis evacuanda, Se quo in loco de parte
466쪽
etiam corporis sit constituta, ut brevissima via commode educi possit. Suiu quippe diversi generis excrementa, ideoque iis eliminandis non quar- libet accommodata sunt emunctoria, sed quodvis eXcrementum peculiare & proprium quasi habet excerniculum. Hinc si in ventriculo Se prima regione stabulatur & fixam sedem habet vitios
rum corruptorum biliosorum humorum sentina, quae anxietates, ructus, tensones & dolores gravativos parit, ciborum appetentiam prostemit,
innum placidum impedit, phlogosn excitat,
vel etiam febres minatur I tum utique emetica,
deplendo hac saburra ventriculum , utilillimam praestabunt operam , & hac ratione magnus &periculosus morbus praescindi poterit. Si in principio morborum intellina in sardia, vel ex male adsumtis & male concoctis eduliis multas recomdunt cruditates , facile patet, ea, quae clementer intestinatem regionem Expurgant, omnium Opportunissima esse. In hypochondriacis prima regio, ac potissimum duodenum, ingenti cruditatum acido-hiliosarum colluvie subinde reserium est, quam si ovis diu reticis vel sudoriseris praepostere vellet eliminare, nae, is non leve damnum allaturus esset. Nam ejus generis humores temperantibus obtundendi de per . cntrern evacuandi,
unde etiam ex thermis & acidulis aliisque medicacis aquis , quae alvinas sordes liberaliter emovent, convenientissima in hoc malo sunt praesidia. Gravori iracundiae affectu motus canalium biliosorum peristallicus auctus ingentem bilis saepe co ruptae de acris copiam in tenuia intestina effundit, quae parit anxietates, nauteam, ciborum fassidium, comprestiones circa praecordia : inrordum etiam cardialgias & inflammationes subortas notavi , ut it cl oleram ; quibus gravi illinis pathe- matibus si sortiori emetico vel sudorifero , quis vellet fitccurrere, is certe possilentem Drrorem hominitieret ; de quo complures lugubres eventus t ropter inflammationes iubortas notavi, cic ut quisque sibi caveat, serio hortatus suin in drsertatione de medicina emetica O pur ante post iram veneno. Nam quia congruum humoris biliosi excretorium est ventur, lon re tutius & consultius hilis ab ira commota per riiabarbarina, cum nitro de pulvere praecipitante nupta, vel por alia mitiora laxantia, educitur. Quin sunt inter eXem
pla quidam , qui ex gravi ira male habentes in balneum se demiserunt & sortiter stidiarunt, hoc
eventu, ut lentae febres, artuum IreIPDies, arthritides, immo hypochondriorum spatini de contracturae, sequutae suerint. Nihil quoque magis noxium vel intempestivum est, quam alvo per quinque vel lex dies clausa, sudorifera , vel alia calida spirit uola, otiarre, aut emeticum brabcru nihil inconsultius, ac serum in habitu corporis hydropici obhaerescens per sudorem velle Educere, quum potius, ser urinarias Vias alvinam legionem esus eductionem moliri e re sit. Pessime pariter aegrotantium inluti prospiciunt, qui circa illud tempus, quo variolae, morbilli, purpura ela alia exanthemata, vel inflammationes erysii elaceae prodire dubent, purgantibus , Vel
emeticis cos exagitant , sicque materiam illam ac rem ad interiora nc biliora loca alliciunt,sravius damnum certo allaturam. Ubicunque vero unius eiuldcmque indolis humor per diversa emine oria excludi potest, tunc certC non alienum est,eX-
creti l .es in aliis etiam quam ipsi proprie dicatis
excretoriis movere, quo divertatur amuxus humoris, qui partem diu infestavit. Ita in iusti valde humida, qua mucosa in maxima copia & immoderatius screatu ejiciuntur,opportune purgatia
offeruntur, quia mucum ex pectore in glandulasmucosas crauorum pertrahunt. Quod etiam va- .let in fluore albo & gonorrhoea,ubi saepius ingens
viscidorum humorum copia ad lias partes affectas affluens eκcernitur, & purgantia eam ob causam, ut divertatur nempe humorum nimius appulsus, optime praescribuntur. Manct itaque firmum ac stabile , naturam semper in opere evacuat rio, si deficit, ut humores evacuandi commode per congrua emunctoria duci ac ferri possint , adjuvandam esse.
Non minus universalis ac utilissima est quinta Lis Rhaec lex : nunquam vi morborum eurationes avgredienda,veI evacuationes molienda, sed paullatim ct successue agendum O tempus exstinandum. Sane si ullus ex aphorismis HIPPOCRATIs
memoratu dignus Se in artis exercitio memori mente tenendus, certe est Sin. ILI. si . sic praeciapiens : plurimum ct repente vacua e aut replere, vel refrigerare, aut omnino quomodocumque compus movere, periculosum es. Et omnis multitudo natura contraria est. suod vero paulatim fit, imium est , tum alias , tum s ex altero in alterum transtus sit. Sicut enim omnes in rerum natura operationes per gradus, non rer saltus, paulatim& successivo, non vero cum impetu & violantia quadam, Furficiuntur ; ita eadem quoque via insin. itidis morbis, in calligando & expellendo no-κio humore, in obstructioniblis reserandis, pro ce sit natura & temporis beneficio utitur. . propter etiam Medicus suo satagens ossicio nat
ram imitari & nunquam violenter agere, multo minus impetuosu evacuationes urgere debet.Nam certa & diuturna experientia compertum his mus, non majus periculum ex Errore & temeritate Medici aegrotantibus accedere, ac ab emeticis depurgantibus validioribus, neque minus ab iis reis melliis, quae vi sudorem potiunt, aut urinam de esalivam movent & corpus sortiter calefaciunt. Neque etiam tam subita de ingens mutatio,quam corpus a validii simis de magna dos eκhibitis r mediis patitur, utilis, sed potius valde noxia esse '
potest , quia omnes vehementes motus in eorum
numero, qui naturae insensi sunt, qui praetern rurales, morbosi cic corpori vim inserunt. Hine quando emeticum porrigendum , contultius est parciori, quam liberaliori manu propinare illud , , eo quod ubi humores ad ejectionem ancitericam inclinant, operatio erit sussiciens, de si non fuerit, iterato vel auctiori doli, pharmacum offerre praestat, ac uno impetu exturbare. Ubi per imscriora subducendi sunt humores peccant , lon- ν ge magis e re est, id clementioribus & repetito , s . quam simul & semel validioribus perficere:eum que in finem apprime ex usu sunt pilulae secundum Becheri exemplum consectae, quae aloen probe cicuratam de eκtractum hellebori, cum temperatis bal amicis gummatibus &Sextractis . .: amaris, habent, ita ut una dosis vix tria purgam lium grai a capiat, eaque propicr tonum ventri- culi & intcstinorum,quem purpantia labefactant,
firmant potius de conscrvant,aliquoties tamen d tar, alvum saltiberrime vacuant. Idem Aciunt in- . sula ex radicibus & corticibus antiscorbuticis, aromaticis, atque ex rhabari uiro dc agarico , as lito stimulo Glitio tartareo,per extractionem cum vino consecta, quae tam ad praecavendos morbos Vere dc autumno,quam ad sanandos rebelles chr
nicos assectus, egregii sunt uitis. Quod si porto
per corticem corporis hali molae sordes excludendae, nunquam in usum trahenda ea, quae lu- dorcm s
467쪽
De methodo, ordine & legibus artis in medendo. 4r
dorem, universam sanguinis de humorum mas-1am commovendo, sortiter pellunt ; sed potius infusa & decocta diapnoica, vel etiam pulveresfixioris naturae, nec non temperata halnea, quae omne punctum in sanatione etiam rebellium modiborum chronicorum, praeter acutas passiones, serunt. In lue venerea ameelis, si salivae fluxus proritandus est, nunquam impetu Sc larga merc. rialium oblatione id emcere oportet, prauertim
in iis, quibus senus nervosum debile de hum res impuri ac intemperati, nisi seralia symptomata vel incompescibile salivae stillicidium ciere
velimus. Pariter in esseratis motibus componendis doloribusque sedandis, proficiatim magis est
semper anodyna refracta, quam plena de magna dosi adhibere, de sissentibus amico temPCramen to quaedam stimulantia adiungere , quo nomine rheriaca coelesiis. massa pitularum Starchii, Wil- degansii, vel tinctura antimonii tartarisata, aut acris, cum pauxillo extracti Opii remixta, commendari merentur. Quando denique roborandum, dc partes nerucae, ne consuetos spassicos motus repetant, firmandae, quod sit maxime in
reprimendis paroxysmis intermittentium, de quidem familiariisime per famigerarii fimum illum
chinae corticem de alia roborantia ; tutius turn perest, caul. sebrili prius stibadia de cvacuata illud efiicere, in accisa Sc repetita, quam magna de continua dosi , de antequam caulae prospectum fuerit; eo quod hoc neglecto, experientia teste, Plithisis, hydrops , asilimata, hectica de pathemata sipas odico- hypochondriaca conciliantur.
Quapropter omnes qui artis operibus manum asmovcre gestiunt, cum cura monendi stant , ut
quantum fieri potest, ab omni validiori medicina, multo magis plena manu oblata, abstineant, sed potius temporis beneficio utentes, nunquam
nimis sustinent, de sic demum tuto, sine noxa de hericulo , sua conficiant.
Convenit interdum motus efrenes morbosios compescere , relicta ad tempus eorum causa. Sexta
haec Ieκ est, amplit i in praxi recte instituenda usiis. Quemadmodum enim ii motus in moria his , qui a centro ad circumferentiam abeunt , qui comitem habent pulsum citatiorem, cutem relaxant, spasmos cum causa morbi tollunt de sic in salutem machinae labefacta. ae tendere Iolent, nunquam a prudenti Μedico silenili, sed
potius pro circumstantiarum ratione conservandi, vel tantum moderandi sunt: ita e contra illi, qui vergunt a circumserentia ad c triam , quales
sunt maxime spalmodici, qui omnia turbant in corpore, de dum liberam dispensationem de motum humorum ac debitam secretionem de excretionem impediunt, interitum minantur, vel nisi ad causae remotionem directi sunt, interdum provido consilio protinus compescendi sitiat, licet causa materialis emciens eorundem adhuc int, dia relinquatur.Quod ut testatius patescat, emplo si acerbissimus ex calculo dolor. Nimirum
dimoto ex renum conceptaculo ac in uretere Obmajorem molem vel aspritudinein firmius obhaerescente calculo, nerveo-membranaceus hic canaialis ob vim illatam arctius constringitur, non solum dolor suscitatur exctuisitus, Sc inflammatio
cum sebre accenditur, ted etiam per consensum .simul ventriculus Se duodenum assicitur,de inve so motu perissaltico, vomitus proritatu quin toto tandem genere nervoso in consensum rapto , deliria, tremores, convulsiones de epilepsae excitantur, quae, ut vidimui, quandoquu mors sun sta excipit. Sub hoc igitur motuum eκorbitantium de symptomatum choragio , si quis velit
causam , calculum , vi emoliri , nec prius vias laxare; is sane nihil aliud eniceret, quam ut spes- modicas constrictiones augendo, lethalom morbi catastrophen induceret. Quin potius longe consultius causa morbi tantisper relinquitur de motus quavis arte complacantur, atque liis demum ad temperiem reduelis viisque ampliatis, siciliori negotio caulla amolitio tentari poterit. Pari ratione in colica passione, primum esse ducet, ut vehementia spasmoru deliniatur clysteribus oleo- sis de unguentis de axungia humana , pingu dine laxi, castoreo, albetho de hujus generis aliis, de interius quoque ejusdem virtutis medicamenta adlii bean uir, ut sitnt Olcum amygdalarum dulcium, antispalinodica, inque primis liquor nosteranodynus mineralis, qui dolores de spatiuos en renes sistit, vomitus compescit, sine stupore tamen de sne omni noxa ; hoc autem facto, sicile ac tuto causae materiali, sive illa luereat intra can, lem intestinorum, sue intra membranas ejUS,a propriatis remediis poterit succurri vadumque e pelli. In harmorrhagiis quoque .nimiis, quarum .eruptio semper a spatinis, sanguinem ad certam quandain partem adigentibus de vasa venosa
excurrentia distendentibus, proficiscitur, vel p tenuit is stiplicis, constringentibus sanguinemque cohibentibus fluxus non cohibebitur, delinitis autem spasmis, vel sponte cellabit, vel facillima racione coereeii poterit. Tacemus plurimos alios spasmodicos , convullivos de cum Magetra dolorum atrocia junctus asseetus, in quibus semper inpedit raroxyriinos s ed. intibus prius invigi
dum lauacia quam maxime est, ne in ejusinoui morbis, ubi motus nimii perniciem minantur, ad eos siliui idos cipiata vcl adhuc sortiora sedativa de nareotica adhibeantur. Tusiantur enim observationes Praeticorum celeberrimorum, hoc perperam laeto, spasinodicam colicam sepius inpar sin , aut etiam veram p ualysin, transiille, aut calculum ureteri minita nimis eo diutius in-harsisIe, ac in universum, lethales inde subsequi:-tos esse eflcetus, quales annotavit de excinpiis confirmavit MAHLIUS in disertatione de impo- sura Uii.
Excipit septima leκ : et lente paroxysmo ct Lex VII.
quando natura jam movet, a fortioribus conrano
uibus se miscuansibus deflendum, ac potius excedentes motus moderantibus O ad temperiem reducentibus, utendum. Ipse HIPPOCRATES quum Observasset, quantam noxam asserat, si quis in illis morbis, ubi sanguis cum impetu circumagitur de morbi vehementia est maxima, sortiora medicamenta, quae majorem l anguinis cient om gasinum, propinare, aut purgantia exhibere a deat , sapienter si ZLII. Vb. 9. praecepit: vigentibus morbis, quissicere multo praestato ac potissumum valentiora ejusmodi pharmaca tempore P
roxysimi subrilis non prae cribenda oss) serio in libr. de purgautibus suasit: quicumque, inquiens, a febribus fortioribus corripiuntur, his medicamenta purgantia dare non oportet, donec remis rit. Etenim quando vehementes motus vel si Lini intensiores praesto sunt, utplurimum exterio res corporis partes cum summa cute conli rictae sunt, de langulis a circumferentia ad centrum urgetur, alvus, renes, poruli cutis dc reliqua emunctoria, propter nimiam constrietionem, non rite
munere suo iunguntur de excretiones subsistunt;
468쪽
eaque propter nihil certe imprudentius poterit
excogitari , quam tum motus ciere vel augere, de praeiertim purgante, vel vomitorio, aut sudorisero valido , humores naturae corporis nostri inimicos exterminare niti, eoque symptomatum vehementiam magis exacerbare. Quiescendum potius tunc temporis cst, Vel parum agendum ,& magis effrenes motus moderandi ac cum violentis spasimis blando componendi. Hanc ob causam rectius procedunt ii, qui in morbi paroxys morum vigore atque impetu , si quid arte tentandum, tantum diluentia, blandam diaphorosia
conciliantia Sc moderate nitrola ac sedativa naturae amica exhibent. Ubi vero movendum, accommodatillimum tempus est in acutis principium , Vel quando vehementia reruist, in chro- .nicis extra paroxysmum 6c conquiescentibus spaLmodicis motibus, quo etiam evacuantia congrua operationem suam bene exsequuntur. Egregium hanc in rem C FI.II AURELIANI lib. II. cap. VIIL pax. 2i T. e si moni tam, dum ait : nec Phlybotomia , nec aliis medicam iis, cruar cito ct copiose
peccantes humores deIrahunt unquam utendum in
auimento phsionis, sed potius trmpore dimisionis.
Unde , t orgit , iv acces ones liciter mitiganti-.bus utimur aluἰoriis. Sed dolenduin profecto , toti cui oriesque contra hanc impingi legem.Nam communis tam Vulgi, quam Medicorum non incelebrium, olim fuit α adlluc eli opinio, variola- rurn , moibili ariun , purpurae arque postis morbum, expcllcntibus de aleκipharmacis sortioribus
si e excipiendum, quo illud quod vitae est inimicum, cito cla sue inora per corporis periph riam pimi ribatur, unde tot in officinis prosiant titi lurae boκoardi. R. spiritus volatiles, salia volatilia, ei Ientiat antis est i lcntiatus ac Pulverus varii generis sudoriseri G ale&i Pharinaci, olea calidiora aliaque id genus pliam. At vero sic calor
calore fovetur, ignis igni additur , ii ib sisnguis
quasi accenditur, mixtio ejus naturalis & temperata crasis dii: olvitur di defrititur, ac iit uia, versuna ni Ihil aliud osticii Dr, quam ut anxietat inquietudines, deliria, cri lcpsa de convulsiones
concitentur. placida & ιuccornva cruptio impcdiatur, ipsaque materia exanthematica deleturia, Plus augeatur, quam imminuatur. Longe lutiora
certe in expellendis variolis, morbillis, purpura& omnibus morbis , in quibus aliquid bor corporis corticem excerni delici, sunt illa medicamentorum genera , quae nimias & turbulentas
commotiones cum si ricturis sui ei ficialibus limicabiliter placant, & impedimcnta removendo, eruptionum blande adjuvant. Quod quidem , quemadmodum de sortioribus sudoriseris in propatulo est ; ita eadem cautio de eorum quae peros vel alvum Vacuant usu, studiose tenenda. que enim unquam convenit,emctica vel purgantia, quin salia , majori dosi tempore paroxysiai
tortianae, vel quartanae, aut non multo ante ejus
accessii mena, propinam: quippe per cxperientiam cognitum est , insuli una inde longe reddi acerbiorem maximasque cum cardialgia anxietates
laborantes affligere. Ratio in proclivi est. Scilicet haec medicamina non alia rationu quam spaς mo agunt, & partes nerveo membranoscis subtilis ale acri caustico vellicando ac simulando,ut v lidiori crebriusque repetita urielitra de separctur& exturbetur quo i in vitio est, ciliciunt ; an omni autem subre rivique paroXylinii, jam tum tessio italisca, dorsi dolore, Pandiculatione , conatu vomendi, iratibus in abdomine, anxietate Pra: corcliorum, borripilatione , cutis refrigurat One,
aluique adstrictione, adstat spasini de sormalem
ejus rationem absolvunt, ideoque dum se sipas
mus si almo accedit, & stricturae intenduntur, non romunt non pathemata exacerbari & paro-λyinius longe pravior reddi. Ubi vcro impetus resedit, nervosum genus tranquilium & partes si asino prius exagitata' languent ductusque patuli sunt, tui illime ac utilissime solares & vitiosa m
teria artis ope laxantibus, purgantibus vel emeticis e latibulis evocatur atque proscribitur.Quae certe prudens tenas oris opportuni exsis ectatio , tum in morbis, tum in omnibus moliminibus, tam necessaria est, ut sine ca frustraneus sit omnis conatus , de quo scite cecinit OvlDIUS . Dum furor in cursu est, currenti cede furori, Difficiles aditus impetus omnis habet r
συηredi.ir melius tunc, cum sua vulnera tangi
Iam sinet O veris vocibus opus erit.
Octava lex sit : ubi motus jam languent, ano- LM UIR Ona ct siedauria sinina cum cura 'ut evitanda,
ae ρο:ius vires reficientia motu te excitantia
usurpanda. Quemadmodum si non poticir, certe saud postrema, dexteritatis atque peritiae medicae
pars in eo versatur, ut artifex exorbitantes motus
opportune complacare noscat: ita prosecto praeposteruin ac damnosum ess molimen , quando opprimuntur ac sopiuntur, ubi potius provocandi sunt & excitandi. Etenim anodyna & sopientia pharmaca de ex his frequentissimi usus optata,eκ heroicorum numero sunt, quae magna pollent efficacia , & tam ad juvandum , quam nocen diam parata, id que cautissime , ac ut CELsUS Iib.V. cap. as. monet, non nisi nimia neculsitas urgeat, usurpanda. Pellimus quidem quorundam mos fert, ut in quovis dolore aut si,mni defeetu, imprudenti consilio, sine circumstantiarurn Porita pensitatione, ad anodyna ceu sacram anch ra1n confugiant , dc doloris mitigationem cum qui cte pro urare nitamur, quum tamen sapienter praeci petat idcm CELSUS lib. HI cap. 1 S. quod haec moderatio semper sit adhibenda, ne quem obrudormire voIumus, excitare possea non possimus. semper igitur ante tedari vae' virtutis remedi rum usuin exquisita vir una ratio habenda, eademque nunquam in usum vocanda, ubi virium, sive ob aetatis , sive aliam causam , adest imbecillitas, quae ex impotcntia membra movendi,
pulsis debili parvoque, item actionum animalium torpore atque segnitie, susscienter cognoscitur.
Hoc autem neglecto quam maxime detriment
se sunt, senes ad alluetus sisporolbs disponunt ,
plethoricis sanguinis cxcretiones supprimunt,quia busdam mentis abalienationem conciliant, in se-bribus autem malignis aliisque morbis, dum viares penitus prosternunt motusque ad expugna dum morbum necessarios sopiunt sphacesum ipsamque mortem inducunt. Et certe requentii sima ossi in observatis medicis mentio noxae eκimpsovido sedantium de optatorum usu, ut apud SAM TORIUM de methodo vitandi errores lib. VII.
micum, cui imperitus Medicus praescripserat in dolore calculi opium, .lbmno sepultum esse perpetuo. Ipse quoque novi, quendam febre ardente laborantem , ad sopiendam diuturnam vigiliam aliquot granis laudant surmis, artemam sta conciliasse quietum. Quin non desunt exempla, ubi optum in forma luppostorii immissum mort minduxit, cuius generis plura scripto reliquerunt - TILINGIUs
469쪽
De methodo, ordine Sc legibus artis in medendo. 419
Ti LiNGI Us Iib. de opto pag. q6. SENNE Us l. c. Mare. DONATUS hist. mirabit. lib. II O .i8. Et licet aliquando dolorem primum quodammodo mitigare videantur ejusmodi Ibpientia, attamen infidus est et sectus Ec non ita multo post ace biora ingruunt pathemata, morbus pertinacior fit ac pejor, ipsaque mors haud raro succedit. Conceptis id de colico dolore testatur verbisTRAI M NUs lib. X. cap. l. sic perhibens : qui ex otio ct
alterco parantur , in eoIica non temere a more oportet. Etsi enim doloris levationem a ferre videantur , tamen esistunt, ut postea dolor diutius permaueat, putoque bona rati ne i a uou conferre. Et paucis interjectis sic pergat: multi 'itur quum in eju6modi affectibus iterum atque ter rio is sent, sererunι , ut partes lasia emor
rentur resiolverenturque , interdum vero etiam mortem omnino induxerunt. Praeitat igitur potius antiis' modicis, balsamicis, corroborantibus, analepticis, itemque beetoudicis paulo fixioribus& accuratiori insuper diaetae ratione languenti
Naturae succurrere, ac motus conscrvare atque
erigere, sique vel maxine, Oh ur entes atrocssdolores, ad complacationem aliquid videtur moliendum, non optatis de vehementioribus sed tivis, sed blandii simis anodynis, cuini b bi amicis
naturae amicis nuptis, utendum, qua Virtute non possium non commendκre liquorem meum an
dynum sic dietum mineralem , qui viros non prollernit, sed custodit , ac tuti stimo sinu metu omnis noxae potest usiurpari; cui interdum res ra-eta dosi ballanium vitae, vel spiritus beZoaidicus ad mentem Bulsi paratus adjungi poterit.
I ae m. Ad nonam iam Irogredimur legem : exor tiones criticas ct salutares p. ora Overe, usu tutercipere , d cet. Criticae Veteribus dicuntur ii laeevacuationes, quae in acutis morbis, cujus guneris maxime sunt febres, i ponte a natura, sine ulla etiam arte, certis dichus, ut sunt medius inter tertium de quartum, septimus, nonus. und cimus , plerumque cum honis aegri rebus eveniunt. Ita enim , ut ante edenti capite docuimus , a sapientinii ino opifice coagmentata est corporis humani machina , ut inordinati in ea motus , qui a causa mi ibi fica excitantur, siepis. sine in medicinam cedant , ac per eosdem ipsa morbi causa luminc pernicialis corrigatur de
correcta corpore cλpellatur. Et quum haec in toriae correctio cortum ἐκ deletianinatum temporis spatium requirat, ante 'uain commode e corpore oliminari tollit, acque huic negotio divina
sarientia septenarium maNimc numerum dicaverit, ex eo fit, ut evacuZtiones , quae circa septenos , vol semileotenos dies succedunt, in talintern corporis maxime Versant de naturam ordia
nata sua perscere indicent. Duplici vcro modo excretioncs illae salutares luint. Vel enim ipsam causam , quae sunctiones corsoris turbavit, si cernunt atque evacuant, ut fit in variolis, in morbillis, in schre ora fresacua, ruitilente, quibus in morbis, ubi ad summam cutim, vol glai dulas. noccns mathri a prc. pulsa fuit, n ox savii sima illa symptomata mitiora fiunt, aut plane conquieseunt. Vel criticae evacuationes hoc nomine stiluti sunt, quia essectum morbi pernicialem a corpore leparant atque removent, siquidem sub ipso morbo de motu concitatiori febrili , sanguinis humorum massa in multas e crementitias salsas, tuis hiareas sordes dissolvitur, quae, dum morbus in vigore di impetu est, non commode secedunt & expelluntur, lania ac vero causa morbifica est sublata, ac v.g. in inflatum tionibus status sanguinis discussa', si alticae constrictiones corpus deserunt . iubuli crctorii re-laκantur oc omne alienum atque CA. remcn: secim,
quod sub ipso morbolo motu generatum fuit, utilissime propellitur, ut sudor largiter Profluat, alvus tua sponte descendat de copiola excrementa mucida biliosa dimittat, urina quoque crussior secedat atque copiosum deponat sedi meimum , vel etiam humor crassis viscidus , in pectoris praesertim morbis, maxime acutis , uberius collectus per dxpectorationem educatur. Jam quisque iacile perίpicit, nihil perniciosus esse,quain salutiferas has ex cretionis temere si iere ac intercipere. Sane, quam graVia, immo uaepius su-nesia mala , non ia odo a Variolis, morbillis, pum pura, crusta lactea, scabid, vi si pelve, podagra , arthritide repulsis & ad interiora repercutiis eveniant, plurimis observationibus atque EX serimentis in praxi medica quotidie innotescit. Perquam nota sunt etiam illa damna, quae ex antiquis ulceribus sanatis ec diu gcssatis sonticulis, I rapostore consolidatis, pullulant. Peil me non miDus aegrotantium saluti consulunt, qui alvi Buxus in febribus continuis, immo malignis, quibus ite pesa latam ter morbus terminatur , noritos censent seosdemque ea propter imprudentur cohibere ac silcre audent. Pariter exitiale molimen est, haemorrhagias, quae siepe subribus continuis superveniunt, sive in criticis dic bus, sive extra eas obveniant, vi quadam compesture: ex quo certe nunquam non capitale notavi damnum : quae tamen omnia jam tum Secr. I. eaD.8. de damnis ex cohibita culiculari 2 cap. 9. Ianruineis alii que acuattonibΠs, nec non ca'. i S . de eri res in experiensia rationali functis , susuis expoliti. Interim si sortis excretiones citam salutares nimiae& eκcedentes fuerint, ut vires iisdem gravius peliandentur, non tam directe sedativa & sistentia adhibere e re est, quam potius ea, quae appulitim humorum ad alias partes diveriunt de motuum impetus blande demulcent atque placat.
Decima lege praeci piendum : ut morbo , v I rux Mpa Usimo sinito, artifex roborantibus utatur,quo
recidiva vel novus morbres arceatur. Qui saniorem medendi rationem 1equuntur, eos non latet,
paroκyimos morborum, praesertim spaI nodi corum vehementiores, subimui magnam atoniam ac debilitatem corporis, eia illius inprimis partis, in qua causa morbi inhaerens vehementiam suam exercuit, quae relicta debilitas, non modo facillime paroxyimos priores impetu lo me sortiori revocat, sed & ob sanguinis circulum ioidem sa-ctuin impeditiorem ta vigorem deperditum , humores noxii eo decumbere consuescunt, ibique stagnationem lubeuiues, chronicis diuturnis& maxime lentis morbis ampli: simam submini- strant occalionem. Perite idem inculcavit artis nolirae parens HIPPOCRATEs a'ὐ.ψ2seel. IV.hunc in modulia disereris : quibus a morbo resstitutis
quintam est inqrmum, ibi ab cessus stant. Qia maphoriumum HEURNIUS ita exponit: quaado psmorbtim infirmitaris aliquid sit Peres, quae ex ιε iudine 2 imperist Ia crisi judrcatur, ita vi fuer- sint materiae febrilis reliquore , aut s liberalius se
potu aut cibo mTitent, quam immItata ventrictili actio, tem eriamentum o habιtus ρerferre possuκα, itine in disicrim i venit homo, quia Partes interna
ct externae labe actatae suam; hinc si non aec: rata diaeta accesserit, hepatis O lienis sicirrhi,vel O his leae, vel foras in artus,si ibi imbecillisas, abscessus
470쪽
funduntur. Otare ne qNid coacervetur, denturpiluis aleseph anginae, maflictina vel Rufi, vel tale quid. Huc quoque reserendus, aph. I. sin. I. morborum reliquiae, qua a cris supersunt, recidivos morbos parere consueveruiu, quod potis limum, sicut rursus id optime explicat HEURMUS,
contingit, quando ob infirmatam natura: Vim , materia morbifica non tota laevit exclusa, neque in declinatione alvus purgate sbllicitata. Quae quum ita sint de experientiae quoque testimonio uberius constent, utique manifesto apparet, nihil esse finito motu morboso ad reliquias mali exstirpandas accommodatius , quam ut omne n
xium & morbificum, quod adhuc lueret in compore tacitatque ipsi struit insidias, sive in ventriculo, sive in venis substiterit, mature eXcludatur sic corpus ab omni excrementitio succo liberetur. Graviter vero in hoc errare utplurimum solent
Medici, quod in sne morbi de aegris ad simitatem redeuntibus, morbi seras reliquias nEque evacuantibus, neque diaphoreticis eliminent, neque robur deperditum naturae atque ventriculi per congruam diaetam re probata stomachica apte restituant. Etenim quo minus Mcdicus utilem opem conferre potest morbo in vigore constitueto, eo majus eoque praestantius in principio atque in declinatione ipsius est auxilium,siquidem initio, natura adhuc valida exissente , multum proderit, si omnia congruis subsidiis o acula,
quae motus salutares lumaminant, dextre rem xeat de materiaiu vitiosam diminuat ; in declinatione vero, si corpus debilitatum, rursus con-srmet , vires languidas erigat, de quod restat adhuc noxium , expellat, de sic non modo rcc:-
divas pejores, sed de novos longe periculosiores morbos plerumque succedentes leticillime avertat. Ad subigendas igitur morborum reliquias de reparandum universi corporis robur, egregia virtute splendent pilulae balsamicae ut Be aerianae8c a' harum exemplar paratae Statilianae,uel nostrae, quippe quae aliquoties oblatae , noxia cle-
Denter eXpurgant , ac ventriculo cum intestinis robur iterum conciliant, praeter quas sionamendanda etiam stomachica, quae digestionem promovent, motum peristallicum infirmum egregie
sulciunt & succis vitalibus tenuitatem ac lpiritual ventiam denuo conciliant,quae tanto utiliora lunt, quanto minori, continuata tamen saepiusque repetita di si , assumuntur. Quod si autem ullo
in morbo, certo in variolis Sc morbillis, reliquiae morborum ut proscribantur, corpus firmetur de ab insultibus morbosis defendatur, neceile est , quandoquidem hoc neglecto,ex facili varias exulcerationes , abscessus quoque viscerum aliaque
gravissima mala subsequi , experientia planum ιacit testatumque. Deinde post parium, immo
abortum , vul puerperium etiam , uterus valde Cnervatus de a tono suo dejectus ad pristinum robur commoda medicina reducendus est , ne magnae contumacos ac diuturnae inde resultent affectiones , cui scopo eximie pitulae nostrae balsamicae, vel insula laxantia leniterque purgantia,
cum nervinis de uterinis mixta, una cum exquisito in vitae victusque ratione temperamento, s. tisfaciunt. Mirum quoque tonum ventriculi Mintestinorum labefactare.lolent diarrhoeae ac dysenteriae, qui si non cito reparatur , lentae inde febres, pedum oedemata, status cacheclicus, spasini hypochondriaci aliaque redundare possunt, ad quae arcenda egregio uiui, praeter exactam diaetam, est vinum generosum, uti Hungaricum, vel Gallicum Pontack , parcius inter cibandum potum, nec non elixi r 1lomachicum, vel bali,
mum se dictum vitae, accisa dosi, sed diutius,
usurpanuru Semper autem praestat haec successive perficere , ac vires potissimum fractas atque depressas sensim analepticis reficere ac res cillare.
Eadem cura tenenda lex undecima: debilibus, Ilae XL debilia, va entibus, valentiora conductiau. Hanc totidem sere vere verbis consignavit CELsus lib. II. cap. 2O. scribens et Imbecillis hominibus rebus
infirmissimis opus es,mediseriter firmos edia materia optime siustinet, O robustis apta validis maest. Et HippoCRATEs Io. de lac. in hom. I. Sy.
eandem sic conceptis verbis inculcat : medicamenta fortiora a natura in debilibus morbis dare non oportet; ac paullo post et medicamentum simgulis secundum naturam, debilibus debilia a natura, fortibus vero, fortis natura Pharmaca ex
hibenda sunt. Ut autem hic practicus canon eo clarius pateat, eXponendum quid per debilia de Valentia , tam corpora, quam pharmaca, sit intelligendum. Debilitas igitur elusque oppositum firmitas de sortitudo, dicitur in genere a viribus, quae valore effectus, id est, potentia movendi , ut in microcosmo, sese produnt. In homine quidem vires secundum functiones in quibus sese e
serunt, optime in animales, naturales cc vitales
disposci pollunt, singulae vero influxu subtilistumi, purissimi de mobilissimi, quod cum sanguine mixtum de in cerebro segregatum per nervos vehitur, tanquam causa de fundamento nituntur
ec continentur. Quod summae activitatis liquidum, quum es pu; tori aeris de alimentorum substantia ortum trahat; facile patet, quod qui bene oppetunt, digerunt de egerunt, robustioris snt naturae ; contra ea quibus appetentia prostrata ,
ingestio, digessio atque egestio vacillat, debiles de languidi, eo quod in illis humores puri de
temperati, in his vero impuri lc intemperati r dundant. Infirmi vero etiam dicendi, qui sensibilioris animi de corporis de quorum nervolae paries levi etiam ex causa ad suscipiendas mo- malas motiones promta istant atque dispositae;v lentes victi tun , qui animi compositi, nec tam facile a rerum externarum insultu asticiuntur aut laeduntur. Atque adeo in procinctu est ratio , quare insantes, aetate gravus, vel valde decrepiati, qui spongiosum fibrarum habitum obtinent, vasa, nervos ac tendines exiliores gerunt, vigiliis , animi affectibus , mentisque fatigationibus . nimium indulgent, morbo graviori acuto , vel chronico laborarunt, aut nimium sanguinis pro suderunt , in debilium numerum merito reserantur, una cum iis, qui morbo , multoque magis
ejus paroxysino , jam detinentur. Per sortiora autem medicamenta intelligenda ea, quae parvadosi magnis agendi viribus instructa, evacuandi . Se adstringendi, commovendi de sistendi, c te faciendi de refrigerandi, inprimis ex minerali regno petita lenia contra ac debilia nuncupanda Galenica vulgo dicta, quae non vi, sed blande
ac si1ccessive operationem suam exsequunturinec majori etiam dosi facile nocent, ut int clementia Se per epicrasin laxantia, clysteres, insulathei maia , lac asininum, seruin lactis , temperantia, diaphoretica fixa ablomentia, liquores fi-κi alcatini cum balsamicis de amaris eκtractis conditi, nec non plura arcana illa universalia , panaceae, essentiae quoque solares dulces , quae innocenter pariter in oti nibus morbis,firmis aeque ac infirmis praeberi pollunt, nec quicquam comprehendunt,quod conflucuam in morbis inducere