장음표시 사용
51쪽
adsunt. Et continentibus .n.& quae sine medio adsunt. scientia paratur , ut in Posterioribus Resolutoriis dcinest, quod fieri non pol, si omnium in definitione contetorii sint definitiones, & ex his definitionibus definitio proposiα rei copleatur. Nunc. n. quod per definitionε cuipiam adesse demoni ratur, id sine medio ipsi videtur adesse, at si omnis definitionis definitio suerit in
infinitum, semper erit terminus aliquis medius causae.
qua aliquid alicui adesse demonstratur, & subiecti, cui
de monitratur adesse . nunqua.n .cuipiam aliquid ades.se sine medio accipi eo nou disie poterit,si semper eius, quod accipitur,suerit definitio. Neq;.n.animal homini sine medio aderit,sed per hoe quod ho est lublutia animata sensualis. Rursum hoc ipium, substantia animata sensuali aderit homini per propriam definitione,& illauerit pari rone per suam,& hoc in infinitum. Seper naq; definitiones definitionii sumptae erunt medii termini, per quos desinitis adsint ea,quoru sunt definitiones. Inis diuiduae igitur ae medio vacantes propositiones tolletur: quibus sublatis, scietia quoq; & demonstratio sublata erit. Verii tamen sunt qui indiuidua singularia esse intelligant, dieantq; scientias i sic habere suum scibile, cs ea,de quibus habentur, indiuiduisac propriis con-
Eruere reperiuntur. Tuc.n. quispiam scientiam eorum
habet,quae homini adsunt, eum dicta singulis hominibus congruunti Fieri autem no potest,ut ad indiuidua perueniatur,si causae deorsum line fine procedant,qm individuum est ultimum. Vt aut ε ad hoc perueniatur, fieri non potest, si mediae causae sunt infinite, prorsus ut dictum non de forma tantum Ac definitione, sed de cunctis eommuniter causis dictum esse intelligatur.
. cognitioq; esse non potest. Qui naq; fieri potest, in ea, ' quae Me pactosunt, tonita intelligantur e P ραn mile enin linea, ubi in diuisitombus quidem non flatur. fit a tem vi intelligamus,nisi diuisioni modum ponamus.Quocirca rivisiones 'non enumerabit, qui infinitam transit. Cognitioq; esse non potesto Docuit infinito tu actu' ' eognitione esse n5 posse, de ab augentibus definitionesci causas, comunis.n .est olum ro cognitionem tolli, cum ex cognitione causam,cranitio rerum, qua scientiam appellamus, existat, dixitq; infinita non posse cognosci, sed qm continentia infinita quod amodo esse videntur, propter dissectione in infinitu ,eadeq; cognosci posse, ipsorum naq; diviso in infinitu esse intelligitur, deinceps docet non perinde infinitate in illis esse, atq; in recto causam processu in infinitu, dicens. Qui naq; seri p6t, ut ea quae hoc pacto sunt infinita, intelliganturi id est,quae sunt actu infinita, Na linea consessoneolum infinite diuiditur,quia diuisio no consistit, nundeta me linea in infinita diuisam eε intelligimus,sed tu intelligimus dissectiones, coli stimus,& diuidendo eessarens. sumimus finitas diuisiones. Intelligimus enim quo linea sine fine lecetur, de in uniuersum continctia, non item infinitas eius diuisiones intelligimus, semper enim quotcunq; intelligimus, finitas intelligimus. hoe enitKest quod ait. Non fit autε ut intelligimus, nisi diuisioni modii ponamus 3 Quam obia qui linea continetem, ae infinite diuiduam transit, is non ita transit, ut sectiones numeret,ipsasci; quatenus diuidi possint, accipiat.Na qui ad hunc modii trasret,nunsi ad sine perueniret ipsius.Dixit aut E, qui infinita trasu pro eo quod est infinite diuiduam. Caeterum ille partes uniuersas lineae transit, quia infinitas non actu habetur in ipsa, sed fit causa ,si altera alterius deorsum siue fine
ea est,nulla Gum eognitio es p&, fiunt a sit es, actu insinitae. Si ergo rem cognitio ex cognitione carum pedet, ut dictu est, ae causae ob infinitatε cognosci nequeunt, ne ea quidem cognosci poterunt,quor ullae sunt causpa uinetiam materia hoc ipsio quod mouetur, iurelligatur
nece se est,atq; infiniti nullus est esse, quod si ita non estis,
ruti esse in rutum non est. Quin etiam materia du mouetur in teli gere necesse a oest. Infinitum cognitioni suapte natura ineptu esse,docet argum filo materiae, quae sua rone infinita en videtur, cu ex propria natura sit informis, ac sine ullo proprio fine.qm igitur est hmoi, ipsius non habemus scientiam aliquo .n.moto ipsam cognosci mus , quippe eum opinabilis sit, non scibilis,ac ut ait Plato, spuria ratiocinatione cognoscibilis: vi vero Arist. analogia proportioneq; cognoscibilis & opinabilis: quemadmodu in Physicis docuit. Idε est sensus si scriptu sit, quin etiam
materiam in ipso quod moves intelligere necesse est. quida tam e materiam mobile scribunt: qui se dictione explicati iam materia non est infinita, que admoduactu infinita dcirco illa cognosci nequeunt. ipsa vero licet ut est,' sic esse infinita dicitur, quia semper in motu& mutatione aliqua esse intelligitur, id est, qm propria forma & qualitate vacat, & subinde aliam ah q. sormaco mutat,licet igitur ita sit infinita,ut propter continente motione talis a ppelletur, intelligibilis tamen est atq; scibilis. Neq;. n.pari rone ins nita est,atq; ea que cognosci nequeunt.q.d.materiam,qui semper mouetur,& est
in fluxu,& ob id ins nita esse dicitur quemadmodum lineam propter sectiones intelligere necesse est, qm non illo modo est infinita .Vel mobilε intelligere necesso est dixit,pro eo quod est, quae moueri,& in fluxu vertari,ae idcirco infinita nuncupari ut linea,& in tali esse infiniatate intelligatur necessie est . idcirco.n .ne materia quiadem est scibilis. Haec estatus, hoc quod uniuersale est.
adiicit. Atq; infiniti nullius est esse. quod si ita non est, infiniti esse infinitu no est, quorum verborsi sensus ad hunc modii explicatur. Queadmodum h5 & hois essedisserui,sic fit in cunctis rebus c5positis .esse. n.rei cuiq; per ratione & soms adest. lio. n.ex materia & forma collati esse aute hoIs simplex est, quippe cu forma sit eius esse. Na in rebus incorporeis ide est res,atq; ipsius esse: squide aia hoc est,quod esse aiae.eade in rebus hiatibus
esse in m a disserunt .Quauis ergo actu insn itum cognosci nequeat,ee in ipsius neq; fine caret,& cognosci psit. RO. n. q ipsius natura explicat, & forma no est infinita.& cognosci valet. Sed ubi dixit, Atq; infiniti nulli uoest esse quod significat nihil actu infinitu esse posse, susssit quod si ita no est, infiniti esse infinitu n5 est id est, per quod infinitu cognosci pol psit aut perr5ne id n5 est
infinitu. Na infinitu no est cognoscibile, quatenus est infinitu. Illud aut atq; infiniti nullius est esse vel signiscat nihil esse actu infinitu, aut nulla esse re, cui ro inmniti Ggruat,quia nulla est infinita. Qi si cui cogruere
statueretur, ro in ipsa per qua infiniti cognitio coparatino esset infinita . Caulas porro efficientes n6 esse infinitas,tanqua perspicuum priuatim Ost edere omisit , quia si effectus no sunt infiniti spe, sed reciprocantur, certe multo minus causae ipsoru effectrices fuerint infinitae.
Atqvis infinita etiam essent multitudine species causa
rum , neq; hoc pacto rerum profecto conseqvi cognitionem possemus. Tunc enim scire arbitramur, cum causas cian uerimus. Fieri aurem nequit, τι in tempore finito, id quia infinitum est additione , pertransiecmus.
52쪽
xi .: Atqui,si infinItae etiam essent multitudine sp&eausarum. Cum sibi proposuisset demonstrare causas noesse infinitas, neq; in recto, neq; sm spem, & docuissetnsi esse infinitas in rectum, neq; sursum, neq; deorsum, nune dicit ne specie quidε causas in sinitas esse posse,iacto iundamento praedicto actu infinita non posse cognosci.Na specie infinita, haud dubie actu sunt in s nita, ac proinde cognosci nequeunt. Quod si caulae, hoc est
principia,cognosci nequeut, ne illa quidε cognosci poterunt, quae ex ipsis fiunt. Tunc. n. aliquid nos cognoscere putamus,cu ipsius cis cognoscimus: quo fit, ut si carum limoi infinitas detur sublata principioru cognitione scientia de medio tollatur Quod vero sequitur,
fieri aut nequit, ut in tepore finito id, quod infinitum est additione, pertranseamus) limoi est, ois intellectio, quae copraehensio quaeda est rei intellectae,in tepore finito fit, infinitu vero additione, id est actu: est. n. actu infinitum, cuius semper est aliquid praeterea sumere, εc in quo quidquid acceperis,aliquid extra superest. ' igititur ad hunc modii est infinitum, non p6t tepore finito pertransiri. Na quod potentia & diuisione est infinitii, et id es pore sinito psit pertransri: quod vero actu de additione,id non poti qm semper cὀprehenso & intellecto aliquid aliud adiicitur.Si ergo intellectus qui intelligit, ea tepore finito intelligit,pertra sitq;,infinita vero tepore sinito peruastri de intelligi nequeut,quia semper acceptis de intellectis aliquid adiicitur insecto intellectus infinita intelligere non pol.Noster itaq; Arist. ad hune
modii cas infinitas esse no posse demonstrauit. Caeterupolidε alia via demonstrari, ad hunc modu .Reru causpaut plures sunt, aut una. sed una causa esse non pol e etsi quae sunt de fiunt, ut alio in loco demostratur.Subiecto. n.aliquo,quod esscitur, de efficiente Im forma si ii aliquid demonstratur. v na ergo im causa esse no psit, sunt igitur plures. At si plures,aut oes sunt infinitae,aut aliquae, aut una. Vt oes aut aliquae sint infinitae, fieri n5pot .squia multa infinita esse non possum. Porro neq; una infinita esse pot,caeterae sinitae, qm infinitum, cum
sit ubiq; alteri siue sinito, siue in sinito locum non relinquit. Sed neq; si una sola causa sit, ea potest esse infinita,qm nullius esset causa. Neq;.n .ei cuius est causa, i
cus relinquatur, si causa sit ubiq;: quoniam haud dubie infinitum existes quantum aliquod erit per te hoc, seu sit ubiq: fm quantum, siue secundum tempus. Quae argumentatio, quamuis probabilis & dialectica esse vi deatur, potest tamen similiter praedictis accommodari. Ascultationes aut per conluetudines fiunt. N , vie Devimus, sic oportere dici censimus, νι ea, qua praeter illas sunt,no si uasta ob insilentiam ignota nobi state. raq; magis videntur auod.n. nobis est eo Querum, id nobis in tum.Qvinta autem ea νιm habent quae consueta sunt bis eges ipsae declarant, in quibus circa fabulas O pueritia coluetudo magis quam veritas potest. Quidam igitur. nisi quiliam mathematice dicat, non acceptant eos qui di eunt. Quidam vili per exempla dicatur, non approbant. Sunt O qui Poetam tenem adducendum esse censent, atq; alii quidem omnia exacti dici viamturbis autem molesta est exacta doctrina, aut quiasequi non possunt, aut quia quasi calculam de rebus exiguis idipsum e exi limans . Habet enim tale quid ipsa exacta doctrina. Quare cuibusdam vi in pactis atq; contractibus, oesic in sermonibus diligentiarassi illiberale quoddam esse videtur. 21 Ascultationes autem per consuetudines sunt. His verbis docet, qui harum rationum auditores esse pota
sint,quos & peritos esse,& diligεtissime exerceri oportere ait, propterea P auditiones ex morum proprietate peculari fiunt. Nam quibus sumus assueti, his cens mus quae dicuntur c6sentire. Quae vero praeter consuetudinem nostra dicuturi ignotiora nobis videntur,quia
peregrina alienaq; sunt. quod significat per illa verba, item &praeter haec non similia videtur b qusquam iulud item superuacaneum esse videtur. quod si adscribatur, illud aliter dici desideratur, in hunc modum. Itε aliter dici quam consuevimus,&diuersa ab iis quae audire solemus,videtur.quod significat cum est,quae praeter haec di cutur, ignotiora fieri. Haec effatus, docet qua Consuenadi- vim habeat consuetudo argumento legum. Multa. n. sabulosa 1 legumlatoribus statuuntur, qm sic ea credi sit',ieri ex usu est,quibus fides ab iis, qui legi parent, habetur, gandam. qm his audiendis assuescunt.ut aliquos esse Terrigenas, qui e terra nati fuerint, di alios sparsis delibus esse procreatos,ae proinde pro terra matre pugnare oportere,
vel deos de ipsa contendisse. Atq; ad hune quide modii
Arith. dicto suo fide sacere eo natur. Illud aut e consumtudo circa ipla, magis qua cognolcendi veritas potest hm5i est, usq; adeo consuetudinis qus veritatis maior est vis, v t cum salsa sit,veritate tame superet consuet do,qm cognitio est sim veritatem. Quibus ostensis, &per hie vi eonsuetudinis explicata, auditorum exponit disseretias , quibus inter se propter consuetudinem disia seriit. Nam qui sunt mathematibus assuetisj dictorum
demonstrationes mathematicas omnino de exactas reis
quirunt, aliter explicatas no admittunt. Quibus autemper exempla discere mos est,ita docetibus delectantur.
Iam qui poematis gaudent, & in his aetatem conium plerunt, disputates ferre nequeunt, hi si Poetam quempiam dictorum testem adhibuerint. Item quida omnia accurate perquirat. Sunt qui exactam perquisitionem abhorreant, vel quia laborant, nec id consequi possunt: vel quia nimium accurate discutere hois esse putant minutissima quaeq; ad calculos reuocantis. Hoc est enim quod ait propter micrologiam id est, minutarum re
rum rationem. Hm5i. n. speciem prae se fert dicto ru ni mium accurata discussio,sumpta se opinandi occasi ne i contractibus, & nimia ratione eorum , quae v niunt in usum.Sunt enim quibus ut in contractibus siein dictis quoque nimia diligentia tanquam illiberalis
damnetur,& paruarum rerum discusuo. Haec ubi diis xit, e vim consuetudinis ostendit, quae iacit, v t pro suo quisque more quae dicuntur accipiar, adiungit. Idcirco eruditum esse queo; oportet,quonam pacto quaeq; sunt acceptanda,quomam ab rdum est scientiamsi I, et scientia quaerere modum, ubi me adterum quidem eo equi facile es. Mathematicorum autem exacta discussio non in
νnitie is est gagitanda, sed is hisce tantoa qua materia
vacant. Quapropter modus ille non naturalis esse ridetur. uersa naq: natura fortasse materiam babet. Quamobreprima quia sit natura, considerare oportet. boc.n. pacto,σquibus de rebus es scientia naturalis, oest varius facultatis. an plurium sit B principiaq; conte piari, profecto patebit. Idcirco eruditum quernq; esse oportet,quonam pam a Icto quaeq; sunt acceptanda. Quod tantundem est ae id quod in Ethicis praecepit, periti hominis esse exactum ipsum eatenus in unoquoq; genere flagitare, quatenus fert ipsius rei natura, quod per Posteriora Resolu toria
demota strat,innuens nobis, in uniuersum peritum esse oportere, notaq; quo quis'; modo praecepta debeat audire. ne*.n sunt omnia similia, nec similiter exacta
Aphro. super Metaph. D 3 doctri-
53쪽
doctrina postulat esum , praesesiim qui de rebus audituri lunt, de quibus susceptus est sermo,'q neq; sensibulia sunt,sive de lensibilibus nee nobis nota aut familia-tia'. Quibus verbis significat in Resolutoriis de cino in
logicis exerceri oportere, ac demsistrationu modos cognoscere,& rsinu coclusiones. Absurdu in n.simul alicuius scientia querere, simulq; quo ipsa scientia gignitur & c5parat,indagare, cum ne alteru quide iacile reperiatur. Quod vero in libro Ethicoru Primo tradidit, dum rones quo essent accipiendae doceret, simile essemathematicum suadente ferre, Ze ab Oratore demonstrationes pollulare,id hoc in loco c5firmat, qui exquisitione mathematica negat cunctis in rebus este peten . dam, sed in iis tm quae materia vacant, qualia sunt abstracta, e mathematica, innuens fortasse limoi exquisitione in praesentia desiderari. QO.n.de primis causis, de rebus est materia meantibu nec nobis familiaribus. Iliud aute:Quapropter ro illa non naturalis vel dixit qm est exacta.hoc.n .praedixerat. sed in quibus da ex eplari bus modus seribitur pro rone,& tunc sensus esset, m dum esse physici .Vel u, dicit,est simoi, oia naturalia cumateria esse videntur,mathematica vero sine ipsa: quo fit ut mathematica hae exacta diligentiam admittat, naturalia non it ε. R5nes igitur mathematicoru, quae de
rebus imaterialibus lifitur, no sunt naturales. Neque.n. tam exquisita ratione res naturales capiunt, ut quibus adest materia. Et sortasse verba lixe ad rones siue sermones pertinent propositarum retia:quq rones no sunt naturales,ut quae de rebus Imaterialibus habeatur, quae exactiores rationes, qua res naturales desiderant. Sed
dicens, Vniuersa naq; natura fortasse materiam habet adverbium, fortasse, idcirco apposuit, qm circulatum eorpus est illud quidε naturale,no in pro subiecto materiam habet. Illud aute quod sequitur: Quamobrem quid sit natura,cosiderare oportet hoc n.pacto,&qui bus de rebus est scientia naturalis, patebit: si simpliciter,ut dictum esse videtur,accipiatur,liue libru no pertinere ad metaphysica disciplina declarat, ut initio eius annotauimus, sed esse quanda praelatione Ois philosophiae contemplatricis, cuius prima pars quo ad nos est Physica seu naturalis,quae qualis lit,dc de quibus rebus differat,tue inuestigare poterimus,li primu quid sit natura eonsiderabimus. Siquis in verba illa sic ccipiat, ut ad rones naturales & metaphysicas diiudicandas reserat, qui.n. primum quid sit natura considerauerit, flein quibus rebus naturalis doctrina versetur, cognoueiarit,is non esse has rones naturales, sed exactiores, & de rebus vacantibus materia perspiciet si huc igitur verba pertineant,sensus fuerit,non quide hoc in loco quid sit natura disserendum esse:sed oportere ante hanc doctrinam de rebus naturalibus disputare.hic est .n.disci ἀplinarum ordo, de qui fuerit in doctrina rerum naturalium exercitatus,hic quae pertinent ad metaphysica disciplina assequi poterit. At dictio quidε illa, Auscultationes aute pet consuetudines contingui, ex iis quae me morauimus,est aperta. Pol ad hue t fi modum explic
ii Postqua dixit cogniti ε & disciplinas ex praecognitis fieri na quoru causae cognosci nequeut,ne ipsa quiadem cognoici possunt ad confirmadum ex antecognitis cognitiones fieri, addidit illud, ausculationes pro
eonsuetudinibus fieri, & sic doctrinam quem; audire
velle,ut suerit assuetus,prorsus ut auditores quae dicumtur, pro suo quis'; more de praecognitione accipiant. ι Securis libri Metapb. cum Alex. m. finis.
LIBER SECvNDVSi Apud Latinos Tertius, Cum Alexandri Aphrodisiei commentariis,
EC assa est ad eam lan tiam,quam quaerimus, primlim nos aggredi, de quibus dubitare primum oportet. Haec autem sunt ea, de quia
runt , O si quid praeter stafuit neglectum atq; omissum.
ne eos dubitare, qui cc equi percupiuiit facultatem, ponerior enim facultas silaris ob eorum auae prius dubitabantur.atq; eri nonIest,νι vinculum sitiatur, si ignoretur. E c t s s a est ad eam scientiam,qua quγrimus, ea primu nos aggredi, de quibus dubitare primum oportet. Scientia qua
quaerimus, Ide qua nobis est sermosa
sceptus, sapientia ipsa est, de Theologia quae ex ordine Metaphysica inseribiniri qm posterior
est quo ad nos naturali doctrina, quam item lolet priama philosophiam appellare, quia primarum nobilissimarumq; terum est contemplatrix . quod ipsum est in eausa ut theologia, id est scientia de Deo nuncupetur. disserit enim potissimum de caula Ne forma, quam ipsi substantiam 1 materia prorsus abhorretem esse placet, primumq; Deum de intellectum appellat. Ad in uestigatione igitur huius scientiae,& eorum,quae per ipsam i
quirentur, necessum esse ait ea primum commemorare
ac recensere,de quibus in primis est inquirendum, deinde propositis ipsaru rerum quaestionibus,rem, quemadmodum est praefatus,persequitur. Nisi siquis hie ita arcipiat, quasi in uniuersum praecipiantur,doceatq; ad omnium scientiam inuestiganda in uniuersum necesse esse, primum ea comemorare,de quibus est primu disserendum , p haec enim via est ad ea, qui scire cupimus inuenienda. Quod si ad omne scientiam, ad hae quoq; id necessarium suerit. Quae porro in singulis doctrinis
dubitare ac disserere oporteat,docet,cum ait. Haec autem sunt ea, de quibus aliter quidam existimarunt. Aliter, idestine mode ae inepte, vel apte quidem, sed perperam. aut significat quae aliter alij senserint. Nam de quibus priores auctores diuersas habuere sentetias,
ea maxime dubitanturiaut quς cum essent cognitu necessaria suerunt tamen 1 prioribus ignorata. Hincii aut q6nes se disputaturum esse significat, eum ait dubitare siue disserere oportere. Deinceps in uniuersum confirmat, docetq; qui de re quapiam disputaturi sunt, ut quq inquirent inueniant, comodum esse his primum quaerere seu dubitare de illis,qm ipsorum facultas inuenti que & confirmatio minuentione pendet quaestorum. Sed dictio e modius haberet,si pro est autem scriptuesset est enim. Posterior enim facultas, solutio est eorum quae prius dubitabantur. est autem sensus, solutio 'enim prius quaesitorum causa est facultatis posterius
compara ndae.vel sic, acultas enim posterius acquirenda exsolutione prius quaesitorii comparatur. Et profecto
54쪽
secto ipse hine proposita doctrinam morditur. De his enim agere orbitur,quae necessario adhic proposita c5 ducunt. Nam quae in duobus primis dicta l unt, exordium ipsius esse videri possunt, & ad constituendum ordinem pertinere: quo lactum est, ut quibusdam hune librum doctrinae metaphysicae primum esse placuerit. . Nam fieri inquit, non potest ut vinculum soluatur, si ignoretur. si quaesitorum inuentio& wnfirmatio ex dubitatorii solutione pendet,sieri autem non potest, ut quispiam vinculum aliquod soluat,qui ipsum ignorat, id st qui quomodo ligatum fuerit, nescit. Nam qu modo per scientiam vinculum soluas quod ignoras est autem vinculum in rebus quςrendis, mentis dubi ratio,quippe quae rei vinculum Jemonstrat profecto de iis, quae indagari ae demonstrari debent, primum dubitare necessarium est si quidem tuentio )ubitato. rum solutionem sequitur, nec dubitata lolui possunt, si quo modo fuerit dubitatum,ignoretur. Sed dubitatio mentis idipsum de re declarat. Quo enim mens dubitat eo persimilis est ligatis feri enim nequit ut vi' tenus hac aut illi progrediantur. Quapropter di Ucultates
omnes antea contemplari oportetis horum gratia, O quia homines,qua quaerinis primo non dubitauerint, persimiles hisicesunt,qui ignorant quorsum pergere oportet: O insiti 'per neque si id,quod quaerisuri ererint tandem, necne, Aster re possunt. finis enisnuisse quidem non pateriat ei tui antea dubitauit,est manifeRM.Praeterea melius ad iudicadum affectum eum esse necesse est,qui rationes etiam conis dentes omnes,perinde atque aduersarios audiuit.
Sed dubitatio mentis idipsum de re declarat Idest,
sed mentis dubitatio vinculum quod in re habetur,manifestat. Cum autem dubitationem vinculum appellasset, dubitationis ad vinculum similitudinem adiecit. Nam ut vinculum impedimeto est quo minus ulteriusti ad destinatum locum procedatur,sic mes dubitatione rei ultra progredi prohibetur, neutro enim modo ultra procedi potest. Nam nec qui ligat ps est, nec qui dubitat, progredi valet.Quia igitur ossortet ut vinculum cognoscat,a est ipsum soluturus , idcirco necesse ait esse prius dubitare.Tum etiam, quoniam qui de alizuo inquirunt non dubitantes, ij caecis ingredientibus
miles esse videntur. Qui enim de re quapiam verba iaciunt citra consideratione dubio , iide ememunt, hi non habent propositu, quoidicta spectare pertinereq; debent. Nam qui dubitauerint,mantedictis eo ducuntur, ut via &ratione conquirant. Nam qui citra dubitatione de rebus aliquibus cirunt, ii ignorates de sibus qrendu sit, inquirunt: his autem adii eit praeterea non posse qui de aliquo quaerunt absq; dubitatione, cognoscere an recte processerint, fle finem sint consecuti, que petunt.cuius causam ad iugit, quia sic de aliquo q-rentibus finis propositus ignoratur, quocirca similes hos esse dixit iis, qui locum, quo vadant, ignorant: utpote quibus finis est igno in suolutio nanque eorum, quae possunt de aliquo dubitari, finis est atque inuentio ipsius.Sed & aliam supradictis causam adiicit, cur sit necesse prius dubitare. haec aut est huiusmodi. Queadmodu iudices ij rectius serunt iudiciu , qui Se actorem &reum,non alterum solum audierint, sic in rebus inue
tin uini stig ndi i sapienter iudicabit,qui omnia, quae dubitactu uisim ri possunt, dc dici ad confirmationem ipsorum & posiad scientias tionem, praecurrerit atq; soluerit. Quibus rationibus
comoda sila quantas habeat Dialectica ad philosophiam Ae verita.
Linum , tis inquisitionem commoditaten simul aperitur. Est
enim dialecticae munus, quaerere, ac in utraque parte
disputaret ut verum id esse intelligatur,quod in Topiacis scriptum est, utilem esse Dialectica ad philosophis
Est itaq; dubitatio prima de hisce tuae in exordiis dubiatomus, utrum unius, an pluriumscientiarum sit causas cotemplari.
Est itaq; dubitatio prima de hisce, quae in exordiis 3
dubitauimus. Non eam dubitationem,quam poni in exordiis dubitatam esse ait. Est enim prima dubitatio, ut ipse dicit, quae debet disputari,utrum unius scientiae munus sit omnium rerum causas contemplari, an plurium, ut alia sicientia aliorum principiorum & eausarusit contemplatrix. Quam dubitationem non videtur
mouisse in libris duobus superioribus. In Primo enim de Anima eius meminisse videtur. itaq; sensus fuerit, de his quae in exordiis dubitauimus, primam dubitationem esse,quam primam ponit. In exordiis enim de causis dubitauit. pri mam igitur dubitationem de causis
hanc esse ait, quam commemorat. Dubitauit autem de causis in primo quidem maiore quaerens causarum genera quot sunt, viii disputatis aliorum de causis opinionibus,quatuor esse genera causarum statuit: in primo autem minore disputans utrum causa vel in rectu vel secundum speciem in infinitum procedat, an cons stat, finitaque habeatur. De his igitur prima dubitatio siue quaestio haec fuerit,q in praesentia commem ratur.Vel igitur hoc est quod ait, vel primam de his dubitationem de iis esse,de quibus in exordiis dubitauimus, quasi non ess sint de quibus in illis dubitauimus, qrentes an sint,& quot sint. de his igitur nune dubitabimus,pHmaq; dubitatio haee erit,na &ipsa de causis est.Quidam in ob haee,qus ipse hoe in loco tradit,liseipsam dubitationε primi libri minoris sini adscribunt,
quae illie nulla r6ne iacet. Illud aut, Vtrii unius,an pluriusciam sit eas coteplari, limo t. est .9 Vtru caru olum, quas esse quatuor statuimus, una scia sit c6tεplatrix, an alia scia alia cim eontεple , ut postea disputans cofirmabit, ut merito dixerit, de his,q in exordiis dubitauimus. Na in Primo Libro maiore de quatuor causis qtauit,de quibus quatuor causis hoc in loco est disputat
rus, utrum ipsarum cognitio unius doctrinae sit.
Et virum hoc Llum ad hanc mentiam spectet,principia inquamprisua substantia contemplari , an ea principia, ex quilus uniuersi demonstrant, ceusi fieri possit ut id re a af mei simul atq; neget, necne, istiusmodi catera. Et virum hoc solum ad hanc sciam spectet, princi- pia, inquam, prima subae contemplari. Secunda q5, qua disputari oportere ait, haec cit: Utrum sapientis aeprimi Philosophi primaeq; doctrinae munus solum stprima principia sutae cognoscere, an ad ipsam quoq;
pertineat, principia etiam demonstrativa cognoscere, ex quibus demonstrationes fi ut, i principia coia sunt,& sniae nuncupant: h c. n. lunt Ois sciae principia Quorum verborυ hunc esse senium innuitur verbo illo so
Ium. in dictione vero desideratur illud de prineipiis
est n. dicto consentaneum .snia vero est, non posse contradictionem simul veram & sallam esse:& illud, quae sunt eidem aequalia,ea inter se quoq; aequalia sunt. Ithsab aequalibus aequalia demas,q remanent sunt squalia:& illud omnis appetitus est boni, aut existimati boni,&quae his similia sunt. Sed omnium sententiarum communissima est,quam de contradictione diximus, quippe quae in cunctis rebus vera est.
55쪽
Etsi sit buiusce sciam tircas am versari, utru una siu circa oes, an plures: si sint plum, utru oes generissimi eiusdem an alia ipsarum sapientia, alia aliquo alio nomine sinitantilade. Noe etiam ipsum quaerere necessarium esse ridetur , virum substantiassensibiles solum, an praeter has alias etiam esse H agerendum, oe virum unum sit genus, ange nexa ob tantiarum sint plura, ut is qui formas faciunt, censerat,ae iter bas Osensibilia res mathematicas medias colloea G. De his igitur, uti duimus, ch siderandum esse videtur. Et si sit huiulce scientiae circa substantiam versari, utrum una sit circa omnes, an plures. Tertia qo est, Si
huius doctrinae munus est de substantia substantiaeq: causis considerare,substantiae autem plures lunt, qui inpe quaru aliae intelligibiles sunt, aliae sensibiles .ut oporteat principia esse diuersa, utrum ad hanc scientia pertineat de omnibus principiis substantiarum considerare, ut ipsa una, cuncta principia quae substantiarum sunt,cognoscat, an plures ac diuersae doctrinae principia cognoscant, quae sunt diuersarum substantiarum. Quin etiam, si plures sunt,opere pretium fore ait disputare,virum hae plures scientiae inter se scientiae cognatae sint,eiusdemq; generis, & omnes debeant sapientis nuncupari, an non omnes sint sapientiae, sed quaedam, caeterae vero aliud genus sortiatur.Haec effatus, id quoque quaerendum esse ait, utrum hae tantum sensibiles substantiae sint,an prater has aliae quaedam habeantur hoc enim nondum notum, neque disputatum est. Di Dfert autem haec qu stio a prima: quia in illa dictum est de principiis simpliciter,non de principiis substantia:i
hac vero utrum principiorum substantii sit una scientia, an plures: & si plures, utru sint oEs eiusdem gnis,&sapientia, an qdam lapientis sint, aliae aliud Ictarum genus. Deinceps quaerendum esse docet, utrum unum genus, v naq; ratio sit cuctarum lubstantiarum,an plura
ipsaru genera, pluresq; rones habeantur,quod quo dixeritJubiecti; verbis declarat, ut ij qui formas factu & inter has & sensibilia res mat sematicas medias collocanoqin authores idearum mathematica substatias esse putabant,qus neque id eis, neque sensibilibu et substantiis genere similes essent, sed huiusmodi substantiarum naturam mediam illis esse dicebant,v t tria sint fim substantiam, quemadmodum de Platone in Primo maiore dixit. Atque lixe quidem qusstio plus aliquid qua superior habet. Neque enim in ipsa quaerit utrum plura sint genera substantiarum, hoc enim postum est, sed utrum eadem sint di quae alii tradiderunt,itaque illud utrum v nu sit genus quasi consequens pdictis additues . nam cum dixisset: Vtrum substatias sensibiles solo, an praeter has alias esse sit asserendum, intulit illud. Et utrum unum sit genus substantiae, haud enim dubitari potest, quin iacientes media iter ideas Se sensibiles substantias, plura genera praeter sensibiles secerint. Et virum circas stantias tantum sit con: emplatio, ano circa ea ruae per se substantiis accidunt. ε Et utrum circa substantias tantum sit contemplatio, an circa ea, quae per se substantiis accidunt. Accidetiadicit, que per se adlunt, ut sit sensus. Virum de substantiis tantum sit sapiens disputaturus, an etiam de per se accidentibus. Sunt autem per se accidentia propria, quae in desinitionibus accipiuntur,de quibus ei necessario agendum cst, quia de quibusdam scientia luminon poteli,nis quς ad hunc modum ad fiunt,cognoscatur. Appellat autem per se accidentia, inseparabilia &propria,& propemodum subitantialia, perqur quar
dam rerum descriptiones explicari solent,ut trianguia 'lop te accidit habere tres angulos duobus rectis equales,&duo latera maiora esse tertio, utcunque m mutentur. quare distinitio eius non constat ex his: sieitem numero accidit, ut par sit, aut i par, & unicuiqueentium unu sit quatenus hoc aliquid est. & caetera accidentia, quae ad hunc modum adsunt. Praeterea ciausiam sit de iis omnibus conte Mari, de qui bur artifices disserendi considerare conantur, exsilis verisimilibus facientes considerationem, de eodem inquam, et diuerso,de simili ct disimili de contrarietate. de priore ponerioreve o caeteris omnibus talibus, oe de his insuper, quae
perse illis accidunt, ut non solum quid illorum sint gula, sed etiamsi unum seu contrarium uni consideretur. Praeterea de eodem,de diuerso,de simili, dedissimi rit,identitate contrarietate, priore, ac posteriore. Quo rit virum sapiunt is sit, ad veritate de scientiam comparandam , disputare quaenam sint, de iis quae Dialectica quoque usurpat,ex probabilibus colligens, & proposta co firmans.quasi dieat si Diale sci munus est detins s probabiliter disserere, ius intererit de eisdem v re disputare. proponit autem de his inquirere. ipsis.n. utitur in hac lcientia ad aliquid demonstrandum.vrit nanque eodem quod in substantiis dicitur, cu quaerat utrum omnes la bstantiae eadem sint inter se, an diuersae sed & alia qus recensuit,in omnibus demonstrationibus usurpari necesse est. Huc enim communia instrumenta sunt demon strantibus, Niptae in processu docebit quatenus harum rerum inquisitio & consideratio ad primum Philosophum pertineat haud enim doctrina haec logica est, cui quibusdam est visum, quia pleraq; talia in ipsa quaeruntur quoniam non propter haec disputat de his, neque in hoe propositum intuetur,sed quia primae philosophiae entis, qua ens est, cote
putricis, munus est de accidentibus,quae enti commu niter adsunt, contemplari, cui ut modi h pc sunt, ut d monstrabit. Et de his insuper,inquit, quae per se illis accidunt,ut non lotum quid illorum sint singula,sed etias unum sit contrarium uni, consideretur. Quae dicat accidentia per se,exposuit, cum dixit, Non solum quid illorum sint singula. in ipso enim quid est, quae per se
adsunt, continentur,esse autem Iquit quae per se adsunt accidentia. exempli gratia omnis contrarietatis accidens per se est medium habere, vel carere medio, vel quale est quod ipse addit, si unum sit contrarium uni, an non .quod i plum preceptum dialecticum esse videtur,quoniam dispiciendum esse ait,num veritatem cuiuspiam horum considerare pertineat ad sapientem. Et virum principia o elementa snt genera ipsa n ea, qua Munt,o in qua res quaeq; diuiditur.Quod si sint gene ra, utrum sint ea, quaeritimo de indiuiduis ipsis dicuntur, an ipsa prima. Ceu Hrum animal, an homo prmcipiumst,
O magis sit quamsingularia ipsa.
Et virum principia & elementa sint genera ipsa, an gea quae insunt,& in quae res quaeque diuiditur. Quaeri
ait oportere, utrum genera sint principia eorum,quo rum genera sunt: genera enim natura prima esse videntur,prima vero principia sunt an ea i quae diuidii substantia, ut in materia & forma diuidi vides, vel quatuor elementa, siquaue alia limitia cuipiam supponere placet: quoniam in ea res quaeq; diuiditur, ex quibus primum constituitur: ea vero cuiusq; principia esse vide. tur, ex quibus primum constat, ut elementa principia
vocis sunt. Quod si genera principia sunt, rursus ope
56쪽
mpretium esse ait in uestigare, num suprema genera, an quae proxima sunt indiuiduis,quae licet iam indiui
dua sint. communiore tamen vocabulo genera vocat, quia generis nomen pro communi usurpat. Maxime vero qMerendum atque tractandum est, si prae
ter materiam seu aliqua perse causa,atque haec sit separabilis, nec ne, O virum una an plures numerosit. Maxime vero quaerendum atque tractandum est, siprster materiam sit aliqua per se causa δQuod ait, huiusmodi est. Quidam veterum Physicorum,qui materiam tantum causam per se esse statuebant,huius affectiones causas ex accidenti esse confirmabant. His enim causam per se aerem vel aqua esse placebat, quidpiamve mediu m, aut aliquid aliud, quod principium de elementum esse statuissent,csi horu tin singula perseentia esse traderent,ex accidenti vero raritate,vel denia
statem,vel concretionem de discretione. Isti ergo materiam de subiectum per se causam esse dicentes, aliqua aliam causam adiiciebant, sed per accidens. haec enim materiae accidunt Sed ipse hoc in loco , non virum sit aliqua ex accidenti causa praeter materiam, quaerenduesse ait, sed utrum per se, ut in Physi eo auditu docuit. nihil enim minus alia,quin potius magis quam mat ria, esse causae uderi possunt. Item, si praeter materiam est aliqua per se causa ,disputare rursus oportere ait, nsist haec a materia selucta,& per se subsistens, an in materia,qualis est forma materialis,& Stoicorum sententia, Deus,&causa em ciens. Ad haec, si qua est separata&im materialis causa, utrum haec una numero sit, an plures.quam quaestionem in huius operis Decimo libro disputat. Et virum sit quippiam praeter ipsum totum. dico au rem totum cum de materia quippiam praedicatur, an nihil. an quorundam sit, quorundam non sit, ct quales rerum sint tales. Et virum sit quippiam praeter ipsum totum. dico autem totum cum de materia quidpiam praedicatur. Totum appellat vel commune,quod de singularibus, rebusq; materialibus dicitur, de tu quaestio haec esset, utrum praeter commune & totum, quod de materiali praedicatur,st aliqua alia forma separata,an praerer c5mune nulla si forma & idea. an quorundam sit, aliorulecus, ut auctores id earum tradunt: qui eorum , quae praeter naturam fiunt,& item artisciosorum ideas esse negabat. vel totum appellat totum compositum. Sed, eum totum dixisset, quomodo totum dixerit, exponit
dicens cum de materia quippia praedicatur idest, qn
materia cum aliqua forma sumitur. Vel totum vocat materiale,ut sit qo nunquid forma separata si praeter
malem haec. n.de materia praedicatur, estq; totum materia cum serma , que in ipsa habetur. an nulla talis sit. At quaeda formae sint a materia separatae, quaeda tecus, hoc . n. significat cu ait. An quoruda sit,quo ruda no sit. Et siquitano formae sne materia sunt,quot hae sunt. de quibus, ut supra comemoraui,disserit, dum de sub . stantiis incommutabilibus verba facit.Itaque per sv periorem quaestionem inquirit, nunquid sit alia per se causa praeter materiam, & si est, virum sit a materia semota, an cum ipla,per hanc vero simpliciter utrum sit aliqua serma sine materia. Praeterea principia numero ne an sterieua in rationibus quam istaretiosunt definita.Et utrum rem rua occidunt, Cr rerumqua non occidunt adem principia sint, an diuersa. Et virum omnia corruptionis expertia sint, anprincipia rerum quae corrumpuntur , subeant corruptionemo ipsa.
Praeterea principia numero ne, an spe sint desinita Quaerendum est ait, principia de caν, si finita sunt virsi non spe im,sed etiam numero sint finita, vica em ciens
sine una numero, Ae materia una numero,& caetera pari rone, an licet cfi non sit una numero in unaquaque
spe causae, spe in finitae sunt. Nam esse spe infinita principia ponere, ut absurdum praetermistrae quia in superiore libro id demostratu est,& cas esse finitas in Oi genere caae. Idem aut de causis formalibus quaeri ait oportere.hς naq; sunt, quς in ronibus habetur, v per eas cuiusq; ro di nitioq; explicetur item de inalibus,qm hec subiecta sunt.qd si essiciens quoq; Ac finalis ea gna caularum sunt,ut dixit in auditu physico, profecto deo
bus causis dixisse videbitur. Pol in per cas, quae in ronibus habetur, Principia demonstrationum innuere, quas sententias appellamus, de quibus supra mentionem fecit. per eas vero, quae in lubiecto, principia tu, stati aru, qrii subae subiiciun f. Illudit E qrere eo modum esse ait, utrum eadem sint principia mortalium rerum. atque immortalium, an diue la.&si diuersa, utrum om nia sint immortalia, an mortalium caduca, de vicissim
eorum quae interire nequeunt,immortalia.
Praeterea qusrendum vi id, quod omnium est di illiamum, O dubitationem maximam habet utrum unum ip-DM, id quia est annaliudqvicquam sed eorum lue sunt substantia sit,ut Pythagorici,Platos dicebant, an non ita
si ed aliud quippiam sit eis rectumvisententia quidem
Empedoclis amicitia,quorundam autem aliorum, ignis, vel
aer, et aqua .Eι utrum piacipia uniuersata sint re ita sese habeant,ri res gulares. Et potentia ne sint,an actu.
Prsterea id , qJest olum dissicillimu, de dubitati
nem maximam habet,virum unum ipsum, de id quod est, non aliud quidqua, sed eoru , quae sunt substantia sit. Quaestio,quam maxima habere controuersa ait, haec est: virum unum de ens sint substati ,& reru principia,hoe. n.significat, cu ait.Sed eoru , quae sunt substalia,sit,ut Pythagoricis placet, de Platoni, qui ipsiens de ipsi unu iaciebat. Cuius sententiae meminit in tertio libro Physici auditus,cude infinito disputaret, de in huius operis. I. maiore lib. An aliae quaeda naturae subiiciatur, qbus & vnii & ens accidant: ut nates tradu t,q aqua vel aere,amicitiamve, aut mente, aut quidpias mile re
rum principiu egie statu ur,cuius & ens & vnii accideria esse aiunt. Et vim principia in Ppria sutia,& per te sint ut singula quaeq, entia, an n6,sed quemadmodum gnavsaq;,&coia,quibus esse i eo est,quod de singularibus praedicantur. Quae dubitatio diuersa est ab ea, quae paulo ante δὴ posita est,qua qrebas,num principia & elemEta sunt gna, an ea, supin rebus habetur,in quae ipsae singulae diuiduntur,qm in illa quaeritur,virum ea, quae in singularibu s habentur, in q ipsa singularia distribuuntur,sint i plorum principia, an coia, quae de ipsis praedi
cantur.In hac vero coiter de in uniuersum virum principia sic se habeant ut c6ia, quibus non licet per se subsistere, an quemadmodum singularia.& si ad hunc modum,utrum principia potestate sint ut materia, an adiri per te existant, ut ignis, aut aliquod corpus tale quippia
elementum esse statuentibus. Et alio ne modo n motu.haec reum magnum dubisutiora
praebere possintansuper q rendum in i numeri, longitu es gurae ac puncta bstutiaequsdumptorum. Quod
57쪽
uipsu. De his enim Oim bure silion dissicisse est consequi
verιtatem cita ne ratione quidem bene dubitare facile est. Primum igitur querendum est de que bus dixιmtis primum, utrum unius au plurium sit scientiarum genera causarum
ζmnia contemplari. Etenim quonam pacto unius erit scientiae principia rerum cognoscere, esim non'I contraria Et alio ne modo, an motu .haec enim magnam dubitationem praebere possunt. Hoc est quod quaerendum et se ait, utrum principia ob hoc principia sint, ii, moueant & essciant ea, quorum principia sunt, an ob
aliam rationem. Nam quoddam principium mouens esse videtur ut efficiens aliud non item,ut materiale. Sed fortasse sensus alius est ad hunc modum, utrum hec principia moueantur, dum causae sunt rebus, quae
ex ipsis sunt,an immota maneant,ut id es per ipsarum auctores,cuiusmodi est etiam prima caula.Quin & ali ter verba illa exponi possunt, utrum principia moueatur,& alterum in alterum commutetur, an sint huius a vicissitudinis immunia. Ad haec illud quoque inquistione dignum esse ait. num mathematica substantiae sint an non. Mathematica enim sunt numeri, longitudines& figurae planae, videlicet ut triangulus , quadra tus, circulus, & caetera id genus: item puncta. idque ut
quibusdam placet, an secus. Et si substantiae sunt, utrum sint a sensi bilibus separatae,& per se,an in his mathematica esse habeant. Sed praefatus de quibus dubitandum quq rendumve sit, non solum veritatem in his d. litet centem eruere perdifficile fore ait, quippe cum praedictorum veritatis inuentio caput & summa si huius scientiae,sed ipsam etiam inquisitionem plenam essedisseultatis. Deinceps aggreditur ad illa quae litonem disputandam, quamprimum dissurere proposuerat, ea vero est, utrum unius scientiae munus sit de omnibus principiis cunctisq; causis disserere, an plurium, ut alia de alio genere caulae sigillatim consideret, Et in primis non esse unius scientiae de omnibus causis inuestigare,
arguere conatur, utiturq; primum huiusmodi ratione,
Quorum specie discrepantium eadem habetur scietia, haec inter se opposita sunt: causae autem non sunt inter se oppositaemon est igitur eadem scientia causarum specie discrepantium .Quae ratio est in secunda figura ,&, quod ad modum pertinet, apta & syllogistica. prima in tamen prop6nem fallam assumit. Neq; enim veru est, quorum diiserentium specie eadem est scia, haec inter se pugnare. Illud verum est, oppositorum eandem esse doctrinam.&id quod cum hociconuertitur.Lquorum non est eadem scientia, ea non sunt inter se opposita, hoc autem non est idem atq; quod supra dixit, quorunon est eadem scientia ,haee inter se opposita sunt.tunc enim diu retium specie, duntaxat si contraria sint, eadem esse doctrinam statueretur, quod fgnificauit dicens. Quonam pacto unius eriticiae principia rerum cognoicere,cu non sint contraria θ Hic autem cotrariorum eandem esse scientiam sumitur, non tamen cotrariorum tantum. Nihil enim prohibet eandem sciet iam quorumpiam n6 oppositorum esse. Nam de qui bus Geometria disserit, ea non pugnant inter se, sed de philosophia naturalis, Se acti ua, quae specie disterunt,
disi non sunt oppositae,sub unam tamen scientiam cadunt. Praeterea principia in opposita redigi posse, cui pia fortasse placebit,i essecti uris si pals iuu .ma. n.passiua est, tria vero pricipia, i circa mam verantur, ad sormale reserunt, formale aut cilectivum est, cum oe es5
siens per formam de persectione, qui obtinet, efficiat.
Traterea,compluribus eorum quae sint iis omnibus omnia competunt. Qui nanque fieri potest, ut in i mobilibus sit
principium motus, aut boni natura , si omne quidem, quod per se est ait, suapte natura bonum frus sit inque adeo causa,vt illius gratia caetera sint rique fiant finis autem, id, cuius gratia caetera fumactionis sit cui piam finis, actiones vero omnes efficiantur cum motu ρ Quare fieri non potest tin immobιlibus hoc principium sit, aut ullum persebonum. Quapropter oe ιn mathematicis nihil omninυ pes hanc ostenditur causam, neque ulla prorsus ex ea fit demonstratio 7uia sic est melius,aut deterius. Sed talium nemo mentionem Ulamo no facit. Idcircos bistarum quida, ut Aristippus ni sis inuehebatur,in caeteris quide inquies artibus, O etiam insordidis,ut in aedificandi facti tute atque Dedr,omnia dici quia sic est melius,aut deterius, mathematicas vero nullam bonorum malomm, curam habere. Praeterea compluribus eorum, quae sunt, non Oibus i omnia competuntJHaec quoque argumen latio eo
tinet,ut non una scientia de cunctis causis disserere doceatur,quae qui de argumentatio ab ipsis scibilibus sumpta est. Nam, si non cuncta scibilia om nes cau las habent, scientiae autem propriorum suorum; scibilium contempla trices sunt, satis declaratur, ea quaq; principia cognoscere, quae in ip priis ipsius scibilibus continentur. Ac proinde aliam aliors esse cognitricem,e rum scilicet quaq;, quae in suis scibilibus habentur.N5 haberi autem in cunctis scibilibus oes causis, in rebus immobilibus ostendit. Immobilia enim appellat ingenitam immortalia, principium vero motus dicit causam efficientem,quibus immobilibus annumerat mathematica . in his enim neque ea usa habetur,unde principium motus proficiscitur,lioe est en ciens. nam quo ingenitarum rerum & immobilium es sciens, ac mouens causa esse pol sit neque item boni natura inest, id est sinis,& cuius gratia .Causa enim ut bonum, est cuius gratia cstera fiunt, ipse vero nullius est gratia. huiusmodi autem est sinis. At finis, alicuiusq; gratia eo raquae ad finem pertinet effectio, in actionibus consistit,& in effecti uis activisq; scientiis. porro in quibus in ctio & actio inest in iis motus etiam habetur non igitur in immobilibus est causa finalis, quae quidem ii ranatura & simpliciter bonum est lioe naq; innuit, cum ait quod p se ac suapte natura bonum est. quod ips-
bonum appellauit. terum domost rare moliens camvisinem, non in cunctis rebus haberi , non magis qesscientem, natura enim Imobilibus attribuitur , nodixit causam finalem in ipsis non haberi, sed naturam boni, cui accidit esse fini . Quamobrem primum'
bono sumens argumentum, docet a rebus immobiliae causam ut finem abesse, dum in cunctis rebus bonum finem esse demonstrat, sed quia n5 nulla bona sunt e safectiva, qualia bona finis habeant rationem, explicauit dicens, si omne quidem quod est per se, atque suapte natura bonum, finis est sed lumens quod per se
bonum est, id esse causam ut finem, ubi ostendit o sam ut fine cuiuspia actionis esse finem, omnes autem
actiones cum motu peragi, nam virtutu actiones,quae honestum habent propositum,cum motu esticiuntur,
quin & artes singulae,quae boni cuiusdam sunt appete tes, id ipsum peractionem & motum adipiscuntur, , Phaee demonstrauit in rebus immobilibus non esse causam.quae boni de finis ratione habeat. Illud vero Aut
ullum sit per se bonu) perinde est ac si diceret, nulli est bonum ut finis. At ipsi bonum per se suaq; natura bonum
58쪽
num est . quod ante sic bonum est, id finem esse dixit.
quod verum esse docuit mathematum exemplo In his enim neq; efiiciens causa,neq; finis habetur,neq; ullus unquam in geometria,cum aliquid demonstraret,eausam reddidit quia sic melius est,ut diceret,exempli graς ς tiadrianguli angulos pares esse duobus rectis,quoniam hoc melius sit, quemadmodum in operibus, quae natuo fiunt,aut arte mouentur,redditur causa gratia cuius.
Mec omnino quisquam Geometra cause ut finis me tionem fecit.Quae si vera lunt,ellicitur ut aliae scientiae. - aliarum causarum cognitrices sint. Ad hoc enim concludendum illa comemorauerat led, cum dixisset in mathematicis non esse causam ut finem,quod quidem estia Bonum,in huius confirmationem, sophistarum sentenetiam de mathematicis comemorat,quorum,Aristippuanathematicas disciplinas imperfectiores etiam vilibus artibus esse tradidisse,refert.In illis enim singulis alique. ese fine bonumq; propositu , di ab ipsis suis operibus
.edendis mentionem seri causae, quae in hunc modum reddi solet,quia sic melius est,mathematicas vero Ommi tali causa carere, neq; vllam bonorum malorumque Milonem habere. Caeterum in hae ratione nihil aliud - 1m deceptio quaedam esse videtur. Neq; enim, si in quibuidam scibilibus non omnes causae inesse viden xur, statim nullius doctrinae munus erit omnes causas KOgnoscere. Nam eadem ratione demonstrare licebit, , quoniam in quibusdam scibilibus sunt omnes causae, Ξdcirco ad unam scientiam pertinere posset ipsas om-mes cognoscere. Neq;.n.li non omnes scientiae cunctas
ausas habet , sed qui Midam ipsarum quaedam adsunt,
adcirco nulla erit,qui oes cognoscat ,v t ipst paulopost demonstrabit,inquirens per euius causae cognitionem Potissimum lcietia rei propositae generetur in scientiis,
quae Omnes causas obtinent, proptereas, i piarum s Biectum quatuor causaes sortiatur. Praeterea non omne Monum suapte natura est agendum,sed partim agendia, Partim contemplandum, no agendum, cuiusmodi est in mathematicis,Veritas.n.eorum, quae bonum quoddam est, in ipsis ut finis expetitur. Atq; adeo sapientiae Spsius finis est huiusmodi bonum. cognitio enim praestantissimi ac optimi entis, quodque maxime est,illius in finis, quae quidem cognitio summum bonum est. At vero, si plures sina scientiae causarum, O alia circa
talam causam versetur, quam irarum oportet eam dicere, Mam PKrimus Aut quem eorum ius ipsas habet,rem ma almescire dicemust' erum νι ad eandem rem mori causa
arum muciaci ommodentur. Damus enim principiumquia
Aem unde proficiscitur motus, an est atq; Dificatomid vi ietem gratia cuius estera fiant, ipsum est opus, materia vero pides sunt, ct cementum, CP forma si ipsa ratis. - At vero,si plures sunt scientiae. Transit ad disputan
dum in oppositam partem. Quaerit enim si plures sunt
scientiae, quae causias & principia cognoscunt, nou una tantum,ut superiores rationes concludere videbantur, quia non Icibile quodq; cunctis causis uteretur, cuius causae cognitio pertinet ad hac scienti am, quam quaerimus, quaeque sapientia nuncupatur, vel que dicere inportet praeditum esse scientia rei propositae ex earum
numero,quae continent Omnes causas. Fieri enim potest ut rei cuipiam omnes causarii modi suppetent.Ob
cuius ergo causae cognitionem, aut qua causa cognita
quisquam eius rei scientiam indeptus suisse putabituri Si enim alia scientia aliam causam cognoscit,in quibus rebus quatuor instat causae, in his quam ex causis io
telliget,qui sciens est futurust Ad iefellenJath vero ra
tionem,quae nititur ostendere,ali alii scientiam aliarum causarum esse cognitricem, & non omnium Unam, propterea quod non in omnibus causae omnes habeniatur, utitur eo argumento, quod eaedem nonnunquam
simul consistant.quoniam,si in quibusdam rebus, quarum babentur scientiae Omnes causae congruunt, haud dubie eadem ratione huiusmodi scientiae singulae omnium causarum contemplatio fuerint, quo in genere est ars aedificandi, quam pro exemplo subiicit. In qua formam rationem esse ait, quoniam per forma cuiuiq; definitio redditur. Id vero', cuius gratia, opus esse dicit, vel quia finis in hac arte est id cuius gratia sit opus,
si autem protectionis gratia. Vel cuius gratia vocat
opus, quod in ipse esticitur, quod quidem est ipsa soris, ut eadem sit causa ut finis, de causa ut forma, quemadmodum licet in quibusdam naturae operibo inueni re. Vel opus non est forma, sed totum compostum,quod non est idem atq; formalis causa. Possunt de in hunc sensum verba illa accommodari, ut quaeratur in quibus quatuor habentur causae, in iis per cuius nam causae cognitionem scientia potissimum in eo gigna tur,qui omnes cui uspiam rei causas cognoscit. Huius modi enim causae cognitio propria esset lapientiae. Sed ubi eiu idem rei caulas a pluribus scientiis cognosci , aliam si cognolcente, ablurdum esse demonstrauit, dicens, caut quem eorunn, qui ipsas habent,rem maxime scire dicemus hoc omisso ad illud redit. Ex his igitur, quibus olim determinatum est, quam scientiamfapientiam oporteat appellare, consentaritum esse rationi uidetur, illarum quaq; Sapientiam nuncupare. Quanans sapientia princeps est monne atq; domina,qcui cateras ut sierim neq; contradicere fas eii dire scientia finis
ac se Sapientia nuncupanda esse uidetur. mus enim gra
tia caetera sunt atq; funt. Ex iis igitur, quibus olim determinatum est, quam scientiam sapientiam oporteat appellare,eolentaneum rationi esse videtur. Postii dixit, quam ex his oportet
eam dicere,quam quaerimus,docet omnes posse lapientias nuncupari,argumento eorum,quae in Primo libro
dicta sunt de lapientia. Nam in Primo libro maior dum communes sententias, que habentur de sapiente, commemorat, sapientiam facile principem S dominam esse cunctis videri ait,eandemq; exquisitissimam, di maxime cognoscentem, & rerum disti ellium cognitricem, quin di omnia quatenus licet intelligentem, de doctricem esse. Quibus assumptis, si cui singulas causas obire libeat, demostrari posse dicit, sapientiam egi scientiam cuiusq; ipsarum cognitricem. Quatenusin. sapientia pristantissima est,& maxime architecta scientia,& caeterarum scientiarum domina,hac finis cogni alio sapientia esse videtur. Hoc enim est ipsum bonum, de caetera huius gratia sunt, qm in finem intuentes esiicienda perscribimus. Praestantissimae igitur causarum, cognitio prastantissma de persectissima optimaqi est. Ea vero est,cuius gratia caetera sunt.Hac igitur ratione sapientia in copnitione finis versari videri potest. Quo uero definitum en causarum primarum maxime
que scibilissicientiam sapientiam esse, Me substantie sciet tia ramen sibi non imuria sapientis uendicabit.
Quo vero desinitum est caularum rimarum maxi
meq; scibilis scientiam lapientiam esse, hoc subflantiae scientia nomen sibi non iniuria sapientiae vendicabit, Qua rursus, inquit, sapicntia prunarum causarum c-
59쪽
gnitrix esse dicitur,& maxime scibilium, hae rursus eognitio formae ac hmoi causae sapientia esse videri potest. Sed prius disserto de finali causa rerum agendariniam de ea disputat,quae in contemplandis habetur. El- se vero formam maxime scibilem ostendit, quia cunctis in rebus tunc scientiam quispiam habere dicitur,
cum rei alicuius formam, & hmoi causam cognoscit Nam um multis moris idem sciatur magis qα- eos dicimus scire,qui rem ex hisce,quae insunt, quam eos, qui ex hisce quae non competunt eidem, cognoscunt. horum autem alium alio magis, et maxime eum, qui quid nam sit percipit, sed non eum,qui aut quanta sit,aut qualis My apta sit tangere quippiamara patigognoscit.
1 8 Nam cum multis modis idem sciatur magis quide eos dicimus scire, qui rem ex hisce quae insunt, qua eos,
qui ex hisce,quae non competunt eidem, cognoscunt. Rem ab eo maxime cognosci, qui eius cognoscit ser-mam, confirmans,illud primum lumit,scibile tune magis a nobis cognosci, cum ipsum ex iis, quae suppetunt ei, cognoscimus,quam cum ex iis,quae non suppetunt. Hoe enim est quod ait, quam non esse. Quaedam.n. doctrinae,& quorundam rationes, ex negationibus suis muntur,quae cognitio ex non esse dici potest.Nam qui
punctum id esse definit, quod partem non habet, is,ex
Non esse,punctum cognoicit dix eo enim quod puncto abest, rationem conficit. Eadem ratione qui accidens esse est,quod neque desinitio est, neq; genus, neq; pr prium, adest tamen rei, hic ex non esse definit. Idem,si dicat accidens esse,quod eidem adesse Ac abesse potest,
accidens ex esse cognoscat, quoniam cognoscit ex eo
quod ipsi adest. Sed eorum,qui esse cognoscunt,intes. ligens quid res sit, si quid ei accidat cognoscens,magis
dicitur intelligens. Alter enim rem ex substantia cognoscit, alter ex accidenti. Hoc autem unaquaeque res est,
quod per formam est.quare qui rei formam cognoscit, is rem maxime cognoscit. Si ergo formae de huiusmodi causae cognitio potissimum est ipsius rei scientia, potissimum vero scientia sapientia est, prosecto per hanc rationem, scientia causae formalis erit sapientia. In caeteris etiam quom est demonstratiritu cire quodq; putamusaeum quidna sit νnumquodq; cognoscimus, x quadrationem inuentlans meia esie, O in caeteris simili modo. Praeterea de in aliis cognoscere unumquodq;. Ἀ-9 ctio ad hune modum concinnius haberet. Praeterea dein aliis,quorum est demostratio,tunc cuiusq; scientiam
adesse putamus , cum ipsum quod est,intelligimus. Il- Iud autem cin aliis) dixit, pro in omnibus quorum sunt
demonstrationes. Docet autem formae cognitionem potissimam rei esse cognitionem.qm in demonstrati nibus tune propositi demonstrationem nos habere putam us, cu m rationem eius definitionemq; cognosciis mus: qm cum definitionem rei propositae cognoscimus, de quod adesse cuipiam demostratur, hoe ipsi adesse per desinitionem ostendimus , tune ipsius potissimam demonstrationem nos habere putamus. Gemis
pli causa tunc scimus desectus Lunae quid sit,cum didicimus terrae obiectionem definitionem esse desectus.
Et pari r6ne tunc quid sit quadratio rectilinei scimus,
cum inuentionem mediae esse scimus. quadratus n.ex
media descriptus, par est rectilineo. Media vero dici.
tur, qui lateru minore maior est, maiore minori ex qua
descriptus quadratus, par est dato rectilineo. Nam d finitio cum causa, demonstratio est positione differes, ut in resolutoriis posterioribus demonstruiit.
Atqui eis generationesurronesueintq; omnem mutationem tum maxime scimus, cum ipsum principium motis
scimus γω aurem aliud principium est,intq; oppositum fini.
Quare contemplatio barum cavsarum cuiusque, ad aliam aliam; scientiam ridebitur pertinere. Circa generationes vero de actiones. Postqua osten 2 odit caulae formalis cognitionem sapientiam videri pos se , idem de causa es sciente docet. In cunctis enim re bus, quae fiunt,quq aguntur,ic omnino,quε mutantur,
cognitionis ipsorum causa est esscientis causae cognitio, quae quidem est unde principium motus proficiscititur. Tunc.n.Troiani belli causam scimus, cum scimus ob raptam Helenam illud fuisse susceptum: quia raptus suit principium δὲ caula belli. Et tunc scimus pugnae causam, cu nobis innotuit contumelia unde pugna e orta est. Sed iacta efficientis causae mentione, inserti Hoc aut alterum, de oppositum finia Quibus verbis has causas inter se oppositas esse ait. haec aute effatus intert quare alius videretur scientiae esse contemplari harum causarum quaque quod quidem minime cum proposito conuenire videtur hoc. n.quaerendum sibi propoluerat: Nisi ad eadem scientiam omnium causarum cognitio pertinet, cuius causae cognitionem,sapientiam con uenit appellare. Deinde per existimationes, quae de s pientia c6muniter habentur,licere demonstrauit, non tantum cognitionem causae ut finis, sed etiam quae talarma,quaeq; de causa efficiente habetur,sapientias appellare.quibus demonstratis, consentaneum erat inserre, complures sere sapientias. Quocirca verba illa in hune intellectum sunt accipienda. Quare ad aliam de aliam sapientiam singulas causas contemplari pertinet. neq; una tantum est sapientia, siquidem non est unius scientiae munus, omnes causas considerare,sed quae de
harum trium quaq; digerit, sapientia est. Quaqua illud quare alius videretur deeodictum est no quasi his quae
nunc traduntur cosentaneum, sed quasi iis, quae primo dicta sunt coniungat,aliam scientiam de alia causa considerare . Potest Zc aliter senius explicari ad hunc modum, cum efficientem causam fini oppositam essedixisset , qm hae duae causs oppositae sunt, idcirco intulit non ad eandem, sed ad diuersas scientias utriusq; ipsarum cognitionem pertinere. Aut certe melius in quisbusdam exemplaribus scriptum est ad hunc modum. Quare ob ea qui dicta sunt,n6 alius videretur esse scientiae contemplari harum causarum quaq;. Idcirco.n .s pientia omnium causarum cognitrix esse nepabatur, causae non essent oppositae. At nune in causis, finali de efficiente,oppositione reperta,de accedetibus r6nibus, quibus plures scientias in causarum cognitione versari alienum esse arguebatur,infert supradictis esse conseriataneu, limoi causarum cognitionem ad diuersas scien- . tias non pertinere,quo simul conficitur,de cunctis causis disserere,ad sapientiam proprie pertinere. Sed illud est aduertendu,neq; hoc in loco,nee in primo lib.maiore, ubi in comemoratione colum de sapientia istarum
eade reseruntur, mentione fieri causae materialis, cu de tribus caeteris disseratur, doceaturq; quare cuiusq; ipsam cognitio possit esse sapientia,qua nucindagamus. euius ratio est, qm illarum causarum cognitio praestantior est,magisq; scientia,u materialis causae notitia, cuillarii quaeq; magis sit caula. Materia.n in iis, quae fiunt ex ipla,causae sine qua non,videtur habere rationem. At vero de princi iis etiam demonstrationis est contro--rsia si una sit, an plures de ipsuscientia. Atque demor .
60쪽
Brattas principia dico o piniones comunes, exqvibus o es id vel per definitione, vel per demonstratione scim uti
demonstrant, ut omne quoius affirmetur aut negetur m- si ergo sententias aliqua scientia demonstrat, per quid-rasseell, ct impossibile est essesimi atque non esse, O quae piam quod ipsis ad est,demonstrat.sed quid ea iv qu
sunt huiusmodi propositiones. Est igitur horum atq;substan que sit, omnibus est per te notu, qm omni doctrina setis vra scientia, an alia Atq; asia QMd si no sit νω. tram mota, notum est quid significet de quodlibet assima dicere oporteat eam qua nunc quaeritur scientiam csinna tio vel negatio.Itε illud, quaesiunt ei di paria, ea inter se igitur esse non est consentaneum rationi. Cur enim magis αι se quoq; paria sunt: quippe quibus oes scientiae pro n proprium Geometriae, quam cuiusuis haec intelligere e tis utuntur, nulla desiderata scientia, a qua doceantur. Citerum & de demostrativis principiis, utru unius quo fit, ut quid earum quaeq; st, nulla scientia definiat. seientiae, an plurium controuersia est. Ex iis quae dispu quod ι esset ipsarum aliqua demonstratio di scientiatare proposuerat,sm locum quaestio de sententiis obii demonstras, earunde essent aliae sententis. Et quaedamnebat quae sunt principia demsistrationum,quas comu passiones .i. ea,quae adesse demonstratur. pascones.n. nes sententias appellat, qm a cunctis demonstrantibus seu affectiones appellat demonstrabilia quae per se ad usurpantur, ea deq; principia in mentione huius quae- sunt. quaeda vero dignitates quibus ea, uae ipsis per sestionis vocavit, propterea quod principia sunt eorum, adsunt,demonstrantur. Dignitates,id est sentetias, a quae demonstrantur.Quaerit igitur, utrum eiusdE scien- pellat propositiones,quae demostrari nequeu medioq; tiae munus si de his considerare,cuius est de substantiς vacant. Illud aute ' Deoibus.n.impossibile est demo ac entis principiis disserere, an alterius,ut de principiis stratione esse dixit velut consequens illius coportebit coplures habeantur scientiae alia. de his,alia de princi aliquod genus esse subiectum,& has quid ε pastiones, ilpiis substantiae.Et si principiorum substantiae cognitio, las vero dis nitates. Hinc. n.sequitur,fieri non posse,ut di quae de principiis dem sistrationis habetur, ad diuer- cuncioru sit demonstratio, cum demostrationes de iissas pertinet scientias, quorum principiorum scientiam sint, quae per se scientiae subiecto adsunt, quas affectus sapientiam oportet appellare. In qua qone , ut doceat appellauit, non aute de cunctis, aut quibus uis,sed neq; non esse eiusde icientiae de his ac de illis principiis consi de omnibus, quq ad aliqua demonstrandu assumuntur, derare,hae primum utitur argum etatione: Si Oεs demo possunt fieri demonstrationes. Illud aut Equod statim si1tiux scientiae similiter utuntur sententiis ad suas de- sequitur, Ex quibusda. n.& circa quidpiam,& quorum monstrationes consciendas, de non oes de ipsis disie- da esse demo strationem necesse est. coniungitur cum runt,certe nulla earum,que similiter eis utitur,de ipsis illo genus lubiectum esse quidpiam oportebit,& qu p. disputabit. Est aute anteceias verum.oes. n. perinde his damasse dius, quaedam dignitatesi plorum elIe illud. n. principiis utunturiatq; ea, quae de substantiae principiis Impossibile est. n.demonstrationem de omnibus esse edisserit.& non oes de ipsis disputant. Non. n.Geome- per parenthesin , hoc est interpositione dictu est a plertria.non musca, quaquI eade hae usurpent, cosequens lata . Ex quibusda ergo, id est ex sententiis, circa quip-ititur verum est. Ves sicis oti scientiae perinde sese ha- piam, id est circa aliql genus labiecti, i aliquid aderahent erga sententias,atq; ea,quae disputat de substantis aut abesse dem ratur. Quorunda,id est eoru quae subici principiis, vel oes de sententiis disputabunt, ves ne haec adesse, aut n6 adesse dem rantur,quos appellat assectus. ipsi' quidε, sed oεs perinde se hiri atq; haec, neq; oes de Quare fit, vi eorum omnium,qua demonstrantur, unum sententiis edisserat,ergone ipsa quid ε,quae δgit de sub- sit quidpiam genus. Vniuersa naque dem Brativa memstantia. ac proinde non est eiusde scientiae de substantia me dignitatibus ipsis utuntur.
Edde sententiis disputare. Nam quemadmodum caete- Quare fit, ut eorum omnium, quae demonstrantur, LIrarum quae his aeque atque ipsa utuntur, non est y - unu sit quidpiam genus. Sensus est,ti demostrationes prium de ipss disserere, sic ne huius quidem merita 'sententiaru habentur,& lenti tiae sint unu genus, unam si ititur cuiusuis quid similiter est, omnium autem esse natura subiccta, set ut omnia, quae per lentetias dem, non potes , t neq; caeterarum is neq; erutri subflantias strantur, sint eiusde naturae, qm omnes scientiae ac de-cotnnstit proprium en de ipsis cognovere', b insuper quo- monstrationes per sententias proposita demonstrant, nam pacto ipsorum scientia fuerit' Quid.η. aquodq; - sententiae porro unius &eiusdem naturae sunt,quae ausorum est, nunc plane cognoscimus.nam νtuntur ipsis te sunt eiusde inter se naturae, ea cuiusda unius naturae alis artes ut cognitis. Quod si demo irativa sit de ip scien sunt demostrativa Is quidem demonstrationes sunt exsudentissubiectum esse quippiam oportebit, et quada e- his,quae per se adsunt,uni autε naturae heeadsnt nece ctu H dum vero dignitates ipsorii esse. Impossibile est.)n se eit,quae unius eiusdeq; naturae inter te sunt. Dixit audemonstratuinem de omnibus ese ex quibusdamai. circa te unu genus pro una natura. Aut illoru verborum sen uippiam, quorundam esse demonstrationem nccesse est. sus est: si qua est scientia, demonstratim; sentetiarum, Si ergo similiter cuius ibet est, omnium aut esse non aliquod eis genus subiicias oportebit. Omnis . n.dem 5- potest. γ Quare non prit omnium esset An quia scientia stratio &scia demostrativa in aliquo determinato g demonstrat quae per se subiecto adsunt, quarum vero nere versatur,& omne dem sistrabile cuida determina- subiecta sunt diuersa,earum demonstrata quoq; diuer- to generi adest. SEtentiis igitur, si dem strabiles sunt,&si sunt. Neq; n .eadem per se diuersis adesse possunt, ae est aliqua scientia ipsaru demostrativa, aliquod determiproinde ne sententiae quidem per se omnium sciencam natu genus subiicitur,cui adesse demonstrantur. Ois. n. subiectis adesse possunt.quod si ita est,no n oti scientiae demostratio cuipia generi & uni cuida lubiectae natur possunt ipsa demonstrare. Sed concluso non esse unius adesse demostratqdemostrat,quos ipse affectus appeti scientiae de substantiae principiis ,&de sententiis quae lauit, idq; per sinias, per quas sunt dem sistrationes, hoe sunt demonstrarionis principia, disputare, sententiaru est per Dpones imediatas,ac in demo strabiles. Si .n.quae
nullam esse scientiam arguit, dices. simul aute quo ip- demolirans, per latas dem 6 strantur, psit aut E sniae is forum erit scientia i quid. n.ipsorum quodq; est, etiam mostrari,fiet,ut in infinitu procedas, ac proinde nulla nunc cognoscimus. Sensus aute est, quicquid scimus, ipsaru erit demostrabilis, quod in oponebat,quia non