장음표시 사용
211쪽
, , viene da' sensi, che ci rende sensibile it no . , , stro Pensiero, e Senaa di cui noi non potrem.4,, Ino conoscere not Stessi, ne sar conoscere agia , , altri it pensier nostro: espressione stataci tras-
,, messa pel senso delia visione, se li figura diis uti obhietto figurabile o d' un' imagine, e pel, , senso dei P udito, se ella d parola, o I' espres. sione di uu oggetis intelletivale. Leg. Primi - , , tisi. DiSc. Pret. Pag. 96 , , Se P idea non precedesse nello spirito I' es. , , pressione, non ci Si polrebbe far comprende in ,, re it senso delle parole, epol non intenderem in ,, Ino meglio la parola ordine, giustigia, di queI- , , lo che intendia ino delle parole inventate a ta- lento . La sola differcnga fra te parole gru- , , stitia edi Ordine, e te parole cabriciat, arci ,
, , thuram, Si u che Ie prime presentano vn'idea, , , e te attre non hanno senso alcuno . Dunque 1', , idea es iste avanti la parola, che la rapPresen- , , la. D'altronde Γ espressione h aequisita , im-M Parando not a partare, e non partando gia Seu - , , Ea averto imparato; ma una tale espressione, is com ccche acquisita od avveutiata che sia, e,. assoluta mente necesSaria alia rappresentagio - , , ne, anche mentale deli idea, e non mai po- , , tremιno no i irattenerei coci not stessi intor- , , no alla vagheZga deli' ordine o delia virtu, seri nou sossero net nostro spirito te espressioni, , alte a ra Pyresentarie, oh trattenerne altruio seneta sargit intendere te medesime espressio et 1s ni, , Cosi h necessaria I' idea, assinchh signi sielii, , qualche cosa Ia parola, o sia propriamente ues,, espressione; e l' espressioue h Pur necessaria, , , perche l' idea rendast sensibile allo spirito. Ma 1' idea h universale, dunque essa h nativa ,, od innata; Ι'espressione h locale e disserenta nelle diverse Iingue, dunque essa h acquisita, is innata in se stessa, acquisita nella Sua eSPres .
212쪽
sEcTro II. III En diversae opiniones quae de natura et origio ne idearum excogitatae. Sunt. Unaquaeque suos habuit et habet etiamnum propugnatores , unaquaeque suis sulcitur rationibus, et suas patitur difficultates. Credat unusquisque quod sibi visum fuerit. Nos autem quaenam Praeserenda sit
investigare, difficilius nobis, et alumnis prorsus inutile judicamus.
Voluset1s dicitur ea facultas quast id prose.quitur, aut aversatur quod ab intellectu tamquam bonum aut malum perhibetur . Id autem Potest prosequi aut aversari absque ullμ facultateι aliud prosequendi aut aversandi, vel cum ea facultate. In priori casu retinet nomen poliantatis, in posteriori dicitur libertas. Porro voluntatem in eo sensu a libertate di Stingui, sua cuique conscientia manifestum est. Nemo est enim qui non tota voluntatis propen .sione semetipsum diligat et felicitatem suam pro
sequatur, suique malum aversetur; attamen nemini facultas est aliud volendi, proindeque nulla ea de re libertas. Hinc Iibertas ad plura rastringitur quam voluntas; proindeque voluntas ine libertate essε potest, sed non νicct Meraa. Voluntarie fieri dieitur quidquid ab homine agi tur cum intellectus coguitioue et voluntatis inclinatione; libere autem id tantummodo fit a quo possumus abstinerib hinc ea voluntarie lacera POSSumus quae nobis necessitata sunt, minime autem libere ; sic voluntarie, ut iam diximus, honum desideramus, non autem libere. Libertas proinde dici potest saeuitas volendi aut non volendi ,seu interius agendi vel non agendi.Λt
que biae Lockius inepte prorsus voluntatem non
213쪽
magis liberam quam virtutem quadratam dici posse eontendit, cum libertas absque voluntate napossit quidem concipi; proindeque necessario si existat, in sola voluntate reperiatur. Optime quidem per multa exempla probat Lockius voluntatem non in omnibus, at minime in nullo libe ram esse; seu alio modo, voluntatem aliquando sine libertate, non autem Iibertate absque voluntate reperiri. Quamvis libertas in se praecise spectata, nihil aliud sit, ut diximus, quam saeuitas volendi aut non volendi, huic tamen communiter homines aliam iacultatem adjungendam censent, nem Pe iacultatem agendi aut non agendi quod volumus; atque, ex illo dupliei obiecto, duplicem distinguunt libertatem, unam determinationis, et alteram actionis. Priori opponitur omnis interna uSa Voluntatem necessitans; posteriori vero omnis causa Hilerna quae eogit ad actionem; ideoque una libertas a necessitate, altera libertas a coactione dicitur. Libertas autem determinationis, quae etiam electionis et indisserentiae dicitur, et de qua tantum agitur ut pote quae sola vere libertatis essentiam constituat, duplex etiam vulgo distinguitur, una contradictionis, seu facultas aliquid eligendi vel non eligendi; et alia contrarietatis, seu facultas alterum ex duobus contrariiS, V. gr. bonum aut malum, eligeudi; at haec distinctio, ut sedulo notandum est, non sundatur ita ipsa-met natura libertatis, sed tantum in ipsius objecto, quia scilicet diversa objecta quae voluntati Proponuntur, in uno casu sibi contradictoria, in alio vero contraria Sunt. Notandum autem indifferentiam voluntatis, seu facultatem eligendi, sine qua libertas nec esse Prorsus, nec concipi potest, non eo sensu intelli
se debere quod nulla sit major ad unum inclina. tio, quam ad aliud, siquidem intimo conseii suamua uos plurima agere P se, a quibus nos sortis
214쪽
sECTIO II. at 3 avertἰt propensio; sic posset suas avarus opes es- fundere, sese Superbus infamare, voluptuosus corpus suum duris poenitentiae laboribus affligere, Plurimaque hujusmodi dantur exempla; Porro certum est non aequalem tunc ad unum quam ad
aliud inclinationem et tacilitatem esse, quam is revera sit plena facultas eligendi etiam id quod difficilius est; haec ergo indifferentia in eo Sen su tantum intelligitur, quod possit homo, quam
vis ad unum propensus, aliud tamen etiam con tra suam inclinationem, prout libuerit, indisserenter eligere, nec Proinde ad unum agendum
In hac autem indisserentia, seu eligendi facultate, proprie consistit essentia libertatis, siquidem ea posita, hoc in suos actus habet homo dominium , ut eos producere possit vel ab iis abstinere; ea vero Sublata, insuperabili necessitato
constrictus est, ut Satis ex Se Patet.
Hinc tristis illa peccandi potestas, quae com petit homini super terram, minime ad essentiam Iibertatis pertinet, sed potius ejus imperfectio dicenda est, siquidem provenit ex desectu sapientiae , qua voluntas ad ea dirigatur quae ordini
Consentanea sunt, et summo infinitoque hono constanter adhaereat. Hinc in Deo cujus persectissima sane libertas est, potestas haec minime reperitur, atque etiam tu homine cessabit, cum ad finem suum pervenerit, et felicitatem suPremam suerit assecutus; quia tunc mus persecte cognoscetur et amabitur, atque ideo nulla res alia ipsi poterit a voluntate Praeponi. Notandum insuper indisserentiam hanc voluntatis non sese tamen ad omnia extendere. Ηin ut iam nota Vimus, . non possumus ad libitum selicitatem non prosequi, nosmetipsos minime diligere; quia haec naturali invictaque propensione omnibus indita sunt, et ad rationis naturam quo dammodo pertiuent. Nec etiam Iiberi sumus ad omnes actiones ex
215쪽
at 4 MgYLPOSIcA SPEcIALIS, ternas, quas efficere cogimur, quamvis SemPeraeque possimus eas velle interius, aut nolle. Neque pariter ad ea extenditur libertas tu quibus meus omnino paSsiυα est, Proindeque non POSSumus non experiri sensationes quae in nobis amprimuntur, aut non habere ideas quae meriti sese offerunt, quamvis possimus ad eas mentem non applicare, nec iis consentire. Hinc etiam motus illi naturales appetitus sensitivi , quos iuviti experimur, libertati non subjiciuntur. His praenotatis, expendendum est utrum mens humana sit libera in iis actibus internis, qui cum cognitione et deliberationes per voluntatem eli Aciuntur, et habent objectum determinatum, qua IeS Sunt v. gr. amor v cI odium alicujus hominis, desiderium ultionis, aut boni alieni, etc.; et in actibus externis, quos exinde voluntas ex se im,
Id negarunt quidam veteres philosophi, scilicet stoici qui fati necessitatem admittcbant, astrolo gi judiciarii qui nostras actiones siderum influxu necessitari credebant, et postea plurimi haeretici, inter quos Protestantes et jansentavi.
Existit in homine Mera et proprie dicta libertas.
Prob. et ' Ex sensu intimo. Id tu homine agno Scendum est quod . unicuique refert sensus inliis mus, cum ex dictis in Iogica non possit esse er- Tori obnoxius, alioquin omne rueret intelligentiae, cognitionis, vitaeque sundamentum; atqui refert Cuique sensus intimus se esse liberum , Se agere But non agere posse; adeo ut actioneS Suas quisque praedicere et ad libitum disponere queat. , , che ognuti di no i , inquit Bossu et , a scolli eis consulti se medes imo, ei se ut ira cli' h libero, D come pur sentiru ch' h ragione vole . Di salii ,
, , uoi poniamo una gran disserenaa tra is vo
216쪽
,, dimoStra , che qualmente dalla stessa nostraciatur a Saamo necessaria mente deteterminati a
,, desiderare d esser felici, ci conosciam o pur liis Deri 11ello scegliere i megeti per diventrio Et certe undenam proveniunt interni illi conscientiae cruciatus, quibus nocens quisque Sei-Psum condemnat et quodammodo punit, nisi ex intimo libertatis sensu P Quis unquam sese in iis accusat quae minime vitare potuit Z Quis se reum ProPter actiones in somno aut delirio factas existimati Nonne statim in excusationem affertur defectus libertatis 3 Ergo si mala conscientia nunquam Secura esse queat, necessario fatendum cst ominem veram libertatem in se agnoscere, qua Perpatrata vitare potuerit. Notum est aliunde neminem hsse qui non inaiNS VIrtutem approbet et vitium detestetur, id quotiGaana Compertum est experientia; quomodo autem a veri posset nisi cuique certum eSset
omnes vera libertate donari p Quaenam laus homina Vel meritum, si bene agere cogatur 7 Quid autem quod vituperetur in eo quem impulit in-- Potius in homine bolii 'Riy, quam in instrum into quo ipsa utitur Zoonne Omnes eodem modo habendi sunt, omnes aeque miSerandi, si perpetuo motu extrinSecus
agitata, huc et illuc insuperabili fato impelluntur Z Ergo si quosdam ob bene saeta laudemus , alios ob seelera vituperemus, unicuique Persua
Sum est seipsum facultate eligendi, et exinde alios omneβ , donari.
217쪽
Prob. α' Ea unanimi pollutoriam consensu. Constat ubique et ab Somnibus Semper admissam ESSe, ac etiamnum admitti veram in homino libertatem , siquidem apud omnes sunt praemia virtuti proposita et poenae vitio impositae; apud omnes vigent leges, laedera, contractus; apud omnes in usu Sunt preces, adhortationeS, minae, etc.; quae quidem omnia prorsus inutilia , imo inepta essent, nisi libertas in homine supponeretur, cum necessitas omni contractu sortior, om. Di lege superior, vi quadam insuperabili cunctas homi uum actiones extorqueret, voluntatemque nostram huc et illuc ineluctabili fato pertrahe ret. Porro impossibile est omnes omnium temo Porum et regionum homines ita constanter suo sensu intimo delusos fuisse, ut hanc sibi facultatem inesse invicte crediderint, qua penitus ea ruiSSent. Quaenam etenim universalis hujus er. roris causa fingi posset 3 Numquid omnes, men tem in sese reflectendo, id in se sentirent quod TeVera non esset Numquid necessitari possent ad Credendum se minime necessitari Z Si nihil esset Iiberum in homine, jam esset in nobis cau. Sa necesSaria erroris, ea nempe qua nos liberos credere cogimur. Quis autem, nisi plane desipiat,
id dicere poterit Z Aliunde quare in quibusdam
libertatem, quae nulla est, non autem in omni in bus, Sentire nos contigeret Quare motus quidam deliberati, alii vero indeliberati viderentur Quare in aliquibus agere, et in aliis pati crederemus Z Numquid causa necessaria exceptiones minime laudatas admittere posset Z Praeterea quo modo contingeret in re tam gravissima , cupiditatibus adversa, et tamen nobis omnino intima, Perpetuo genus humanum errarer Quomodo tam invicte omnibus assensum raperet error tam cras. Sus in re tam aperta, et omnium mentibus ob.
via r Quod si id fieri possit, jam nulla ratio est
cur non otiam de nostra existentia dubitemus.
Et vero, nonne ipsimet sophistae quos impu
218쪽
gilanius quotidie sibi libertatem vindieant Z Liberum sit, inquiunt, quaecumque libuerit sentire, loqui et promulgare: Quanam potestate circa
haec nos magistratus inquietarent 7 Quaro scripta nostra proscriberetit 7 Duram nimium tyrannidem exercent, quicumque nos coercere, et in
ipsas cogitationes, in ipsam Philosophiam extendere dominium intendunt. Quorsus autem istae Philosophorum querelae, si penes magistratus non sit aliter velle et agerer Quare tam vio-Ienter in principes debaechantur, si fato inelaetabili constringantur p Ergo, etc. 3' Ex ipsiusmet libertatis exercitio . Certum est nos saepius agendi motiva perpendore, inter
haec Suspensos et haesitantes manere, donee post maturiorem reflexionem mens sese determinet; nos aliquando nova motiva mentis aetivitate aliis adjungere; aliquando etiam nos, spretis Inotivis, inconsideranter agere; atqui haec omnia Suppo nunt mentem adtivam esse, omnibus motivis independentem, et plena eligendi sacultate pollere ἰ cur enim rationes perpendit, si necessario iis pertrahi deheat 3 Quomodo Iocus esse posset deliberationi in his quae- necessario fierenti Adquid haesitatio, si nulla sit electio possibilis puuomodo nova motiva reflexione mens depreηhendit, si mere passiva sit 3 Numquid nova pon dera lanx una trutinae si hi tribuere posset, aut, iis non obstantibus, huc aut illuc Propendere. sicut id in agendo quotidio tot temerarii efficiunt 3 Constat insuper nos posse nostras actiones praevidere, disponere et ad arbitrium ordinare ;id enim quotidie omnes faciunt; imo conditionatas in posterum determinationes statuimus; porro id omnino impossibile esset, ut evidens est, si nulla seret in homine libertas. Praeterea perplures videmus qui contra Suas propensiones suosque appetitus quotidie agunt,
qui dolores aeerbia5imos, fereque intolerabiles
219쪽
cruciatus, ob religionem aut gloriam , patienterserunt ; perplures qui sese ad diversa determinant ob eadem motiva, qui nunc unum et mox aliud eadem de causa suscipiunt; porro id fieri non posset absque libertate . Quomodo enim aliquis
Decessitaretur contra Suas Propensiones, cum jam
propensio in hac hypothesi foret ipsa necessia ians Z Aut saltem quare id non semper in eodem
casu eveniret Z Quare eadem causa non eumdem effectum haberet in omni casu, in omnibus hominibus, aut saltem constanter in leodem lio. mine, si hunc necessario Producereti Nonne eadem impulsio eandem in corporibus actionem producit 7 Ergo, si nulla esset in homine liber. tas , constans et uniformis agendi ratio apud omnes et in omni tempore deprehenderetur. 4' Ex absurdis quae ex fatalismo Sequuntur.
Si nulla esset libertas in hominibus, nihil aliud
essent quam mera automata huc et illuc perpe tuo motu impulsa; nullum erit virtutis vitiique discrimen; nullae grates cuiquam prunt agendae, nullus deliberationi prudentiaeque, nullus meri to et demerito locus supererit. Quare ergo quostidie tot curas adhibent ipsi met fatalistae, ut sua incepta perficiant , ut Suas doctrinas propagare Possint, ut suas determinationes aliis inspirent,
et alia hujusmodi multar Quod si haec evenire
debeant, omnes eae cautiones Superflue , Sin au
tem inutiliter, adhibentur; ergo necessario homines libertate donari satendum eSt. O . IR Mens humana non est activa, sed tu omnibus passiva est a ergo libera nou . . Rev. Neg. ant. Unicuique enim sensu intimo constat Se posse ad arbitrium velle aut nolle, se amare, odisse, desiderare, et has operationeS com. Parare posse; quin etiam Se inter multa eligere aut antea deliberare; se cohibere, suspendere, statim elicere, postea immutare diversos volunt. taliS actus, diversas determinationes; porro haec
omnia fieri nequeunt, nisi mens humana agendis cultate donetur; emo es.
220쪽
is It principio d'omi agione, inquit RouSseau,
sta uella volonta d'un essere libero; non sapre, hesi rimoniars pili oltro . Si ergo tot in homine Spontaneae actiones deprehendantur, voIuntas eo ipso sit activa evidenter necesse est. Uno verbo, nulla est actio sine activitate; ergo mens humana quae vult, amat, deliberat, etc., necessario est activa. rast. Easdem assectiones experiretur quamvis passiva esset; ergo nihil inde probatur. Rem. Neg. ant. Numquam enim mens conscia esse Posset se tot acitoties elicere, nisi id ita fieret; alioquin, ut iam diximus, causa necessitanseam impelleret ad credendum se nullo modo nomcessitari, quod quidem evidenter repugnat. Sic non est conscia se in suis sensationi us et quibusdam aliis activavi esse; quare autem in quihusdam actibus, non vero in omnibus, ad veritatem eadem necessitante causa impetieretur post. Mens tantummodo sentit se velle, amare, etc.; porro id aeque sentiret, quamvis passiva; ergo, etc. Rem. Neg. mai. Sentit insuper se ita velle, amaro et odisse, ut possit pro libitu suo nec veliste, nec amare, neque odisse, ut hos actus cohia, here, et rursus elicere queat. Hinc suas actiones in antecessum praedicere et praeordinare, postea suspendere et immutare potest; quod quidem, cum de sensationibus agitur, prorsus impossibile est.
se. Si Deus has volitiones solus Produceret,
idem omnino mens nostra sentiret; sic sentimus corporis nostri motus a mento nostra produci, quamvis a Deo Producantur; ergo, etc. Resρ. Neg. ant. Sentiremus equidem has votivi tiones in nobis esso, sicut ita de sensationibus conscii sumus; at minime sentire possemus eas a nobis esse produci , adeo ut eas excitare et Suspendere Penes voluntatem sit. Motus corporis