장음표시 사용
252쪽
DE OBIECTO COGNITIONUM NOSTRARUM
SciENTILM hane quam auspicamur, aliis Ionge
utiliorem et praestantiorem, quamque ethicam ocant eo quod mores nostros informet, definire SoIent: scientiam practicam, quae actus διιε- manos dirigit. Scientia dicitur, quia ex certis principiis certas deducit conclusiones, ut ex dicendis patebit; practica vero, quia regulas tradit ut actus dirigantur. Actus autem humani ii sunt qui fiunt a notas humano modo agentibus, sciIicet cum cognitione et libertate. Alii dicuntur actus hominis.. Ethica disserit de aetIbus humanis in genere, et postea de variis hominum ossiciis; atque hinc duplex distinguitur, una generalis et altera Ne-eialis.
253쪽
Is ethica generali considerantur tum interna actuum humanorum principia et proprietates essentiales, seu quidquid spectat actus humanos in se sumptos; tum regulas quibus consorinari
debent. Ideoaue dividi potest iu duas sectiones ethica generalia.
DE PRINcIPIIS ET PROPRIETATIBUS CONsTITUTIS ACTUUM HUMANORUM. CincA principia et proprietates actuum humanorum quaedam inquiri possunt, I.' de eorum libertate , a.' de eorum moralitate , 3.' de eorum fine.
Libertas, ut tam diximus, est iacultas agendi vel non agendi. Absque hae facultate, nullus est actus qui possit homini imputari et quibusdam regulis subjici, ut satis patet, cum tunc ab homine nori pendeat. Quiciquid fit absque libertate, tamquam motus mechanicus potius Spectari debet, quam actus reputari. Hinc ante Omnia requiritur ad actus humanos ut sint liberi seu voluntarii, sive in se et directe, ut V. g. Si quis sciens et volens aliquem occidat, vel indirecta et in eausa, ut si quis sese inebriet, cum Praevidet hine homieidium secuturum. Α fus autem, sic indirecte voIitus, non imputatur nisi cum I.' Praevisum est aut praevideri debuit actum ex causa secuturum; a. cum potuit causa non
254쪽
poni aut auferrI; 3.' eum debuit auferri . Actus autem involuntarius dicitur si fit absque cognitione intellectus, et contra omnem voluntatis in. clinationem. Quod si sat quidem eum .voluntatis consensu, sed non sine aliqua repugnantia , dicitur imperfectes. voluntarius.
Quaest. Quomodo fit actus involuntarius Rem. Iam probavimus in homine veram esso libertatem agendi vel non agendi; sed cum ad
omnia non extendatur, vulgo numerautur quatuor causae, quibus coerceri possit, seu quae voluntarium tollunt aut minuunt, coactio, metus, passio et ignorantia. r. Coactio dicitur vis illata ab extrinseeo Drincipio contra voluntatis inclinationem. Hinc homo cogi non potest quoad actus internos, quia non possunt fieri contra voluntatis inclinationem, cum voluntas non possit invita velle, seu velle simul et nolis, ut satis apertum est. Necessitari quidem potest, seu ferri ineluctabili propensione ad aliquid, v. gr. ad felicitatem prosequendam, minima vero cogi seu velle quod simul nollet. Cogi autem potest, ut pariter evidens est, quoad actus externos, qui proinde non possunt nomini imputari, si interius plane dissentiat, nec in iis voluntarie delectetur. a.' Μetus est animi trepidatio imminentis periculi causat Alius est gravis, quo malum grave resormidatur. Μalum autem quod pro viris sortibus esset leve, aliquando pro mulierculis aut puerulis potest grave esse, ideoque in hoc pensandae circumstantiae. Μetus vero levis est cum
aut malum leve, aut minime probabile timetur; Porro T. metus levis non tollit voluntarium. a.' metus Eavis qui rationis usum adimit, illud omnino tollit; haec duo evidenter constant 3 3. metus gravis qui rationem non adimit, voluntarium non omnino tollit, cum nec eo 'itionem intellectus, nee voluntatis electionem impediat;
at illud aliquatenus minuit, nou tamen adeo ut
255쪽
s54 ETRICA peccatum ex mortali veniale fiat. Si enim res ex se mala sit et lege naturali vetita, aut grave spectet bonum communitatis, ne metu quidem mortis honestari posset . .
num sensibile prosequentis, aut malum sensibile fugientis. Μotus illi seu passiones, Si omnino rationem Praeveniant, non sunt ex se mali pactus autem ex his provenientes non sunt libe-xi, si passio ita sit vehemens, ut rationis usus perimatur, ut patet; sici autem rationis usus non Mnpediatur, voluntarii censentur, sed paulo minus liberi. Quod si motus illi voluntarie excitentur, omnino liberi sunt, sicut et actus subsequentes .
nis. Alia est juris, cum nempe iguoratur utrum sit aliqua Iex circa tale objectum; alia facti, cum ignoratur utrum talis actus Iegi cognitae adversetur. Utraque autem vel Mincibilis, vel inoincibilis, si nempe possit aut nequeat, adhibita di- Iigentia quam solent Probi et prudentes, vinciet depelli. .
Porro ignorantia vincibilis. nullo modo tollit voluntarium, siquidem quidquid ex ea provenit
in sua causa voluntarium est, cum haec causa
ex hypothesi depelli possit. Ignoraritia vero quae Iibet invincibilis tollit omnino voluntarium, quia
actus in hoc casui non est in se voluntarius; ut evidens est, cum nulla sit cognitio; nec in sua causa, cum haec depelli nequeat; ideoque nullo modo in peccatum imputantur quae eX ER PrOeedunt, quia Deus impossibilia non jubet. Notandum tamen non requiri ad actum malum ut de Deo cogitemus, aut advertamus vel actu suspicemur . id malum esse quod agimus, ex eo. que Deum offendi, cum certum sit plures erran. te conscientia peccare; sed sufficere ut ad haec possimus attendere; alioquin eo minus peccareat
nomines, quo plus vitio dediti, sese flagitiis,
256쪽
absque ulla sero Dei cogitatione, seeurius imis mergerent, quod quidem absurdissimum est. Hine id August. , , Non tibi imputatur ad culpam quod invitus ignoras, sed quod negligis quaerere quod ignoras ,
ma moralitatem actuum humanorum intelIigitur honitas aut malitia moralis . Bonitas autem moraIis est actuum cum ratione, Seu cum regu Iis morum consensio; malitia Vero, actuum a regulis dissensio. ,, Rectum laetum, inquit AuF., nullo modo esse potest, quod non a recta ratis. ne proficiscatur ,,. Hine actio bona.recte definitur,' actus humanus, rationi consentaneus; et aetio mala, aetus humanus rationi dissentaneus. Atque hinc patet , bonitatem esse. aliquid Positi Oi, malitiam vero nihil aliud esse quam defectum, seu privationem rectitudinis debitae. His praemissis, inquiritur x.' utrum moralitaβactibus humanis convenire possit; seu aliter, utrum detur: discrimen inter. Donum et malum; a.' utrum omnibus conveniat 3 unde in repeten
Σ-- bonum inter et malam aliquod
Prob. I. Testatur unicuique. . 4ensus quidam moralis, quidam instinctus conscientiae aliquos esse actus honos, alios autem malos; nemo eStqui non approbet actus benevolentiae, justitiae et temperantiae; quique , Si quos egerit, non Statim grato conscientiae testimonio demuleeatur, dum e contra nemo est qui non improbet actus
injustitiae, inhumanitatis, intemperantiae, etc. 3Mique, Fi quoadam Perpetraverit, non Otatim
257쪽
α56 ETur Leonscientiae stἐmulis torqueatur. Hiue 4psimet scelestissimi sibi interius sententiam hanc vel inviti reserunt: video meIiora, pro qus, deteriora sequor. Porro sensus ille generalis, tam constans et tam invictus, evidenter argumentum est veritatis, siquidem non aliunde quam a natura Provenire potest, cum tam cupiditatibus' ad
ExIstunt inter homines cluaedam ad Deum et ad se invicem VIationes e id omnino evidens est; siquidem homines a Deo vitam, facultates,
honaque omnia receperunt; atque Proinde . Pen dent a Deo, et inter se communem originem, communemque finem, et eamdem naturam babent ; porro bonum est iis relationibus sese agen. do consormare, eas autem malum Perturbare. Siquidem nihil aliud sunt quam ipsamet rerum n tura , ipsemet ordo , ipsaque veritas essentialis, et aeterna ratio unde lex, agendi regula derivatur, juxta id Cieeronis: Lex est metio profecta
3.' Si nullum daretur inter honum et malum discrimen, dicendum esset adulterium, homicidium, furtum, pauperum oppressionem, Deique eontemptum, eodem modo ac castitatis, iustitiae aut charitatis actus haberi posse; porro id evidenter omnium Sensui repuguat, nec usquam ab homine sano admittetur. Ergo constat non ejusdem naturae esse, sed alios honos; quosdam autem malos actus humanos; idque insuper cIarius patebit, cum demonstratum suerit aliquam esse Iegem seu re uiam, cui debeant aetiones nostrae eonformari , ipsamet rerum natura fundatam.
Moralitas ita eo etit omnibus actibus hiaminis , ut nulli sint indisserentes. Prob. I Omnis actus humanus vel est ratio-
258쪽
ni eonsentaneus, vel dissentaneus; . nullum Eteonim dari medium evideas est; ergo pariter omnis
est bonus aut malus . - Q la. omnis iactus' humanus neeessario fit pro .pter aliquem finem; poreo vel ille finis est Deus , Vel Creatura; si prius, actus est bonus; si po. Sterius, actus est malus, siquidem bonum est in Deo seu fine ultimo donquiescere, malum autem promer aliud agere. . , Nec dicant omnino indifferens esse ambulare aut non ambulare, vel id tali potius quam alte xa die sacere, fatemur etenim id in se specta tum, Seu quoad Ohjectum prorsus esse indisses rens; sin autem ad isnem illius actus attendatur,llam nequit osse indifferens, nam quilibet suis
onus aut malus sit necesse est. Porro . non di
cimus actuum obiecta non esse quandoque iudinserentia, sed eontendimus aetus ipsos esse honos aut malos , quia semper fiunt propter aliquem sinem , qui nullo modo potest esse indifferens. PROPOsIrro ΙΠ.Actulum humanorum bonitas aut malitia re etenda est tum ex objecto , tum ex suo , tum ex circumstantiis.
lio A. Per obieetum aetus. intelligitur id ipsum
quod oberatur, v. gr. erogatio eleemosynae, injuriae condonatio, ablatio rei alienae, etc. I Per finem, id quod agendo intenditur i et per circuminstantias adiuncta quae actiones comitantur. Prob. Prima pars. Bonitas in aut malitia ex eo repeti debent, unde habet actus ut sit bonus aut malus , melior aut pejor; porro ex cλjecto habet actus, etc. Sic amor Dei mestor, odium vero pejus quam actus alii ' reputantur. Sic parricidium homicidio , furtum mille aureorum quam unius aurei, gravius ex obiecto iudicatur. Prob secunda pars. Actus indifferens ex obje-
259쪽
α58 ETHIcxeto per sinem bonus aut malus esset potest ; sie deambulatio bona est, si fiat ut facilius ossieta impleantur; mala autem, si fiat ex superbia ; go ex fine bonitas aut malitia repetenda est. Prob. tertia ρars. Dantur actus alii aliis pejo-xes, Iicet idem objectum et eumdena finem habeant; sic pejus est surtum in loco sacro quam profano; melior actio Pauperis eleemosynam dantis quain divitis, caeteris aliunde paribus; ergo ex circum. stantiis, etc. Notandum autem inter bonitatem et malitiam id esse discriminis, quod Bouitas. requirat tum objectum honum aut saltem ex Se indisserens, tum sinem bonum , tum etiam circumstantias honestas; ad malitiam vero sufficiat ut ex iis unum deficiat, adeo ut sinis etiam peroptimus non bonum efficiat, objectum malum, ex axiomate: bonum ex integra cauSa, malum ex quocumqum defe
Per sinem: ut mox diximus, id intelligitur quod
agendo intenditur. Duplex autem distinguitur, unus proximus, quem ita intendimus ut ipsum reseramus ad alium ulteriorem. Alter vero ultimus, qui ad nullum alium refertur. Sic in hau . xieuda medicina , recuperatio sanitatis Φ finis proaeimus Dei ero soria finis ultimis . Cum voluntas in sciet ultimo tantummodo quiescat, dicitur proprie suis: hominis. Porro constat hominem ad beatitudinem veram et persectam ease creatum. Unicuique enim invictum et constans inest felicitatis desiderium, quod sese manifestat in singulis cujusque actionibus, adeo ut nihil velle possimus nisi speciem, boui Prae se serat, ut patet ex Sensu intimo. Huiu modi lautem desidevium universaleth et invictum homini non insudisset Deus; nisi revera sit ille ad felicitatem destinatus, quia nullam causam evidenter habuisset cur illud infunderet.
260쪽
GENERALIS . dissNon minus autem certum est homInem nullam in rebus creatis veram felicitatem invenire posse, quia nihil est in iis quod vanum et caducum non sit, nihil omnino quod labores, aerumnas, curas non habeat adjunctas, ut quotidiana , Sive alio. rum, sive sui ipsius experientia unicuiquo constat. Nemo est enim qui vel in honoris fastigio, divitiis cumulatus, et inter continuas voluptatum vicissitudines versatus; non tamen aliquid exo Ptet, et omnium vanitatem non Sentiat. Habeat
aliquis opes divitis Crassi, Alexandri potentiam, Caesaris gloriam adeptus sit, omnibusque vol ptatibus perfruatur, aliquid etiam sibi deesse sentiet, quo plenius satiari possit. Ideoque Juvo-
Unus pellaeo iuveni non sus steti orbis Estuat infelix angusto in limine mundi.
Ηἰne manliaste sequitur in Deo solo reperiri posse summam hominis beatitudinem; namque solus potest ipsius facultates explere, scilicet intellectum ejus et voluntatem, cum sit supremaveritas , Summuinque bonum; ideoque Praeclara August.: Fecisti nos ad te, Deus, et inquietum est cor nostrum, donec conquiescat in te Certum est etenim illimitatum esse felicitatis desiderium, atque ideo nos tendere ad bonurn infinitum , quod nullibi extra Deum inveniri potest. Deus autem ab homine Possidebitur per elaxam et intuitivam cognitionem , et per amorem sive unionem persectam; quorum evidenter homo, capax esse Potest. . .
Quae cum ita sint, manifestum est homin 1 s-nem ultimum in Deo solo reponendum esse, eum , ille necessario propter bonum supremum agat, et in beatitudiue conquiescat, quae 'quidem extra Deum reperiri non possunt. Atque hinc manifeste sequitur obligatio cunctas actiones Suas