Institutionum philosoficarum elementa auctore Receveur

51쪽

Rev. Propositiones dividi posse iam vidimus

in universalem et particularem , affirmantem et negantem, Veram et salsam. Rursum dividi possunt xv in absolutam, quae pronuntiat sine ulla modificatione; et modiscatam, quae modum aliquem addit affirmationi , v. g. materia est necessario diυisibilis . a ' In simρIirem, quae continent subjectum et attributum Simplex, v. g. Deus est justuS; et complexam, quae unum terminum includit qualitate modificatum, v. g. Deus omnipotens tremefacit impios ; et compositam, quae includit terminum multiplex, v. g. Doenes Et senes aeque moriuntur . 3 ' Ia princiρalem , quam mens praecipue intendit; et inciaentem ,

quae principali adjungitur, V. g. homines qui Potentes sunt, ins os adjuoare debent. Haec saepe principalem restringit, quae ideo salsa erit si illa tollatur. Sic ex hac propositione: omnes qui pie vixerint, saloabuntur; si tollatur incidens, evidenter salsa erit principalis.

SECTIO TERTIA.

CUM evidentes et clarae sunt idearum relatio. nes, cognoscuntur eX comparatione unius cum alia, et hanc operationem vocamus simpliciter judicium; cum autem remotae sunt et Obscurae

relationes , complexum adhibetur judicium quo unaquaeque idea cum tertia comparatur. Hinc sit ratiocinium et spectari potest, ut aliae mentis operationes, in se et sui expres5ione.

Quaestio prima. Quid est ratiocinium rRe . Ratiocinium est actus' mentis quo unum

52쪽

judicium ex pluribus aliis deducitur. Sic g. ex istis duobus judiciis : quidquid cogitat spiri

tale est ; mens humana cogitat , hoc tertium eruo: mens humana si' iritalis eSt . i Unaquaequa id ea tertii hujus iudicii successive cum alia nempe cogitationis idea comparatur, proindeque judicium totum in prioribus continetur, et per ratiocinium ex eis eruitur. Unamquamque ideam, mentem , nempe , et Spiritalitatem comparo cum idea cogitationis; cui cum aliae Apprime conVeniant, certissime concludo pariter inter se convenire . Ratiocinium iis axiomatibus inuititur:

IV Quae sunt eadem cum uno tertio sunt eadem inter Se ; a' ea quorum unum conoenit cum tertio , alterum Mero non conse nit, inter se non moeniunt; sicut aequalia sunt objecta duo quae eidem mensurae concordant, inaequalia autem si alterutrum ab ea discrepat. 'Quas ope ratiocinii comparamus cognitiones,

Hiscursioni vocantur , eo quod mens ratiocinando veluti discurrit; quia nempe procedit et progreditur a principiis certioribus, et magis notis, ad minus notas conclusiones.

Expressio ratiocinii vocatur argumentatio, quae proinde potest definiri r oratio ratiocinii intes- . Pres, in qua una Prvositio M. aliis deducitur. Nomen habet ab argumento seu medio termino . Hic inquiritur 10 quo tu plici modo ratiocinium Exprimi possit, a ' quaenam sint argumentationis Tegulae ; 3λ quaenam sint salsae argumentationis species , seu SOPhiamata . . ,

53쪽

Quaest. I. Quotuplex est argumentandi modus Resp. Multiplices sunt argumentationis Species, quae tamen omnes ad syllogismum i euocari possunt . Syllogismus autem est trium series propositionum , quarum una ex duabus aliis deducitur; ut v. g. Omnes homines Sunt mortales , atqui ' reges sunt homines ; ergo reges Sunt mortales. In ipso continentur xv tres termini: majus extremum seu attributum Conclusionis, nempe mortales; minus extremum seu Subjectum conclusio. nis, scilicet reges , et medius terminus, seu idea hominis qua cum duae aliae comparantur: u0 tres propositiones , quarum una Vocatur majOG quia major extremum contino 3 altera minor, quia minus extremum; et tertia conclusio, quia ratiocinium claudit, et simul jungit ideas mox cum tertia Seorsim comparatas in duabus prioribus propositionibus, quae antecedentes et Praemissae

. etiam vocantur.

Quaest. a. Quaenam sunt Vllogismorum speri' eies ZResp. Syllogismus dividi potest in simplicem,

comPlsum, et comPOSitum . iv Simplex dicitur, cum utraque propositio est simpleta . 20 DIeitur compleaeus, cum conclusio est Cominpleaea : v. g. ἰσα naturali3 jubet honorare suos, superis S, atqui πiScopi Sunt superiores 3 ergo. Ioae naturalis jubet honorare episcoρos . 30 Dicitur compositus , quando major Propositio ost composita.

Idque fieri potest triplici modo: quia maior propositio potest esse conditionalis , disjunctiva

et copulativa . Hi uc triplex syllogismus compositus esse potest. - - . Syllogismus conditionalis est ille cujus maior

propositio duas partes includit conditionaliter

54쪽

stcTIO III. 33 coniunctas a v. g. si Deus est justus, punit peccatores; atqui Deus est justus; ergo punit Peccatores ; aui; si moritur anima, Deus non est sayiens; atqui Deus est saρiens; ergo anima non moritur. Pars Prior majoris vocatur antecedens , posterior consequeus, quia ex Priori sequitur . Porro in hoc s3llogismo affirmari debet

consequens in conclusione , cum antecsdens anfirmatur in minore; negari autem antecedens , cum negatur in minore consequens. Hinc ista axiomata : Menum antecedens, ergo et consequens; falsum consequens, ergo et antecedens.

Syllogismus disjunctious ille est cuius major

disjunctiva est v. g. Oel coercendae sunt libidines oel iis semiendrum est; atqui iis servire Oetat ratio; ergo coercendae Sunt. Ρorro observandum est et ' nullum debere medium admitti inter membra opposita 3 a' negandam esse partem unam in conclusione, cum altera in minore affirmata est, et vice versa. SFllogismus illea educi potest ad conditionalem ; sic dici potest icoercendae sunt libidines, si iis Servire non possumus ; atqui iis Servire , etc. Syllogismus evulatiuus dicitur, cum major est copulativa; v. g. nemo potest esses diora simul et felix, atqui Crcinus dises fuit; ergo non felix. Cum pars una in minore affirmatur, altera necessario, ut Patet, negari debet . Quaest. 3. Quacnam. Sunt aliae species arguis mentationis 3 Rem. Cum in omni ratiocinio semper mens intendat duas ideas cum tertia comparare, ut inde percipiat earum inter se relationem, idque necassario efficiatur per tria iudicia, quorum unum ex duobus aliis insertur, ovidenter ad syllogismum reducatur omnis argumentatio necessa est. Quia tamen diversimode exprimi potest, diverse quoque nominatur. rq Prosyllogismus vocatur argumentatio, quinque constans propositionibus, quae duos efficiunt

55쪽

s4 LOGI cx, syllogismos, ita dispositos ut prioris conelusio sit una praemissarum posterioris; V. g. qui multis indiget, non est beatus ; iatqui multis indiget , qui multa desiderat; ergo non est beatus ;

orro aνarus multa desiderat, ergo non est beatus .a' mihimema dicitur argumentatio ubi subauditur una praemissarum p V. g. mens humana cogitat; ergo est viritalis . 3' icherema est argumentatio cujus alterutra vel utraque propositio statim probatur ante conclusionem. Haec argumentandi ratio fere semper adhibetur in Philosophiae libris ad theses

probandas. 4 ritem Graeci nominarunt, gradationem vero Latini , argumentationem quae Veluti per gradus procedit, et ita propositiones colligat atque earum terminos, ut primae attributum fiat Subjectum secundae, et sic deinceps , donec ad id .quod probandum est perveniatur; U. g. ανα Tus multa desiderat i qui multa desii rae , mulistis indiget; qui multis indiget, est miser; Ergo GPar US est miser . Facile , ut patct , reduci potest ad epicherema aut prosyllogismum : hujus

autem vis ex propositionum et terminorum coninnexione uia Ice pendet e provenit.

50 Inductio nuncupatur argumentatio in qua universalis propositio deducitur ex singularibus enumeratis ; v. g. logica est utilis; moralis esse utilis; meta hysica est utilis; physica est utilis; ergo unioersa Philoso hia est utilis . Proinde inque , ut evidens est, fieri debet integra partium

enumeratio, ut valeat conclusio.

sa Tandem dilemmae nomen obtinuit, argu gentatio qua, post divisionem , de toto concluditur quod de qualibet parte affirmatum est. Si escepticos refellimus : νel certo sciunt ses dubitare , M t non ; Si Prius, datur aliquet certitudo ;si Posterius , quam id assi mant p Sed accurata sit disjunctio nec esse est, ita ut . nullum dari

56쪽

sEcrro ΙΙΙ. 55 possit medium, aliquis tota rueret argumentatio. Hae omites argumentationis species iacillime , si vel modica adhibeatur attentio, ab omnibus in syllogismum reducentur.

- S. II.

Quaest. I. Quaenam sunt argumentationis regulae ZRes . Cum omnis argumentatio reducatur ad syllogismum, satis erit regulas tradere quae ipsi conveniunt, et facile aliis applicabuntur. Porro unam tantum regulam dant recentiores, plurimas dedere veteres; has et illam nunc expendendum .

Una praemissarum ni fidio tineas,

altera contentam declaret. Circa hanc regulam notandum in syllogismis affirmantibus utramque praemissarum , comm dius . tamen maiorem , ut continentem spectari Posse ; in negantibus vero Propositionem negantem Sern per esse continentem : in omni ratiocinio medium esse debere aliquod genus vel totum , cujus unu in extremorum sit aut species aut qualitas , huic autem generi comparatur at in tributum de quo utrum speciei couveniat dubitatur, ut ex hujus attributi relatione cum genere coguOScatur etiam relatio quam habet cumvecie ; v. g. ut appareat utrum turρis sit desidia, necne; consero primum ideam turpis cumpitio quod est genus, deinde reperio desidiam esse speciem hujus generis, seu vitium aliquod, et statim concludo turpem esse desidiam. Porro, ut evidens est, haec conclusio in majore continetur , quia Mitium ut pote genus includit suas species, declaratque minor desidiam esse vitii

FPeciem , ideoque conclusionem in majore includi.

57쪽

Iine evidentissime patet optimam esse hanc regulam , illiusque ope detegi posse cujuslibet syllogismi vitium . In omni enim syllogismo ictu num intenditur, ut una propositio ex aliis deducatur ; atqui sane rectissime deducetur, si in iis contineatur et contineri cognoscatur; ergo etc. Hujus ope statim patet istius snlogismi vitium taliquod ens est extensum, Porro Omnes corpus est ens; ergo Omne coryus eSt Extensum. Omnes corρus nou continetur in majore, quae vera es.set otiamsi tantum do terra et in ea contentis intelligeretur; nec extensum in minore, quia ensnon est necessario extensum; proindeque in neutra praemissarum conclusio . Verum est equidem consequens , Seu propositio in conclusione contenta , at salsa consequentia , quia haec propositio ex praemissis non consequitur .

Vitiosus' pari 'hie 'deprehenditur. omne cor-Pus est substantia ; atqui mens non est corpus ἰErgo mens non est substantia. Minor enim, quae continens esse debet utpote negans, conclutionem non includit ; in illa enim non removetura mente omnis substantia, ut in conclusione , sed aliqua ducitaxat nempe corporea.' VETERUM REGULAE.

Octo regulas veteres tradidere, quae his versiculis continentur.

Terminus esto triplex, medius, maiorque, minorque. Latius hune quam praemissae, conclusio nou vult. Nequaqisam medium capiat conclusio oportet. Aut semel, aut iterum medium generaliter esto. Utraque si praemissa neget, nihil inde sequetur. Ambae affirmantes nequeunt generare negantem. Nil sequitur geminis ex particularibus unquam. Pejorem sequitur semper conclusio Partem.

Unaquaeque nunc seorsim explicanda.

58쪽

minorque .

Id est , triplex sit tantum terminus, quia nihil aliud intenditur in syllogismo quam reperire ex

duarum idearum cum tertia comparatione, utrum inter Se couveniant, necne; porro ad id sufficiunt tres termini, ut evidens est; ergo et C. Hinc insulsum est illud ratiocinium: omnis homo est animal , atqui omnis angelus est spiritus; ergo omnis angelus est animal. u' Latius hunc quam praemissae conclusio non vult. Id est, nullus terminus sit in conclusione universalior quam in praemissis, alioqui ex eis con . clusio non posset erui, quia in iis non contineretur. Vitiosus est ergo iste syllogismus: Omne corpus est Suhstantia; atqui nulla mens est cor-PuM; ergo nulla mens est substantia; quia substantia particulariter sumitur in majore , utpote attributum propositionis affirmantis ; universaliter vero in conclusione, utpote attributum propositionis negantis . 3 ' Nequaquam medium capiat conclusio oportet. Id est, medius terminus in conclusione non reperiatur: nam ipsius objectum est tantum et ice enuntiare convenientiam aut repugnantiam reciprocam extremorum cum medio jam comparatorum, ergo medius ab ea exulare debet. Hinc malo concluditur: Ρetrus est parvus; atqui Petrus est philosophus 3 ergo Petrus est parvus philosophus. ' Aut semel, aut iterum medium generaliter

esto .

Id est medius terminus debet esse saltem se. mel universalis; nam , ut jam notavimus, terminus medius debet esse genus, cujus unum extremorum sit species, ut attributum speciei eonvenire deprehendatur, quia convenit Feneri; porro si medium non esset universala, ad deprehendi certo non posset, quia haec species, 3.

59쪽

58 xo IcA , una ex iis esse posset quae in medio seu genere

non comprehenderetur.

Hinc peccat iste syllogismus i omnis homo est animal; atqui omne brutum est animal; ergo omne brutum est homo. Si quandoque vera sit propositio quae adiuuingitur praemissis ubi medium est particulare, id fit per accidens, quia nempe species cui attribulum conjungitur, fuit sorte in medio contenta ; sqd semper male deducitur , ideoque semper

salsa est consequentia .

50 Utraque si praemissa neget, nihil inde sequetur .

Haec regula ideo vera demonstratur, quod duo extrema possint non convenire medio, quamvis sint inter se convenientia aut discrepantia; sicut duo baculi possunt ambo a mensura discrepare, quamvis sibi invicem pares sint aut impare . G' Ambae affirmantes nequeunt generan negantem . Cum enim duo extrema cum medio conveniunt, fieri nequit ut a se invicem discrepent, Propter axioma et quas sunt Eadem, etc.

ο' Nil sequitur geminis ex particularibus uuin

quam .

Vel enim essent ambae negantes tunc nihil Probarent ex regula quinta; vel ait hae affirmantes, et tunc, quia attributum ei. subjectum propositionis affirmantis particularis sunt ambo particularia, medium esset necessario Particulare, quod vetat regula quarta; vel tandem tina essetnsfirmans et altera negans, et in hac hypothesiduo esse deberent in praemissis termini univeris sales , scilicet medius terminus ex regula quarta, et majus extremum ex regula Secunda , si-rui dein universale esset in conclusione quae iunceberet esSe negans ex regula octava , et cujus esset attributum ; atqui duo esse nequeunt termini universales in praemissis duabus particularibus quarum una eat assimam, siquidem evi

60쪽

denter particularia sunt subjectum utrIusque et attributum affirmantis ; ergo, etc. 8' Pejorem sequitur semper concluSio Partem. Id est , conclusio debet esse χ' neganS , cum

una praemissarum est negans, eX axiomate: Ea, quorum unum cum tertio conoenit et alterum non conυsnit, inter se non conoeniunt.a' particularis 3 quando una praemissarum est Particularis , siquidem quando ex duobus objectis unum convenit integre et in tota sua extensione cum tertio, alterum vero tantum in aliqua parte, inter se non conueniunt nisi in aliqua parte. Hinc ex eo quod omne corpus sit extensum , et aliqua substantia etiam corpus, concludi potest aliquam,

non Vero omnem substantiam, esse extensam.

Notandum apud Iogicos , propositionem particularem universali, negantem affirmante pejorem , id est debiliorem vocari. Has omnes regulas ad tres istas revocare pos

sumus :

x0 Tres sint termini , quorum unus medius scilicet sit genus seu generalis, et aliorum alter, ejus qualitas aut species. De omnibus speciebus idem pronuntietur quod de genere pronuntiatum est. 30 Ab omnibus aliis, pruter species, qualitas removeatur quae generi tantum tribui potest. Quarum regularum ope cujuslibet vitiosi syIIogismi desectus detegi posse videtur, siquidem in ratiocinio id unum intenditur, ut percipiatur

relatio duarum idearum eas cum tertia Compa.

rando ; quod quidem efficietur, si tertia generalis adhibeatur idea, cui alterutra aliarum conveniat tanquam ejus qualitas et species.