장음표시 사용
61쪽
Sophisma, seu paralogismus dicitur argumenis tum quod veri speciem prae se serens, revera salsum est. Octo praesertim numerantur. I' Ignoratio quaestionis, cum nempe aliud probatur quam quod in quaestione positum est; istud sophisma frequentissimum provenit tum ex ignorantia, tum ex ambiguitate Iociniouis . Petitio principii, cum id ut certum assumitur, quod ita quaestione est; seu id supponitur quod est probandum , ut si solis motus ex eo probaretur quod terra quiescat. Ad id revocatur circulus pitiosus in quo duae quaestiones Per se invicem et reciproce probantur.3' Non causa pro causa. Iu hoc Sophisma per Plures incidunt: cum loco causae id dant quod tantum praecedit; aut cum sutiles et salsas rationes rerum ignotarum afferunt; v. g. qui Phoe- nomenis , eclypsi, aut cometae , tribuunt insoris tunium quod praecesserunt, aut qui virtutes, facultates, qualitates Occultas , velut esse tuum causam veram perhibent. Ut vitare possit illud Sophisma, serio perpendendum est utrum realis sit effectus, et quaenam esse possit inter illum et allatam causam relatio. 4' Enumeratio imperfecta, ubi ex paucis enumeratis universali deducitur conclusio; sic ex Eo
quod aliqui sint hypocritae, statim inserpur pie.
tatem esse meram hypocrisim; aut ex eo quod in aliquo auctore aliqui desectus reperiantur, as Seri inli hunc esse despiciendum. 5 ' Eallacia accidentis, cum nempe ex ab usu qui provenit per accidens, rem esse malam eoncluditur. Hinc perplures, lihertatem, Societatem, artes, imo religionem ipsam et ipsius cultum audacter criminautur, quia iis aliquoties homines
62쪽
sEcetro III. 6 rabusi sunt. Quid autem , si valeat Istiusmodi argumentatio, vituperation. impervium esse poterit Z Quid tam bonum esse potest, de quo
6' Fallacia compositionis et dioisronis; ubi id in sensu composito intelligitur quod in sensu di. viso dictum est, aut vice versa , sic male con- eluderet aliquis homicida sibi esss desperandum, quia dictum est i homicidas in coelum non in . traturos; quia intelligitur id in eo sensu , quamdiu in hoc statu remanebunt. ' Transitus a dicto secundum quid, ad dictum sim liciter; cum scilicet ex propositione Vera tantum sub aliquo respectu deducitur absoluta conclusior sic absurde ratiocinaretur qui salsam esse diceret absolute historiam, eo quod aliquam do salsa sit et sabulosa . 8' Transitus a genere ad genus; cum nempe idem affirmatur de iis quae diversi sunt generis 3 ut si mysterium adhibeatur ad rem probandam
ordinis naturalis. Praeter istas quas enumeravimus salsas et ineptas argumentationis species, plurimae sunt alias quae diversis ex causis procedunt, et a quibus alumnis diligenter cavendum est. Ex iis autem causis praecipuas evolvemus. 'r' Passiones et cupiditates. Quot salsa aut in. certa supponunt principia ex quibus argumem
tantur homines iis abrepti Z Quid pulchrius diagnitatibus et honoribus judicat ambitiosus p Quid avarus studiis dignius quam pecuniam Z Quid libidinosus procurandae seli Itali aptius quam voluptates 7 Ita pessime ratiocinantur quaevis alias
cupiditates; quidquid enim placet, id peroptimum Putamus. Hinc toties, assectu mutato, rem
eamdem quae placebat indignam iudieamus daqua cogitetur; id quotidie in opinionibus et ami.
citiis multorum hominum accidit, qui, quocumque serantur, moderati esse nequeunt. Hino
etiam tot homines de opinione aut inventione
63쪽
praecipitanter et temere judicant, prout inclinat affectus; tot alii alia admittunt aut reiiciunt, quia res ita primo ipsis visa est, et se salii posse
confiteri nequeunt; totque alii sese mutuo accusant ignorantiae, pertinaciae, loquacitatis, quia diversa Sentiunt.
Eadem de causa tot reperire est qui opiniones aut libros approbant vel rejiciunt, quia diversis ab auctoribus proveniunt; idque praecipue evenit cum aliqua opinio ab ipsis inventa est, aut ab aliis quos aemulos judicant, et illorum interest deprimere . Contradictionis habitus. Plurimos reperies qui nihil aliud in legendo vel audiendo requirunt
quam arma contra Veritatem. Non attendunt quomodo demonstrata sit opinio, sed quomodo possit impugnari. Ipsis turpe esset eadem cum aliis sentire. Ideoque tot asserunt subtilitates, tot sophismata , ut veritatem ad minus obnubilent, indeque etiam omnia ad se suaque Ustemata
30 Disputandi mania . Cum enim semel in dia sputando aestuamus , si quid sorsitan exciderit Ood rectum non sit, nonnihil emcimus ut id probare possimus ; hinc tot ridenda ratiocinia; tot propositiones quae nec intelliguntur, nec poS- sunt intelligi; hinc tot, ut ita dicam , extra Veritatem excursiones , quas ne ipsi quidem animadvertimus , totque tandem loco ratiociniorum injuriae. 4'' Assectatio nimiae scientiae. Perplura esse fatendum est quas humanam praetereunt intelligentiam, in quibus tamen salsum sub veri Specie non semel vividae imaginationi perhibetur. Si quem ergo dubitare pudeat, si velit aliquis in omnibus audacter et absque haesitatione pronuntiare , quot inde provenient salsa iudicia , salsaque ratiocinia quibus confirmentur 7 Hinc tot sunt qui notionem exiguam omnium acquireris
volunt, et postea temere judicare, quasi omnia
64쪽
SEerro ΙΙΙ. 63 perseele noverint; hinc etiam tot inepta de auctoribus aut opinionibus iudicia, a pluribus qui cum pauca raptim legerint, prout ipsis visum est statim. decidunt, nihil de iis curantes quasi possint obiici . Multi sunt pariter qui facetiarum mania abinrepti, aut demulcentis periodi desiderio, verita
lem studiis suis postpotiunt, ut inde doctiores aestimentur; ideoque toties peius ratiocinari iis contingit; qui belle compositeque eloqui. aut scribere student. Hinc tandem toties evenit ut tu iis quae vera et falsa, bona et via simuIeontinent, bomiues examinis impatiem , discretionis incapaces, id absolute affirment quo vividius commoti fuerunt, nee attendant ad restri. ctiouem quam exigit haec admixtio , unde bonum vel malum minuitur aut compensatur.
Praejudicata vulgi opinio. Nihil frequentiusquam ex opinione communi iudicare et seu ire, sive ratione sucidata sit, sive non. Habeat aliquis elegantem et magnificum comitatum , numerosos domesticos, splendidam suppellectilem, statim seipsum pluris aestimat et ah aliis aestimatur Dives sit aut Potens. semper exigit ut suae praevaleant opiniones, idque non semel ob eam rationem evenit. Loquatur aliquis taciliter, suaviter et lepide, continuo ipsum creditur esso veritatis defensorem. Millies evenit ut unice in iudicando determinemur aliqua auctoritate penitus insufficienti, v. g. aetatis, dignitatis, potentiae, nobilitatis in personis, aut antiquitatis in opinione , vel etiam aliquo modo proponendi et loquendi; quae quidem omnia nullam habent cum veritate relationem . Quis non rideat istud ratiocinium, quod implicite perplures conficiunt: Ditior est iste vel honoratior, ergo veriora dieitr 'Quid non absurdi consecrat haec praeiudicata opinio Z In omnibus sere judicatur ex apparentiis et rerum externa specie, atque ex iis
Pendent apud plurimos , sama , ingenium, Pro
65쪽
οι LOGIck, Hine etiam nascitur propensio haec temere de hominum intentione juaicandi , absque ulla ratione, et in ipsos relandendi omnes fortunaseasus, queis non potnit vigilantior, occurrere prudentia: suerit aliquis infelix, censetur imprudens; si quis autem fortunatior, magni aestimatur. Nunc stupidus judicatur qui tacet, Ioquetur alias, saluus erit; iniuriam condonare Possim,eenseor ignavus, sortior ero, si quam serre ne-
tueam. Incidat aliquis rursum in quemdam dein ectum , statini huic deditus affirmatur, habitumque iuratio efficere sufficiet. In tot denique miseranda prorumpit sallax vulgi iudicium , ut inde id unum clare Upareat nihil opinione stultius esse . Ille ergo 'nimium selix, nimiumque laudandus , qui, repulsis omnibus praeiudiciis,
continuoque ab erroribus Praeea'ens, Omnes Suas
opiniones rationis trutina librat, nec ullas admittit quae non momentis gravissimis, argumen iis accuratis et inconcussis innitantur. Recte
ratiocinabitur , qui , veritati unico consulens, rationem advocabit in auxilium, cupiditates , praejudicia removebit. In 'id praecipue studeat alumnus, cui ni iaciat nuntis in seientiis, nul Ius in domestieis aut eivilibus rebus , Successus Sperandus est. Retineatur ab omnibus id Bos- suetiit Nuir uomo quolsi ingannare, e niuno M ancora ingannere eri rie non Volesse cose, Ieis quali ian6 a lui Ggione det suo inganno, v se Iendone appunis di tali cho Io impediseono daI, , considerar. o ruereare seriamente la visit. .
Purgato da simili viti, e hen attento at pro-
66쪽
,, aliora , o vedrv chiaramente, e sarh certo di, , cib ch'esso vedrh; o non Vedra chiara mente, , , e terra per certo di dover dubitare , in sino, , a che Ia luce non appariSca. , ,
Quaestio prima. Quid est methodus , et ad quid adhibetur rRωρ. Methodus est actus mentis quo ordinem instituimus inter nostras cogitationes. Inter omnes veritates adest aliqua relatio dependentiae, omnes connexae , et veluti concatenatae sunt; ideoque necessarius existit ordo inter eas, v proinde institui debet inter cogitationes qualis in mente nobis exhibetitur . Aliunde mens nostra nullum sere ex confusis cogitationibus fructum percipit, dum iacile apprehendit et retinet quidquid incerto naturalique ordine digestum est; nihil proinde methodo utilius esse potest. Adhibetur x' ut res promptius et clarius per-eipiantur; a' ut dilucidius demonstrentur; 3' ut Deilius retineantur. Indiget enim mens humana ad allevandam infirmitatem , ut veritates omnes unaquaeque in suo ordine disponantur; sicut in immenso portico diversa objecta in suis quaeque locis ordinari debent, ut distinctius percipiantur, eaque sa-eilius memoria retineat. arat. u. Quot uplex est methodus Res' Duplex: Analytica et synthetica. Methodus analytica, seu resolutionis, a notionibus particularibus ad generaliora principia Progreditur, et investigat ex quonam principio fluat aliqua propositio quae venit in quaestionem. ΜΕ- thodus synthetica a principiis communibus ad speciales notiones descendit, seu inquirit utrum Propositio aliqua ex principio aliquo certo fluat et deducatur. Frequentius adhibetur ad verita-
67쪽
66 LOGIc A. stem inveniendam, aut quaestionem solvendam methodus analytica i methodus Vero Sycithetica, ad veritatem demonstrandam: utraque tamen indiscriminatim ad utrumque finem usurpari potest. Sit enim mihi haec solvenda quaestio, utrum sit mens humana immortalis: inquiro per analysim primum quid sit mens, et reperio eam Suh- stantiam esse cogitantem , dein considero cogitationem suae omnino indivisa et partium expers deprehenditur, proindeque necessario modificatio substantiae simplicis, et inde insero mentem esse simplicem. Postea ad mortalitatem attendens, eam Provenire ex dissolutione aut separatione partium, et statim eam locum habere non posse In mente humana quae partium ex ers eSt.
Quod si Ar synthesim idem velim deprehendere; primum ad hoc principium recurro: nihil mortale esse nisi quod partes habet quae dissolvantur ; dein ex natura mentis et cogitationis aguosco nullas esse partes in mente, ideoque non
Quaest. 3. Quomodo procedere solet haec utraque methodus in disquisitione veritatis rResP. Quaedam sunt regulae generales quae utrique conveniunt, quaedam autem speciales quae alterutri tantum conveniunt. Regulas generales. et ' Diligenter et accurate exponantur status quaestionis, et illius conditio. nes; ci' desiuiantur omnia vocabula quae explicatione indigent: 3' nihil ut certam admittatur, nisi quod ita perspieuum est ut in dubium revocarI nequeat. Quaedam circa singulas notanda
Circa primam notandum est et ' quaestionem multiplicis generis esse posse: vel enim, cognitis effectibus, quaeritur quaenam sit eorum cau Sa; aut, cognitis causis, quaenam essectus produci queant; vel, partibus cognitis, investigatur quodnam totum efficiatur; aut , cognitis toto et aliqua parte, quaenam sint partea aliae; sic quae
68쪽
sEcetro II. 6rri potest quaenam sit causa electricitatis, et sulguris, aut quodnam esse debeat triaugulum, cujus aliqua latera et anguli cognos untur. Notandum 2' omnem quaestionem , quam vis ex se ignotam , aliquas tamen supponere notas Vel Signa aut conditiones, quibus id certo agnosci Possit quod quaeritur. Omnino igitur cavendum est ne quaedam adjungantur, quae non postulet quaestio, aut ne omittantur aliquae necessariae et utiles , alioquin forsitan impossibilis solutuquaestio esset . Hinc si quis quaereret quare est Omaco aut eodem vase diversi coloris aquam educat circulator , inaniter investigaretur ratio cur ita extrahatur: si quidem diversa sit eo quod insandatur in vasa quae continent diverSOS co
Circa secundam notandum est duplicem esse definitionem, alteram rei et alteram nominis; una explicat quid sit res et quaenam ejus essentia paltera vero quid tali voce intelligatur: porro explicanda sunt ct omnia verba quae Obscura Sunt Rut incerta, et omnes res quae non Satis notae sunt. Sed diligenter attendendum ne una definiutio cum altera confundatur, inde enim ortae Sutit omnes sero disputationes . Haheat una vox duplicem sensum , et in diverso sensu a diversis antelligatur, perpetua et utrinquo forsitan sun-dala fiet dissensio , nisi sensus aliquis determinetur : definiatur autem vox Ioco rei , aut vico ei Sa, exsurget inde disceptatio quae finem non habebit: id innumeris confirmari posset exemplis. Definitio autem, quaecumque sit, exprimi debet verbis omnino claris .aut clare explicatis; alioquin eadem disputationi janua pateret: et, quod Praecipuum eSt, constanter esse eadem in tota
disquisitione, quod quidem difficillimum erit, si
Voci cuidam aὰjungatur privata significatio; si quidem saepe' eveniet , nisi continua adhibeatur Bilentio , quod a sensu privato quasi imperce, plus transitus fiat in disputationis decursu adsensum alium communem.
69쪽
68 LOGIcA , Cirea tertiam notandum esse aliquas vertistates ita claras, ut omnium mentibus innotescant per quemdam .sulgorem qui mentis rapiat assensum, alias autem, quamvis non ita e Iaras, adeo tamen inconcussa auctoritate .inniti ut aeque firmiter credantur . Scire dicimus priores , et alias
credere , iuxta id Aug.; quod scimus , debemus
rationi; quod credimus , auctoritati . Certitudo Iosteriorum luconcussa est, cum auctoritas quius innituntur insallibilis deprehenditur; sic certo credimus revolationi seu verbo Dei. Ecclesias decisionibus , et aliquando consensui omnium .PO-Pulorum, cum Dempe a natura provenire debuit. Certitudo autem eorum quae ratione landantur omnimoda est , cum clare percipitur interideas relatio quae affirmatur , seu , quod idem est, indubilatum esse debet quidquid ex modica attentione verum deprehenditur. Atque hinc istud principium : quidquid in id ea elara et distincta cujusdam rei continetur, de ea affirmari potest. Id patet ex dictis ubi de evidentia et certitudine. Notandum α' ex iis veritatibus alias deduci
Posse quae non minus certae sunt, cum scilicet,
ope alterius intermediae inter duas ideas reperitur relatio aliqua , quae directe percipi nequit; quod quidem certo efficitur per ratiocinium accuratum . Porro id omne et solum in veritatis disquisitione tanquam certum assumi debet, quod clare et evidenter ratio vel auctoritas tradit ut indubitatum, aut id quod per alias certiores V e. xitates demonstratum est. Quidquid claro perci
Pitur vocatur axioma , vel etiam aliquando Prin- ei ium; quidquid demonstratum est, dicitur theo in rema aut lemma; quod vero ex iis Sequitur, corollarium . Notanduin 3' omne axioma demonstratione nee
Indigere nec posse probari , cum ita sit clarum ut nihil manifestius esse queat. Attamen expli. eatione aliquando indigere potest, cum aliquando evolvi debeant verba quibus enuntiatur. Sed
70쪽
SECTIO U. 6s nihilominus certum est et inconcussum, Imo etiam
eo certius esse patet, quo difficilius est illud probare; siquidem eo ipso magis manifestum est;
aliunde ea tantum cieinonstrantur quae non satis aperta sunt.
Regulae speciales anadisi. xv Disseultas in tot partes distribuatur, quot requiruntur ut omnim e Solvatur; u* enumerationes integrae et generales inductiones sani ut nihil omitti certum sit; 3' diligenter attendatur ad ea omnia quae tu quaestione clara sunt, ut facilius ex eis appareat quod investigatur; 4' instituatur inter partes aliquis ordo, ita ut ab iis quae iaciliores cognitu et simpliciores sunt, ad eas progressus fiat quae Sunt magis impeditae; 5 cum inventum est certam aliquod principium quo cum neces- Sario connexa sit quaestio , et ex quo pendeat, eo ipso quaestio soluta et indubitata remanet; si vero clisquisitio desinat in absurdum aliquod quod cum quaestione connexum sit, neceSSari etiam ea absurda deprehenditur. Λttendat, uno erbo, quisquis per analysim vult procedere, quaenam certa sint et incerta in quaestione, aut ad solutionem requisita; et, omnibus attente per pensis, quidnam veruinne aut salsum cum diversis i partibus aut quaestione tota connexum Sit 3 quid tandem sequatur, aut supponatur. Regulae speciales sinthesi. iv Praemittantur ita clara axiomata ut in dubium adduci nequeant; a' comprobentur omnes conclusiones, vel incertae propositiones, aut per desinitiones concessas, aut Per axiomata, aut per alias jam demonstratas; 3μ omnia in suis quaeque locis perperi dantur , ita ut a generalioribus semper ad SPe ei aliorum demonstrationem procedatur; 4' atten datur praecipue in argumentandi modo ne medium ambiguum iu duplici sensu adhibeatur; hinc enim ut plurimum peccant ratiocinia, sacilequualia, si vel minimum insit ingenium, vitia vita buntur. Uno verbo, divisis tu omnes partes Rut