장음표시 사용
251쪽
pheta dicemus qui diuinam misericordiam perpendens, intelligen Si quantum illam sua iusti htiae summus omnium pater anteferar nolebat Niniuiti suum excidium quod ibi Dominus reuelauerat, praedicare. Verum cum o dem,defutura, post quadraginta dies, iniue subuersione tandem admonuisset illi a ; audito tam diro nuncio, in cinere,in cilicio, sin ieiunio, de continis
sis sceleribtis, poenitentiam egissent, atque immutabilem Dei sententiam permutauissent, o di dium a quod illis minitatus suerat Ionas . per Ionam Dominus euitauissent indignabundus Ionas, sub umbraculo, quod sibi fecerat, sedebat. Ita enim in Ona cap. LII I. legimus. Et assiliet tis cest lonas afflictione maxima,&iratus est, Morauit ad Dominum, dixit. Obsecro Domine. Nun quid non hoc est uerbum meum, cum adhuc essem ita terra mea λ propter hoc praeoccupaui, ut fu gerem in liarsi S. Scio enim quia tu Deus clemens, Minisericors es, patiens, S multa miselatio renis,&ignoscens se per malitia. Et nunc Domine tolle quaeso animam meam a me, quia melior est mihi mors quam vita. Et dixit Dominus,putas ne bene ira ceris tae de qua sequuntur. Sed cur irascituri Ionas; nisi quia id, quod a Domino prophetare iustaSsuerat, non eueneratῖSed quomodo non euenerat si uel prophetia rebus necessitatem imponit, uel quae per prophetiam enunciantur, non euentre non possunt sed constat non euenisse. Igitur aut non stiit lona propheta, neque Gad, neque Elias, neque Esaias,aut tollenda est prophetia necessitas illa impermutabi- IIS, non primum, igitur propositum.
Aduersus ea, ii superiori, capite dicta sunt, dubitatur: dubitatio, ex
D Thoma, di sibi uitur,&in solutione dubitatur.
CAP. XVIII. D ad tersitas ea, quae superiori cap. dicta suerunt, illa obstare uidetur prophetiae diuinitio, quam Cassio torta in prologo psalmorum attulit, quae etiam glossa ordinaria super loco Esaiae citato, idest super cap. X x xv III ponitur, a
catholicis Theologis noliris, communi consensita, recipitur. ea autem est. Prophetia est insipiratio,vel diurna reuelatio, rerum euentus immobili ueritate denti lactans illis enim,quaesita periori cap. ex facris codicibus adduximus exemplis, dii linitione, hanc,&contra huic diffinitioni illa exempla, uasa are, ataueContradicere, facile qui utSsius Icari potest, non, immobili ueritate, fuisse EZeesuae mortem, Achab interfectione, Hierosolymaru excidium, Nini uita ruitibuersione a prophetis denuciatam. Hanc apparentem contradictionem, Secunda secundae, Quaest Co XI. articulo ultimo per distinctionem quandam ituri euentus D. Thomas auferre conatus est. Bifariam enim, inquit Ille doctor an tus, a Deo, naturus rei contingenti euentus cognosse potest tum ut in se est, tumst in sui ScausiSeste intellIgitur. QuatenuS qui de ea, quae continuenter sutura sunt, ut in se, diuino Intellectui sint praesentia, eatenus ita ad uia si determinata illaesi e credidit .doctor, ut non possetae non euenire, uel aliter, quam eueniant, euenire putauerat. Quatenus uero non iit in se, sed ut In naturalibus causa suis, ea quae contingenter euentura sunt cidem diuino intellectui praesentia sunt illa eatenu ita inde terminata esse, existimauit ut posse eueuire, uel non euenire is nosse etiamsi et leniunt, aliterquam eueniant, euenire, idem B. ThomaSasseruerit. Futura tur contingentia, quae a propheti praeia unciata dicuntur, inquant una quidem primo modo, Min se a Deo; cogno cuntur, euenit inr nec secta Squam eueniant, euenire possunt.QuatenuSueriaecun
nire possunt. Et ideo illa, qua asto secundo modo prophetice denunciata sunt sepe non eueneruia', cuius rei illa est ratio; quod caul, huiuscemodi euentuum,quos secundo modo a Deo intelligi, a prophetis delati iactari diximus, naturales sint, qua etsi, quantum ad causas attinet, Quadam necessi
'' erant ut pro caularum natura. scelerum ratione, & illi mors, cistis subucrsio
priam doctrinam bene admodum a
udem, quoniam si futurus rei contingentis euentus, ut in scidi uino intellectui prae
252쪽
A siens ad unum det minatus est sequitur omnino, ut secus quam sunt,&modo naturae sua op posito, euentus contingentes Iicut ex Iamblicho prius declarauimus diniae menti prae sates sint: eo dem tre intellectus duinus praepostere intelligat Euentus quippe contingens cautiosis ibilis, quatenus contingens atat possibilis est, ex se Lex propria,&intrinseca sua natura habet, quod e in possit Mnon ine Miit prorsius tam ad est e, quam ad non esse in determinatus; alioqui non contingens aut posisibilis sed necessariuS, uel impossibilis esset omnia autem diuino intellectui, ut natura sua constituta lint, Qui esse habere dicuntur, praesentia sunt cum indeterminatione igitur quantum ad se attinet sicut inquit B. Ihomas ut in se, contingens euentus diti ino intellecti si praesens si ita se habet, ut possit, etiam qua praesens est intellectui diuino esse, aut non essed aliter euenire, quam eueniat. Contra uero contingens euentus, non ut in se, scint in causis suis consideratur ut sic diuino intellectui praesentatur, id est prout intellectus diuinus non primam solum quae est diuina uoluntas latio, sed secundam. tertiam, de usque ad proΣimam eiusdem euentuScausam, e qua res tandem, euentus contingens producendus est; simul contuetur, Sogno cit ad unum determinatus est: cum determinatione ad unum, diui- no intellectui praesens est. Nam si determinatu Sad unum non esset; cum omnino ab aliqua proxima causa,&ex aliquo, causarum ordine, effectu Squilibet suturus producendus sit: sequeretur, uel quod non omnes contingentiS suturi euentus caii S diuinus intellectus intelligeret, ac praecognosceret uel quod omnibus coistingenti Seuentus positis causis, posset idem non euenire. Vtrunque autem absurdi imum omnino, impossibile esse, certum est. Si obiicias, quoniam naturales causae omnes posiSint impediri. Dic suus primo, quod illae non fiunt omne contingentis effectus caucae sed illis addenda etiam est diuina uolui itas&ratio, quae ut paulo ante dicebamus, prius libro siecta udo susius declarauimus omnium eventuum qualitercunque euenientium est prima causa, quae impediri non potest. SE v NDo, si illae naturales causae impediuntur ab aliqua causia: ita ut non sequatur effectus certum est, & quod illae non erant causis illius effectus,& tuod effectus ipse non erat producendus alloquimur de causis effectus producendi. si enim producendus est effec tus; cui dubitam, quod a suis causis, qlincunque sint illae, producendus est λ quarum& si omnes , uel aliquae in serie
causarum contingenter, uel etiam temere sunt complexae; ab omnibus nihilominus simul sumptis, ita e cairs producitur; ut non produci non possit. In quibus omnibus causis consideratus ille ea: tus, ad unum omia ino, determinatus est. Quamobrem. Non uoltim id, quod dicit B. Thomas, iterum esse non uidetur sed re contra quam idem putauerit, se habere, existimamus. Contingentes nanque futuri euentus in suis causis, id est cum omnibus sitiis causis sumpti, cuni eisdem considerati, tanquam determinati ad unum, in se uero, it contingentes sunt,tanquam indeterminati, seo ferunt diuino intellectui, quod ut sic talis namque est eorum natura cesse, wnon esse possint. Et haec de primo. v v ND M, quod uidelicet distinctio illa non fuerit ad doctrinam B. Thomae fatis recte ab eodem me declarata, ostendamus. Vel enim istae causae, ex quibus, dicebat B l homas , quantum est ex parte ipsarum causarum , nisi a diuina prouidentia praepediantur, euentus immobiliter, de necessitate producitur, sunt naturales, uel non Declaro meipsum. Morsi Zechiae per prophetam praenunciata, quatenus ad causas suas naturale reserebatur, erat,de sententia L. Tho, mae, immobilis, Mnecessaria ita enim scribit loco citato iste sanctus doctor. Nam sciasius propheia tiae eo; quod in seriorum causarum dispositio siue naturalium, siue humanortim actuum , hoc ha- , bet, ut tali Seffectus eueniat. in quo loco uerbum causarum naturalium lad mortem Zechiae, uerbum uer, humanoruni actutina Lad iniue subuersionem, referendum cst si naturales causae illae non sunt usius naturales causas sium cndo, ut humanoSetiam actus inter eas nunc connumeremus de illis iron loquitur . do istor; quoniam ad naturale causas tantum comparatus uentus, per prophetam iram unciatus, immobili necessi itate eueniti rus erat. Si uero naturales
causae sunt; quemadmodum illas esse, ad quas prophetia, siue EZechiae mors relata, immobilitatem habebat, ipsemet confitetur ita ut ad illas, ex carum natura, effectus ipse ut mors Erechiae, siue iniue subuersio, ineuitabili necessitate, nisi a Deo impeditae fuissent, secuta esset. Tunc aduersiti B. Doctorem confbrmabimus argumentum. Quoniam morSista poterat aperitis medici S compraehendi; naturales enim aegritudinis, imortis causis ut naturales sint coenosci non solum possunt; sed etiam debent a medicis, nullo adiutis praecipuo supernaturali lumine; sed arte sola; quibus etiam illi ut uero simile est ire obuiam ex officio conari tenentur cum sine aliquo remedio morbum medicias firment nullum; et si saepe illud ab imperitioribus ignoretur. Quo stante duo rima alterum contra diuum Thomam omnino sequi necessiim est uel quod illa Esaiae praenunciatio&EZechiae mors nota literit per naturales causas ineuitabilis j cccsiaria
cuius oppositum loco citato in responsione ad secundum, ille consessus est uel esto quod per na- G turales
253쪽
turales causas esset ineuitabilis, quoniam aperito mcdico potcrant: mors illa, Mortis caula naturales depraehendi; sequetur quod prophetia, Prophetica cognitio, non sit ex sui naturare uelatio Minsipiratio diuina, idest non it supra humanam cognitionem; cuius contrarium ubi ticum Casisiodoro, sed praesertim quaestione citata, art. primo asseruitidem doctor Non enim es naturales causas vi ea, quae ex naturalibus causis, ordine aliquo consequuntur,supra humanam cognitionem esse, idem R. Thomas confiteretur. Hactenus de secundo aduersus B Thomam. Verum quoniam irrepsit obiter dii sicultas de causis mortis Ezechiae denunciatae quia si naturales erant, poterant aperitis medici S praecognosci unde sequitur ut non uerit supra humanam cognitionem illa prophetia; reseram quid in hac re sentiat B. August. qui lib. sexto in Genesim
cap. vo, non ad naturale causas descendens; sed in inferioribus tantum se continens causis, dissicilitatem dis luebat inquiens. Nam secundum quasdam suturorum causas moriturus erat e Ezechias. Et parum infra Secundum aliquas igitur causas inferiorem uitam finierat secunia dum illas autem, quae sunt inuolulitate,&praescientia Dei, non finierat. Haec Augustinus. Ubi notandum, quod non idem sunt causa naturalis, causa inferior. omnis enim causa naturalis, est causa inferior, sed non conuertitur propositio, quod plures sint causae inseriores, quam naturales. Naturales enim dicuntur illae causis tantum, quae uorum et tecituum quodammodo primordia intra se continent; a quibus propterea naturaliter produci dicuntur. Possunt autem aliqua in iis inserioribus aliquid causere;&illud non naturaliter, ut exempli causa, cum homo capsam fabricat aut domum, uel etiam cum hominem iugulat, uel ueneno enecat, huiusmodi. ueneno quidem naturale est enecare; at homini minime naturale est, uenenum pharmacis adhibere, quod, si fiat, praecognoscere non est medici, sed diuini potius trophetici spiritus. Simile quid sors amerat in Zechia, uel in Ezechiae ministri S, siue iniquitate aliqua, siue socordia Mnegligentia suturum; quod medici ex arte cognostere non poterant. ad quod deinde impermutabili necessitate erat mors Erechiae sequutura; de qua quidem, posita prius causa, ut epoto ueneno facile fuisset medicis prognosticare; sed antequam suili et causa posita, erat impossibile, antepositionem propterea hiatu causis, mors non poterat EZechiae, nisi diuinitus praecognosici. Sed
quoniam per naturalem causam, potuit etiam inferiorem quaiacunque causam intellexis et . rhomas. De hac re propterea, non est cur longita disseramus; ne de nomine contendere uideamur. TERTIVM satis ex se patere arbitror; quoniam quocunque modo dicatur, huiuscemodi prae G
dictiones esse propheticas, cum euentus non siccesserint sequi uidetur omnino, quod non immobili ueritate, facita fuerit prophetica denunciatio.
Altera responsio B Thomae melior, exponitur; sermo de prophetia te
minatur. CAP. X I X. VAMOBREM alibi idem sanctus doctor, in quaestionibus scidicet de Veritate
quaest. o. art. XI dubitationi praetactae longe melius facere satis uidetur. inquit enim, quod prophetia bifariam considerari potest, tum ex parte diuini consilii quod consilium nihil aliud nunc est, quam determinatio diuinae uoluntatis ab aeterna ratione Hispositione procedens tum ex parte diuinae sententiae quae quidem sententia pro ratione meritorum is pro ratione humanae uoluntatis, quae successivi temporibus permutatur, derri adeo,&suspendi,&permutari potest tantum enim praesentia, uel praeterita, ut libro sectuente ex B. Hieronymo declarabimus, non autem sutura iudicat Deus omnipotens. In ea igitur, qui uel instant duntaxat, sunt praesentia, uel praeterita; non autem in ea, quae fiatura sunt, fert Deus sententiam suam. Quamobrem ex parte diuinae sententiae, pro mutatione eius, in quem fertur ipsa sententia , mutabilitas aliqua potest prophetiae accidere . At ex parte consilii nulla . quae responsio longe mihi magis , quam prior , arridet quae fuit prius Beati Grego
rii lib. xvi, Moralium cap. VI ubi immutabilitatem prophetiae ita declarat ut aliquando eandem mutabilitati aliquo modo subiici permittat et eam , quam superius ostenderamus, contradictionem quam commodissime tollit. Non enim intelligas uelim, Deum mutare sententiam; ut homo saepe facit qui decidit assententia. perstat enim eodem modo semper;&secundum praescientiam suam, qua cuncta praenouit, sententiam non mutat; sed ex permutatione, ut dic tum suit,&conuersione peccatoriS eiu S dicitur sententia permutari, cum tamen reuerissententia non permutetur, sed peccator.Quamobrem in libro quaest ad Orthodo Xo S, quaest. x xvi, B. Iustinus philosiophus & martyr di sibi uens quaest. Si numen mutari non potest; cur de unctione Saul dicit se poenitere; de eversione Ninive, quod sententiam, mutauerit, itae in terprete inquit Dominu Deus& quod est,&quod facit, quae se deceant, immutabiliSest. Sed cu reu, quos curat, mutentur; mutat ipse reS; prout eiSexpedit, quos curat. Ideoq;&ad ignoscundu ce
254쪽
ad non 'noscendum immutabilis est. Ignoscit enim immutabiliteriis,' qui delicta, sua cofri mines iis uero, qui a malis reuocari non possunt, immutabiliter non ignoscit.Quod ergo diei de unctione Sauli poeta et me ostendit eius inani utabilitatem in non ignoscendo. Qiiod uero de ibi soleta Tlleoli is quibus dam afferri. Dicunt enim duplicem esse prophetiam, Prarsicientiae Alicet comminationis; sive, ut inquit B Chrysos l. Homilia prima in Matth. , prophetia duplex est na ex ptae cientia, altera ex iudicio operum prior immobilis, atque impermutabilis est; nosterior pro actionum humanarum mutabilitate, mutabilis est; aut notius mutabiliter immutabilis es initur Lerem. X VIII, Et factum est uerbum domini ad me dicens, Nunquid sicut soli Ius iste, non potero uobis facere, domus Israel t Repente loquar aduersus gentem. aduersus restitum; ut eradicem,&destruam &disperdam illud. Et statim Q bdit. Si poenitentiam egerit stetis illa'a malo suo, quod loquutus sum aduersu cam agam ego poenitentiam super malo; Quod cooitaui, ut facerem ei. Quibiacuerbi immutabilem Dei mutationem propheta nobis expressit eadem explicatur Ezechielis X VIII, Si impius egerit poenitentiam, ab omnibus pecca-o is suis, quae operatus est,&custodierit Omnia praecepta mea secerit iudicium,in iustitiam; uita uiuet,& non morietur; omnium iniquitatum eiu S, quas operatu Sest, non recordabor; in ' iustitia sua', quam operatus est, uiuet. Si autem auerterit ei: istus a iustitia sita; fecerit iniqui-' tatem, secundum omnes abominatione , quas Operari solet impius nunquid uiuet omnes iu stitiae 'ius, quas fecerat, non recordabuntur, in praeuaricatiorie, qua praeuaricatus est . in peccato suo, quod peccauit, in ipsis morietur Proratione nanque humanarum operationum. diuinam sententiam permutari, prophetiam, quae diuinam huiuscemodi siententiam nobis praenunciat, euariari, abunde in his citatis locis,4 in sacris codicibus uniuersis legere possumus. Quamobrem diuinae misericordiae ineffabiles acramentum sitispiciamus; cum diuinam sententia, quam immutabilem esse tantae maiestati congruum uideri poterat, nostris operibus, tum atanis noliris actionibus, in poenis praesertim minitandis , uel infligendis reuocara diuinam uoIuntatem humanae quasi uoluntati submitti atque uel pro humanorum actuum permutatione, uel pro cuius iam sancti pro nobis uiri deprecatione, permutariter Deu Opt. MaX patiatur. Quemadmodum Exod. cci I,legimus; quod praecibus Moli placatus est Dominus; ne faceret malum, quod loquutus fuerat aduersus populum sium O risu dixeris, si non prophetia comminationis, uel sententiae; prophetia altem, quam praescientiae diximus , cum immobilis sit; suturis contingenter euentis necessitatem imponere uidehitur; ut quae per huiusmodi praescientiae prophetiam praenunciata suerint; illa ineuitabili prorsus necestitate uentura sint. REsPONDEBIMus, non maiorem potest prophetia isto etiam modo considerata, rebus
imponere necessitatem; quam uel ipse diuina praescientia, de qua diximus, quod falli non potest, uel ipsa diuina prouidentia imponat. Sed quod ad opinionem rectius philosophantium. ad catholicam Theologorum sententiam, rebus necessitatem prouidentia non inducati superius abunde fatis uidimus. Similiter ad sent etiam Iamblichi cognomento diuini, multorum philosiophantium, diuinam praescientiam uidimus non inferre rebus necesisitatem ullam. Nunc idem, de nostrorum Theologorum catholica sententia, iam simus declaraturi. Ex cuius rei declaratione, ad praetactam difficultatem, copiosis si me erit responsium. Cum igitur de prophetia, Me prophetis fa tis bucusque differuerimus; quid ad idem tertium pro Stoicorum fatali necessitate, ex diuina praecognitione deductum argumentum, catholicus I heologia diceret; quam nullam rebus necessitatem diuina praescientia inducat, sed quam commode, cum diuina praescientia, sortuna, tememritas, omnis denique contingentiae natura tare ualcat, nunc demum uideamus.
255쪽
In quo de diuina praeficientia ad catholicorum
Ad tertiam, pro Stoicorum opinione, rationem, quae eg diuina praecognitione procedit, nunc e catholicis Theologis respondetur sed praesenti capite, te quo dicendum, 'uomodo procedendum sit,
praenotatur. CAP. PRIMUM. N HOC Octauo in penultimo nostrae disputationis libro, responsuritatinim sumus ad rationem tertiam Stoicortina, quae erat, Quia DeuSomnia antequam eueniant,pra intelligit; qui nec fallere, nec falli potestis cuncta propterea ineuitabili necessitate eueniunt de Diuina Praescientia, ad catholicorum Theologorum sententiam, cum de cadem prius libro sexto , ad Philosiophantium opinionem sese satis disputatiim fuerit; nunc tandem dicturi sumus. Verum enimuero non eodem modo, quo , Fatum, prouidentiamque diuinam pridem con templati sui mus , diuinam etiam Praescientiam considerabimus. Superfluum nanque penitus est in quia notissima sint illa omnia in quia tantos ut dicit Tertullianum habet diuina praescientia testem quantos fecit prophe setas, an sit, uel quid sit, uel unde sit diuina praesicientia inuestigare. Et hoc praesertim inter Chrisianos,&cordatos Theologosi apud quos, quod iis notius sit; fere est nihil nisi in tertio sortasse theoremate difficultatem illam de qua inferius dicturi sumus habere locum dicamus; an res,o rerum euentus suturi sint; quia illos praesciat Deus; uel contra illos magis Deus prete sciat; quia iidem suturi sint. In qua difficultate, quemadmodum ut paulo post dicemus' inter catholicos Theologos aliqua uidetur controuersia ita in eam sententiam ueniunt omnes: quod
Deus omnia etiam sutura, contingenterque, temere euentura certe, determinate intelli
gat;&quod Diuina Praesicientia idem sit, quod diuina scientia; differat autem pro nostro modo intelligendi, ab illa, quadam stola ratione; quod sicientia dicatur quatenus est omnium; praescientia autem quatenus est futurorum tantium in tempore eventuum. Et praeterea quod quicquid Deus scit; ab aeterno siciat;& nihil ex tempore didicerit. Ex quo illud redditur quam clarissimum; quod scientia,&praescientia diuina quoniam res in tempore conditae sunt,& pro tem Porum succeSsione, rerum euentus explicamus, ab ipso diuini intellectus obiecto, id est a diuina essentia, ut ortum ducant, necessum sit. Aeternae nanque sunt, ideo non nisi ab obiecto aeter Hno quod unum est; diuina scilicet essentia, produci queunt. His igitur omnibus praesuppositis, ad rem propius accedemus resipondebimusque tantum quod similiter prius physice secimus, cum de diuina praecognitione, ad Philosiophantium opinionem disserebamus ad tertiam pro
Stoicis, ex diuina praecognitioi , procedentem rationem , catholice δε aliquot inter respondendum, ex diuina Praesicientia, graues admodum, perdifficiles aduersus temeritatem , contingentiam, suborientes difficultates ita spero ruisibi vemus ut id cunctum quod ex re Parte diuinae Praesicientiae, uel diuinae Prouidentiae, nobis in contingentibus,, temerariis euen retibus, facit dificultatem radicitus suisse euulsium facillime eruditi omnes intelligant. Videamus igitur,qti id ad rationem illam, quae ex diuina Praescientia procedit, omnium quae pro certo rerum cunctarum eventu;&fatali earum necessitate adduci poterant, difficillimam catholicus, cordatus Theologus responderet; atque quomodo stante illa aeterna, Minsessibili, de rebus, Meuentibu quibuscunque, qualicunque modo suturis, Dei Opi Max prouidentia, praecognitione; multa nihilominus contingenter, multa fortuito, demere, euenire, tueri idem possit, consideremus. Hoc enim diligenter, accurate explicato nostra disputationis OptatuS finiss
256쪽
A finis,&multis praeterea difficultatibus, quibus peritiore se penumero urgentur, torquenturque multisque ambagum anfractibus, quibus imperitiores multi multis modis controuersantur, tandem terminus imponetur quam scelicissimus.
Pro responsione ad tertiam Stoicorum rationem nonnulla praemittuntur.
A P. I I. ICIMVs igitur, quod in his, quae superius libro sexto ex Iamblicho,&aliquot aliis magni nominis Philo ibi his, praenotata suerunt, Theologorum etiam nostrorum catholica ad illam tertiam Stoicorum difficultatem , utcunque, ue' luti a longe responsio praedemonstrata fuerit. Quamobrem ea, quae ex illis doctis, sapientibus uiris triti annotaui natis, quantum catholicae ueritati,MTheologorum ad illam rationem responsioni conueniunt iterum repetamus. Sunt igitur etiam secundum Theologos nostros, in cognitione quacun- que, quatuor illa, uirtus cognoscenS, res cognita, ipsa cognitio, modus cognoscendi. Sunt item illae tres comparatione ipsiuScognoscentis ad rem cognitam quatenus res cognita uel magis praestans, uel minus praestans, uel aeque praestanc poteli esse ipsi cogno centi Priorem comparationem significauit nobis B. Augustinus quando libro secuncto de Lib. Arb. cap. Im dixit. Non cogimur dicere, omne intelligens meliu Sesse, quam id quod ab eo intelligitur quo ni .im ' homo intelligit sapientiam; mon est melior, quam ipsa sapientia. Trifariam quoque ad rem co- initam, cognitio,&ad ipsam cognitionem, moduScognoscendi comparari potest; inquasi tum magis; uel minus, uel aeque perfecta esse possunt haec omnia. Et cognitio rei cognitae, di modus cognoscendi illi cognitioni, quae ipsi rei cognitae, ex natura sua, debetur, aequata potest, uel excedere, uel excedi Illud quoque quarto loco uolunt Theologi , rebus OmnibuS, praeter se,c gnitis cognoscentem Deum praestantiorem esse, atque de illis cognitionem, .modum habere cognoscendi longe, sine comparatione excellentiorem , quam sit uel modus cognoscendi, uel il-Ia cognitio, quae rebus ipsis , natura sua debeatur. Qiunt confitendum etiam illud prorsus Theologi nostri sanxerunt Deum cognoscere omnia prae sientia, praeterita, sutura, possibilia, impossibilia, necessaria, & contingentia, sortuita, te ineraria modo scilicet si premae, perfectissimae,& diuisaae naturae suae magis, quam rebuSipsis congruo id est modo quam excellen- tissimo, atque quam augustissimo. qui quidem praestantis, si irius modus quamuis sit a nobis inexplicabilis, modis nihilominus pluribus est quilibet scire potes ab expositoribus declarari uidetur. Ioanne Baccone, in primo libro Theologicarum sententiarum distinct xxxv quaest. prima,&in lib. quarto distinct. prim a quaest rata ita exponitu ut ex persectione actus intelligendi, quo omnia simul compraehendit, quia seipsum persecte intelligit, qui est causia omnium, consecuti ue,4 non, ut plerique putarunt, terminatiue , est in ipso diuino intellectuis rum creatarum distincta cognitio . Eo enim, quod se rerum omnium causam inquit ipse perfectionalem, quae quatuor alias continet, Deus compraehendit; consequutione quadam , Deum Cognoscere caetera omnia putauit Bacconus, tanquam obiecta secundaria, consequio cognita Praestantia igitur, in rebus aliis a se cognoscendis, diuini intellectus, in eo secundum Bacconum est, quod cuncta consequio quodam, quatenus uidelicet, se cunctorum esse causam, intelligit Petrus ex Palude, cuncta Deum cognoscere, per rerum similitudines , adeas , quae in di- υἰna essentia tanquami hundissimo speculo continerentur, putauit. Alii ut erueus; quoniam in excellentia, atque eminentia diuina notitiae, omniScognitionis persectio contineretur. B. Thomas lib. tertiod heologicarum sententiarum distinct. X II, quem Durandus sequutus est,modum hunc excellentissimum ita explicauit. In essentia inquit diuina, quae est caula omnium N effectiva, uirtute quadam excellenti, continentur omnia. Intellectus propterea essentiam il- a lam, illiusque uirtutem plene cognoscens , caetera omnia distincte cognoscit. Alii aliter. Et quam ut Sin modo tam persectae cognitionis declarando, non idem omnes sentire uideanturii in illo tamen cuncti conueniunt, quod augultiori modo quam rebus ipsis, sua natura. conueniat; cognitioneque quam praestantissima, utpote per essentiam propriam rerum omnium sipeculum, persectionumque omnium infinitum pelagus, S principium, causa, res cuncta Deus Gloriosus cognoscat. Hoc ell, quod B. Dionysius lib. de Diuini nominibus cap. VII, unde opinio-M nem suam desumpsisse uidetur B Thom ex interprete dicebat. Itaque diuina mens omnia con-M tinet, cunctis supereminente scientia; per ipsam omnium causam; omnium in se notionem an- ticipans, priusquam angeli fierent. Et paulo post Non enim ex iis, quae sunt, ea percepta, 1 diuina mens novit; sed ex se, in se secundum causam, omnium notionem, .scientiam, atqMe M substantiam& habet, ante excellenti ratione compraehendit; non tanquam ab exemplari, sin D gula ducens, sed iuxta unicam causae complexionem, omnia sciens. continens. Nam si secundum
257쪽
dum unam causam Deus essentiam omnibus impartit per eandem quoque caucam unicam se it
insita per omnia; quippe cum ex ipso sint, Sin ipsis ante Dubsistant. Haec Dionysius qui se Atti
esse omnium causam intelligendo alia a se cuncta Deum intelligere, asseruit; relinquens schola sticis difficultatem, an consequutiue, an terminative a se caetera intelligat. Ultimo, illud tiam sine lixsitatione censendum catholici iubent, Deum cognoscere cuncta eo modo ; quo singula habentesib; hoc est dietu necessaria, quod sunt necessaria; ad quem modum sint nece ilaria;&resipectu quorum uel dicantur, uel poSlint dici necessaria. Similiter contingentia, quod continia gentia sunt ad quem modum in contingentia, resipectu quorum, uel dicantur, uel dici
possunt contingentiavi eodem modo possibilia, quod posisibilia, impossibilia, quod impossibilia, Hrtuita& temeraria, quod talia sunt; praeterita etiam quod piae terita; praesidiatia quod praesentia futura quod fututa sunt. Sed modo, ut dictum, repetitum saepe suit, singula, excellentiori, quam ipsis, sua natura conueniat. Vt impossibilia, necessario, contingentia, somnia, temeraria, certe exquisite; praeterita, uel futura, tanquam praesentia; praesentia, inquam non in instanti fluentis temporis, sed permanentis aeteriaitatis Adde quod diuisa etiam modo indivisibili intelligit quanta sine dimensione multifida, uni te; temporanea, aeterne; gener bilia, modo in generasili Juxibilia modo stabili mobilia, sine motu; localia, sine loco nascentia sine initio; decedentia, sine fine fluctuantia sine alteratione. Nam isto etiam sere modo ob suam perseistionem quae tamen a diuina perfectione, infinito interstitio, recedit, in primo lib. super primum Euclidis, nostrum intellectum res ipsas cognoscere, tradidit Proclus quanto igitur magis diuinum id est omnium persectissimum intelledium, resisto modo cognoscere dicemus Quapropter cap. Vo, de Diuinis nominibus B Dionysius haec ad uerbum scripta reli
tia cognoscenS, cuncta cogno cit immaterialiter materialia , impartibiliter partibilia , unice multa, uno Meodem latuitu, cuncta cognoscens, S producens contingentes igitur euentuS, temereque ac fortuito suttiros omnes Hoc autem neque nostro, neque alicui creato intellectui conuenire potest' diuinus intelledius determinate unico, simplicissimo intuitu, de seri nuc cognoscit.& ante si ita dicere liceat aeternis saeculis praecognouit. Vt quod casu, quod fortuito si ad diuinum intelle mimi cui cuncta praesentia sint, uel ad diuinam uoluntatem, cui resistere potest nihil λhat relatio ablblute simpliciter euenire possit, est nihil. Quin tamen iis non obstantibus, multa resipectu intellectus diuini; longe plura , quam respectu nostri intellectus
naturae, contingenter'eueniatat; Sin si per quin nonnulla resipediu nostra uoluntatis impotentiae ac naturalium agentium inefficaciae temere&casu, prae terque intentionem quin etiam aliqua, Praeter diuinae uoluntatis intentionem , tam et si illa nostris prauis uoluntatibus non resistat; sed nostris potius accommodetur operationibuS, eueniant, negare non possumus. Quam ui S enim
rerum harum atque istorum effectuum contingentiae, temeritati certa, infallibilisque, ioctis, indoinis usque adeo officere diuina cognitio uidetur ut quidam eorum , qui ex nostris erant, Theologi ex certa ista, atque in fallibili diuina praecognitione, cuncti ut alias in lib. praesertim de Libero humano arbitrio abunde declarauimus ineuitabili necessitate euenire putau runt. No tam e contra multa resipediu nostri, longe plura respectit intellectus diuini cotingenter euenire asseueramus; quod nulla difficultate, probare etiam possumus. Nobis prosedio coetu moueri, terra quiescere, mare tumescere, Malia id genus innumera sitant necessaria quod necessariis causis, idest naturalibus, matura sitia operantibuS, quae nec nobis obediui;nec si nobis impediri pollunt, efficiantur; Dco autem prorsius sunt haec contingentia omnia . contingentia enim Deo sunt, quaecunque praeter ipsum unt quod ad ipsium re lata , esse possunt, non esse. Non igitur motus coeli tanti ina, aut mari tumoris . rostrum etiam esse, nostraque essentia, ac natura; quae nobis, philosophantibus omnibus tanquam aeterna necessaria uideri poterat; ad Deum relata, contingens cit quod contingenter nos humanamque uniuersam naturam esse, Stalem, qualis est , conti lagenteres le existere uoluerit. tiant igitur magis actiones nostras, contra eos qui omnium fatalem necessitatem asserunt, curas, studia nostra omnia, quae nos ipsi contingenter euenire, si uolumus experimur, siue adlaumanam uoluntatem, siue ad diui. nam intelligentiam illa reseras; etiam si sint aeternis ante culis a Deo praecognita; contingentia esse,&contingenter cuncta euenire, existimandum erit Sed de iis, quae pro difficultate tolleada erant praenotanda, hucusque.
Ad argumentum ex diuina praecognitione procedens, nunc catholice respondetur, c plures modi contingentem euentum considerandi, ponuntur, ibiter nonnullae disti cultates tolluntur I). I 11. Sed
258쪽
DE DIVINA PRAES AD MAE O L. ME NI. idio
Eo nos hoc loco acerrimus disputator urget. Novit Deu Sme cras aegrotatui una uocimq; modo, siue ex necessitate, siue contingenter, illud cognoscat, essecuenturum, non fallitur Deus, non possum ergo cras ego non aegrotare; alioquifameretur Deus: cras ergo omnino ineuitabili necessistate ego aegrotabo. Stat tu argumentum , quod ex praescientia procedebat, si Deus omnia praecognoscat, omnia in permutabili necessi itate euenire Admisimus supe-- rius, dum lamblichi resiponsionem exponeremus assumptum, negauimus autem argum satum S. consequentiam, ramodum ex ipso Iamblicho demonstrauimus, quo diuina non cibilante de rebus cuncti praecogit itione, millia contingenter,& temere euenire ualeant,
sed paulo post, idest cap. ix sexto libro, ex Ammonio; libro de Humano arbitrio,dum de praedestinatione loque mur, ex Theologo argumentum etiam, consequentiam admisimus, diximuSq; necessitatena tranc, esse ncce Ritatem suppositionis,&consequentiae . Est enim necessitas ista inconnexione tantiim, non autem inconne is Qtiam ob rem non est hoc uerum tantum inscientia diuina, sed in humana etiam. Profecto si quis defuturo quopiam euentu certus est,cOnsequens necessario est, ut illud futurum eueniat, necessitate uidelicet connexionis: consequentiae. Si nanque non euenerit, non erat ille certus, neq; de suturo ille euentu scientiam, sed opinionem tantum habebat. Illud autem quod e connexione sola, Me suppositione tantum neces sarium es quantum in se est absolute omnino, simpliciter contingens est. Hanc ipsam responsionem no in praedestinatione dunta Sat,s din rebus, Meuentibus omnibus, confirmat nunc Christianus X cordatus Theologus.Supposita nanque diuina praecognitione de crastina mea a pritudine, non necessitate aliqua, nisi suppositionis, sed omni potius absolute loquendo, contingentiae genere,idest contingenter&fortuito, Saeni recras poterit acciderei quod ipse aegrotem. Ideo B. Augullinus cap. xv. libri de Praedest. Agratia, inquit Dei praescientiam non cogere hominem, ut talis sit, qualem praesciuit Deus; sed prasire talem futurum qualis futurus est, quamuis eum non sic secerit Deus. Nam ut lib. tertio cap. in I de Lib.arb.ide Augustinus deducebat)si, sicientia necessitatem imponeret, prose se neque ipsemet Deus relinqueretur liber. Et Alexander Aphrodisi eus cap. xvi libri de Fato, Si praecognitio, inquit, necessitatem inferre potest, cosequens est, ut imposSibilia necet saria dicantur, quod Deus illa ignorare, non sit uerisimile. Addimus nunc praeterea ex Boethio lib. quinto de Consolatione, a quo multi eam ex nostris doctissimis Theologis sunt mutuati, resiponsionem,quae filii prius Alexandri Aphrodisiensis, lib. de Fato cap. X v i, quod res contingenter eueniens,bifariam considerari potest, no dico ut prius D.Thomas dicebat ut in se, it in catisis iis, sed tum quatenu intra suas causas latere, tum quatenuSeXtra causisS suas, iam in rerum natura existere, Npatere intelligi illa potest. Primo modo a nullo intellectu quod attentissime notandum est, quod a B Thoma in Quaest. de Verit. quaest. II art. xH. notatum fuit a nullo inquam tellectu creato, uel increato diuino, euentus contingen certe, Ddeterminate cognosci potest quod huiusimodi certa, Veterminata cognitio cum rei cognitar, id est cum euentus contingentis natura sine dubitatione, pugnet super his autem, quae pugnantiam includunt cum impossibilia sint ulla potentia ualeat. Sed de re huiuia modi,atque de ipso contingente euentu, isto modo considerato,certi, Mindubitati nihil plus diuinus intellectus habet,aut cognoscit, quam faciat humanuS; hoc est, cognoscit uterq; duntaxat, quod res esse potest, mon esse, quod iis uel aliis temporibus, hoc uel alio modo, euenare possit, non euenire, nil ultra nisi fortasse dicere uelimus, ut quemadmodum uir quo prudentior fuerit eo propius suturi euentus , ut belli exitus ueritatem coniectat; ita Deus qua sapientis simus est, euentum suturum, qua futurum est, exactius prospiciat, quam faciat intellectus humanus,sed sit ut libet, fatis est, quod defuturo euentu ea ratione qua suturum est,no est diuinus IntellectuScertus. Quapropter non male forsan dicebat Carneades, ne Appollinem vide utura posse dicere, nisi ea quorum causas natura ita contineret; ut ea fieri, necesse esset.Nam si de euentu contingenti quod de contingenti dicitur longe uerius de fortuito, temerario dictum existimetur ut latet in suis causis; posset Deus certam, Ddefinita habere notitiam, aliter quam resipis se haberent 4 aliterquam a natura, Mab ipsona et Deo. Opi. constitutae Lusent, cognosti ab intellectu diuino res possent, aliter inquam, hoc est modo essentiae, inuentu ret,quae cognoscitur, opposito; quod confiteri omnino cum Iamblicho,Syriano, Alexandro, sed in primi cum nostris catholicis Jheologis omnibus absurdissimu existimamus . Cum enim ancipitem ad esse,
Mad non esse, incertamq;.kindeterminatam isto modo futurii S contingenter euentus naturam
habeat, quomodo ab aliquo intellectu, quicunq; sit ille, certein definite cognosci poteric Sed vingas cognosci a diuino intellectu, sequitur illico absurdum, quod prius intulimus abluidissimum,
quoniam secus,&modo diuerso &contrario, quam re se habeant intelligerentia a Deo ad quod maximum illud incommodum consequens erit, uidelicet,quod res Deus, aut non intelli- Eeret . aut tantum praepostere et quod in maximo semper errore detineretur. Sed haec a nobis
259쪽
blasiphemia longe sit, ut debet. E
Si obiiciatur nobis, immo Boethio, Alexandro, B.Thomae, Maliis doctissimis uiris; qui mo dum istum dicendi complectuntur, quoniam de euentu suturo, Deus uel aliquid statuit, de terminat, uel nihil. Si nihil, multis unobis prius assertis aduersabimur. Si uero quidpiam; quae
ritur, uel sene, idest sine secunda causa, ut uerbi gratia, sine Socrate, decernit de Socrate quod sit de animae immortalitate cras disputaturus; uel cum secunda causa, cum ipsis Socrate. Si quidem sese, & sine causa secunda determinat; duo statim absitarda sequi uidentur. Vnum quod Socrates ineuitabili necessitate, sit de animae immortalitate, di siputaturus non enim potest aduersus diuinam determinationem Alterum, quod antequam, e causis fusis euentus exeat; immodum intra eas adhuc latitat; certus erit Deus defuturo contingenter euentu quod cum his, quae prius a nobis declarata fuerunt, apertissime pugnat. Si uero non per se, sed cum secunda causa,&ciam ipso Socrate, de euentu futuro, ut de crastina disputatione, decernit. Duo similiter absurda confestim sequi uidentur. Unum, quod secundae causae erit quaedam actio; quae a prima causa minime dependebit; ea uidelicet, qua se ad effectum ipse secunda causa determinat. Nam si adcffectum seipsam non determinaret; determinaretur a Deo Deus igitur sese secundam causam determinaret, seseque contra positum de suturo euentu decerneret. Alterum, quod a posteriore Fcausa, ut puta a Socrate, de nouo quidpiam Deus reciperet id scilicet, quod in causa est; sin
A hanc dubitationem dicimus in praesenti; quod futuri euentus determinatio,&a Deo, Nasecunda causa dependet. sed res ad quem modum se habeat, inferius cap. via, praesentis libri, exadtius declarabitur. POTERIT nobis rursus qui iam obiicere; si decontingenti suturo euentu, diuinus intelle-etu certus non est est autem sine dubitatione, ce rus de praeterito non recte libro decimo de Civit. Dei cap. a dixisset, de Deo B. August. quod temporalia mouens temporaliter, ipse non mouetur; nec aliter mouet facienda, quam facta nec aliter inuocantes exauditi tu in inuocaturo uidet. ex hiS nanque, quae ex tot praeclari sis imorum uirorum monumentis, de diuina patitoniate diximus praecognitione, aperte sequi uidetur quod facienda longe secus cognoscat Deus quam facta quum de faciendis, ut facienda sunt, nequaquam it certus, de lactis autem certi Gfimus sit. JAIECTIONEM istam facillime diluimus; si uerba B. Augustini recte intelligamus. Eadem Gnataque potentia, eodemque simplicissimo intuitu, facta, facienda Deus intelligit, contuetur diuersa tamen quadam intelligendi ratione quam quidem rationis diuersitatem , per affirmationem certi tu imis ut possumus negationem , exprimimus dicimusque facta, ut facta sunt, a Deo certis si me depraehendi facienda uero ea ratione, qua facienda sunt, ab eodem ignorari; cuncta tamen dignosci ab eo; quem lateat nihil; ante cuius conspectum nudavi aperra sunt omnia uti ea, quae nobis facienda sunt; dudum aeternisque iam saeculis, facta sunt,issiliat. Sed redeamus, unde diicesserat oratiosi alterum modum, quo contingentem euentum considerari dicimus, perspiciamuS. I. E M igitur modo contingens,uel etiam temerarius euentus consideratur; ut extra iam causas sitias existit; tunc quidem humanus intellectus certe cogno cere potest; sed non nisi cusuccedentibus iam, explicantibus se temporibus , in rerum natura, abs suis causis erutus exiistit, ut suturus minime dicatur; sed praesen S, uel praeteritus. At intellectus diuinus,& hic solus, ex propria natura, Re immensa propriae naturae perrectione, antequam huiusimodi contingentes, uel etiam temerarii et entu producantur,m eueniant; sed dum intra causias suas adhuc lati tant;&ante temporum suorum explicationem immo ab aeterno, ut tamen non intra causas sitas latentes sunt, sed tanquam extra causaS suaS,&iam ueluti explicati existentes, ab eodem considerantur certe illos, Heterminate cognoscere potest nec tantummodo potest; sed adtulam &defacito certe,&exquisite cognoscit. Quamobrem .recte de Iuda, in pognosticis, dixit B. August. quod erat damnatus anteqtiam natu S; recte hoc ipsium dictum uoustini, in ultimis uerbis libri secundi de i/raedestinatione Dei Ambrosius Catherinus repraehendit recte sane, catholice Mistud dictum est, xhoc factum, alio Malio modo continetentem euentum considerando. Nam si priore modo hoc est, ut intra causias suas latitat contingens euentu S&Iudae damnatio sumatur; a Catharino recte Augustinus repraehenditur Si uero modo posteriore, hoc est uti ai causis suis egressus cst euentus,uel in tempore, uel in aeternitate, recte August. loquitur; ab Ambrosio inepte satis repraehenditur. Quod autem hoc posteriore modo intelligendus sit August. , inde patere potest quod per illa uerba praeter claram rerum cunctarum, exactam apud Deum cognitionem,&intelligentiaira, significari nobis ille uoluit nihil . Omnia nanque quaecunque sunt, fuerunt , crunt, diuino intellectu liqui aeternitate, quae omnium temporum curricula simul, atque unite complectitur, suo modo metitur diuinoque conspe
260쪽
D DI v IN PRAES C. AD THEOLOG SENT. iii
A uimida sunt, ut nostolus inquit ad Hebraeos cap. MI, aperta. Et Prouerb. xv infernus dirierditio coram cocloan. x x i,Tu domine nosti omnia. Et ap. X, sicit Onarua. intelligit ea. Edo xvi x Non eli quicquam ab conditum ab oculis eius a saeculo, rusiquem faeculum respicit. eodem nanquesiimplici sis imo intuitu, ex immensa sua persectione, cuncta, in essentia propria. ta nouam in mundissimo speculo, tam futura, quam praeterita, uerum non ut hi tura, uel ut praetersci sedi quod fusius libro quarto de Consiolatione,profa vis, declarauit Boethius ut prae sientia contuetur iam obirem Ecel. X X II I, legitur quod oculi domini multo plus lucidiores sunt δε-le circumspiciunt omnes uias hominum, prosundum abysisi, hominum corda intuentur, in absconditas partes; qui omnia, antequam creatitur, cognosicit; postquam abolita sunt, contuetur. Et in libro primo Paralip. cap. X X VILI, Omnia corda serutatur Dominus, omnem cogitationem me iritum nouit. Et Io. Ll, ipse nouerat omnes; sciebat quid esset in homine. Nec
propterea rebus haec apud Deum certa,&praesentanea cunctarum rerum cogniti necessitatem aliquam imponit Omnia enim, eo modo, quo uel fuerunt, uel erunt, uel nunt, uel esse possunt diuinus intellectus cognoscit necessaria quidem quod necessalia sunt;& quod modo necessario ad esse deducuntur contingentia uero quod contingentia siunt; modo contingenti eueniunt. Qtrinimmo temeraria, casualia, quod talia sunt: quod modo temerario, iasivali eue niunt, intuetur,4 nouit. Qui tamen modus, quia dixi inae intelligentiae, diuinaeque neccessitati
aliquo modo, ut conpruat, necessum est necessitatem propterea quandam illa omnia, continoentia, & temeraria habere connexam ut in intellectu diuino sunt9 confitemur. Quae quidem necesisitas non est ratione rei , quae contingeliter, uel etiam temere euenire dicitur, sed ratione illius summae, ac infinitae persectionis quae intellectum diuinum, quem nihil latere potest, necessario comitatur. Rem ut euadat facilior, e Xemplo declarabimus iubemus igitur quempiam insorum uenire; atque intueri quosdam stantes alios sedentes; nonnullos currentes; aliquos decertantes; obsonia quosdam uendentes; alios eadem ementes. Non ne hic de huiusnodi rebus
omnibus claram, Lin fallibilem, ut potes sicut dicunt Theologi intuitam, habebit notitiam'
Num tamen, quia de huiusmodi praeclaram cognitionem iste habeat; putabimus haec omnia, quae hic intuetur, de necessitate esse, feri non potius contingenter, uel etiam fortuito, temere profecto nullam aliam, quam stuppositionis, in iis omnibus uecessitatem uideo propterea quod omne quod est, quando est, necesse est esse. Ita res cuncta in Orbe uniuersio, tanquam in foro,&Dei Opt. Max Theatro quodam, prae oculis suae maiestatis sunt positae. Deus eas omnes contuetur singulae sua munera obeunt; aliquae ex naturae suae necessitate, aliae ex arbi tris operantur; aliquae in uis operationibus tum una, tum altera ratione, plus uel minus a scopo aberrant, uel etiam impediuntur. Vnde aliqua, quae minus ab ipsis agentibus intendebantur, in medium obrepunt, nonnulla propterea temere,&sortuito eueniunt omnibus nihilominus species quaedam necessitatis inest: quatenus sunt omnia, si non in tempore, certe in aeternitate;& singula suis temporibus uel euenerunt, uel sunt euentura, in quibus considerata ut fiunt, necessaria sunt quoniam omne quod est,dum est, necesse est esse. Hunc rerum omnium diuinum intuitum R. Ambros. lib. secundo de Vocatione gentium per belle declarauit ubi postquam de Dei praescietitia, multa disseruit, tandem subintulit Contra hanc inuictae ueritatis splendidissimam lu cem, solent quidam non sobrie dicere: superfluo ad acquirenda bonorum operum merita labora ri Frustra etiam orationibus, quibus Deus exorandus speratur, insisti; si ex incommutabili pro posito, eius Christianae gratiae subsistit electio; nec aliter quidpiam procedere potest qnam om- nipotentis uoluntate disipositum est. Sed qui se ingeniose hoc arbitrantur opponere; non intelli a gunt scientiam Dei, quae&praeterita, praesentia, si itura complectitur; tempore non teneri; M tam in conspectu eius astare ea, quae gerenda sunt; quam illa, quae aut geruntur, aut gesta sunt. M Quod cum uerissimum sit non indiget mora cernendi, discernendi illa uirtus quae perpetuo D veroque contuitu, creata&creanda simul aspicit Qquidquid in uniuersitate rerum per saecula praefinita euoluitur: ac multimodis uarietatibus explicatur; id totum in eo iam ordine comprae- hendit: quem ex ipsius summo illo persectoque iudicio, mundi huius finis accipiet. Hactenus Ambrosius.Quibus uerbis res cunctas a Deo pendere,uniuersa ordinem retinere,humanam libertatem seruata. ante oculos diuinae maiestatis cuncta uernarii. Ambrosius demonstrauit.
Aduersus exemplum, quod superiori cap. adductum fuit, dubitatur quoniam adhuc omnia ineuitabili necessitate euenire uidentur. ad dubitationem responsio una exhibetur P. III1.