장음표시 사용
441쪽
mens de insanus est istare promissis nescit. Siquid iuramento etia promist, idem po
stea periurio negat: neq; quod pollicetur,putes eum praestare. De rebus omnibus vitiomen iis peruersae dijudicat, quod falsum eli assirmat, quod veru resellit: siquid ei pret-ter spem acciderit, non ignauiam, non stoliditatem suam accusat, sed caelum ac deos. Hominem ad tempus, maximὸ autem ubi amica ei arrisit, ciuilem, comem, facundum
putabis: mutata sortuna, inurbanum, contumacem, morosum ac petulantem dices.
Videas eum interdum squalidum, pallidum, macilentum,ac si ab inseris rediret: adeo est a corporis cultu &ornatu virili alienus.Interdum vero ita muditiis studet, ut nihil nisi sexu, a prostituta differat. Iter si quo ceperit imprudes, facile de via flectitanter loquendum, inter coenandum per epe sedet cogitabundus, quonam pacto amata potiatum hac cogitatione plurimum se oblectat, in hac quiescit. Neq; est cur in tanta animmi & corporis perturbatione de eius salute queas sperare,cum neq; bene admonentium consilia audire, neque amicorum remedia pati velit. Fortitudinem de modestiam non esse ullam in tam perdito adolescente quis non videt,cum ab improbis dominis dedecoris do turpitudinis facili me Se primo congressu superet ii, Hunc ego sortem in rebus bellicis credam, quem sola muliercula re uinetum grauissimis catenis in triumphum ducit, quem verberatum tanquam nequissimum seruum expellit, reuocat pro arbitrio quonam modo hostem armatum serret, qui nesce mellae quidem subirat et vultum serre potest sub galea ne sub fago sub aggeret sub pellibus i Militares labores devigilias patietur, qui ob intemperantem vitam cisceminatissimus est factus Illum postremo liberalem in amicos existimabo, qui neque unde suscipiendum, neq; cui dandum & quantum satis scites Nisi sorte liberalis is dici potest, qui & lenonibus S mer
tricibus de prostibulis explendae libidinis causa, quoa habet, inconsulte ac temere ecfundit. Quid, quod morbus iste eo dementiae&desperationis amantes nonnunquam
perdueit,ut sibi manum iniiciant ut de Pyramo & Thisbe apud Ovidium legimus, de
Didone apud Maronem, qui in ficta persona amantista minae, perturbationem men iis & rabiem apposite de eleganter scribit. Libet hoc in loco unum prosteri, nullam pestem ac morbum concitationi amoris hominibus capitaliorem esse. Industrium siquidem, inertem 5 desidiosum facit: sortem, imbecillem & ei minatum: magnanima, timidum: liberalem,auarum,ut habeat pecuniam instrumentu libidinis. Modestum& intemperantem, incontinentem & voluptuosum: prudelem, insanum de stolidum: vrbanum, rusticum: civilem S iucundum, morosum ac difficilem: verum, mendacem, S si disragum: humanum,crudelem: ut de Phineo legimus, qui filios proprios ob amorem Harpalicis occaecauit. STLL. Retexisti profecto vulnus amantum: neq; me pi set omnino tecum hac de re locutum esse: aperte enim video, tuo errore sim implicitus.Verlim nihil abs te actum est, nisi addideris qua ratione mihi a tanto malo cauere possim. PLA. Si eius rei quam amas, naturam ac mores i 'spexeris, sicile 1 tam intemperanti&libidinosa belua animum tuum reuocabis. STE L. Scio adolescentes aetatis vitio libidine maxime agitari: his si sceminarum concubitus interdixeris, in maius fortasse ac tetrius vitium prolabentur. PLA. Si erunt bene morati,& si flagitiosam pidiconum ac pusionum vitam inspexerint, facili me honestatem turpitudi-Di anteponcnt. Hoc enim vitio nullum potest esse turpius ac perniciosius: derogare si di dem videntur ij, qui hoc foedissimo morbo laborant, scecunditati humani generis,ctim virili semine aliter utuntur,atq; utendum a summo Deo accepere.Ducat uxores illi, qui minus costanter Veneri resistunt, procreent sibi similes: hac propagatione saciant vicos,augeant ciuitates. STE L. Videris mihi inconstanter loqui, qui in uno reprehendis, quod in altero probas: ducere uxorem, eandem it; aspernari, maximὰ mihi contraria videntur. PLA. Laudavi ego ant ἡ&nunc laudo amorem, unde conis nubium orituriVituperaui it cmq; adulterium, incestum,stuprii, ac caetera sagitia, ve merea praesertim. STEL. Redi quaeso ad id quod institueras,&qua ratione anima ab amore avocem, ostende. PLA. Primum consideres oportet, quanta sit dignitas virilis, quod praeclara munera seorsum a scemina sunt data, tum ingenij tui, tum cor- Poris quanta constantia, quanta prudentia, quanta diuinarum humanarumq; rerum intelligentia, quantum robur in obeundis negotiis tum domi tum foris: Deinde ocu Ilamstedias ad hoc animal imperfectum, omnino imbecillitate sua contemnendum tin quo certὸ si quid dignit,tis do pulchritudinis inest, in totum viro eius gubernatori, tamq; rudis de compositae uiallae, quali statuario cuidam tribuendum est.Natura enim
442쪽
na, nititur es licere: ad huius vero integritatem omnes vires confert, huic se accommodat, in hoc se oblectat, qud damplitudinem suam ex persectiore re extolli putat. Eo mellam autem si pnaetcr spem vel per accidens ut philosophi dicunt creaverit, ea n biliori cuidam annectit, emendatura quoad fieri potest, erratum suum. Hinc est quod
hoc animal tam cupide virum appetat, ab eo accepturum quod ei natura quidem do est. Verum tanta est imbecillitas &inconstantia huius sexus, ut virum non omnino sapientem, e sede plerunque sua facillime dimoueat: huic autem periculo non Obijcio ego, nisi viros probatos&constantes. STE L. Mitte quaeso hoc tuum philosophari,& vulneri nostro iam diu detecto medere, ne continuo cruciatu peream. PL In muliere non casta, nil boni est quare sit appetenda, siue eius animum, siue corpus inspicias. Fallax liquidem & mendax est,ac rerum omnium turpissimarum aifectatrix:nsi herbis, non venenis, non comitibus, non execrationibus parcit explendae libidinis causa: quod si daemones rei suae fauere existimauerit, contempta religione, & spretisdi; s immortalibus, eos colit, eos inuocat, illis se totam tradit. De crudelitate eiusdem& pertinacia non est cur ambigas, cum tigride immanior sit inuenta, ut de Medea &Agrippina legitur,quae in multorum necem ob libidinem consipirarunt. Nullum prPterea bellum grauissimum exortum est, quod ex hoc malorum omnium so mento nosit concitatum, ut Helenae, Iouis,Europae historia indicat. Quot caedes, quot incendia, quot rapinae, quot stupra, in tam grauissimi, bellis sin t commissa, excidium uisi persicit E indicat. Nulla est in hoc sexu constantia, nulla fides: in rebus autem turpibus, ma litia & pertinacia utuntur plus qu in dici potest: sic in per enim cogitat quomodo hue expilet,illum circumueniat. Maritum si quae habet, illi omnia de se bona pollicetur, illi blanditur, illum verbis Deum esse ostendit. Moecho deinde oculis, vultu, manibus, execration vel signo aliquo concubitus suos pollicetur. Est praeterea tanti aud elaeti calliditatis, ut in crimine deprehensa, summa cum pertinacia se recte secisse audeat approbare: polliceri aliquid, de pollicitum negare,apud eam pro ludo habetur: deo est fallendi cupida. Non dico quos gemitus, quas lachrymas, quae suspiria simul et decipiendi amantis vel mariti gratia . Si quid ei quod non placeat, suerit imperatum, quale illud,&quomodo sit agendum, simulata ignoratione nescire se ostendit. Facili-
me vero ad omnes affectus mouetur, nec secus mobilis, ac frondes sunt stantibus vetis.
Inuida est,auara, ut Amphiarai Thebani vatis calamitas ostendit: quem viso Argiae coesto, quaerentibus prodidit. Non, si posset, maritum vel amicum ex quovis grandi periculo uno quadrante redimeret: nulla pietate, nulla pratia, nulla misericordia, nulla religione, ad osticium mouetur: non credit deos elie, non sanctos: spectatum ut inquit Naso vadunt, spectentur ut ipse. In incessu dii immortales quam pompam, quos fastus ostendit: vicanis rabida,ut tigris excandescit, siquis ei obiter structuram palleoli vel rugam paulo indecentius mutarit. Quanto studio faciem quaerat speculo, quibus medicamentis eandem liniat, qua arte crinem flectat, qua diligentia sinus cycladis & rugas componat, norun t ancillae cosmetae, quas verberat, quas cruciat, si qua ruga paulo incompti iis ab humero defluxit. In his nu is diem consumunt, periturae dolore Ninuidia, si quam viderint ornatiorem se in publicum prodisse. Hinc est quod auersae cubant marito: hinc supellectilia omnia resupinant, hinc seruos eiiciunt domo, hinc ancillas usq; ad necem verberant: nec tantae irae modus ullus inest, donec maritum vel amantem impulerit,diuendito etiam patrimonio, sericas vestes & purpure. as, sapphiros, smaragdos chrysolithos, margaritas,&quicquid gemmaru in pretio est, sibi emere . Vult gregem scrvorum, vult ancillas ex Scythia usq; & Aethiopia emptas. Quam exquisitis delectetur epulis, neque terrestribus bol im, sed maritimis, non attinet dicere, cum tota voluptatibus sit dedita . Vult haedulos laetentes adhuc, gallinam altilem, perdicem, scedulas, anates, querquedulas elixas,turdum, turturem, sartum, leporem, altilia ex farina inuoluta,echinos, ostrea, peloridas Ex herbis,asparagos, bulbos, erucas,& quicquid libidinem mouet.Vina non nisi pretiosa bibit: quibus adeo se ingurgitat, ut mariti sinum persaepe urina& nausea repleat: fastidit mensim non magno apparatu positam.Vult myrrhina pocula, vult crysallina, vult pateras argento &auro caelatas. Haec autem omnia quando placet, vel sub hasta vera dct, vel in pignus ponet, posthabita cura rei familiaris. Italnea, porticus, theatra, ludos, choreas frequerat. His in locis quanta petulantia de procacitate utatur, indicant rixa inter amantes
443쪽
CONTRA AMORE . n ortae, cum non unum, sed plures meretriciis illecebris ad amorem sui pellexerat. Lenas habent, quae validos L membrosos moechos magnis praemiis conquirant. Adeunt templarem diuinam auditurae, ut ipse simulam, sed vel desidiosum monachum vel fratrem simulatorem ac dissimulatorem, vel presbyterum intemperantem ad libi dinem, oculis,lingua,tabris, prouocat. His se totam tradit: ab his, utpote libidinosis &intemperantibus, eius libido aliqua ex parte lenitur. Labra dices eas &supplic)qui.
dem mouere. Quid aliud quaeso Deum rogant, quam ut libidini satisfiat suae No pro salute mariti, vel filii, vel cognati,vel astinis vota suscipiunt: sed aut pro reditu moechis abest,aut pro valetudine lenonis si aegrotat. Si peregrinatio cum marito subeunda
est, valetudinem simulant,& languorem animi prae se serunt: Si cum adultero, nullum laborem, nullam peregrinationem, tum terrestrem, tum maritimam recusant. Est insuper operaepretium cognoscere, quos amatores sibi deligant tam libidinosae bestiae. Haec enim aut luscum aut lippum amat: illa aut claudum, aut varicosum: alia aut strumosum,aut gibbosum. Nec expectant semper ut eas adulter adeat, sed ipi, suriis labidinuin incensae, tanquam rabidae canes, noctu ac die amatores inuisunt: domum reuersae, si aut marito aut cognatis redde da suerit absentiae ratio, causantur officij gr tia se vel cognatum aegrotantem visendi ac consolandi hominis causa existe, aut vicinam puerperam de more iuuit se. Depreheniae in aliquo crimine,& verberibus caelis, continuo finiat peiores: adeo sunt ad delinquendum pronae: quid agant ipsae inters se, ex Satyro cognosce. Qui di equitare inuicem & lambere se ostendit, praeserti in cum vel calo nes, vel lixas, vel polietores domi non habuerint. Non dico quibus conuitiis maritos absentes lacerent, maxime vero si vel ob modestiam vel imbecillitatem naturae, in Venerem suerint tardiores. Nolunt ullo modo hoc cibo defraudari s , uissimae viperae: quicquid cogitant, quicquid somniant,quicquid agunt, id totum ad rem veneream spectat. De continentia, de modestia, de pudicitia nullum verbum. Illas selices ac sortunatas esse praedicant, quibus mariti vel adulteri intemperantes ac libidinosi contigere, quod crebio cum eis congrediantur. Quae conuiuia dij immortales Quas epulas Quam exquisitas celebrant inter sese, vel cum amico, maritis absentibus quos certe verbis lacerant,quos ignominia notant. Dicit haec litum ut ignauum& nullius preti j hominem, tota nocte stertere: illa suum nimis sapere, quod lunam, quod eclipses, quod motum astrorum etiam in re venerea obicruet. Alia suum non plus men tutae habere, quam tenellum impuberem. Ruos audiunt ob magnitudinem virilis membri cum Priapo certare, eos magnis pretiis conducunt, his bery llos, his phialas, his denique quicquid pretiosi habent condonant, filiorum & mariti immemores. Sunt cliam quae in tanta rabie nimio viri sui amore detineri te optime tingant nam & blandis verbis &composito vultu venientem resalutant: de si quando obmά-elium absen tem suspirant, id eis nimio suorum desiderio accidere os endunt. Pendet sillax & blanda circa mariti oscula,quem in cruce, si fieri pollet, deosculari vellet. Illius vitam sibi chariorem esse sua, iureiurando affrmat, quam ceri P non redimeret anima catellae si posset. Ad haec animi vitia, quina incompositi sint corporis, quὶm putridi, qu1m scotidi, quam cadauerosi,attende. Et si enim natura sint earum corpora nostris corruptioni magis subiecta, tamen adeo i ibidinose & in temperanter vivunt, ut cadauere sintscelidiorcs,cum&dentes nimio faciei medicamine marcidos habeant: lippientes oculos, fracescentem cutem, stillantem sanie nasum, pendulas & libidinosas aures, defluentes capillos, limosa labra, venenosas gingiuas, linguam sellatricem, immatum guttur, anhelitum odore corrupti in ovo pulli tetriorem : vulvam omni sentina, omni latrina, omni deniq; cloaca putridiorem: barathrum dices apertum &auerni claustra relaxata, ubi mephitim illa pern itiosam & pelli lente exhalat. Hanc curabie mixtam ut extinguat, imo ut aliqua ex parte leniat, nullam cataliam, nullum postibulum, nullum lupanar relinquit intactum, ut de Iulia& Agrippina libidinosissimis see minis in his loria legitur neq; virili concubitu contentae, quali minus extinguatur tantum incendium, clunem brutis etiam & asello & tauro summittunt quo a fallacissimae Pasiphaes probatur exemplo, quae non contenta Minoe rege larissimo, susice
pia vacceasorma,taurum cuius amore aestuabat, in coitu decepit. Huius tantummodo
sexus quanta sit rabies, menstruo sanguinea genitalibus per crura labente deprehendi potest, quo multa acescunt, plantae moriuntur, fructus immaturὸ decidunt, speculorum diluciditas tollitur, serri acies hebetatur, eboris nitor rufuscatur,aer inficitur, apud aluei
444쪽
18 pRAEpATIO. Quei neeantur,canes in rabiem vertuntur, pueri fascinatur.Hoc animal tam pernicio sum,tam ediim,tam detestabile amabis Stella N: non te ipsum ratione &consitio a ta
eallida & immani lupa vendicabis S T E L.Dii vestram si dem, nunquam ego putassem
tot vitia in hunc sexum cadere posse.Deterruisti me Platina,ne mentiar, ab amore. Sed mihi crede accidet, ut morbo aliquo graui laborantibus solet, qui non statim quantum accepta medicina profuerit, sed aliquot post dies decedente valetudine, & accedentibus paulatim viribus,sentiunt.Cogitabo ego sepe mecum quo in discrimine verser,& paulatim animum meum ab hac inani solicitudine ad meliora studia traducam. P L Α.Hoc si seceris, non existimabo haec mea verba omnino mihi excidisse: sin vero secus,chm,ut Cato censebat, reddenda mihi temporis ratio sit,cruciabor miser hoc te poris frustra insumpsisse. STE L.Dabo operam te artificem,ut arbitror, non ignauum
tui operis & industriae poeniteat. P L A. Hoc ut facias,& meus erga te amor, & res tua tibi persuadet.Sed est ne hic patronus noster, que ab urbe redeuntem videol STE L. Is est prosecto opportune hanc nostram confabulationem transegimus:praecedam ego, ne mei absentis requirat operam. Mihi ignosces si non eo te reduco, unde deduxi. P L A. Facit mihi Catis voluntas erga me tua. Reducet me hoc baculum,quo Pedem alterum intumescentem a labore interdum subleuo.Sed unum te rogo, ut rusticos eortarum custodes admoneas,ne si tardius rediero, clausis portis me ab ingressu castelli prohibeant.STE L.Faciam hoc,&quidem sedul b.
TATE AD AMPLISSIMUM VIRUM IOHANNEM
Ursinum Archiepiscopum Tranensem,
Irari ego per epe mecus leo amplissime pater, quid es quod itate
nus humauu erroribus ducatur, Pt de rebus fere omnibus fuso dν dicet diuiti. 1, alysummum bona, olentiam abj, nores quida exi' simu it.Sed quonaρ'Ecto bona illi dicipossunt,quae nusqua coullunt, trans feruntur g ex libidine fortunae ac homi uu arbitrios Nunc hodie alteris Crassum ob magnitudine cultatu vidimus,uel Gaium potirus. as eunde, alterae Codrum . Diogene dices. Magnahit Per vi Macedonum potentia sed quis eo miserior tu es babitus, cti a Paulo Aemilio tu triumpha duceretur j Stimo in pretio . honore C. Mai us Pompeius apud stomanos Q gentes omneis tum fuere,capro magnituine rerum gestarum merito triumphabat.' ru ubi fortuna rersi domina immutata est, nihil uario mi erius,dn Minturnarum coeno oblitus, e tetro carcere, ubi ad poenam eruabatur, in Africa paruo nauigio confugit. quam turpe spectaculum . horrendum fuerit, idere M gnum Pompein, cuius nutu totus fere orbis terrarii ad arma commovebatur,
eunuchorum oestruorum manibus trucidari Vos acceptam bello Pharsalico cludem Dicere illud Vir ilianum ei licuit, Iacet ingens littore truncus, Avulsumss humeris caput, piae nomine corpus. uuorsum haec dico'ut tutelligat
omnes,illud esse siummum bonum,quod semper eodem modo sese habet, quod
fortunae procellis impelli huc En illuc non potes. Hoc certe in sola virtute tu quam in munitissima arce repositum est i quide, ut Zenoni, leanthi, Chiosippo placet,beatos nos facere potest. Esse enim miser ille inu uain potes, qui virtute munitus sit, cum scutum habeat in Omnes cupiditates , unde inonita mala nascuntur. Est autem Pirtus animi quaedam institutio,ita copians e coneniens, ut laudabiles eos liciat, qui rem tam diuina amplexi fuerint:
445쪽
haec nimirum illa virtus est, quam tanti jecit Critolaus, ut cum in altera lance collocaret animi bona, in altera corporis cir externa, tantum perpendere in i Iam boni lancem putat, ut terram tar maria pondus secum deprimat. Ipsius autem virtutis habitus comparari certe me sapientia uoupsunt,qmenos a lidi linum impetit, a vano terrore, a fortunae iniuriis non mo A li Lative mettam omnes vias docet, qu.e ad beatitudinem ducunt. Ad illum in. quam beatitudinem, qitie in Gorgia laudatur a Socrate: nam ctim interro,
garetur, Archelam Perdic. e silium, qui tum fortunati simus putabatur, beatum ne existimaret, baudicio, inquit: cum homine enim nunquam locutus Fum. sustabat idem ut ab eo sciret, quid de rege persarum arbιtraretur tum ille quonam pacto iocire possum, cὐιm ignorem ac doctus sit quam bonus, quod ex ipsa aflione comprehenditur: ad quam certἐs bene in ituti sumus, natura impellimur. Nam Pt ad cursum equus,ad anandum bos, ad iuda adas feras cauis natus est sic homo cui Aristotelis laces intelligendi augendi
cupidus,humanam naturam adminiculo virtutis cum diuina commutare niotitur.' istitur particulam aliquam diuiuitatis aliquando attingamus, Pirtuti nobis danda opera es, enitendum , ut bonis corporis ad utilitatem commnem, Muis fortuni se adhunt, ad liberalitate . ma'nificentiam ita utamur, Pt Lec adminicula q/Ledam esse adfelicitatem civile arbitremur, qu e ex vis tute omnino nasiitur. Vude veram nobilitatem duci philosophi omnes exist. niunt. Nullum esse dis stium inter baiuluvi . Alcibiade summo loco natu, merito dixit Socrates, virtus abesset. Hinc itaq; pomabitis cupiditatibus omnibus amplectamur hanc ut vitae humanae ducem optimam si quamur , t in tanta hominum multitudine veri nobιles, ingenui acgeneros haberi po*mus. Philo phari tecum hactenus Visne, ut vides, mihi libuit,uo quod te his praeceptis indigere existimem, quippe qui Ob doctrinam cς cognitionem rei phumanarum,docere ipse alios . monere meritos' is: sed ut tua autoritate eos ad Pirtutem incitaremus impelleremus , qui ex nobilitate laudem qui ruui. Non enim parum ad legendum incitantur, quia deui de nobilitate ad virum ill rem scriptum esse. tum sic mecum exorsu ς es in Vari ne tuo, dum simul tu illa cotiualle essemus, quam rapidus Auio intersicat.
Vid circunspicis quaeso platinat Quid est quod ita caelum hoc nostrum
miraris PLA. M. Varronem diuinum illum virum certὸ admiror &la ι do,qui sibi hunc locum quo aestate secederet,ad habriandum non sine u ta delesit. Quid hoe Aniene state frigidius est Quid his collabus,quos nosine voluptate inspicimus,silubrius' Quid hae tua villa vel ara potius, decentius diadincolendum commodius Qua superiori aestate ita percommodἡ & sylendide pontiscem Sixtum cum toto cardinalium senatu,magnaq: aulicorum multitudine sui episti,ut ad liberalitatem tuam di splendorem nil addi potuerit. Omitto quod aedes has tuas egregiὸ cameratas & distinctas,ita picturit,laquearibus auretis, peripetasmatibus, aulaeis exornasti vi omnibus admirationem inieceris. V R. S. sequutus hae in re Ariacotelis philosophi autoritate, paraui aedes diuiti s nostris cogruentes. Sed dic quaeso. 4 1 cur
446쪽
cur Varronis potius quὶm Vari vicum hunc fuisse censeas. Na M.Cicerone teste, Varro ipse villam in Cassinate habuit. PLA. Varum Quintilium egregium bello duce, foris potius quam domi vitam duxisse constat, belloque Germanico cum tribus legionibus, legatisque omnibus & auxilijs communibus caesium: qua clade percepta, serunt Augustum C larem,concussis in parietem capite,saepius exclamasse: Vare Quintili, redde legiones. Excubias quoque in urbem induxit, ne quis tumultus ob accepta cladem
excitaretur. Cum Virgilio tamen, quo cum mira beneuolentia coniunctus erat , Syronem sectae Epicureae philosophum audiuit, ne bellicis rebus hominem tantummodo vacalle existimes.Sed illa aetas ut nost0 utrumque laudis genus complexa est. De Varo tamen nil aliud legisse me memini. Quod autem dicis, Varronem in Cassinate villam habui sie, nequaquam tollit, eundem quoque in hac via Valeria, quae ad Marsos ducit, villam aedificasse, cum tantae fuerint Romanorum opes, ut diuertis in locis di in clemento alieno villas ct aedes struere sint ausi, ut de Cicerone potissimum& Lucullo legitur, qui villas in Tulculano, Phormijs, Puteolis eodem tempore habuere. Vnde illud argutum responsum a Lucullo in Pompeium prodiit hominem accusantem, quod villam in Tuiculano miro sumptu aedilicasset, villam inquam ob ventos si
siditate maeitate tantummodo commodam, non etiam hyeme. Tam Lucullus imitatus se aues quasdam respondit, ut hirundines, grues, ciconias, quae pro anni t cmpOre loca de industria mutant. V RS. Sit ita sane,ut dicis.Nil tamen habemus quo Va rotiis magis quam Vari hanc villam eme existimemus. PLA. Est quidem ut dicis, sed Varronis diuini hominis autoritate moti, eius hunc vicum esse existimemus. Hic est ille Varro, quem omnium facit E acutissimum di sine ulla controuersia docili sim v, Aurelius Augustinus appellat: quique tam multa legit, ut aliquid ei scribere vacalle mirum iit: tam multa scripsit, quam multa quenq legere potuisse credamus, ne Lactata xij laus illa de homine vana esse credatur. Neminem enim hoc uno unquam doctiore nec apud Graecos quidem fuisse amrmat. Quare merito viventi statua posita est in bibbliotheca illa, quae prima de manubiis Romae publicata est ab Asinio Pollione Augi, si Caelaris imperio. V It S. Facile patior hanc illius suisse villam, quandoquidem talis suit, qualem optare mortales vix possunt. PLA. uantum vero laudis huic.tribuat M. Tullius in philosophia sua, audi quaeso:Sunt, inquam, i ita Varro: nam nos in nostra urbe peregrinantes errantesque tanquam hospites tui libri quasi doluit deduxerunt, ut possemus aliquando,qui & ubi ellemus,agnoscere.Tu aetatem patriae, tu deseriptiones temporum, tu sacrorum iura,tu sacercio tum, tu domesticam, Iu bcaica: disciplinam, tu sedem locorum, legionum, tuo inritum diuinarum humanarunt quereTum nomina, genera, os scia,causas aperuisti. Plurimum quidem poetis nostris omnia
Moque latinis Δ. literis luminis& verbis attulisti: atq; ipse varium a elegans omni iere numero poeina secisti,philosophiamq; multis locis inchoasti ad implendum satis, adcdocendum parum. Idem quoq; Cicero dum Cassinatem hominis sancti sit mi atq; in
tegerrimi propha natum a M. Antonio commemorat, ita eu laudat, ut maiore praeco .mio laudari nemo pos i t: Quam multos, inqt, dies in ea villa ab hora tertia bibebatur, audebatur, vomebatur.O tecta ipsa misera, quam a dispari domino, quanquam quomodo iste dominus ' sed tamen quam a disipari tenebantur. Studiorum enim suorum N.Varro voluit illud esse, non libidinu diuersorium. Quae in illa villa antε dicebantur quae cogitabantur quae literis mandabatur iura popliti Ro. monumenta maiorii, omnis sapientiae ratio omnisq; doctrina. V R S. Quid causae suit cur M. Antonius in Varronis sortunas tantopere saeuiret PLA. Fecere id studia patrum . bello enim Pir rico cum Pompeio egregi E militauit, bello item ciuili eundem secutus est ducem, unde in fortunas nominis debacchatus est M. Antonius, aduersante etiam Caesare & sae pius eum admonente, utvni Varroni propter virtutem parceret . Verum c a Postre mo ut bonus ciuis & rei p. amantissimus, triumuiratum improbaret, proscriptione no latus in M. Caleni amici optimi villam confugiens, ad poenas persaepe a M. Antonio quaesitus est. VRS. Doleo ego vehementer M. Varronis calamitatim, sed quando ita accidit, illam Varronis villam in Cassinate, quam hanc quae nunc nostra est, malo inquinauerit M. Antonius ebriorum vocibus, scortis undiq; accitis, pueris meritoriis,ci quovis genere flagitii.Non deerant sita monstra ut video illis temporibus, neque homines nobilitas generis a facinoribus retrahebat. PLA. Imo vero nescio quo
fato plerique istorum, quos nobiles vulgus appellat, in omnem turpitudinem prolapsi
447쪽
sunt. Quem enim saeuitia anteponis Syllae ex gente Cornelial que libidine P. Clonis ex gente Claudia quem seditione & libidine dominandi Catilinae ex gete Sergialsus
re dc alia monstra, quae maioribus suis tale immisere notam, ut non inde nobilitatem deduxisse,sed eo potius transtulisse turpitudinem videantur. VRS. Non est igitur ut video illa vera nobilitas, quam Aristoteles in libro de re p. probat. Dicit enim eosdem sibi videri nobiles, quorum maiores virtute & diuitiis aliquando floruerui. P L A. NOest certE.Nam vera nobilitas non aliunde quam ex ipsa virtute oritur, ne partem ali quam in opibus & facultatibus colloces.VI . s. Cuperem ex re audire unde vera nobilitas oriatur, si vacat & placet Locus enim iste te admonet,& ad dicendum inuitat. Nihil hic strepitus, nihil tumulti . Susurrus iste praeterlabentis Anienis, alni solia ventis circumacta hoc ut sicias, te inuitant: si aestu premeris, pulchrξ in herba recumbes, ac pedes recenti unda continuo refrigerabis. PL A. Quod velle te video, mihi facere nec ense est,& quidem breuiter, si consequi potuero. Nam pluribus verbis id agere necessienon estis' tertim hoc anni tempore, quo aestu ac siti continuo premimur. Sed priusqdicere i ncipiam,ex te audire cupio, quid de nobilitate ab aliis acceperis, & ne oratione continua hoc tibi faciendum existimes, ego te,ubi opus erit,interpellabo: quod tibi quoq; cum ego contra exordiar, facere si voles, licebit. URS. Placet hoc quidem, ne quicquam intactum praetermittamus,quod etiam Dialogi ratio expetit .Putaui ego semper illam esse veram nobilitatem, quam quis ex illustri maiorum liuoru origine traxisset, quasi haereditarium munus ab illis accipiens. Ab illis, inqui, qui summos honores maximosq; magistratus in suis ciuitatibus disciplina, moribus, virtute adepti suerant. qui tum enim generatio ad nobilitatem facit quod etiam in quibusdam animalibus cernimus, utpote in equis,canibus, bubus. Haec enim bruta empturi, gregis nobilitatem prius sciscitamur&insipicimus: quanqua in homine longe alia ratio insit. Napraeter ingenia quae penὰ eadem ex parentibus ducimus, ex educatione & domestica consuetubine, ex dictis saetisve ad gloriam capessendam vehementer incitamur, quod est maximum nobilitatis specimen. Quid enim praeter gloriam parentii ad geni v quEdam domesticum Camillos, Fabios, Aemilios,Catones,Scipiones ad bene de re p. me redum exci tacui t collocari maiorum statuas in foro pro te piis veteres illi liomani voluere,titulis rerum gellaru in basi positis: quibus visis & perlectis, aemulatione gloriae excitata iuuentus nullum laborem, nullii periculti pro salute S dignitate patriae recusarent. Motient qui de holes simulacra, ut vides, mouent triti phi&monumenta maiorum: sed nihil est quod aeque excitet dormientcs etia, quam gloriae cupi ditas, quae a maioribus non sine causa transfertur in posteros.Vides profecto multis etiam exemplis parentcs bene institutos, nil aliud cogitare & moliri,u ut filios sui similes patriae relinquant, quorii opera cu domi tu soris parens illa comunis pro arbi trio suo utatur. Qua voluptate percipere credimus eos,qui vita excessere, si quis sensus se pest, ex liberorurebus sortiter ac constanter gestis Magnam certΘ,cu cernant in filiis no parua sui pa te relictam esse. Hinc ille in filios parentii amor, illa nutriendi cura, ille ardor coci tandi eos ad laude capessenda, ut ipsi quoq; tatae gloriae participes sint. Uicturos em se diu in silioru& nepotii vita arbitrantur, si eos bene institutos, &rebus, sep clare gestis in
pretio reliquerint. Expetebat hoc a filio M.Cato, hoc Cicero: ad hos em iure naereditario magnam parte gloriae suae Duenturam dicebant,ut eos a libidinibus, ad quas adolescentcs natura &aetatis vitio feruntur, ad virtute reuocaret, comemoratione laudum suarii. Ex genere igitur nobilitas duci videtur: na maiora nostroru egregia facta comemorauerimus, nil nobis merito negari posse arbitramur.Suffragata em multis apud Romanos in petitione magistratuum nobilitas est, cu illud diceretur, Date hoc parenti, date generi bene de rep. merito. Non enim alios nobiles vulgus appellat, quam quos praeclari parentes genuere. Senatorii si quidem ordinis eost omani appellabat, qui ex senatori bus nati erant. Praeterea vero ne vulgum me sequi tantummodo existimes,&ij qui literarii studiosi sunt, vivere nobiles generosis appellant, quod in his sit nobilitatis copia. Hoc etiam nomine in dialogis suis ps,pe utitur Plato, dum amicos ad laude cohortatur. O generose, inquit, sic est agendu, ex genere nobilitate animi e citans. Verii ne haec nobilitas manca videatur, quida adiiciunt facultates& opes: quibus &domesticus splendor coseruatur,& amicis, quoru frequentia nobilitas indiget& gratia, retinentur. Hinc clientes quasi patronii colentes appellauere antiqui. Hinc illa matutina salutatio, patroni in clientes sportula vel cogiario beneficetia: qua certe
448쪽
ηα ni a Lo Gus ti n5 possunt, qui fortunae bonis carent. Magna enim nobilitatis pus, benescetia est, qua in alios uti nequaqua potest, qui no habet unde domesticis satisfaciat. Eu igit queliberale volumus, fortunae bonis abundare oportet. Impossibile nanq; est ut Aristoteli placet praeclarii siquid ab eo fieri, cui desunt facultates. Totus em nobilitatis splendor solo pauptatis nomine plerumq; jnficit, quu saepenumero in eos liberalis esse nopossit, quorum frequentia in dignitate retinetur.Verum est certa quod Satyrus dicita
Haud facile emergunt, quorum Hirtutibus obsat
sanetusta domi ed Romae durior illis Conatus.
Quod enim doctissimi viri ob inopiam rerum spreti&abiecti vitam i sere tradux re, ut de Plauto & I .actan tio legimus: quorum alter, Hieronymo teste, ita pauper fuit, ut necessarijs plerunque indiguerit rebus, nedum deliciis: alter vero diis cultatem annonae& inopiam rei familiaris, ubi a studio vacabat, quod teporis supererat, molastrusatiles i n pistrino cibi gratia ducebat. Facultates itaq; expetendae sunt ad splend rem nobilitatis, ne a rebus gerendis inopia rerum omnium retrahamur. Potuisset ne populus Romanus orbem terrarum suo adiicere imperio, nisi pecunias belli neruos habuisset concionabundus in Philippum Demosthenes, pecuniis, inquit, ad tantam rem conficiendam opus est.Non habuissemus certe tot praeclaros viros in familia nostra, si maiores nostri hanc facultatem contempsissent. Potuisset ne exercitus suos con tra hostem alere Paulus Vrsinus ' Potuisset Petrus, iam Paulus, dum vel pro patria dimicant,vel aliorum ditionem mercede conductico stanter tutati sunt Fugauit ex umbe nostra Ladisia um regem Paulus. Fugauit Nicolaum Picenninum ad Aglare Petrus, iam Paulus, Florentinorum auspicius militans. At vero Iordanus Vrsnus ecclesiastiaci exercitus dux inclytus, pulsi vici praesecto, eius ditionem pontifici subiecit. Eranciscus item Egente Ursina miles egregius,Senensium ditionem constanti animo i tatus est. Non est habitus hoc in serior franciscus Vrsinus urbis praesectus, qui pulsis in Foroliuii Vngaris, rem Venetam bello pene oppressam restituit. Militauit Alphon-s regis auspiciis N opibus adiutus Vrsus Vrsinus tanta cum laude, ut addubitatu ple-
an runm sit, manu ne plus Sanimi magnitudine, quam cosilio valeret. Demu vero Ra mundus Raucio egente nostra dom ito& interfecto tyranno quodam, regnum CP
pri reginae iampridem pulsae restituit Tarentinus q; princeps ob res in bello egregi Egestas creari meruit. A nudo certE duce S inermi seri nil egregiu potest. Proinde hse nobilitatis adminicula vi contemnam,adduci nullo modo postum. Quid,rogo,continuit Paulum pontificem, quominus nobis Vrsinus, quibus inimicus ac prope hostis suit, bellum inferret ostrae prosecto opes. Quibus sui sulti stat res mei, hominem
minis tantummodo coegere aequas pacis conditiones non aspernari. Sumus, ut vides. in pretio ob vetustatem familiae, facultatesq; partim a maioribus nostris relictas, partim vero nostra industria& armis partas.Ab hac autem opinione nequaquam dissentire diuinus ille Plato, quem Cicero Homerum philosopliorum merito appellat.Nam cum veram nobilitatem quadrifariam diuisisset, primam illorum esse ait, qui bonis, iustis clarisq; parentibus sunt orti secundam eorum, quorum parentes principes CX-titere: tertiam cum maiores nostri fama ac rebus bello gestis in pretio fuere: quartam eorum, qui praeclara aliqua doctrina excellunt. In hac diuisone nil certὰ est, quod nos a nobilitate secludat. Nam si principum huius nostrae ciuitates vitam & mores inspicimus,li dignitatem familiae, si gloria, si ingenium, fatebere certὸ nos inter nobiles ceu sendos esse: neq; nos rei jcies, quod opes praestare aditum ad veram nobilitatem dixerim.Unde enim magni scus, unde liberalis de beneficus ille nobilis, quem volumus, in quempiam esse potest, si ei facultates desunt Nam cum magnifici proprium sit, aedes egregias, templa, porticus,oppida struere: cum ζ; item liberali tas circa dandas pecunias versetur, quomodo id ab eo se quem liberalem appellamus, si nihil habuerit quod donet, siq; ei potius aliorum benignitas expetenda suerit Meo itaq; iudicio eos nobiles appellandos censeo, quos & genus antiquit,&diuitiae bene partae a maioribusq; relictae commendant. Haec est sententia nostra, nisi quid ad haec dixeris. PLA. An tequam dicere incipiam quid hac de re sentiam, mutemus locum, si placet. Pellit hinc nos sol, ut vides ad vespera iam inclinans. In illo Anienis flexu optimὸ manebimus,
unde vides umbram suo specu elici. Traiiciendus est am nis, quod fieri hoc an n i tempore vado percommode potest. V RS. Traiiciamus, me sequere qui vadum noui.
449쪽
sed heus tu Digidus es Anio aestate etiam serui dat PLA. Ita est certe, ut diciς. Retiis nere in flumine pedes ob stipiditatem vix possum. Hanc ob rem existimo Anienix veteris aquam potui minus salubrem suisse propter Digiditatem: S quia semper adeo
rapax est, ut semper aliquid secum ex ripis trahat, quo etiam sereno coelo turbetur. I giditatem autem cotrahi arbitror ex montibus ut vides coelo vicinis & nivibus seni per opertis. In fluunt etiam hinc dextra, hinc sinistra Sublacum profici scentibus con tinui sontes, quorum aqua degustari ob frigiditatem vix potest: quo enim penitioribus ex locis de magis saxosis aqua egreditur, eo frigidior est, aestate praecipuὰ, qua frigidum & humidum propter contrarias qualitates ad tartara ut dicitur confugit. VI S. Ad quem igitur usum has aquas in urbem veteres introduxere tanta cum impensat PLA. Vt esset unde irrigationi hortorum, balneis,fullonibus, reliquisq; sc diς ministeriis satisfieret: concipiebatur autem supra Tibur extra portam Cartanam viginti millibus passuum. Verum posteri mutata sententia, ut aquam clariorem habe rent, omisso flumine, ex Subiacensi Neronis villa meliorem duxere. Huius autem aquaedi ictus caput pridem magna cum voluptate inspexi, dum videndae antiquitatis studiosus, Marsos&Pelignos inuis . URS. Ad specum iam venimus: sed dic quaeso ubi consederis, & crura & pedes siccaueris, unde duci existimes illos aquaeductus, qui mille passibus supra Tibur apparet, partim arcuato opere, partim est osso monte. PLA. Nimis vetustatem amas, ut video. VI S. Imo vero nihil est quod aeque mirer, de laudibus extollam. PLA. Recte sanE, Romanus cs, tuos magis quam alienos amast non sine causa, cum urbi Romae par nihil unquam fuerit,& nihil secundum. Ad formas illas redeo, quarum amplitudinem vetustas nodum exedit. Altera autem duci aquam Martiam ad urbem Valeria via existimo testera vero Claudiam, sumptam ex sontibus duobus amplissimis, eadem via scaturientibus in Subiacensi. Sed quae fuerit Martiaci quae Claudia, haud satis constat, consumptis praesertim inscriptionibus, euersisque, tantarum rerum monumentis. Inspexi cgo nuper ex Subiacensis rediens amoenis de
xtra ac sinistra, qua duci aquas vides ana,& nil quo certior hac de re fierem vidi. Ex hac autem diligentia hoc consecutus sum, ut repente in summum moerorem inciderim, cum passim cernerem egregia illa opera diuem & neglecta iacere . URS. Unde
quaeso Martiam & Claudiam aquam appellas ' P L A Ab his qui aquas duxere publico ac priuato sumptu, ut Appiam & Iuliam dicimus: viarum quoque stratarum eadem ratio est, quibus ex rebus pleraeque familiae magnum consecutae sunt nomen. VI S. Tandem vero, ut video, paulatim fatebere, nobilitatem ex vetustate generis & magnis facultatibus oriri. PLA. Nobilem igitur hac ratione C.Caligulam dices, qui Puteolanum sinum ponte iunxit: Nobilem Claudium, qui Fucinum magna impensa misit, qui portum Romanum extruxit: Nobilem Neronem,qui dum auream domum, dum thermas &theatra, dum portum Antiatum extruit, populi Romani vires contruuit: Nobilem item Herodem, qui Romanorum hac in re magnificentiam imitatus, portus,urbes, theatra, aquaeduetiis in Syria miro sumptu excitauit. Sed his mostris quae
fera unquam immanior suill Nil enim in se habuere, quare homines, non dico nobiles, dicerentur. VI S. Contrahe pedes, si placet, & dic tandem quos esse nobilescenseas. PLA. Nobilitas enim, ut Stoicis phicet, est splendor ' quidem non aliun - de veniens, quam ex ipsa virtute, qua bonum a malo,dignum ab indigno secludimus. Si animi nostri bonis artibus & disciplinis imbuti, seruare iustitiam, pietatem, conmstantiam, prudentiam rebus in omnibus didicerint, quonam pacto fieri potest, ut is nobilisce seatur, qui sine doctrina& eruditione, in temperantiae se, iniustitiae, impietati& nequitiae addixeriti Imo vero hunc non modo ignobilem, Verum etiam scurram de nebulonem improbum appellabimus. Idem quoq; sentire Q.Cicero videtur: scribens enim ad M. fratrem de petitione consulatus, clim Antonii&Catilinae mentio habeareturi Nequaquam sunt, inquit, ii tam genere insignes, quSm vitiis nobiles. Nobilita tis enim proprium est recta sequi, geudere ossicio, cupiditatibus imperare, auaritiam coercere. Hoc qui facit, etiamsi ex infima torte hominum natus fuerit, is merito suci nobilis haberi & dici potest.Neque est cur parentem rerum omnium naturam ut quia dam improbi faciunt) reprehendamus, quod hos nobiles, illos vero ignobiles faciat.
Aequale siquidem omnibus temperamentum praestat, non genus, non potentiam, non opes insipiciens.Eadem enim 'quἰ, ad animum pertinet, nascendi ratio in priuatorum hominum filiis est, quae in principum ac regum natis, licet ij in purpura di magnis
450쪽
DIALocus domibus, illi in centonibus&casulis plerunq; nascantur. Virtutes certὸ& vitia seci ut, t alter altero nobilior sit Seneca ex Stoicorum lecta philosophus insignis, ad Lucillium scribens: No suit, inquit,Socrates patritius, non eques Romanus, quem tamen philosophia no accepit,sed nobilem reddidit. Hunc ite quo nemo unquam mortaliudoctior aut sapientior Apollinis oraculo iudicatus est, mater, obstetrix di pater mare morarius in lucem edidit,ut esset qui sua doctrina multos ad nobilitatem traduceret. Servius quoque Tullus i n seruitute natus atq; educatus,regnum sua virtute adeptus,&de holhi Ous tertium egit triumphum:& urbem Romam ita auxit, ut nil ei ad summam nobilitatem de suisse videatur. Idem dici de Tullo Hollitio potest, qui humili tugurio natus,pastor primo, deinde Romanorum rex merito creatus est. Fuere ii quidem nobiles Vrsine, si verum intueri volumus non illi qui ob maiorum virtutem & merita nobilitatem in desidia collocarunt. Nihil enim agere, in purpura non sine crapula& ebrietate vivere, sericatas S coccinatas habere velles, aurea calcaria, gemmatos digitos, unguenta sapere, ins unam a nobilitate ponunt. Quae omnia ita certe generosi tali contraria sunt, vi virtuti vitium,& solertiae ignauia.Vide quaeso quantum a caete ris differam Soleo ego ac merito pro tedio illos irridere, qui aut equestrem ordinem, aut insignia alicuius doctrinae vel precario vel ambitione S largitione sibi emunt, ut ignauiae suet argumenta circunferre impune possint. Concedatur id bene meritis, ut o lim apud Romanos seri consueuerat. L quites enim propter rem in bello egregi E se stam,annulo, fibula & armilla aurea donabantur, virtutes, non ignauiae, pignore. Concedatur &nostris temporibus, ut ij qui in gymnasijs publicis aliqua docirma excellu
autum in baltheis & calcaribus circunserant, quo Scaeteris differre videantur. Si quis autem praeterea est, qui alia ratione nobilitatem sibi vendicet, sciat is lὸ alienam, non suam,personam gerere. Iactare item maiorum res gestas, atria imaginibus distincta, porticus signis ac tabulis ornatas, superbas aedes, plus certe admirationis in se habet quam nobilitatis.Neq; haec nobis adiumento esse post unt,si illorum virtutem omittamus, quorum imagines verborum magnis centia collaudamus. Imo vero si recte intueri volumus, illa virtus huic ignauiae dedecori ac turpitudini est. Talem autem nobilitatem irridens Diogenes ille Cynicus, qui omnia contemnebar, malitiae dixit & igna uiae velamen esse. M certe Catonem pri icum illum, quem merito Censorium vocam non genus, non diuitiae, Tusculi enim natus est obscuro genere tenui censu sed prinstantes eximiaeq; virtutes posteris commendarunt. Idem quoq; de C. Mario dici po- teli, qui mihi unus omnium praestantissimus visus suisset, ni ad extremum veram gloriam libidine dominandi cum saeuitia commutasset. Necesse est autem ut aut nusquam nobilitas sit,aut illi vere nobiles sint, qui ingenio, doctrina, industria, magnitudine animi, sortitudine, prudentia in omni vita excellunt. Oriri autem nobilitatem ex vi
ture, hac ratione coprehendi facili mὸ potest quod ij qui ex claris maioribus orti ob vitia degenerariit, in gloris & degeneres sunt habiti: ut superioris Asricani filius,qui bello Asiatico ab Antiocho turpiter captus,vitam precario praeter Romanum morem ab hoste impetrauit: de quo paulo post L. Scipio patruus egregium illum ducturus erat triumphum. Filius autem intabit Allobrogi , .patre degenerans , adeo libidinosedi intemperanter vixit, ut ex haeredatum eum a Q . Pompeio praetore, nemo aegre tulerit. Parentis enim amplitudo & turpitudini fili j nil prosuit. Nolle Q. Hortentii or toris clari sis imi nepotem in tantum dedecus prolapsum: qui dum popinas S lupanaria circuit, domesticum splendorem prope extinxit. Quis est autem rerum humanaruadeo imperitus, qui hos censeat nobiles appellandos Quorum vita quo turpior fuit, eo citrus siuorum nobilitatem extinxit.Solent ij quidem maiorum suorum res gestas commemorare: sed verum est quod ait Naso poeta,
Et genus cir proauos, et quae non fecimus thsi, Vix ea n ba puto.
sunt quidem nostra, ne mentiar, scos imitati suerimus: sinsecus, non magis nostra sunt, quam illorum qui Sienen habitant.Imo vero si quis sensus apud vita sun eicis superest, siue quid apud nos agatur sentiunt, dolent & quidem vehementer, talem de se prolem reliquisse, quae adeo culpabilior videtur, quo plures habuit maiores, quorum virtutem&res gestas imitaretur. Quod si mortuis quibusdam redire in vitam liceret, ea profecto censura in stios degeneres uterentur, qua Brutus ille primus libertatis vindex, qui conscios coniurationis filios, virgis caedi ac securi percuti iussit. Eande quoq;