장음표시 사용
271쪽
In lib. IIII. physi. AtthiCap. IT:
. At vero cubus tantum habet magnitudinem . Possct quis dicere, quod cubus est eor
pus lisneum,aut finesi, aut alterius . materiar,iccum aqua cedit illi. Hoeoijcit, nam aqua cedit ob quantitum, ita,ut si qualitates oe, ab illo separaten,
rii Sc relinqueretur matheniaticii. tantam magnitudinem occuparet, sicile modo, cum aqua propter molem,&quantitatem illi cedat. Quod si tunc in tuu in
, acuo constitueretur, re vera iaci disierret
ab ipsis. Quod est dicere, si partem v sui sumemus talis figulae, non disserret ab ipsis cubo sie simpto , eum igitare hoc
Penetretur cum corpore,nec vacuu pene
.erabitur. Vide quomodo mathematicus locus d beretur,si existeret, de quo dixi vius in hoc lib. I.quaest.
Dkrimum tertium argumentum tacit, quod sit buliter probat, non oportere constituere aliquas di mensiones praeter ipsa corpora , siue illaesa: aliquando a corporibus sis aratae, si ue non e S argumentum est huiusmodi si ςubus esset leparatus a materia sensibi ii,& alicubi poneretur, non opoiteret pro tali coipore dimensiones , S interuallum constituere, cum eiusdem rationis sit tale interuallum, de vacuum cum ipse cubo; viso nec oportet ponere modo aliud spatium & vacuum, etiam si qualitates se miles habeat; nam quantitas de s: impas 4bilis est, i. nullam dicit qualitatem bilem ex natura sua, quamuli eis sit.
yonere praeter ipsas qua tuates corporu sen-sbilium alia dimensi noilli. l . di distinctas, inqui 3 recipia
Ampeius oportet manifestum tesse. Tex. LXXVi II.
lHIe torus aped nullum Graecum iam atri
uenitur,& a quibusdam pipermit. litur, tamen a DI ho. Albesto re Autri caeteris l. Latinu exponitur . & est conueniens praecedentibuς, ut sit ultimum sumentum. si tale vacuum, & .atilam esset,aliquo sensu distinguereturi nullo timen sentu id distinguinu non ergo est. Quia autem posset dici quod propter si militudinem cum sipati ,& quantitate corporum sensibilium no apparet distinctu i Hoc reiicit: nam etiam si linus enses non
disternat, alici distemi posti , ut si pistri
essent serres,ti extulei eiusdem colori, Ut is aqua,& visis discernere non posset,iactus 'tamen disssinguere: Hoe autem non fit in illo spatio:& si in vera esset, scii su perciperetur,quantitas enim misibilis est . . ei: laet
Vaestio haee,cum tam suse ab Arist.sit disputata,l sit vacuit breuiter est eximanda propter aliquot tantum argumenta, quae fieri solent. Nam uidetur esse 'acuum. Primo, cum mundus sinitus siς, videtur extra cetium distam iam esse praesertim secundum nos qui tenemus, posse Deum alios extra hue mundum producere, est ergo illa distantia absque ullo corpore; unde oportet u
Secundo, si solles stimantur undi e complicari, & orificium follium impii geretur uasi optime occlusi, undique, at nopossit ingi edi aer, Sc latera sinium eleua rentura tunc vel intra Glles oportebit est. vacuum, quia non esset,unde aer ingrederetur, uel si aer uasis intraret in solles, portiuit uas relinqui uacuum, quia no esset, qua aer in vas ingrederetiar . Praeterea tertio. Sumatur va, sortissimum plenum aqua calida, ct sit optime conclusum, tunc applicetur sti di sima, vel coli lab tur a tua,vel non .si non, uia
civit insurdum cum agens narurale se
272쪽
inionemfaciat necessario . Sise,runca qua namqrem Occupabit locum. propter eonsiderat oneu ,α manebit reliqua parsuasis uacua.
Quarto, sumantur duo lapides plani,& unus sit alteri tu positus;tunc ex aequo superior et tes, in aetnόn possit in totum illud spatium, quo lapis occupat avare i ci oui dabitur,per aliquod tempus M. imi . . Multa. t xlia argy-menta huiusmo)L Rei pondetur, tamen notando primo, quod vacuum diffliciter sumitur. Vno modo pio dimensiqne illa: parata a cor Pore,in ciua actu nullum .ii; ςorpus hero modo, pro spatio cum priuatione euiusque tam accidentili, quam substantiae
quale esse' si Deus Miserret aetem,& teli qua quaerunt inter coelum,&terram, his extremis relictis. .E quamuis utrumque uacuum sit de potentia abibluta Dei, tamen loquendo physice. sit prima conclusio, quod vacuum il- iud pro dimensione, nec est, nec esse potest, quia cui diximus in non est concessuit,
naturali potentiae, ut iit acciden cne stibiecto cui inhaereat: & ulterius, eum hoc' ortebit penetrationem corporum, a
Sit sectanda conclusio, quod vacuum etiam corpore pii vatum d est, spatium, quo nul una habeat corpus,non est, necesse potest, per arat alem experientiam , sed omnia spatia necessatio occupata sunt
Hoc quippe multis expetiei ijs conuiti
itur, quibus expetimur res naturato contra motus proprios stiri,ne detur vacuit.
Grauia enim ascendunt, εἰ sistunt super aerem, ur apparet de aqua in fistulis abcepto aerea: de aqua pendete in clepsydra, ct in aliis multis. ex quibus est argumen-xum validum i vacuum esset,luc maxime
set, cum res naturalis coguntur contra siros motus naturales tendere: sed tune noest, ut expetientia monstriinergo nunqua.
ne videndi sccncursum aeris sol tissima in bombardis, ne detur vacuum, di inscritio pondera leuati minimo instrumento
eadem causa. Dices , quare vacuum semper natum abominatur, ita ut nec minimo tempore
sir perfluum: at in natura nihil est super filium, nihil otiosium. Sed isti ratio non videtur conuincere: nam si illud tale va
cuuoi nullo tempore t et seueraret, utique non ellet concedendum: cum autem sit tepore breui stino,ae .stati iii natu a succur. rat, non videtur propter hoc magnum inconuenien
, secundum Alii mei ratio est clara, quia non est inter u llum liquod,nisi ipsum corpus, quod eli inter latera contin56s: unde non possunt illa manere diiuntia, nisi sit corpus aliquod inter illa. At cum esse possit per diuinain potentiam inle interuallum,non solum perdisemis olim aliquas reales, sed etiam per priuationem,quamuis modo occupatum sit. tenemur dare aliam aliquam rationen . Existuno esse dicendum,concti ationem corporum omnium inter se elle maxima iraturae dispositionem, ita ut sicut continua p rs alteram sibi continuam suo m tu trahit, ita contiguum thahit sibi contiguum,cum aliud coetus succedere non potest . Atque haee corporum contiguitas est secundum naturam uniuersi, S a virtute causarum uniuersalium dependes, in interiora baee dei ivata , ut inde vii tu eorum per haec media gubernetur, fiato ille utitutis contactus caus avni si seriorum per media corpora, nam ii uacuum esset inter medium, inteiciperetur illa ui eius in ipsi, uacuo contactos virtualis causatum superiorum . Nec ego aliam P0:- sum inuenire rationcm. Ex quo si,quod illi motus,& essectus, qui ad uitandum uacuum cneniunt, non sunt censendi uiolenti, ut quod grauia a icendam,leuia descendant,& similia. Hse enim, quamuis uideantur non esse secundum appetitum palliculatem ipsa um rerum, sunt seci dum ordinationcm orbis uniuersi & magis est naturale id, quod ratione totius , quam quod latione patris
A d argumentum primum respondetur quod etiam si sit extra cretum ida imaginatiua distantia,n5 tamen dicitur vacuit, quia naturaliter nullum corpus ibi potest esse,vetum a Theologis vocatur inane. Ad secundum dicenduntiquod ii Iocati su non eleuaretur latera Lilium: luod s. multaadhibetetui uis, rumperetur abruillabi
273쪽
Uo,quod si trumpi no possient,non potant separari. .
Ad tertium admitto quod aqua instigidaretur, & eongelaretur: hoc tamen non potest elle sine vaporum lubtiliorum exhalatione, qui repletem locum relictum ab aqua
Ad. Ad aliud respondeo, quod in illo rasuvnus lapis traheret alium, quod ii parum oblique eleuaretur unus, ut posset aer sibintrare,tune non esset dissicultas. Aliaui dicunt ex Arist. .de ani.tex. 13. quod duo eorpora dura non miliant per lacte eoniungi, quin mediet aer, vel aqua:: S ita multi creduncised parum hoc res dire ad propositum millimo tanten eum Philop. ibidem, quod si pei secte plana essent,c iungi possenncommuniter tamen nosunt pei lacte plana, Mideo i Ilud asserit Aristotel.
Postquam uacuum separatum nulla
esse probauit, quoi undam argumentu proponit,qui vacuum probar, eo quia rarum,Sc densum sint. Dicebant. n. si uacuum non esse non contingeret condensari quicquam, quia aliter no sit delatio, quam per uacuum: at impossibile est non esse condensitionem, nam sequeretur unum ex his inconuenientibus. Aut quod no esset motus localis. Quomodo enim corpus transiret per corpus, nisi esset densatio aliqua Aut si motu est sine densatione, mundus fluctitabit, hoe est,eorpus mobile mouebit unam partem spatii in locum ulteriorem,& illa aliam,& illa aliam iterum, donec totus mundus moueatur, & egrediatur sicis limites: & item per quietem regrediatur, sicut mare fluctuat undarum
Quod si hoc non est,so ueretur aliud inconueniens, quod si modo aliquod corpus crescit . ut cum ex aqu i fit aer, alibi opu, sit.nt aliud opia, decre cat, puta, tantum aeri, sata qua, ne totus mundus stuctuet. Q od si ista non contingere possint, oportet dare vacuum intra corpora, ratione cuius condeo sentur , & ita dic
bis xii thus Philoc non enim e gensiationem alite quaim per vacuum fieri putabat . 1
Si igitur rarum dicunt. x. LXXX.
IM gnat modo hane sententiam, qua
vacuum istra eorpus ipsum ponit,&distinauit,dicens; Aut isti ponunt multa vacua leparata, aut vacuum non separ bile.si separata: iam impugnatum est uonem vacuum separatum. Si vero non sep rabile,minus maledicunt. Quid autem per haee duo vacua intellitat.Sin p. exponit ieens,od per vaeuum separariam iutalligit, quod intra corpus sit aliquod unum vacuum eontinua in m Dum,ratione euius densatio fiat; per v euum vero n6 separatum intelligit,quod sine multae particulae vacui dispersae per totum corpus;& riine est sensus.Cum dicite vacuum esse propter rarum, vel ponunt unum vacuum in uno corpore,vel multas particulas vacui. Hse expolitio non mihi placet, quia si hoc estra vacuum non separatum, cur dicit Arisaeli esse minus impossibile, eum utrumque aeque sit impossibile S.Ih.aliter exponit,per uicuum haratum intelligit vacuum sine ullo corpore; per non separatum , vacuum coniunctiam eum corpore,& hoe merito diritur min impossibile, sed vult vitellus s.Tho quod rationes,quae postea riuuntur. sint contra vacuum non separatum,quae tamen revera non uidentur correspondere. Quare conuenio quidem eum s.Th. in declaratione utriusq; vacui .sed dicendunt ulterius quod inconueniretia, quae postea insere Arist. Gnteontra primum vacuum separatum, nam ad condensationem non
videtur sufficere vacuum separatum,ob id Arist ipsi, ni dimittit. Dicit ergo Arist. quod ad rarum ponebant isti uel multa uacua separata, id est, inter corpora multos poros inanes, uel ponebant non separata uacua, id eis, poros refertos aliquo corpore, quod mimis est impossibile dicit iam proiatum esse, non esse vacuum separatum,cum probatu fuit non ede locum habenae spatium aliquod
274쪽
ri se dininctum a loratu nisi solam si perficiem continouem.
si uero non separabile. Tex. LXXXI.
Hoc est altenim membrum diuisi
nis quam textu praecedeti opesiimus, Sc statim ponit inconueni Euaquatuor, quae sequunrur ex eo,τ in raro Vacuum ponunt, nec alites rarum esse posse,quam per vacua illa suarata , & inania
Primum , quod vacuum non esset, nisi propter motum sessiam tantum: qui cum ratum sit leue,& hoc sursum mouetur, uacuum non erit causa motus omnis localis, nisi tantum sursum. Secundum, quod vatilum no esset eausa motus tanqui id, in quo mobile existit sed liquam id,quod fert mobile, sicut aer inclusus in utrem seri id, quod ei coniun-
tur, ita uacuum seri mobile. Hoc autem modo uacuum non potest esse causa motus : nam nullo modo potest serie ipsum corpus, cum nullus si locus uacui,nec uacuum serat, nisi ad uacuum, & tunc non
feriet, m si illud ipsiam etiam uacuum, nec iniusque si discrimen.
CVm vacuu esse nepauerit, dicit, linconuenientia tria illata videntur sequi: nisi enim sit densitas, aut motrus no erit, aut uniuersu si amabit,aut set illa aequalis mutatio corporum . Posset quis dicere,condensationem essesne vacuo per expulsionem corporis subtilis inclus intra eorpus densandum, ut dictum est Hoe reiicit, dicito. non siissicere. Nam illud corpus expulsum sibi proximum mouebit,& hoe aliud,donec totus orbis fluctuet. Dicet quis, potest este motus absq; Bu. x. Obus.ctuatione nempe s circulariter moueaturres, quia tune nO n mu at loca. Hoc etiam Sotaii excludit, quia non semper res circulariter mouentur,sed aliquando sursum, aliquando deorsim. Aduertendum autem, quod Aristotiprobat rationes has, & inconuenientia , quae sequuntur, nisi densatio sit,& tarefactio,
tamen non probat opus esse vacuo ad condensationem,& rarectioirem .
Nos autem dicimus ex suppositi. Tex. LXXXIII L
Amplius autem quomodo in graui. Tex. LXXXII.
3 I 'vitium ponit inconueniens. Nam
grauis nulla erit causa,qua friaturi densem enim is,nec uacuum intra se habet. . Quarvam inconueniens. Si uacuum est causa motus, quo magis aliquid laetit ua cuum , velocius seretur, uacuum ergo ip- sim uelocissime seretur ι at uacuum im possibile est moueri, di ira non poterit c5 parari uelocitas ipsius, quia esset in non
tempore, sicut nee per uacuu motus fieri potest,ut dictum est. Non enim comparantur motus vacui, 3c per uacuum cum morti pleni, & per plenum : ita oportebit in non tempore motus eo locales: quod impossibile est. SV m sentctia de rarefactione exponit,
quae breuiter primo in hoc consistit, E. T raritas,& densitas sunt duet contrariae qualitates, eductae de potentia ma teriae, sicut S aliae . Cum autem aliquideondensatur, aut rarefit, proprie non est, quia expellatur aliquid, aut ingrediatur aliquid, vel quod partes coniungantur inter se , vel separentur ratione vacui, sed . quia educitur de potentia materiae talis qualitas, ritas, aut densitas, ita ut subi Oum mutetur, scut cum si calidum , aut modum. Antiqui enim nullam partem rei in ra resactione, uel densatione mutari dicebat, sed solum masis appropinquari, aut remoueri inter se. Aristi vero no sic sed cum rarest, aut conden sinar aliquid totu mu- uir, α partes mutitione accidentali r
275쪽
In lib. IIII. Phys Arist Cap. IX.
espiratilo qu ilitatem eductam de potentianiateriae;quod apparet, 'uia in raroque libet parieti rara, quod li raratu solum esset per partium sepalationem inter se, partes utique manerent densae , cpiod salsu in est,ut apparet in his,quaerana sunt,st maxime in elementis . Iloc autem potienus in is declarabitur. . . . Lueram perpende; repetit enim primo ex his,quae dicta sunt in lib. t. Physiciquatuor propoliuoi es de materia - . Prima ei LVna est materia contrariora,
laesi, id quod recipit unum contrarium , ct alterum recipere poteli Et notandum, quod hi vel de ipsa materia, vel de si biectio intelligi ista possunt; nam rimateria se habet ad sormas ipsas substantiales, irai sub: ectum ad accidentia . . . Secunda propositio est . Cum aliquia a. iiii si non ex uinito fit, sed ex potentia in se
in educitur; ut aer fit ex eo, quod erat potentia aer,& actit calidum ex eo , quod ei at potentia calidum . et Teni a. Materia non est absq. vllo contrariolum id est abs iue ulla forma, siue hac. sue illa, tamcn ratione, di natura di . Lincta est, de leparata a qualibet forma. Quarta. Vna numero est materia eo ' trariolum, id est,idem prorsius,quod anae erat album, modo est nigrum,nec est aliali lanii Lot cum ex aqua si aer : eadem prorsus materia , quae erat aqua, acta est aer, nec quicquam illius deperditum,aut de nouo acquilitum. H. ecquatuor principia supp*nit ad declaradam rate factionem ,& con ensitionem,quet cuilibet Physico debent esse iam nota .
Est autem & corporis materia ,& magni.
paruum,est denari: ex paruo magnum .
N otandum etiam,quod rarefactionem Geoni uiaxit cum mutatione aeris ex aqua, de densarionem cum mutatione a litae ex
aere,ut intellipas, sicut in illis mutationibus quo ad substantiam manere semper eandem materiam, nee deperdi,nee de nouo adiungi, sed solum esse per educti εde potentia in actum, ita esse in mutatio-itibus quoad magnitudinem,Sc paruitaia,qup condensatio, & rarefato tanti nihil etiam in his de nouo stibi iurat, nee rei edit sed solum ex potentia in actum si eda ctio,& ita fit in aliis densationibus,3c ra- irrefactionibus, quae sint absque generatione substantiae iis M. I.
Applicu principia. Cu ergo materia
sitffidem contrari Diu,& magnum,ia paruum corpus contraria,& diuersa sint, eadem erit ut: iusque materia ,& sibie im. sicut igitur cum ex aqua fieaer, eadem prortus manet materia Sc id quod in ea ei at in potentia, actu fit, ita&cum ex panio m. gnum, & ex magno paruum sit, emper est eadem uiateria in potentiai viris que . . Et notandum , quoa eximiano: ver
V Titur duplici exemplo Asist. ad id Exempti
explicandum. Altera est de calido,&masi calido. u. n.aliquid expor Ari yse tentia calido st ealidum,nil ab extrinseco aduenit,sed id, quod erat potentia, idem iomnino sit actu . vlterius, eum ex minus calido fit magis calidum, idem quod calidum erat, fit magis calidum,ira eade materia,quae erat rara,st densa, & E contra, sui mutatione ex potentia in actum, εc noquia partes recipiant inter se aliquod v euum, vel eiiciant. Alterum ex eplum est. si sumamus partem circunferentiae circuli maioris , & sa- iamus ex ea circulum minorem, tunc id , quod anae erat euruum, fiet magis curuunon accepto alio curuo, sod totum , quod erat curuum , factum idem est magis evruum. Ita in magno,& paruo: raro, di dei si, idem .quod rarum ante erat,st deam ,& quυd erat densum, ratum, de no per va cui interpositio in partibus no mutatis ,
ut Philo philantinui volebant. Er nota exemplum de circulo, linea enim circuli se habet, quod non solum ipsa est cuiua ,& quaelibet ipsus par di similiter tota si magis curua in quaelibet ipsius pars. Me de raro, & deaso.
276쪽
Amplius sicut circuli . Tex. LXXXV.
Dem exemptu de circulo repetis adeo 'exemptu de circulo repetit adeo ii. ia m 1 hunc non esse Arist. t. mpia.
pure ac Proinde ab aliis interpreti prateriniuitur, legitur tamen a I hilop no,nce est omnino reiiciendus, cum a n. O. etiam ct aliis recipiatur. Dicit igitur quod linea curua dum magis citrua fit. non aliud fit magis euruum, nisi quod erat curiium,3c ignis est calidus, ct albus to
tus, & non silum ipse, sed & partes. Ita
Notidum,quod albedo. tribu tur igni, sicut alii colores elenarentis, non qvia proprii colores sint,sed similitudine quadam ut dicitur lib. de colaith, Subiungit duas
Proprietates rarorum corporum,puta, te uitatem, ac mollitie d forum vero grauitatem,& duritiem . Io soro autem , αolumbo has duas opposito se ha re modo docet: in plumbum est grauius, non tamen ita durum: serim autem durius, non tamen ita grave. Cuius ratio est,quia plumba est admodum terrestre,& id, qnod aqueum est,minus habet digestum, dc concoctum, ac ea causa minus re blutum , cum si motalius ,sed grauius est,sicut ii mus ante cococtionem, de carnes grauiores crudae sinat. rinum autem habet aqueum concoctum idcirco durius est, & minus graue, quia mata resolutum.
Ex dictis igitur manifestum est.
eludit, nee esse uacua separatum,
, ides sisne corpore mee simpliciterii. extra corpora, nee in rara, i. intra ipsi corpora,necesse uacuum in potentia, i si, cum corporibus coniunctum,licet di. s. inum raimne ab illis, ut exponit Philopo Nisi quis inquit utatur a quivoce, secabulo uacui pro cauia motus: iuncin. graue S liue dicet uacua, piae sunt causa. motu, lationis, durum autem, ac molle ssit causa alterationis cuiusdam, puta, passionis, vel impassioni unam molle cccit diuisoni durum resistit , ob id lut qualitates
dicunmr potentiae, uel impotentiae, ut dictum est in praedicamentis. dicati vacuum, qualiter explicatum nullum est,nisi quis vocabulo hoc aliqv d aliud. quod sit,ue it signi eare:& ob id conci die dictum esse quomodo si vacuum, is quomodo non sit.
Rud si credensetis, S rarefactio, γα quibus causis,et Omodo fiant. Ex quo mi abit, An sine vacio
tate praestabimus. Plenior siquidem tractatio de raresa -oione, & condensatione n6 est praestatis speculationis. Primum quid raresactis, quid condensa tio sint. ovido, quibus ex cautia prouenian Tetti quomodo san: Ex quibus facile constabit elle posse sine vacuo illo Anti
Cirta primu,aduertendum, τ condentio non aliud est,e motus etdam in desitata, sicut rarefactio motus in raritate: cu asit raritas,dc densitas qualitates qu dam sinu fit ut raresa ,& conde satio alterationes sint, nam alteratio motus est in qualita E. Rarum autem dicitur id,quod parum materiae stib multa continet quantitate , econtra densum, quod sit, parua quantitate multum continet materiae. Hoc autem apparet, cum ex stupa fit ignis; illa enim materia su pae, quae sit, parua erat quantitare, postea sib masna ignis quantitate est,ac raritatem recipit. Est autem aduertendum, duplicem esse rarefactionem , & condensationem , &propriam,& impropesam. Impropria est, quaest absque mutatione, &alteratione aliqua partium rei, sed fistum per approximationem, vel partia separatione; sicut sponria, cum elem est aqua,vel aere, condensata ὀλcuni uero plena est aere, uel a qua Greiacta est: talis autem densatio, &ra resectio non si absque corporis externi intermissione,vel expulsione, εἰ haec mixti inest frequenter: elementa enim sal
uin ia iis , acaci non habent hanc densa Ll tionem
277쪽
I. causa. Variae huius e se evertos . I
etisnem, vel raritatem. Antiqui itaq; non eosnos ant, nisi hane solum cum hoc discrimine, quod illi ponebant intra eorpora vaeuos potos: nos vero plenos sib- tiliore corpore, di sic diximus superius cunerem condensari.
Alia est condensatio, & rarefactio propria,& haec, non fit corporis alterius expulsione, vel receptione, sed mutatione ipsus subiecti ex potentia in actum: ut sicut quod erat calidum, fit frigidum,non quia ab intrinseco qui equam recipiat, quia materia, quae erat in potentia frigida, fit actu sit stida , ita sit rara, ct densa actu exeo,quod erat in potentia, ut dicitur paulo post. Haec igitur densitio vel rarefactio tribus ex causis prouenit. Prima est alteratio secundum calorem,& frigiditatem s calefactio enim rarefactionis est causa, si e- factio vero condensationis:non suod ipsi calefactio sit rarefactio,aut frigefactio c5- densitio . sunt enim alterationes diue sae: sed quod ex illis ista sequantur , ut ex causa sunt autε huilas primae causae aliquot experientiae. Primo, videmus igni appositas eallaneas,& oua, 5c glades magno impetu rumpi,& proiici, Quod no sonis uacum illa ventosa sint,ipsorum aer intus inclusas a calore rarest, ac rarefactus ines rem petit locum,quem extra quaerat. Pra terea experimur aquam Dipidam minorem partem ollae occupare, calefacta vero ollam excedere.
Similiter,uties,& pilae plenς aere, s parum igni apponantur, optime comprimutur, & accideti maxime resiliunt, quia aerrare sinus latera continentis sortiter occupat, ac extendit.
Similiter: si olla optime calefacta inimnus, postea vertatur, ita,utos deorshma-
quae superscie occludatur,ascendit aqua , quia aer illis inclusis, raresamis calore praecedenti, totam illam occupabat , p aea aquae frigiditate densatus minorem occupat 1 oculii, ac partem ollet deseris prorE os,quod proximum est aquae: hunc autem locum aqua ascendens occupat Sunt
etiam aliae passim experientiae, quibus A. iam calefactionem , & frigefactionem rarefactionis,&comitas ut is causan esserui itur . .
Altera eausa est miterari'. Cu' enim inferiora elementa ex superioribus sunt,
ut ex i gne aer: aere aqua,ex aqua terra, eondensatio est: cum vero E contra ex inferioribus saperiora, rarefactio est: dc satis est expetientia comperium. videmus enim Anium ex ligno procedentem , ct vaporem aquae malo maiorem locum oe
In hac generasone interuenit etia alteratio se adum calorem, & stigiditatem, sed quia talis alteratio est coniuncta cin. generatione substantiae, dicimus , & attribuimus senerationi causam rarefactionu&densitionis ad differentiam primi mo di, quo Gla alteratio sine generatione substantiae causa est rarefactionis , & dens tionis,& quia post generationem ex ut ipsius formae Glet magis vel minita densati
materia, ves rarefieri. Tettia causa est motus localis. Hic iam densitionem facit r ex nimia enim partium compressione si aliquando densatior & sie aer ex ventorum motu conrasatiar, quo cessante rarest. Hae igitur sit ut eausae, quibus condensitio, de ratesimo
proueniunt. At circa modu, quo sant,aduerte mentem Aristo.esse hanc, quae tibi tussiciet pro presenti Quod minio,& rarefactio sunt,quia sicut materia fit calida, vel frigida, non recepto aliquod extrinseco, sed quia erat potentia calida, & frigida : ita materia est in potentia, ad maiore vel minorem quantitatem,& cum maior fit, vel minor,proprie ex eo fit, qui aerat potetis. non quia ei aliquid intromit iri & inde est rara, c densa. Est autem considerandum, quod sicut
ex materia educitur calor, qui tamen non erat in ea actu, nisi tantum potentia r ita educitur maior quantitas,vel minor . titas, ubi non erat nisi potetia: ut enim de nouo calor in eadem materia,sta de nouo maior , vel minor quantitas producitur. Raritas autem, di densitas qualitates sit Madmodum cum quantitate eoniunctae ita, ut ipsam sequantur.
Vnde quantum reo existimo, simo ita est secundum Aristotelem non fit ratio secundum rari atem , vel densitatem, quin aliquid quantitatis deperdatur . vel acquiratur de nouo: loquax Del
278쪽
Qiem dae propria condens Votae, & ramsictione. Secumlum tamen Auermem , qui te net materiam semper habere conluctam pransitatem sibi , ut nunquam de nouo acquiratur vel deperdatur, nec tota,nec ulla quantitatis pari, diceriir, quini in in densatione, vel raresactione non depydi tur quicquam quantitatis, aut acquiritur,
sed aliter, & alii se habet: & pio hila
At nos, qui quantitatem no in sila materia, sed in composito constituimus,ac ipsim perdi, & acq uiri dicimus, non repu eamus inconueniens dicere, quod sicut in remissione caloris,& intesione aliquid calo is deperditur, vel recipi ni rivi probas, us pollea: ita in ista rarefactione, α
condensatione circa quantitatem. Imo cara generatione proueniunt, sicut cum ex aqua aer,vel econtra fit, probabiliter etiadicitur, Jd tunc tota quatitas mutatur, di noua acquisitur sub eade manente male a. enim corrupta, ut probabilis ait opinio , omnia ipsius accidentia corrumpuntur. de hoc tamE alibi latius dicemus. satis sit de quaestione hac. Alius etenim est eius proprius disputandi locus. Ex dici, liquet ad rate ionem vel non
sationem non eae necessarium vacuum ut
siqui Philosophi putabant,sed sine vacuo seri poliri
intendantur additisne partis gradualium. a u. XII.
m quaestio circa tex. 8 .mo uetur, ubi Aristoteles docet magis calidum fieri eκ minus calido non adueniente, calido,nouo Pro sensu autε quaestioni , aduerte, quod intensio non aliud est quam motus,quo una forma sit periectior in cadem parte subiccti: ut cum albedo, quae in inanu erat, sit persectior, ut sicundum eam manus magis,& magis dicatur alba.
Dixi autem , in eadem parte: na ali ea qualitas duplici ei potest austi LVno modo secundum quod plures partes si ibiecti informat, ut cum calor crescit, ct dilatatur per aliquod continuum successive calcfaci edo plures si biecti partes:& talis dicitur exterisio formae. Altero mo ldo augetur in eadem parte si biecti acqui arendo maior EM maiorem vim; vicum calor in manu exiliens fit maior,& maior, α tale augmentum incenso dicitura oppositum vero decieinentum remissio. Disserunt ei go intensio,& remissio sormae ab extensione,& diminutione eiusd& d p . haec eniim si untur secundum plures, vel pauciores partes quantitatis sibiecti, illa vero s-ndum perfectionem mai rem,vel minorem in eadem parte subiecti s potestque esse , ut simul cat i tensio, & ext in imo intensio, te dumininio.
Semper tamen obseruandum est, hos esse valde diuerses motus. In pra emi ai tem loquimur de intensione, & remissione.& petimus, An cum intenditur calor, nova aliqua edoris particula producatur si pix calorem p existentem: in remissione vero eorrumpatur: an non sic, sed seni per eadem qualitas sit absque acquiritione, vel deperditione alicuius partis qualitatis.
. In hae dissicultate sitne quatuor senten t .se D. O principale, prima est Uurtei, quam sequitur Duran. ι .sentent.distinctione deci ma septima, quaestione octaua. & Gosce-dus, ut recitat Sanctus Thomas. r. sentem
distinctione decimas tima, imastione secunda,attici secundo Dicunt isti in iniE ne calorem praecedentem coriumpi, di nouum generari,& produci; similiter de aliis qualitatibus , ut cum ex paruo calore ia 'm uor, S intensior, calor ille remisus eorrumpitur,& nouus intensior producitur: similiter in remissione corrumpitur intensior & producitur remissior. Huius sentetitiae praecipua ratio est. In RO M.A-
tenso, de remissio sint motus: ergo ex cotrario in contrarium tendunt tominum:
sed termini contrarii simul esse non possint: ergo calor,qiii erat remissus,& calor qui erat intenses, cum sint termini motus, simul non sum, sed unus corrumpitur
279쪽
In lib. I HI. Physii. Anst. Cap. IX.
Unx corrumpitur, altero succedente; ira in serniis, ac indiun quas est intensio, α remissio. Altera sententia est Aegyd. li. 1. . t .&Grmor. 1 . Sentent. dii linei. i r. vatillo. c. t. Hi in forma accidentali conlid rant duo. Alterum essentiam ipsius sorinq; alterum existentiam, puta, ipsam actua lem inhaerentiam in subiecto, re albedinisesentia est ipsius natura,& sibilanti ab haerentia vero in sibiecto ipsius est existEtia, ita in aliis qualitatibus. Dicunt ergo, quod intensio, & remissio non fit per additionem , vel ablationem aliquam in estistia qualitatis, & formae , sed eadem prorsus est qualitas intensa , Quae erat remissa absque acquisitione, vel
ceperditione: intentio autem,& remissio tantum fit seondiura existentiam, &inhaerentiam , haee enim suscipit magis α
Probant ex s. letha.t .ro. ubi dicitur quod essentiae sormarum consistunt in i diuisibili, ut una non sit maior,& minor ,
ut ternarius unus non est altero maior, aut
minor.Si igitur hoc ira est,non potest esse additio, o ablatio in essentia.
Praeterea, quia natura rei est hi certo grada naturae, non ergo si scipit imagis , Ic minus: haec enim incertitudinem faciunt. Tertia inuentia est Scoti l .Senti distin II. q. . quam sequinatur Nisminales, Paura qualitates intendi additione nouae ralitatis, ut calor intensior fit quia nouus calor producitur , sic cum calore praecedenti coniungitur, & vnitu in eadem subiecti parte. unde diu ria Bulleo, et Rurici dicit priorem qualitatem non manere. M. ver quod manet eum sequeti, & fit unus calor intensus:in remissione Veia perdis aliquid caloris,& residuum manet , donec fiat totius deperditio.
Haec sententia probatur primo. Ita se habet augmentum intelligibile, sicut sensbitet sed sensibile fit partium addicione ,
ergo intelligibile. Vocat augmentum scri-Gile, quoissi in extensione , ut cum aqua additur aquae,& cum calor extenditur per sibiem partes: constat aute hoc seri, productione nouarum partium . Vocat augmentum intelligibile, quod se in eadem rarte secundum intensionein.
Ei ai Maenium est,quod sicia tam
tenditur ealor nouus . dc noirus calor pt duciιur, in diuersis tamen subiecti part bus : ita etiam cum intenditur, produc tur inque nouus,ta nouus ealor in eadem tamen parte. 'Secundo. Motus realis te linam .h bet realem ad quem, distinctum a term no a quo: ergo calor, qui intensione ae uiritur,non eii idem calor,qui precessit,impari de nouo producta et ita erit in renis
Ter id non sit trans s de contradicto- fio in contradictorium sine acquistione 'alicuius realis, vel deperditione: sed cum tot intenditur, vel remittitur, subiecta ex no- intensis fit intentum, &ex non remisso remisitim: ergo in remi ilione,vel intensione noua qualitas acquiritur , vel deperditur. Quaria sententia est S. Tho. pruna s, 4eunti. q. i. artiti ad r. & secunda secuti. . l. s. quem s uuntur plerique viti docti in F Meth. Dicit, uod cum qualis Eumae. to remittitur, aut intendatur, nihil deno seni. ei suo ac iuuitur, nihil de nouo deperditur, rim. sed eadem omnino manet intensa, & t
missa: solii intenso consistit in hoe,quod magis est radicata in subiecto, remissio veto quod minus est radicata. Esse autem radicatam magis, vel minus, non est aliud, qua quod magis sit educta,vel minus , exserentia in actum. Vnde radicem bitensionis,vel remissio M.; quanis ponunt in indisserentia formae , secuim si dum quam magis, vel minus potest educi sed, inde potentia subiecti. rosionis, sunt enim aliquae mimae accidentales kidisseremes,ut non magis vω, quam alte si '- , Ortia sint subiecto, ut albedo indifferens est, ut niui, uel cigno,vel alacri inli:, α haec in
disientia accidens facit commune. ρον Sunt etiam aliquae indisseientes, ut a mus lecto abesse,uel adesse possint,l: haec in x dii serentia facit qualitates separabiles. λSunt tandem aliquae indissemito, ut
plus minusve persevi a subiectis patricia pari possint,& hse indimentia ipsa stat
insensibiles, remis ibiles. Haec autem indifferetia aliquando pro auenit ex diuersa natura sit bimorum : ut ealor ignis est intensior, aeris remissor , quia natura ignis talem petit calorem, ast tis uno talem.
280쪽
. Aliquatvlo prouenit ex diuera dis stione ei is dent subiecti, ut mel da in nime me magis comprimitur,sit albius, quia . . deperdit humidum , & magis disponit rad colorem. mptilare Haec ea sentetulia D. o.fideliter posita, in qua ditatur intentionem, vel remisar . sonem fieri per maiorem, vel minorem in subiecto ra dicationem . siue id sit propternitura subiecti. siue propter maiorem, lnainorem dis titionem. r. V o Probatur primo, Si intensio fieret addi v. TM- tione gradus ad graduin quaero, cum illi gradus unam satiam formam, Vel illud v .
num erit compositio te, vel continuatio ne,vel subiecto. Non compositione: quia in accidente non est compositio, iiii generis, & differentiae, aut a ius, Potcntiae, ruales non sit it illae,quae ex disrersis gra. ibus sunt, praesertim ea sint eiusdem rationis,& neuter se habeat, ut determinas, aut ri determinatum. Nec erunt una continuatione, cum illa graduum vitio no sit secundum quantitatis partes; intensio. n. in unica sit parte Nee erunt unum stabiecto,
via quae sic sunt unum, sinit distincta specie, ut albedo, & dulcedo in lacte. eum erio non possint unam formam sacere, none esit intensio. Secudo. I le gradus de nouo productus vel est eiusd in speciei, vel diuersae. N5 diuerta, nam duo gradus caloris non diiserant specie: s ergosent eius se speciei,disserunt numero:at duo accidentia numero
tintum differentia in eodem subiecto adaequale esse ruriueunt, eum numeralis acci
dentium distinctio a subiectis sit matuti ergo sic intensio fieri potest./ Tertio. Stat formam inditii sibilem maris, & minus suscipere tergo non fit peradditionem,uel ablationem. Antecedens probatur. Visio eis indivisibilis operatio, di intellectio,& stat has liuendi, ekremitti,dum obiectum mapis, vel minus chre heiulitur: non ighur illo modo intensio , di remissio fiunt. Hae suere de intensione opiniones . r. r. id. Pro huius quaestioni s determinatione .uli eat quorundam termino si explicatio est mater ο- xime aduenenda, quς apud Philosoplios
αι et . in hac materia Glent occurrere prysertim
apud calculatorem MysenTNmini autem
iam hic adus formet, pars graduciti non
gradus, latitudo Arine. G adus Brinae est illud minimum sormae quoad tutensionein, quod potest acta mad iper se minerem aliq)ro sabiecto: sicut uo formae.
camus minimum in extensione, quod per se poteli exiliere ab aliis partibus ieranatum ita vocamus in i me alioue, vel remissione gradam, rivo realidior non potest per se acta in subiecto esse. Pari vero gradus , sorauae est, quicqvid risormae quo id nonpo est ob eius icinistis. Πεnem actu per se est sicut in extensione quantitatis, sint panicolae ita in immae , ut non possint ea. per te, iiii 1 cum aliis cotinuae: ita in forma intuitu iuiit Moris particulae ita rei ni irae, non sint via a amper se: bc has vocamus partes gladaales .
unde in uno gradu sunt plii res gi ad uales partes , quia eii diuisibilis in in vitium in
E Vt f. Elius intelligas, Icbes imagina' mcd si in calore, vel in alia qualitate intensibili duas magnitudines. Altera est, s tandum i ii, ouaquam plures subiecti partes ini armat, ac . bete intentionis magnitudo dicitur, diei externa eli, a lubiecto proueniens. A lt ra est , sinundam quam in seipsa sortior est, vel debilior: maior, aut minor. Dicimus enim plus albedinis inesse lacti, quas charo: dc talis magnitudo dicitur intensionis , cuius narres quae actu possunt existere per se in habiecto: gradus dicum. tur quae vero non possiant per se exi stere, nisi eum aliis coniunctae, fluxi nexistentes dicuntur,oc in potentia , graduales vo
Non gradu sformae dicitur illud, quod in is cun eii forma, sed eli in potesta proxima, ' ut sera a. ita ut iit verum ineti di te, tue 'non et se formam, sed immediate poli illud erit forma: ut non gradus ealotis est , - 'quod sic est calori proximum,ut immediale post illud calar fit.
Latitudo autem forme est quantitas extensionis formae smul cum quantitate intensionis . Vis sit aliqua forma inal quo subiecto intensa,& extensa, tota illa irritus extensio cum incensione forniae la- . titudo dicitur. Et ne decipiam existimans solam in pnitudinem intensionis dici latitudinem ,
sed utranque simul, ε de latitudine bacst riserunt aliqui muta.