장음표시 사용
291쪽
Manifestum est autem quod etsi
tempus non sit. Tex. CV.τθαι δε
ρ ndra a Stendit d sedentia temporis a nsic, sicut motus a mobili.Inquit,si noesset nun e , non esset tempus, nec mira c, - tempus non esset. Iterumque
' comparat nune mobili, & ponit haec duo' ex una parte motum,& mobile , ex altera pane tempus, de nunc:& ostendit simul esse tempus cum nun quia modis,ac mobile smul sunt;numerus ego motus,tctra merus mobilis simul erunt. At rems est Mumerus motusmunc autem quidem noest numerus mobilis, quia non est nisi v- num mobile,eritrame unitas mobilis,quet pars est numeri: simul ergo erunt nunc ditempus,scut mobile de motus.
- Et continuum est tempus ipso nunc.
. Stendit modo unitatem thuus num ilia uia, puta; quia assimilatur punt osur continuanti linig partes, cob in id praesuppouit, tempus continuari ipsisH- ώης ne e unitatem ab eo habere. Prim. n. νησει Aposterius vesco medio nunc continirata
Vnde etiam in hoc assimilariar nsie nimbili . . Nam ab ipsis etiam sumitur motusi continuitas,& unitas, non ab ipso quidem se uno modo habente, sic enim non esseti motus, sed quies: sed ab ipsi, aliter, & ali- ter se Lbente,& caue prius, & posts
Cum igitur nunc retinet temporis partes,ut punctum lineae partes erit idem te , ratione diuosum,sicut & punctum, quod idem re est principium unius,& sinis alterius partis:est igitur unum
nunc in tempore,cue tempus consideretur in M. . ratione discie-ti,siue in
rationentinui , ut expositum est per duo exempla.
Sed cum sic quidem . Tex. CVI.
ybrister respondet ad obiectionem.
Cum. n dixis unicum nune essere, I& duo ratione, sicut punctum, posset quis dicere.An cum dicitur,iapus essena merum ipsorum nune , semamus unum nuc re,dc duo ratione. 3c sit numerus duorum nune ratione, sicut numerus duorum punctoriam ratione . Hoe remouet dicens, tempus ese numerum duorum nunc re, sicut si estre numerus duorum punctorum extremorum lineae: nam sicut,si non esset, nisi unum punctum re,quamuis essent duo ratione, non esset monis,ira si non esset nisi uni ri renun non esses tempus, ut igitur siccedaetempus,se sic plura nune te sunt necta ria sicut sent plures partes,puta prius, ocrouerius.
Et insuper manifestum est.' Tex. CVII.
Ex hoc autem, in tempus continuum 2 sine εἰς est,& nunc iptius continuum est, i s Ho., ligi non esse partem temporis icut remem nec punctum Pea Mec di pisionem ipsius motus.VM t diuisonent id, p partes motus continuat, quod indivisibile etiam est, et ab aliis uocatur, mutatum esse, de quo D datius dicetur lib. 6. unde concludi quod sicut lineε pars a inea est,& punctum non in linea, sic nec .' nunc est tempus aeum non sit ipsius pars, sed accidit tempori,i. est terminus ipsius, oexponit Philop. At si tempus in ratione discreti conside s
retur,&ut numerus est,tunc nunc num
rat,& est pari,scut unitas numeri. Hoc ta umen si stimatur eum ipsis partit, quarum sint nunc numeri, cu ni ipsis.n. debent c5- putari, tune tempus numerus est duorum . insi prioris,& postelioris, ut exposuimussa pra tex. io At non inquit, est numerus tinus, sicut numerus decem hominum,& aliorum, id est, numerus numerans, qui potest multis applicari, sed est numerus numeratus ipsorum nunc quod etiam sipra docuerat . Hunc
292쪽
amnem Plum horum toruum exl- e cnnum,uocalatu e Unui sunt ei attiassimo: nee mireris si nullum expositorem bura, dicitiar.n.longum tempus. dicitur bis, iam tempu , elo autem,& tardum ἄnon dicitur: id enim uelox & tardum dies
tur,quod meni .ratur tempore, ut seperius dictum est: At tempus non mensuratur alistero tempore extra se,non igitur tardum . aut uelox dicitur.
diligenti textus inspectione, probabit ora milii visa silint collisi.
Quod igitur tempus numerus motus est. Tex. CVII L
Nsert ex dictis,tempus num rum esse motus secundum prius,& posterius: sie asit esse numerum, ut sit continuit, ea sit numerus motus continui,sicut numerus partium continuarium, minui etiam rationem habet. Unde nec omnino discretum,nec omnino continua est, sed utriusque rationem participat, ex his autem vult concludere aliquas proprietates temporis. Supponit autem, quod numerans sim. pliciter,idest, numerans, & numeratus Griam, ut ex discontinuis componitur, habet minimum.Nam dualitas,&ad summa unitas est minimum numeri. At quidem numerus numerarus,puta, qui est partium continuatum, sicut numerus duarum partium lineat continuarum,talis, inquit,nu- metus aliquo modo habet minimum,si quo mi o non .Nam qua parte discretum est, minimum h bet, eum usque ad dualitatem possit decrescere, qua vero parte continuum est, minimo caret,eum diuisio Ontinui in infinitum procedat versus mi
Sic igitur erit tempus Ratione dicereti, minimum habet; est. n.dualitas prioris, Seposteriori sint ratione continui, non habet minimum.
Manifestum autem est, propter quid uelox. Tex. CIM
OBendit aliam temporis proprietatL
alia parte enim discretum est,uo. cabula sibi discietiuEdicat: dicitur enim multum & paucum.Qua vero parte
Et idem etiam ubique simul est x. C M
Tεitiam temporis proprietate apesit, , puta esse ide ubisue,idest res ctu
eoruni,quae sunt in tempore,ut ideest modo annus,& talis duratio apud om- Fries simul. No enim modo ad hos, postea ad illos tempus idem peruenit, sed ide est pro omnibus,quae sab illo sint,& simul. At temporis paries no simi idem,& simul, sed quaedam siccedunt aliis diueris recedentibus.
Probat hoci Quia tempus est nummis 'numeratus ipsorum nunc. in ergo diuersa succedant nunc, diuersam siccedit tem pus, sicut numerus numeratus diuersus est pro diuersitate rerum numeraturum,quamuis numerus numerans,& formalis idem
sit pro omnibus tali speciei nnineri numerabilibus
Amplius autem ut contingit. Tex. CXI. Quartum aliud habet tεpus. Quod
sicut rureditur idem motus, ita . . . regreditur idem tempus. Regre. ditur idem motus spetie,qui iactus est, sed non idem numero,ut redit eadem deambulatio,eadem oena, idem prandium non numero,sed specie, ita idem dies, idem ver, eadem tempora regi ediuntur ,
293쪽
In lib. IIII. phys Arist. Cap. XI.
Non solum autem motum. x. CXII.
SV it aliud temporis attribumm,quod
motu mensaratur. Contingit. n. tempore motum,& motu tempora mensura
rimam dicimus multum temporis,vel paucum temporis, in quo multa vel pauca facta sunt Sed disserenter ad inuicem meli
rantur. nam tempore metimur motum ,
tanquam menstra ipse in mensurabile, cui qui pecunia mensurat singulos equos: at cum motu tempus mensuramus, si sicut cum mensuram mensi rabili mensuramus,ut qui uno equo mensuraret pecunias
Et hoc rationabiliter acci dit. Tex. CXIII.
SVbdit rationem,quare tempus mens,
ramus m tu,& motum tepore. Quia
sicut se habet motus ad tempus, ira magnitudo spatium ad ipsum motum. Contingit autem spatium motu , & motu spatio mentiarare: nam aliquando cognoscimus viae facti distantiam per motum sactum,ut cum quis deambulando detegu, est,sentiat uiam Iongam esse factam. Aliquando etiam e contra, motum distantia mensuramus,& spatio, ut eum quis Neapoli Romam uenit, per distantiam ipsam eosnescit tantum fuisse motum. Cum igitur sic motus,& maznitudo se habeant, eodem etiam modo tempus,& motus se habebunt .
An tempus seu numeras motus fecun
dum prius, ct posterius.cu, si1. XII.
- ab re erit, intermissa texe expositione, circa temporis naturam parum immorari , est .n. dissicilis ualde. Aliquot
itaq; argumenta, ut ueritas elucescat, proponemus.
Et primo contra ipsius existentiam sie. Cuius partes nou sim nec Vsum estiat temporis partes nNa sitntinon ergo erit i sim tempus. Minor patet. Nunquam de iεpore est, nisi nune indivisibile,quod non est pars. PKteritum,aut futurum non sunt, dum talia sunt,nam quod ipserum est, ita
stans est tantum. Se do. Si tempus esset,Wime comptibile esis,ergo eum corruptio G intre,ipseonum petur in tempore, ac duo tempora simulerunt. Iterum petam de alio tepore, in quo tempore corrumpatur, Sc cum dear esse in alto,dabitur processus in infinitum: non ergo tempus est, nam incorruptibile esset,& sie non esset successivum. Tertio contra definitionem. Temporis partes eontinuantur termino communi, igitur continuum est non ergo debuit definiri perdilaetum. Praeterea quod tempus sit numerus, coria ruet numerus est eius sorma.vel non .si no, ut quid definitur per numerum: si sic: ergo tempus est in genere,& specie quatitatis discretae,contra Arist. in P .sicam. Quod si dicas illum esse numerum partium continui,ob id igitur c5tinuum et t. Hoc non valet: nam si sic est tempus cotinuum sicut numerus duarum partium li-nN eontinuae, prosecto mal E definitur per
numerum: sic enim quodlibet continuum numerus esset.
Quarto. Illud prius & posterius,qd indefinitione illis ponitur . Vel est prius,&posieri' statii, se hoc no quia tale est permanens,sicut spatium.Vel est prius de posterius motus,& se iam tempus esset mo . tus, cum sic aggregata ex partib. ino .veItadem est prius,5t 1 6stemis ipsus temporis,& tunc tempus des niteriir per lepus , & idem persias paries quantitati uas, ut linea est nummis partiuin lineae. Quinto. Dicitur,'tempus est mes ira mentura ut dicitur i o. Met. est in diuisibilis, S minima, at tempus diuisibile est,&longissimum,non ergo est mensura.
Circa hoe strato Philosephus dilapulus Theophrasti ut dicit Simpl. exiit imariri non bene tempus per numerum desniri,cum sit quid continuum, ideoq; ipse sedes niebat. Tempus est quantitas in actionibus cuius sensiim hunc esse larbitror.Sicut Orpora habent di mensonem aliquam,& langitudinem. secundum qua ipsius corporis partes possumus permansito confi
294쪽
vi 2mere:ita motus,& operationes, ira bent intentionem quandam, non ea,quae rimium est, ita durationis cuiusdaai, secundum quam habent parto non permanentes,sia successi uas,ac fluentes, di taliet quantitas, di duratio tempus dicitur, ita inrato sentiebat. Aliter definiebat Plotinus, puta, tepus est vita animae in motu transminte ex alia in aliam vitam. Cuius sensum existimo esse:quod tempus est successo transiens apprehensa tamen ab ipsa anima,ita, ut non ut tempus iii cum anima totam s.cceiasionem simul intelligit,& percipit.ac o id vitam animae vo at in motu tran Iesmte. De hoc tamen inferius dicemus. . A b .saxo. q. ι . Tepus esie motum exi acer d. vi ies una sit utrumq; , quiuis s. .. diuerti vocabulis significata. quam opinionem sequunt ut dion uales: fugientera, . enim duli iactiones realium, omnia idem esse volunt di solam vocabulorum diste, tentiam faciunt:at vero uti umque ex tr
. mum fugiendum eli.Vt enim diis ingue.' . re,quae non sunt dillincta, vitium est: ita non minus est vitium idem assimare, quae eadem non sinat. Prodererminatione autem sit primum et Duae . sindamentum. uod motus geminas har partes, qua dam a mobili,quasdam a latitudine, in qua fit motus. Ver- 'h et bi glacia, mouetur animal, in progredis motus , cum quoddam sit accides in i pio mobili inhaerens , est extensum extensione lubiecti, licui albedc cu cor pori inest: & secundum haς partes diuiditur motus,uiuisione mobilis, ut alia sit pars ni Otu , iuxesi in capite, alia,quae in manu, alia, quae in alv, corporιs partib. Hae it palle, is mulsiit, vicu una eii, altera sit. At cum aliquid mouetur per spatium aliquod, iuia iii spatio simi parte, diuersae si otis,a poste ii oris, euenit, ut in tus per tale spatium factus habeat partes cori ei pondelites iratio priorcs, & FOiletior . Sed non sunt partes motus, sicut partes spatii: nam prius,& postellus in spatio Perinanentia sunt,at in motu non, sed in mutatione consiliit, quae liuit, & non
M - Radix riso ritoris,& posterioris in motu cii prius, & posterius in magnitudine nobili
ur,sed sed in diuersu ε illud p ius,& posteri' in
motu a priori,& posteriori magnitudinis. Sit ndum sundamentu. Hoc prius,& pollerius motus, quod in successione Pspatium cosistit, ac inde fluit,ef scitin causat quandam durationem variabilem, ut alia sit duratio s.ccessionis prioris, altera posterioris,& haec talis duratio, & dimenso quaedam, ac extensio prioris,& posterioris motus,tempus eis. Vnde aduertendum, quod tempus duratio est, non quaecunque: eli enim duratio quaedam semper manens. nec variationem habens. sicut si fingeres hoc nunc indivisibile manens , & non flues, S talis durationsi eit tempus, sed dicitur aeternitas, & ab antiquis tempus leparabile: et hautem tota simul Noli sic autem est temptri, sed est duratio succedens. nee modo stans:ob id dicitur, eis duratio motus prioris,& posterioris,id est,duratio semper mutabilis, & ines em non permanens. Vnde tempus est ei fecitus motus : S prius, & post ei ius in . tempore, quae sceu dum durationem sine ex priori,& posteriori motus consiliguntqtiae in sii ccessone circa spatium consi sunt. Motus ergo ipsius prius,& posterius, successonem dicunt, temporis vero dicunt durationem.est enim tempus duratio variabilis. sitieitium sundamentum. Numerus duplcxessi Et numerans, qui se alis dicitur:& numeratus , qui materialis vocatur. Numerus numerans, est abstractus a materia quacunque: ut ternariu secunduse & quaicinarius, & similex Numeratu vero est contractus in materia r ut mini erus hominu numerus las iduin. Diiseiunt aut numeri hi, sicut figura abstractὰ considerata,& figura in materia aliqua. Aduertendum praeterea, tuta numerus numeraris, cum bifractu, sit communis est Omnibus rebus, ut ternarius sicundianasse, communis eli lapidibus, hominibu ,& aliis: at numeratu non, tal ibium illis inest, in quibus est; sicut ternatius homini ' in ipsistit,& te inarius lapidLm in ipsis lapidibus.. ylterius, cum numerus numeratus sit in ipsis rebus, sit, ut per ipsi, ni sol in aliter res sint numerabiles. Unde sicut albedo in pariete ipsum L. it vili bilem: ita numerus N ii 1 in
295쪽
In lib. IIII. physi. Atist. Cap. XII.
. in ipsis rebus,ipsis facit, ut numerari posses,ob id numerarus dicitur. At qui abstractus est , non facit ipsa res
numerabiles, imo per ipsum numeramus res, quatenus res numerantes sub aliquo numero, quem in te habemus, complectimurri ac ob id talis numerus numerans dicitur.
ri numerus abstractus, numeratus est,puset ni is prioris , de posterioris. Aduertendum tamen diligenter, quod
numerus numeratus duplex est. Alter, eu
tus unitates, & partes discretae sint in quai litate, Sc quantitate, ut numerus homina, numerus lapidum.& similium;& talis nus merus non ei tempus, cum tempus continuum sit. Alter , cuius paries discretae sunt in qualitate, licet non in quantitate: ut dicimus numerum partium eiusdem cotinui, cum partes eterogenex sitnt: cum enim similares sunt, non faciunt ullum
numerum proprie: talis numerus est tempus: nam tempus essentialiter dicit fluxu,& variationem partium praecedentium, ocsubsequentium. Grapui hanc vasietatem,did υιαν 'n merus, motus priosis,& posterionum Vis, si di xur, Est quantitas, εc duratio Hiorii ae flv dλ vari s habens patres,pura,ptio. ponsi. P aeriores: oc ita tempus conflaui vis iam 'n' tuma sua parte motus ex diuersis partibus constat puta, priori, se posterio-H,5: non quatenus motus similaris est: napartes motu,,:notus sunt, sicut partes t poris, tempus.
At in essentia sua tempus hoc habet,ut secundum diuersas paries fluat: ob id nu- merus dicitur, sed non numerus in indiscretione qualitatis, ut dicemus adhuc insilutione argumentorum.
s. on:L His igitur suppositis sit psima eonclu-τυ-i s sio. Tempus est,& non est motus, sed est aliquid motus. Quod tempus sit, satis
ex communi omnium consensu patct.
Quod vero non sit motus, praeterquam quod manifeste id docet Aristoteles pro-τemur batur. η ' se Quorum species,st disserentiae sunt dim tu, r. versae , di ipsa sunt diuersa, sed motus , de temporis di serentiae sunt diuel se , si-
ni tuo dc species , ergo de ipsa diuersa suisi . Minor patet de digerentiis. Nam
tempus non dicitur velox, aut tardum , motus ite . Praeterea motus sursum , aut
deorsum dicitur: non tempus . De sp eiebus patet. Nam augmentatio, tio, latio, species sint motus, mi non
Praeterea se lido . Quia tempus, d motus diuersas habent definitiones, ut notum est: sunt igitur diuersa. At quamuis non sit motus, aliquid ta- τευ me motus est, puta, psius passio:eii enim illa extensio prioris,dc posterioris motus moi lasecundum duratione. n. Et merito motus est imo passio poniturinam tempus cum variationem dicat, adiungitur naturae,ic accidenti, cuius esse variationem patitur . qualis . res est motus. Secunda conclusio , Tempus duratio tquaedam est, non quaecunqne , sed partes ritus crhabens in mutatione continua conlisimi- durariates : disseti enim duratios' prae aeternitas feciens est , haec enim tota simul vi , nee partes partes in habet, sed in indivisibili consistit; at tem- mutaιis. pus partes habet, ut saepe dictum est, ae c. u. ob id optime ab Aristotele dicitur numerus, quo explicaret partium variationem, et diuersitaetem. Tertia conclusio. Tempus est mensura 3 formalis motus. 2 sta
Aduerte duplicem esse mensis ram. At pluε .sseteraeli formalis, quae mensarata dicitur. inseram. Altera mensurans , quae activa dicitur. Mensura sol malis est, quae inhaeiens alicui ipsim facit sormaliter menserabile, aut numerabile: sicut linea hute ligno inhaerens ipsum facit sormaliter mensu rabile, id est , ut mensi rari possiti de haec ratio mensarae inest cuicunque quantit ii resipectu sui subiectis eo enim quo .u- . biectum quantum est, vel discretum, vel
continuum, menserabile, aut numerabile est formaliteri sicut partes per albedinem formaliter sint visi biles. Mensura mentur an, c st,a qua simpla, ut quadam regula certa, alia extra se mensuramus, t vina, vel palma mensuram
Disseit autem utraque mensura, quod ram ho formalis est in eo, cuius est mensura,cum duo senost illius accidens, & forma:at mensurans se mensuest extrinseca rei numeratae, cum non sit ν H-
296쪽
Vtertii Jormalis inest cuicunq; manitati omnis enim quantitas subiectum sacit mensurabile:at mensarans non inue-itur in omni quantitate, sed in certa, quae a rua , & minor re mensiirata , ut sui multiplicatione mensuretur, ut palmo mε suramus quantitatem magnam spatij. Tota ergo spatii quantitas mensura est sormalis , nam mensurabilem facit to. tum pannums at parua quantitas mensa-rans est. Aduertendum igitur, quod utraq; mε- sura inest tempori Primo tamen forma. luupsum enim est , quo formaliter motus mensurabiles sunt secundum prius,&rosterius: mensarare vero inest parti temporis,quae assumitur,ut cerea quantitas ad menstrandum totum motum. Unde diebus, horis,annis, mensuramus ipsa multi. plicando : quod si aduertis, tempore, vemensurante mensuramus motum, rati
ne temporis, ut mensurae mens bratae , sicut quantitate activa aliqua mensura mε suramus totum subiectum quantum , ita tempus vitae alicuius tempore quodam mensuramus , utram enim mensura est
Tamen communiter, & uniuersaliter tempus est men.bra formalis motus , id est, per ipsim motus formaliter redditur mensarabilis , & numerabilis secundum prius,& posterius: & per haec patet conclusio S sunt ista valde notanda . Possumus igitur respondere ad argu menta , ex quorum soliuione adhuc ina.
sis ista cluia sint. Ad primum facili, est
solutio ; dicimus enim tempus esse: nam res se essiuae,& quarum rutura non est Imrmanens, non sint,neque existunt, sicut res permanentes: harum enim partes onanes smul sunt eat terum successivarum non est ulla tota pars .id enim naturae ipsarum tepugnat:sed sat est, quod aliquid continuatiuum partium ipsisum sit: Iicet enim Gin pus ritus & posterius no sntscundum se tota , sicut nec etiam .ioran.Otio. est tameia nunc vltumque coniurens,& terminus utriusque, S hoc sat est ipsit, existentiam aliis malidam. Ad Iecundum, inuetito aliquos dicendi modos. Aliqui dicunt quod nunc tempori, corrumpitur in seipso, per ultimum sibicile, v sit velum dicere, nunc modo cit,
eum ipsim est,tam ε immediate post hoc
non erit ι nee ex hoe sequitur, quod sicucorruptum est, ut patet. De tempore autem consequenter oportet dicere , quod tempus corrumpitur in suo vicimo nunc, ut dies in ultimo nunc,& quaecunque alia pars temporis,& sic per ultimum sui esse desinit, vel ptimum non esse, non tamen oportet, quod nunc corrumpatur in alio nunc, nec tempus in alio tempore; & sie
At Alexan. 3. Meth.cap. s.lex. 7.dicit, tempus non corrumpi, nec genetari: similiter nec ipsum nune, quod idem dicit hie
Alber.Trael. I. p. I.dicit non corrumpi, aut generari nunc, sta incipeie,aut defi-nere esse.
In cuius declarationem aduerte, quod non quidquid est, quod ante no erat, nec quidquid est,& postea non ciit, est generabile,aut corruptibile, non enim valet consequentia, Hoenon erat,& modo est: ergo generatum est. Nam generatio, αpioductio, & motus ipse de nouo senta& ante non erant saepe, tamen non est sacta generatio alia generatione; nec motus alio motu : esset enim processiis in infinitum, ut docet Arist. lab . Si igitur motus non fit, nec generatur nam est ipsum fieri, & generari,S tem pus est cum motu nee tempus generabitur, aut corrumpetur, qua uis desinat esse, vel incipiat esse. Vnde non oportet aliud tempus costituere, quo sit,& sat tempus, scut nec est alia mutatio, tua sat mutatio, qd si ips desinit, vel incipit esse secundum partes,& nunc,id est, quemadm dum dixi prius. Haec aurem obsit ua. Ad tertium attende, quod tempus non est numerus partium quantitatis disti e
tione,sed quantitate partium Quod est dicere Non sic tempus numerus est prioris,& posterioris. quasi haec in quantitate discreta sint, sed in qualitate,cum alia ratio prioris,alia rosterioris sti Q d autem
sic est numerus, est continuum quantum,
dotale est tempus, unde Stratonis desiit tio in re non est diuersa ab Aristot. definitione, cum motus quantitas illa sit tempus tamen exactior est desinitio Ariastol. quae explicat, in quo tempus formaliter consistit , pura in duratione variabili,no ergo ad quantitate discreta, sed ad c5tinaum
trinsecus Vel ex irinsecus. r. Sent.
297쪽
In lib. IIII. phys. Arist. Cap. XI D
ianarum tempus reduci debet, ut dictum est in praedicam. Ad quartum, una occurrit dissicultas , An, cum tempus dicitur numerus prioris,& posterioris motus, ibi prius, & polletius, sint ipsus moriis partes, ita ut tepus non sit aliud, quam duae partes motus: Anno se, sed quod tempus sit alia quantitas praeter prius,& posterius motus. Ominuitiae enim videntiar dicere interpretas, tempus esse illum numelum duarum partium m. tus, quod videiur inconvcniens,
nam tunc idcm erit prius,& posterius te poris,& motus, di eadem continuitas, catamen tex. io s. aliud prius, & polierius in tempore , aliud in motu,aliud in m gnitudine ponatur, sinuli rei de cotinuo. At ii dicunt,quod tempus eli qualitas
quaedam, & iton paries motu , ponunt q. m.rum habere quantitatem concinuam, ratione cuius partes habet. di praeter hac ponunt tempus. Plures alu lunt modi dicendi, quos omitto, at secundum nos res
est manifesta, qui superius propriam diuili bilitatem assignauinius tempori,motui &spatio,& omnes illas ostendimus esse inter se distinctas. Vnde respondeo ad argumentum cuin S.Thυ. rex. io ι . tu ad prius, de posterius, quae in definitione, temporis ponuntur, sunt ipsus motus in ordine ad si alium,& hoc non tollit motum habere alias partes a spatio, nam definitur tempus pers biectum,& genus, sicut qui dicit, Risibilitas est aptitudo hominis ad risum ritatempus est numerus motus pi loris, ac si clarissime dicas,Templis est quaedam duratio,& velut longitudo nacuetuis se per partes diuersas priores,ac post citotes spatij alicuius, ct loci. Ad quintum facilis est solutio, memsura enim mensurans est,quae debet esse certa indiuili bilis, id est minima, dc Parua, non tamen mensara mensurata , haec autem primo tempori
ut declaratum est in conclusi ne tertia. Hactenus de quaesti ne hac.
An sit unicum nunc in toto tempore uuaenio. XIII.
. Irca Urialum aduerte, quod sicut lines partes puneso in diuisibili copulantur, ita e partes teporis quodam indiuisibili continuamur, quod dicitur Instans, aut Nunc. Est autem diis- cultas, an unicum iit instans per tot una tempus, ita , ut non sit aliud tempus qui unicum initanualiter, & aliter se habens.
Et in hoc dissiculis em sicit Amiloti qui
lex icη. docet, nunc esse in te inpore, sicut una mobilem motu S.I h. l.p. q. lo. arta
. ad a. & Alberi libro de quatuor coae
quae uis. q. I. art. II. videtur asserere ei leviticum nunc per totum tempus.l iscipuli autem S. th explicant ipsi min hac sententia, qtiam soluitur Capre. r. d. I. l. . . sceam explicatis , dicit, quod in
linea est punctu intrinsecum, & eit aliudex insccum Inti ins una est, quod inlinsa est linea continuans eius partes, di huiusmodi sitiat multa pucta in linea. Aliud est extrinsecum , quod suo motu lineam totam iacit,& hoc unicum est per totam lineam Dicitur autem extrinsecum, quia non eii in linea,vt cotinuans, cum sit per totum, nec est pars, eum sit indivisibile. Ita dicit in tempore, elle nunc intrinsecucontinuans paries ipsius,5c hoc no vnu, sed multa lunt. Eii autem aliud nunc extrinsecum,quod non est aliud, quam praesentia mobili, facientis tempus, quatenus est si, b mutato esse,& indivisibili motus:& tale unum eli per totum tempus. Hscautem non secundum imaginationem ti- tum ponunt isti doctores sed etiam in re. Imo dicunt motum distingui realiter a tempore, sicut a mobili. Ista explicatio sententiae D. Tho. mihi n6 piobatur. Nam n o potest percipi,quae tes sit illud punctum extrinsecum, nisi ipsamet linea: nam quod d: citur, punctum suo motu lineam tacere, id locum habet in imaginatione tantum: nam multis probat Arist. lib f. punctum separatum moueri non pos e.Qut d si stimas punctum exiliens in corpore mobili, cui videtur respoderetinea tanquam spatium, illud puctu non facit lineam illam, imo praestipponissos rq si.
298쪽
mr linea puncto, sicut spatium mobili.
si luinas punctum, aliquod separatum, impossibile est, quod faciat lineam , non enim in ullo genere causae non quantum,& indivisibile, potest facere diuitibulci non igitur tale punctum est , nisi per
imaginationem Mathematicam . Vnde consequenter nunc non potest esse unum: nam praesentia mobilis non est se aliter nunc, quamuis sit eadem , non
tamen ob id, unum nuc est. Nam si sumas mobile,xt est sub motu,sicut nunquam est sab unica parte motus,nisi stib alia, it aliadi sub uno,& alio mutato esse, ita non est temper sub unico nunc. Adde quod si ununoc esset per totum tempus praecedens, iatempus esset ex nunc lis compositum .
nam ideo Arist. docet punctum si si separatrum,no posse moueri per lineam aliqua quia linea tunc esset composita ex puctis, unde punctum per lineam gradiens non tanseret,nec mutaret aliud, quam puncta. Quamobrem existimo non esse unum sol male nunc per totum tempus, sed plura,& plura,quod exprese docet Aristotii.
Ad id autem,quod Arist.dixit, esse una nunc,resipondet Simpl.quod ob id instantia,& nune secundum se unum dicuntur, Uiamuis plura sint, quia non habent, per quid distinguantur,ut Iola considerantur. Scotiti. I. Meta. loco citato, dicit esse unununc mecie,non numero.Them. dicit esse
unum subiecto. Existimo ego es e dicenda , sicut in textu expositi mus,quod comparatio Arist. in hoc cosilit, quod sicut mobile diuersis in ranibus sumptum spatii motus est causa, ita nunc sumptum in priosi,& in posterioli sacit tempus,non tamen quod si prorsus idem nunc ratione sed subiecto, id est quod non debet multiplicati subiectu cununc. sed idem subiectum est, nunc tamen multiplicatur formaliter. Non enim est ianta unitas mobilis in ni otii, uia n sic in tempore, cum illa sit maior, quia ipsem mobile est subiectum, quod unum est, at nuc ab ipsi, subiecto unitatem habet. Haec est etiam sententia Graecorum, nec oppositum reperitur in S.Tho. vi etiam ex disci-rulis ipsius aliqui constentur . Circa distinctionem temporis amoturo orus ca ex proseo id contendere. Satest,quod tempus non realiter a motu, sesratione,sicut motum a mobili distinctumnonimus,& omnes rationes oppositu pro Dantium non conuincunt nisi hane lar. malem distinctionem: nam haec susticit, ut res habeant diuersas definitiones, sintque in diuersis praedicamentis, & generibus, possintq; ab inuice separari, ut multoties dictum est,quamuis contraria etia opinio sit probabilis. Ad textum redeamus: nam quae circa temporis natura restant, in processit ipso examinabimus.
Quoniam autem tempus est me sura motus. Tex. CXIIII. Postquam explicuit quid sit lepus,eri D
plicat,quid lit esse in tepore, & quae dicantur esse inire. Primo explicatur ud sit motu esse in tempore,& hoc ex definitione:cum enim tempus si numerus,&mensara motus, non erit aliud motum es se in tempore, quam motum menseraria tempore, ita,ut ipsi tanquam mensurae subdatur, ut sicut tempus partes habet non simul,ita etiam ipse motus .' Intermittit a sit, quomodo motus messiretur a tempore, & loquitur demensura mme surante, de qua diximus q l 2 Dicit au V.turatem quod motus aliqua partem mensura pore. mus parte certa temporis postea per illam mensuramus totum motum multiplica do, sicut in continuis sum initus unam partem longitudinis certam,puta, vinam, α hanc multiplicando totum spatium menseramus: ita tempore certo partem motus menseramus: puta die, aut aiano, aut mense, & postea talem partem multiplicando
Ostendit autem,quid me seretur in motu. Dicitq; duo in motu mensurari. Altera Iureiur est ipsi' quantitas, quam a spatio habet . motu . Aheium est ipsus esse, nam ens successivum est,cb id totus motus tempore mensuratur, unde&-hoe in principio tex. dicit,tempus mei . suram esse motus, ct mo
uer L Per motum intellexit cile motus: per moueri quantitatem ipsius,quam habet , dum si in magni:udine. ut explicat Sanc. I lio. Est igitur motum e se in tempore,abeo mensurari. Manu
299쪽
1n lib. IIII. Phys Arist. Cap. Xl I.
Ine eolligit in uniuersum,esse in igrorensi aliud esse quam mesuraria tepore,& habere successione, &mutationem cum ipse tempore, P est mEluia successiva, & mutabili x. Hoc autem probat distinguendo duplicem sensum,groteli ta e linius,quod est esse in tempore&exeludendo illorum unum . Ese in tempore potest sacere hune sensam; Esse,quando tempus est:vt illa dieitur esse in tempore, quae sunt, tempus eli. Alter sensus est,ut esse in tempore sit, sicut esse in numero . Dupliciter autem aliqua dicuntur esse in numero,vno modo, quia partes,vel accidetitia is us sunt, ut par, impar,& unitates in numero sunt. A ltero modo, quia a
numero concinentur,& numerantur, pu
ta quia numerus ipserum, dicitur esse, vedenatius hominum, & aliorum . Viide possi mus colli ere tripliciter τρορβς posse dici esse in tepore.vno modo esse, serpε di eum tempus est. Altero modo,esie parte , aut passionem temporis.Tertio, a tem p re mensurari. Dicit autem, quod duobus vltimis modis aliqua dicuntur esse in tempore: nam tempus numerus quidam est rob id, sicut in numero, sic etiam in tempore aliqua dicuntur esse, nam nunc, prius, possetius tanquam aliquid temporis in ipse dicuntur est e. At reliqua omnia ,quq ia tempore esse dicimus, ut in mensura fit radain in ipso sunt,successiva tam sicut res in loco permanenti .
Manifestum autem, &quod non est. Tex. CXV l.
di in temtare. :Itidi V cIucit primum mouum,quo Cimi. ms bat res esse in tempore sui assit. ea
essen repus est.& dicit, quod sicut non di Xcludit primum modum,quo dice
lepus est.& dicit, quod citur esse in loco, aut i motu esse eu locus, aut motus in, se nec esse in tempore:nam se posseniis, dicere, T. coelum est in grano milii, lilia est,cuiu hoc est,imo quodlibet eues in quolibet. Utesius probatiNam esse In tempolicum tempus est, profecto est quid accidentale Accidit enim , quod tempus sit illud eum res est,&accidit rei,quod tempus tale sit, similiter de loco, & motu: at esse in tempore dixit connexionem necessariam, ut unum no accidat alteri, habet enim habitudinem ad illud intrinsece, & necessario sicut mensiira ad mensuratiam. Quod est dicere, si non es et aliud esse in tempore, quam esse cum tempus est aecidentale hoc effet,& posset esse,quod es-pus non esses, at esse in tempore non sieest:non enim potest esse id, quod est in se
pote, sine tempore quodam, sicut nec miniuratum sine Iua mensera.
Quoniam autem est in numero. Tex. CXV M.
Ostendit qualiter se habeant,ea,quae
sunt in tempore. Hse enim continetur,& exceduntur a tempore,sicut numerus excedit numeros minores,&vnitates sib se contentas. Hinc est,quod nulla eorum, quae in tae sunt,ipsi teporiaequalia sunt,sed alicui parti tantum, aut praeteriti, aut futuri,aut virilisque . Et ratio huius seperioritatis est, quia quae sunt in tempore continentur ab ipsis tempore sicut quae sint tu numero ab ipse numero: quae autem in numero cominpraehenduntur, minora sunt ipsi: unde euenit, quae in tempore sunt, omnia finiata esse. Non silum autem a tempore excedatur,sed ab eo patiuntur , quod probat ex comuni dicto omnium. Nam dicere consuescimus , omnia tempore tabescere, Scalia senescere alia obliuisci. Et nota per haec tria vocabula notari omnia,quae in tempora sint: nam tabescere,& corrumpi omnibus inest etiam inanimatis , lenescere viventibus , obliuisci hominibus. Haec autem tempore ada niunt. Dices an tempus sicut est eausa eo ruptionis ait et generationis, ut causa pulchritudii iis, di persectionis circa talem,iuuentutis circa :enectutem , ct recordati nis circa obliuionem' Responset, non, 6c causam dat, quia tempus in motu consulta
300쪽
Diri motus autem recessiis est a propria dispoiltione, quam res habet,ob id quae
mouentur,magis ad corruptionem acco dum, sc propter hoc tempus corruptionis potius est causa. Olon Dices tu,nonne etiam tempore res per 1.Li. i. sciuntur,& tempore adueniesapientia, de . prudentia , ut quid tempus non generationis causa etiam ponitur: Aduertendum ergo,qudd nec cenerationis, nec corruptio' nis tempus solum causa est,effectus enim particulares hi a causis proueniunt parriculatibus,& tempus horum causa dicitur
quia in ipso fiunt, ut inserius in inrui 18. vicit Arist. U- At hoe interest inter generationes , Scrui meti persectiones,ac corruptiones, quod gene- se nec ur. . rationes habet saepe causas determinatas ,
eam rene ob id non attribuuntur tempori, at comimi r , ptiones ex indeterminatis causis pinu ,re oris niunt, ut ruinae,mutationes, & variationestior M. adiae,& haec tempori uibuuntur , & ita di- cit Philop. Adde etia, quod non silum eum causa
determinata eu, sta etiam corruptiones alue, quae secundum natura sunt, tribuun oir tempori magis, quam senerationes, . quia motus continuus, qualis tempus est, potius est eausa corruptionis,nec vero perfectionis causa est , nisi quatenus inuenit - rem disposita, ut persectioni sit proxima; tamen sua continuatione ab illa persectiore expellit rem,& in corruptionem impellit, ob id per se causa corruptionis dicitur, non tamen sistum tempus causa est,ri diximus,& patebit inserius.
m. . di iso, quae in tempore sint,
. excedi,& superari a tempore. iseri, res semper existentes no esse intemo, pore, cu no contineatur. nec stipetentur a tempore,qualis est Deus gloriosus,&In- relligentiae. Adducit autem lignum, T iroratiuntur a tempore: no enim corrumputur, non tales tant,non tabescunt, sed uno eodemq; modo se habet, ut docet l. oeli, tex. i .dicit autem,quq semper sunt,quatenus sempet sunt. nam ista quae temper
sent .habent aliqua, quae no sunt semita, ut sol mutat loca vana, α secundum hos situs & mutationes tempeii subditur. Ex quibus perfecte colligi ur, quid sit
esse in tempore, puta,mensurari a tempo, Duris es re, uinci a tempori, pati a tEpore, nde qua se D, te, parie res mensurantur tempore, euenit,ut toro . quae iaciunt, non possint tota ssimul poς. udere.Viide non cit tota cora a simul, non tota lectio, sed pars expellit pat tE.pars expectat partem. I aeterea, ii vincuntur apore, non sunt perretua ,si a tempore patiuntur, multis miser ic, varietatibus, ac mutationibus stini exposita.
Quoniam autem tempus est men 'sura. Tex. CXVIII. Cum dixisset, quid sit esse in tεpore, sciliis
& motu esse in tepore,ossedit mo- esse i rem do quietem esse in tempore,per ac pore. Eidens tamen,i. per aliud,ut explicat Phil.
per motum, nam tantam esse quietem mensuramus tempore. mensurantes simul aliquem motum.
Obiiciet qui LQuomodo, cum tempus oh ast quid minus, potest aliquid esse in tepo 're,quin sit in mota; non ergo quiestantia videntur esse in tempore. Res ndet,tempus non esse mota, sed numeru motus:ob id,potest aliquid quiescens esse in tempore, sicut et in numeroquin sit in motu .Subdit tamen, quae dicantur quiescere,illa nempe, quae sic no mouenmr,ut moueri sint apta, ut iam dictum est,est igitur quies in tempore.
Tile autem in numero est esse.
st ulterius ostendere res alias esse-- 1
in tempore,secundum motum, α - - quietem,ac propterea dicit, esse in
numero eu quod sit numerus rei illius, si qnod sit mesurabilis res per talem nume Arum. si igitur numerus fuerit tempus, sic erit in tempore escit a tempore mensi Τ 'retur. εἰ quod tempus illius sit. Cum i itur tempus sit aliquid motus, mensurabit utique que mouentur& quae quiescunt, quies n. priuatio motus eii Privati uorarii autem eadem est regula. Iuni in a