장음표시 사용
411쪽
In lib. VII. phys Arist. Cap. Int
ἀοn stactio vera physca, sed est quaeda
repugnatalia,& incompatibilitas, quae c5 trarietas dicitur: & se paret explicatio ratiouum Arist in textu.
Dubitabit autem aliquis. Tex. XXI.
Res ouaestiones determina- uitiam Aristote. 3c an omnet quod mouetiar, ab alio m
H - annuetur,a motore distincto mouearum& an mouens,& motum simul sint. Nuneqortam aggreditur nempe,an quicunque motus cuilibet motui sit comparabilis. Argumentatur autem a parte nega tua dupliciter. Primo. Si omnis motus omni motui comparabilis est, sequitur, quod motus per circulum,& motus per rectum erum comparabiles. scit hoc esse non potet f.Probaturisapposito,quod dictum eis . motus aeque veloces in tepore aequali tras respatium aequalemne ei largumentu . si illi motus sunt comparabiles, possunt esse tuiticem tardiores.& velociores,dc ar- qualis velocitatis: in hoc enim comparatim fit. Si igitur aeque velox est motus per circulum moriri per rectum:ergo in aequali tempore transibit spatium aequale,ergo iam datur euruum, de circulare aequale recto,quod tanquam impossibile infert: noigitur quilibet motus cuilibet comparari potest in velocitate. Alterum iacit argum m.Nam si motus omnis omni motui comparatur, latio, Et alteratio essent aequales,puta si in aequali tempore mouerentur : sed impossibile est,quod sint aequales, quod probatur. Naaequales motus in uno tempore transeunt aequale: at qualitas noudicitur aequalis spatio: ergo alteratio in quali
est enim quantitas. aequalitas .
In circulo autem,&rem.' Tex. XXII.
Excludit responsionem, quae dasi po
terat ad argumentum primum. Ni .Idici poterat, quod motus per circulum,& motus per rectum sunt quidem es parabiles, non tamen aeque veloces ambo 'sed semper unus altero velocior, hoe aue modo non sequitur,rectum aequari mismo. Excludit hoc dicens, quod in conusniens est,t nunquam eontingat, simili tremoueri,& eque uelociter duo saltem,lioeperrectum, illud per curuum e sed quod iit semper sit unus motus velocior altero, quasi per circulum, Sc per rectum moue is ri esset moueri per acclive', &decliue, frequenti tu enim minus decliuis uelocior est.
Amplius nihil dissere.. Tex. XXIII.
REiirit ulterius eadem resposionem . .
Dicens adhuc illa ratio manet in .suo ut ore. Nam quamuis detur, M amotus unus sit vel or altero , adhue se- i' 'quitur,quod sicut datur maior circularis, di minor, quam recta , debeat etiam dari aequalis .Et probatiar. Demus unum, uodHrocius moueatur per circulum B,altera tardius per rectum C, in uno tempore A. tunc per praedicta maius erit quod transitur de B, ii iam quod de C.Tune ulterius quod mouetur per B, in eodem tempore transit maius, quam C ergo per definitionem uelocioris in minori tempore transibit de circulo aequale. ita ut quod mouetur per C, in toto tempore A,& qr mouetur per B,in minori tempore, transeant l uale.Sequitur igitur adhuc aequale esse circulare tecto.Ρerpende autem expostionem hanc,quia alii aliter exponunt, sta praeter sensit in Arist. Dubitabis hie,quia uidetur Anstoteles . dicere,quod si datur maius , & minus , 'quod dubet dari aequalearoe autem uid tur salsum rationibus multis. Nam angu- alo semicirculi darur unus rectilineus ma- ior, puta,rectus,aut obtusius, datur etiam
minor, Pura , acutus, tamen impossibile
412쪽
ra. d. le est illi dare rectilineum aequalem.
Vlterius. mario , & cuilibet numero datur alius maior, alius minor, sed non aequalis. Praeterea. Circulo datur quadratum maius,aliud minus, sed non aequale. Praeterea. Datur elementum maius aere, danir aliud minus, non tamen datur
aliud aequale. Buriaeus, & alii, nescio qua distinctione aequalitatis soluunt argumenta. sed quieuuid sit, non est dubium, non valete conlequentiam illa in omnibus,
ve argumenta conuincunt,quorum aliqua
id demon lirant. Sed nota,quod Aristo. non sicit hoe argumentum abiblute, puta, datur maius , S minus, ergo datur aequale, scit quod si illud mobile transit maius, de transit minus, quod ex hoc probabitur, quod transeat aequale,& postea id probat argumeto velocioris,quod in minori tempore transit aequale, ut diximus.
At uero si sunt comparabilia. Tex. XXIIII.
rex, Desi aequia is id , in quo su iri Concludit, non esse omnes motus coparabiles. inter se, & argumentatur ex opposito cosequetis sic. Si quilibet motus eulibet esset coparabilis,sequeretur,quod linea recta, Sc circularis e tcomparabilesset n5 sunt,ergo nec ipsi mo
Incipit autem explicare leges eorum, quae comparari possunt: dc prima est,quod non sit aequivocum id, in quo est comparatio.
Vnde non dicetur, gladius est acutior, quam ultima chorda lyrae, quia acutum aequi uoce dicitur de utroque, est et tamen comparatio inter ipso chordas, an ultima an proxima acutior sit: similiter inter gladios,quia aequi uocatio non est: tamen gladius eum chorda nequit comparari in acuto. Ita similiter velox non est idem, A via vocum in circulari motu, & in recto& in alteratione, ac latione multo minus, ob id inter se
hi motus comparabiles non - sum.
Azi meonstiturus legem compara.
bilium, dubium proponit, an se sciat ut sat c6paratio in aliquo, quod non staret uiuocum,ita ut in quocu-que uni eo comparatio fieri possit,& potui argumentum,quo probat,non sustice re. Multum dicitur uni uoce de aqua ,&aere , & tamen non comparantur aer &aqua; ergo illa lex non suis est. Sumitur autem hic multum, vidistinguitur contra paucum . At quia posset quis negare de ipse multo propter uniuersalitatem eius, ponit etiam duplum. Duplum enim videtur uni uoce de aqua praedicari,& de aere, tamen inter se non comparantur, quia aer non dicitur duplus ad aquam . Q md autem duplum sit viriuo eum, probat ex desinitione, Eil enim bi, unum idest, bis unam quantitat .m am plectens. Aduertendum autem est, quod duplieiter potesst aqua aeri eomparari, ut notat sim p. uno modo in quantitate,altero modo in saeuitate,& potentia. Comparare in qualitate est ipsa conferre sm quantitate, quam actu habent in se: comparare vero secundum facultatem, est conferre secundum quantitatem, quae est in ipsum in potentia, si aer feret aqua, & si aqua aer. Fit autem, ut non ea)em sit ratio 'ualitatis,& sacultatis: nam parua, & minotaqua sin quantitata potest multo maioresne : quam aer secunduin iacultatem, dehine prouenit, quod non conseratur aer aquae, sicut aer aeri,uel aqua aquae: in his enim viri u ue,& quantitatis, & sacultati, simul eo latio est,in illis vero non, propterea absi, lute non consertur, nisi aut secundum quantitate per se, aut fetadu f
cultate p se,simul tame nulla est collauta
An & in his eadem ratio. Tex. XXVI. Soluit dubium dupliciteri Primo diest
illa esse aequivoca, puta multo,aequale,duplsi,vnu. Nec obstat una definitione. ut multa est tm,& amplius;aequat quod habet eandemensuram, duplum
413쪽
. In lib. VI I phys Atist. Cap. IIII
quod bis se habet ad unum: nam desinitiones etiam squivoce dicuntur, & non secundum eandem rationem de aqua,& aere propter rationem dictam. nam singula aut quantitatem , aut iacultatem dicunt , quae duo unum non fiant, sicut nee a tum in voce,& in gladio. Vbi nota non inconueniens esse anal ra, leu aequivoca de finitione etiam aequi-
uoca deliniti ; non enim hae definitiones quidditatiuae sint.
Tex. XXVII. ALiam selutionem inquisit, 3: dubi
tat. Admissis,quod multum,&daptu sit uniuo , & secundu eadε naturam praedicetur de aqua,& aere,quare non sunt comparabilia: Respodet,quia non sint in eodem se saeptiuo primo, .no habent 2biectum idem immediatum. Est enim haec secunda lex eorum, quae in aliquo accidente comparantur , ut qua uis sit uni vocum id, in quo comparantur,& ipsa diuersa sint,sit tamen susceptiuum immediatum idem,& eiusdem rationis in utroque. .g. equus potest dici albior eamno s.lum quia album uni vocum est utruque , sed quia immediatum si sceptiuum albedinis est eiusdem rationis in utro mputa superficies,quamuis ipsa subiecta mediata sint diuella: non tamen vox dicitur albior aqua, quia albedo non recipites in
voce ratione eius, cuius ratione recipitur in aquamam in ipsa acua ratione superficiei,in voce vero noti huius ratione recipitur.
Aduerte, quod per albedinem claritatεsgnificat: vocabulum enim graecum commune & clatitati,& ipsi colori,qui albedodi citur existit.
Ponit etiam exemplum.Eqnus, & canis comparari etiam Polliint secundum m initii dinem i habreta n. idem receptiuum primuin, puta materiam primam eiusdem rationis,quam sequitur quantitas.
Dei hoc idem si luitur illud dea ina,&aete, Quia non est idem susceptiuum primit m .nam in uno duplum, de multum dicunt facultate m, in altero dicunt quantia em, α hoc modo coa est comparatio.
An manifestum est. Tex. XXVIII.
ALiam legem declaraturus subtiliter
dubitat contra id, quod dicta est: nempe, quod non est comparatio in natura, luando diuersum est susceptiua primum,qua ii natura illa iam esset multiplex sacta. In hoc autem vide .ur insinuaridistinctionem naturarum non este,nisi per materiam,quod Plato dicebat. Hoc autesalsum est. Primo, quia statueretur, quod dulce,albuni,aequale, secundum se una eL set natura,& solum disserrent in recepi
uo,& sic e flet omnia unu secad u se iacere.
Amplius susceptiuum. Tex. XXIX. SEcundo impusnat idem. Nam tri.
mum si sceptiuum est multiplex lecti dum sit biectorum multiplicitatem , idest quaeque forma habet proprium sibiectum,& materiam proximam, ergo Scipis formae secundum se diuersae sunt, aliter enim non essent receptiua propria propriis formis. Nota artificium. Cum enim dixisset, sarma,in qua sutura est comparatio, debere esse unam, seu univoeam, di receptiuuvnum specie, dc ratione: intendit,u praeter
hoc forma debet esse in se una specie; nec sat est,quod sit uni voca propterea dubitabit, An unitas sit ex receptiuo : Si enim
esset,non oporteret addere hanc legem. At quia non est, nam receptiuum potest esse unum specie, dc sol ma una genere, det multiplicitatein habens, ut patet de colo. re , cuius receptiua est si pei scies. ob id ad unxit legem tertiam. In qua debet a tendi, praeter unii locationem forins, quod
non habeat disseremias, sed sit ultima species non solum Quod ed in quo i. non solum det esse eade specie ipsa forma, Medicitur,quod, sed ipsum receptiuum luod dicitur. in quo. unde non comparabitur in colore,quia genus est : notae nim diciatur, album est magis coloratum, quam nipium, sia comparatio debet esse in albe
414쪽
Ex his e cludit,illos motus esse aeque veloce qui in eodem tempore aequale spatium tralueunt in hoc , ideli, secundum speciem,ac si dicat, motus eiusdem speciei
AP dubi si modo respondet,quod in
s udo argumento tetigerat tex. 1 I. puta. An latio, & alteratio,quae aequali tempore fiunt,dicamur aequales,&comparabiles sint. Respondet, non coin parari posse, auia motus est genus quoddi,
in quo non est comparatio. Vt.n. album non dicitur magis, aut aeque coloratum cum nigro : ita nec latio dieitur squalis motus, aut maior vel minor alterasione. Similiter etiam nee motus circularis S rectus sint atque veloce ,nisi circularis
linea,& recta sint aequales,qJ este no potayioponit istatim duo dubia ad horum
declarationem . Alterum est cum dicitur motum rectum,& circularem non comparari in motu, dubium est, an hoc sit, quia motus est graius,an quia linea,quae eli terminus ad quem,est genus. Resbod et propter utrunq; , quia unum multur aliud: si enim motus genus est, & terminus motus unus erit genere. Ac si clarius dixisset. motus circularis, ac rectus non sunt comparabiles,quia esset non solum compara re duos motus ad unicum genus, sed etiacomparare duas lineas, puta curuam, &rectam ad unum genus. Ut autem hae duae lineae non comparantur sab linea in communi,sic nec etiam ipsi motus submotu in communi locali. Alterum dubium est.Si debet eonsiderari ad unitatem specificam motus unitas instrumentorum , ut si motus fiat pede,ut in progressii:an alia,clia volatione, an instrumento alio, ut in natatione . Respondet,omnes esseeiusdem species, si per rectum fiant, aut per circularem, nam sola spatii diuersa figura impedit motus comparationem. Vnde concludit,motus esse aeque veloces, qui sunt per eandem ni
gnitudinem specie,& sic ipsi sunt ide specie, vi dictum est: secus auteni compara biles non sunt.
Quare hoc conssilerandum. Tex. XXXI.
AD mptuum comparationE, necessi
tium esse docet, motuum inquirere dissetetias. Ex his mcognoscetur, qui comparabiles sint, qui vero non. Disserentias aut considerare oportet, quia reuera,in genere multae latent,ut quavis in ip ta unitas appareat, tamen multa uarietas in eo sit causa aequivocationis. Et Pgenus uniuersale aliquod, & uocem communem intelligere oportet. Distinguit aut e tres gradus aequivocatiotiis , qui sua communi voce concludi possunt. Primus et , quem remotum vocat eo , quod sub eo prorsiis diuersa co tineantur,ita,ut non iit,nisi sella uox communis. Huiusmodi sunt aequivoca a casu. Alter gradus est,qui analogiae proportionis dicitur, cuin res multae iiib aliqua uoce stant, propter aliquam tamE similitudinem, sicut homo uiuus,& pictus stib h mine signiscantur. Tettius est proportionalitatis, cuiusdave conuenientiae uni genericae naturae, ut ridere de prato,& hoemine, gubernator de nauta,& duce , animal de leone,&equo,& in hoe tertio gradu est deceptio. Nam apparet unicam esse naturam,quae tamen multiplex est, ob id
maxime prodest oia lixe distinguere ad eliciendas specificas naturas,t n quibus Glis comparatio eli. Statim autem, cum determinasset non
esse comparationem in diuersa forma specie, sed eadem quatri: Qtiado forma dicetur diuersa speciei. an quando fuerit in diuerso subiecto, ut in homine,& leone albedo, an quando praeter hoc, etiam eii in se diversa . Et quamuis non res ndeat, tamen haec pars eis fiam ruda,puta quod siealia,& alia in se. Subiungit alteram quaestionem quando definitio formae significabit illam esse diuersam specie, an qua do in alto,ic alio subiecto illam significat, an quando ipsa in se non eadem si ni scat, sed diuertam ab aliis.& sumeda est haec posterior pars. Deniq; Armarum diuersitas specifica , non solum in subiectis , sid in se ipsis est attendenda,nihil olim prodest sola speci
415쪽
In lib. VII. Phys Atist. Cap IIII.
De alteratione aut quomodo est Tex. XXXII.
An arua Omparationem duarsi alteration si ii. aio inquirit. Et primo, eas c5parari posprobat: nam duo eodem tepore parrari. senati aeque pol sunt: s igitur sanatio alteratio est, altera alteri comparari potest. Dubitatiue autem loquitur de sanatio. ne,quia supra dictum est,ad sanitate non es le per se alterationem, tamen argu naentum adhuc fit in eo i quo potest esse per alterationem, ut in qualitatib. primis, pos . . sunt enim duo squaliter sanari, & etiam calefieri,vel humectari. Ex altera parte areum gratur, & probat. quod non sint aequales illae alterationes . Na quae alterata sunt, seu ipse qualitates, secundum quas alteratio eis, non dictitur auales, sed similes,leni ii in quantitate aequale,in qualitate est simile, non ergo videmur comparabiles alterationes.
sed fit idem. quod mutaturiniaequali.
Α Ristotele, subtiliter ad indagadam
c3. Guo alterationa coParationem, se transo tam seri advocabulum com ninne, ad ad simiu aequale,& simile,ut notat Simpli. puta, I O dem. Nam similia. Sc equalia communiter dicuntur eadem. Et dicit, P motuc dicentur aeque ueloces,qui sunt iecundum eundem terminum, siue sit similis, siue fit a qualis,hoc enim supponatur ad cognitici nem identitatis alterationis.c bi autem est quaestio duplex in alteratione.Piior est, an comparatio duarum
ita a et aberationum sit sumenda penes qualita ab. ii, mi & passiones,quae ssit termini ad quocha penes partes aequales uel inaequalexinis, 2 i. subiectorum, uae alterantur M, .ulli Altera est. Si penes qualitates sumatur, μει ari an Dporteat respicere ii sentitatem, & di heri uersit item specificam qualitatum selam. Eruis similiter etiam gradus intensionis sormarum: ut illae dicantur eadem alteratio' nes quae sunt ad sor anas unius speciei,&smiliter te habentes,i. aeque intensas . Et ad hoc posterius res ondet. Ad c rarationem alterationum oro: tere res Picere, P formae sint eiusdem speciei. Cunienim sunt secundum diuersas species, c6- An sii sis
parari non possunt ut dealbatio, dc fana- miaa ρε- timSicut nec comparantur in latione, cim nes θί- enlari,& recta. Idcirco prodest alteratio. diuersamnis species cognoscere,& distinguere , ut quatiisia comparare quis possit. an secun Statim regulam hoe eosnoscedi ponit dum fra nempe quae mouentur idest, terminos, Mintenad quos est motus respicere, an idem spe Duo. cie, genere,numero re sint. Qualis. n.uni- Adras in termino, talis est in motu. Loqui- resp. mur de termino per se,qui primo per ta- .lem motum habetur. Qiae omnia si peritas declarata sunt.
Sed utrum oportet ad passionETex. XXXIII.
I tum quaestionem priorem proponitdi Eluit. In alterationibus enim possumus duplicem identitatem considerare:alteram similitudinis, alteram aequalitatis Ad similitudinem oportet, quod sint termini eiusdem speciei, & eiusdem intεsionis gradus aliter erunt dissimiles, ad aequalitatem uero debemus respicere partes subiecti alterati, an sint aequales uel iaaequales in eodem tempore. Itaq. alterationes dicentur similes,quae in tempore aeqtiali secundum gradus eordem formarum unius speciei sunt.Vt si calefiat unum in hora secundum calorem , ut quatuor:& alterum in eodem tempore etiam ut quatuor: Secus vero sunt dissimiles. Ill ae uero sum aequales , secundum quas subiecta eodem tepore alterata iunt secundum partes suas aequales; s vero alterationes inaequales erunt Et sic comparantur ipset alterationes.
Et in generatione quoq;& corruptione. Tex. XXXIIII.
Comparationem generationsitici
& hic simit generationem non sola pro introductione puta formae , sed et pro successione, qua partes praesertim viventium paulatim formantur . Iaseneratione autem non sumitur velocitas ex parte squalitatis,sicut in alteratione ,
416쪽
Tex. XXXIIII. Quaest. IIII. . ros
Lbstantia non est in subiecto i sed
uelocitas attenditur ex parte identitatis termini; ut aeque veloces sint generatio. nes, cum in e sed tempore termini unius
speciei indivisibilis sunt secundum idem
producti. Vt cum in mense uno unus homo generatur secundum easdem partes , secundum quas alias.Sed non de alio animali,quod non sit eiusdem species: quod
si non secundum easdem partes, tunc una esset velocior altera. Notat tamen , quod desint vocabula ,suibus explicamus hos gradus senerabilium. Nam in alteratione sunt duo nomina, intensiain, remissum: in quantitate .equale,inaequale, maius , minus : In sib- Mantiis, celi unum nomen, nec multa :nam homo imperfectus, & unumquodq. cum sic paulum pei scitur, non habet nomina distincta:& sic generationes distin tui inon videntur, sed omnes videtur a quales At no sunt squales. Si haberemus sententia Platonis, qui res ex numeris insqualibus componebat: tuM per nomina numero: u possemus generationes distinguere,ut diceretur: nunc res generatur ad duo,nunc ad tria,noc ad quatuor, sed hoe non est. Sic igitur comparabiles sunt alteratione , di generationes, & motus loc Ies . Augmentationes autem cu localibus copulantur,in vutiq. enim quantitas est.
An comparatio tantum sit in spetie
in comparatione aliqua necessario coueniunt, εe eaquε comparantur, accos erutur quae plura sunt:& id, quo comparatur. Dubium aut noes , ea, quae conserentur, posse esse diuerses c c ,& generis, I.apis. n.5 animal aliquiri 'bidine comparari possunt, cum diuersi sint tineris. At dissicultas estὸe i eo quoc et para: io fit. Docet enim Aristoteles di b re ei se unius speciei ultimae , ita veeomparatio in specie specialissima stat , Aduersus quod sunt aliquot argu menta . Primum est. Ista comparatio est bona. nigrior eis corvus, quam sit albus optaurici tamen albedo, α nigredo specie disseret, imo huiusmodi comparationes surrefrequentes: dicitur enim, melior est unus, quam alter sit malus, Et dicimus in Euangelio , Filio, huius seculi esse prudentiores in generatione sua , quam silii lucis sunt prudentes in sta, & tamen diuersa
esl utraque prudentia. non igitur compa eratio tantum in specie fit. Secundo : Hoc est commune axioma , Geometrarum, quod omnium linearum ductarum ab uno puncto in aliud breuinsina est recta, ct tamen constat, reliquo esse arcuales. Aliter enim duci non posissent pleras lineae inter duo eadem puncta, comparatur ergo linea recta circuis , cum sit harum breuissima. Tertio, est argumentum contra id ,-3dξ in genere latere multa,atque ideo non non esse in eo comparationem sicut spe cies, Puta homo dicit unam naturam c5munem multis unius definitionis, & vni- uocam, ita etiam genus dicit sitam naturam unius definitionis, & vniuocam multis speciebus, ut animal naturam sensitiuam, ergo sicut duo indiuidua compararitur in natura specisca,non obstante quodsmul multa contineat, ita etiam duae species comparari poterunt in natura generica, quamuis ipsa multa contineat, ergo non tantum est comparatio in specie. inartu, Illae sunt coparationes rectae, εhomo est persectius animal, quam leo .sibstantia est persectius ens , quam accudens,& tamen una est secundum genus saltera secundum analosum. Quinto. elocitas est accidens motu , sicut albedo corpolis, sed duo corpora et disserentia possunt in albedine comparari, ergo & duo moras, puta,rectus, & ci eutatis in xelocitate, non enim maior ratio unius, quam alterius videtur esse. Ad singula horam respondeamus, in ipsorum enim solutione res poterit deci rari.Circa primum aduerte, esse duplicem comparationem. Alteram simi licem: alteram compositam . simplex est, quae secundum unam sommam fit, quatenus masis,& minus, pers, cte. vel imperfecte, vax ualiter a multis participat ur, sicut in albemne, calore, gr uitate, aut alio quouis aliqua c6serri acci--σdit,quam aliqui comparationem secundii ci Proponionem uocatu . Est enim propor- ω ν
417쪽
In lib. VII. physi. Arist. Cap. II Ho
tio habitudo una duorum numerorum inter se, ut habitudo quatuor ad duo. &sex ad tria, aut cuiusiuis numeri ad alteriam, secundum quam excedit, aut exceditur ab ipsis. Composita est, quae sit inter duas sormas, sicut in exemplis argumenti primi:
quae quidem dicitur comparatio secunda in prias ortionalitatem. Est enim apud Mathematicos proportionalitas habitudo duarum proportionum, ut dicimus,
ita se habet quatuor ad duo, sicut sex ad tria, ita etiam sit comparatio inter lasemas diuersas.. Tame si recte aduertas, inuenies. quod etiam hic c5paratio se uirtualiter in una sorma. Dicere enim ,hoc est nigrius , qua illud sit album, si dicere, hoc nigrum est intensius, quam illud album & se in sorma intensionis comparatio est. Dico igitur ad argumentuat,quod AriSρ φηr notele, loquitur de comparatione simpliquia i pia est potassina, quia composita ad ipsam reducitur. Sed an sinplex fiat in specie, hoc in solutione aliorum argumentυrum examinabitur.
Ad secundum respondet Auermes combra r. me. 29 quod illa eiu i inpropria eomparasel. Aue. tio. Non enim linea recta sub forma rectae comparatur curuae, sed sib forma curuae. ut sit senses,illa tecta est breuissima omnium aliarum circularium, idest, si illa recta iucurvetur,sicut aliae , efficiet curvam aliarum,breuissimam . Dices tu,an maneat eadem linea, cum ex recta fit cum a.
Res n. quod manet secundum sibi e-ctum,bed non secundum formam , sicut cum album sit nigrum.subiectuin manet, Alia siti . sed non albedo, ita manet quantitato it - neae, sed recedit illa rectitudo, accidit curia uitas eidem tamen quantitati, hae enim mota ἐν l litates sunt. Sed melius respondebitur τιν eois eo parationem esse in breuitate,& lon. FG ais rinidine, quae comunis est lineis, ut lineae me unia minima in una earusU45. reperitur,scilicet in recta. Nam ex
recta cuium sacere, esset curuas curuis elatim.ct comparare. non autem rectam caruis .
--b tertium: Maxime aduenendum est, quod Physicus aliter considerat sua viai uersalia ,aliter logicus, & metaphysicus.
Hi enim essentias ruras, α sen: spe
S.Iunculantes considerant naturas, non eonsideratis iis, quae extra essentias ipsarum sit , unde considerant animal, ut dicit puram naturam sensitivam,& unu inquodq. uni.
uersale,ut praeci iam dicit natura. At physicus, cum non ita puras essentias speculatur, nisi concretas cum sensbilibus, non utitur tanta abstractione, sed solum a sinsularibus abstrahit. Vnde animal physice dicit ipsa indiuidua sensibilia, non tamen determinate hoc, aut illud. 'Hinc insertur unum,ut quod apud Logicum, seu Metaphysicum vnnm sit, puta genus quia ab illactum colideratur, apud Physicum multiplicitatem quandam habet, quia concrete consideratur , quod optime notaui Alberi tract. 1.ca. a. 5c s.
Ex hoc sequitur ulterius, quod Logi-eus, Sc Metaphysicus comparant aliquando in genere,quia apud ipses una est natura,at Physicus non,quia non speculatur genus sub illa abstracta linitate naturae ,
sed sib mul: iplicitate specieiu ,& indiuiduorum sensibilium. Dices, ergo etiam ipsa species erit mul . tiplex. Reston. quod n5 sie multiplicatur spe - .cies p indiuidua sicut genus per species. Nam forma specifica una est, de non multiplicatur nisi per materiam , unde pri pterea situ multi homines, no quia multae sormae,sed quia multae materiae,ita ut si una esset via ius tantum corporis in t ria,unus tantum homo esset. ob hoc semper non ratione se ae specificae,quae una tantum esset, si unum ratum esset corpus,
si illa multiplicatio,sed ratione materi rum. At species seipsis multiplicantur , quia ex se diuersae sarmae sint ira, ut ibi nulla est materia, sicut inter angelos, ibi diuersis speties intelligimus & sunt. Genus ergo multitudinem specierum dicens multipricitatem Mimae cotinet. ideoque Philosophus non in eo comparat, at in specie comparationem facit, & sic solui-
Ad quartum patet solutio parum. Ni Aa ,
comparationes, quae fiunt in genere,ut lavruca natura , sunt potius metaphrsicae , quam physicae. De his autem Aristoteles
418쪽
Tex XIlII l. Quaest. IIII. zo .
enendo, comparatio, ut notat Mb. tracta. 2. c. t. est triplex. & loquor de simplici. Quaedam, quae fit in specie dc physica est, de qua Aristoteles hie loquitur . Altera quae in genere fit,quam metaphysica poseramus vocare, seu logicam, cum in forma genetica comparatio fit, & in hae fit co- paratio sisndu ma is,&minus, aliquando secundum aequale. Dicitur enim duo esse aequaliter colorata, aut unum magis, alterum minus,sicut in specie. Tertia comparatio est lata dicta,quae fit in analogo, quae fit secundum quini unum magis, aut miniis accedit, vel recedit ab uno primo, ruod est in analogo.v. g. angelus est perse ior homine, quia magis accedit Deo , quam homo, & homo, quam brutum. Et in hac comparatione no est aequale, quia non eli aequalis accessus, aut recesssas, α ista comparatione conserimus species penes unam, Quae nobilissima sit ipsius seneris. Et sic substantia est persectior accidente,cum magis accedat summo enti Deo; ει per haec soluitiir argumentum. Ad quintum dico, quod quamuis velocitas non disserat essentialiter in omni mobili, & motu localiter recto,ic curuo, tamen quia non est idem modus mensi-xandi utrasque velocitates, nec eadem resula . ideo non fit comparatio, sicut stin albedine. Aliter enim dianimus definitione ab effectu velocitatis circularis, e recti motus. Vt autem hoc intelligas, aduertendum primo. Aliud est, motum esse breuiorem, aut longiorem, aliud autem esse veloci rem,& tardiorem, siue sit motus rectus, siue cirrialaris, siue quicunque alius. Is breuior est, qui citius ilium terminum consequitur,cue sit tardus,sive velox. Vt si in
uetur aliquid primilliate, alterum per decem milliaria, si id, quod per milliare m uetur, citius absisluit illud, tune breuior dicitur, quamuis tardior sit, si vero non ita cito, longio dicitur. Ita similiter in
motu circulari, cum duo aeque cito circulum sici ut, dicuntur aeque longi, aut breues, quamuis non sit aequam velocitas. Vt si lint duo orbes,unus altero maior, si tamen uno eodemque tempore sium motum compleant,aeque breues circulationesticiunt, quamuis velocius moueatura qui maior cita Hanc autem breuitatem, seu longitudinem motus circularis, vocant alis velocitatem circulationis, & dicunt, quod pos
sint esse aeque veloces circa lationes, cum tamen sint non aeque veloces motus.
Cognoscitur autem, & mensuratur haec velocitas circularis penes angulos descriptosin centro . Ut si imagineariar unum punctum in circunferentia una , & aliud in alia alterius circuli,a quibus incipit motus, & imaginemur alia puncta , ad quae peruenit pars motus in eodem tempore , tune describamus triangulum a primo puncto,& vltimo motus, Sc usque ad centrum: si angulos aequales iacit in uno, Scaltero, circulares motus sent aequales; sin autem,non fiant. At de velocitate, sciitarditate motus, alia est ratio.
Aduerte igitur secundo,quod velocitas recti uniformis sic simitur. Nempe, supposta aequalitate temporis penes spatii proportionem, ut id sit velocius, quod aequali tempore maius transit spatium, si d plum , erit in duplo velocius, similiter in alia qua uis proportione. etiam si mi temporis vasiatio, non variato spatio, ut sit velocius, quod minori tempore squale, aut utroque variato, ruta,quod minori tempore maius transit spatium , at aeque velox eodem tempore aequale transit. At velocitas circularis motus non sic definitur, nec mensuratur, sed penes circulum de criptum a puncto maxime disian
ii a polis corporum illorum, ut illud velocius moueatur, quod maiorem circulum eodem tempore praesci ibit. v. g. primum mobile, tu octaua sphaera , quamuis simul ab oriente in occidens moneantur, tamen
velocius mouetur primum mobile, quia circulus Nota
419쪽
In lib. VII physi. Arist. Cap. V.
Hrculus descriptus i primo mai5rest, pu-
., talae uinoctialis . Dico autem, quod sit a puncto maxime distantimam si alios esseculos sumas, sunt minores, quam octauasphaera: sic igitur mensuratur velocitas
Glia. Dice ,Πυnne, si sormica moueatur me circulum,&vno tempore maiorem parte circuli traiileat,& alio aequali tempore minorem,dicetur ille motus velocior penes spatium,sicut in motu recto λ ergo eadem in ratio vitiusque. S. . Respon ita se habere motus per circu tu inter se, cum idem ssit, & inter se at rectus cum circulari nullo modo, quia pars circuli ad circulum proportione habet, sicut recta pars ad rectum spatium. At recta pars nullam habet proportione cum curum nee potest elle aliquota vara curuum recti,nec rectum eurui, ob id nohabent unam mensuram veloestatis: ac propter ea comparabiles non sunt: Et hoc est quod docet Arist.& hoc aduerte.
Vm motus comparabiles ecse ostendisset, & qui essent
comparandi; nunc quo coparandi sunt, tractat; ac scptem regulas ptoportionumotuum constituit, ante quas proponit: T mouet, mouere aliqd mobile in aliquo tempore per aliquod spatium et unde conueniunt in motu ista quatuor: virtus motiua , quae dicitur movens : Resila tia, quae mouetur , quae dicitur mobile:
Tempus, & spatium , in quibus motitia
. Est igitur prima regula, si aliqua virtus mouet aliquam resistentiam per aliquod spatium in aliquo tempore eadem virtus mouebit dimidiam resilientiam in e Etempore per duplum spatium. v. t. si mouens potest portare quatuor pondera per num milliare una nora, portabit etiam una hora duo pondera per duo milliaria. Altera regula est si virtus aliqua in ali. quo tempore mouet resistensam aliqui per aliquod spatium : eadem aut aequalis virtus mouebit dimidiam resistentiam iadimidio tempore per aequale spatium. v. t. si in una hora mouens poteri portare decem libras per milliare, in media hora portabit, quinque per idem milliare. Harum tegularum dat rationem,quia sic inquit seruatia eadem proportio,puta, spatii ad tempus,& mobilis ad moves. Pro quo aduerte,quod motus prouenito excellii virtutis mouentis supra resistEtiam mobilis. Nisi enim stiperet virtus,no erit motus. Vndest,quod quanto saperat virtus resistetitiam in motu, tantum de beat diminui de tempore,vel addi spatio: quia velocior in minori tempore transit aequale,aut in eodem maius ibatium. Caigitur in prima requia virtus sit dupla, S: tempus sit idem,debuit spatium duplicari: in secunda vero cum spatium sit idem, debuit tempus diminui ad ab duplum,
nam secundum utranque regulam , virtus
TEx iam regulam constitist, quae satis nota est.Si aliqua virtus mouet aliquam resistentiam aliquo tep te per aliquod spatium; eadem,aut aequalis virtus m quebit eandem resistentiam,
in dimidio illius teporis,p dimidiu spatiu.
Est notandalitera horum textuum, narer virtus mouens; per B, mobile,& re
silentia, per C, si auum; per D . tempus tutellisi debent.
Adiungit quartam regulam. Si A, m uens virtiri mouet resistentiam B. per tempus E . in spatio F,dimidium virtutis mouebit dimidium recitentiae,in eodem tempore, per aequale spatium a vocat autem virtutis dimidium E, resistentiae vero dimidium P. V g.si mouens ut sex, mouet resistentiam ut quatuor,per milliare in hora: tuemouens, ut tria mouebit pondus ut duo, per miliare idem in eodem tempore
Rasqnem assignat; Quia eade est proportio virtutis,& resistentiae, seu grauita
tis totius ad totum; aedimidiae ad dimidiam
420쪽
diam resistentiam, it ergo tempus aequale, similiter.
Et si ipsum v, ipsum P, mouet.
Tex. XXXVII. QVinta regula est negasiua,ex min
gula est. Si virtus aliqua,puta, E, mouet reti stetitiam P, in aliquo tepore in per aliquod spatium:non est necessariu , ut eadem virtus moueat duplam resistentiam in eodem tempore rer dimidiu spatium. Adde tu; nec quod moueat in duplo tempore per idem spatium . V.g. si mouens,ut sex, mouet resistensian quatuor per horam,& per milliare:no est neces trium,quod eadem virtus ut sex moueat resistentiam, ut octo, quae dupla est ad priorem nare per duas horas in dimidio milliari,nec per duas horas .in e dem milliari . Ratio huius est: quia a proportione minoris inaequalitatis non est actio, id est, nunquam aequale agit in aequale, sed in inaequale.Unde actio, di passio est, csi virtus,& resistentia inaequales sunt, & vite. Hus,id,quod minus est,non agit per se in maius, sed maius in minus. Unde minor virtus non potest mouere maiorem se resistentiam:quod si haec regula valeret, utiq. minus ageret in maius,ut in ipso exemplo
Ex quo si nil potest,quod haee re lavalet. Cum dupla resistentia adhue est minor, quam sit virtus.V. g. virtus,ut decem, mouet resistentiam, ut quatuor, per l, ram,& per milliare : emo virtus eadem, ut decem mouebit resistentiam duartam,puta ut octo,in hora una
per dimidium milliare,ve per ide militate duali bus horis.Propte 't f rea Aristoteles non dixit, illam tegulam nunquam esse; sed non esse necessariam,quasi alii υ quando it l,
R egni m se tam ponit etiam negat;
uam, ex qua iterum affirmativa stimemus. Regula est.Si virtus Λ, mouet resistentiam B,in tempore D, per spatium C: non est necessarium, ut dimidium virtutis, puta, E, moueat ipsum totum B, per dimidium spatium in toto tempore D, imo nee per ullam spatii partam, quaesit in eadem proportione,& analogia, ad totum spatium, in quanta pars virtutis E, est ad totam virtutem Aa ae si dicat: tertia pars virtutis non mouabit idem mobile per tertiam partem spatii, sicut nee dimidia virtus per dimidium spatium, nec quarta per quartum spatii. Denique pars
virtutis non mouebit totam resistentiam nee quantovis tempore,nec per quamuis partem .spatii , propter idem inconueniens. V. g si mouent, ut sex, mouet resiste tiam,vi quatuor, per horam,& milliare , virtus ut tria, non mouebit eandem resustentiam ut quatuor,nec per minima partem spatii in quovis tempore: quia mi
Ponit autem unum inconueniens, quias ueretur ex hoc, puta, quod unus solus homo traheret nauim . V. g si diuidatur virtus, & spatium ite. Centum homines trahant navim per centum milliariarentum horis, si regula esset vera, centesima pars virtutis puta unus homo, traheret totam naui in eodem tempore percentesima
partem spatii,nempe per milliare: quod est impossibile . Ex hoc soluit sophistia Zenonis. Zeno enim dicetat,m quaelibet particula millii
etiam minima saceret num in aere, quia totus modius granorum simul Leit stanum. Hoc non valeti quia quamuis csi toto modio faciat, id est, quia uti it resistentiam aeris:at per se non vincit. Vnde docet, quod pars in toto facit aliuid , quod separata non siceret, quia um est in toto, unum Deit actu ei in ipse, nec per se est, nisi in potentia . Idem dici potest de parte quavis alterius co poris .