장음표시 사용
341쪽
sti: IN IIL LIB. ARIST DE ANIMA:
Tex g EI tem dictis, quae aliquid de aliquo enunciat,quemadmodum
afirmatio, vera omnis, olfalsa. At intellestas non omnis, sed qui rei
ipsius quid eri secundum formam, est verus, ct non quiniam de quopiam dicu . Sed vi visio proprii ipsus est vora; si vero album bomiuem
es e dicat, aut non, nonsemper est νera: seu sese habent ea, quae siue materia sunt. CAPITIS SEXTI EXPLANATIO.
Discrimi. YNdiuisibilium a trifur. J Iloe capite duplicem intellectus iunctionem di-na inter L stinguit Aristoteles: unam, qua res simpliciter apprehelidimus. & dici-
prima in. turiti inllectio incliuisibilium : alteram, qua res conceptas componimus, v tellectus citurque compotitio,sub qua tertia continetur. Docet autem,eo differre prio- amrcten- rein Operationem a posteriori, quod in illa non insit veritas, aut falsitas : in sionem. 8c hac insit. Item , quod in hac ea, quae sparsa sunt, ad unitatein reuocet ii copositio- tellectus, connectendo, videlicet, inter se terminos, Sc ex ipsis proposi-nem. riones coagmentando eo modo, quo cecitati Empedocles, concordia factum esse, ut partes , & membra animalium , quae prius discreta fuerant, in unun corpus coalescerent. Vel, quod eodem fere recidit, docet Aristoteles , ae prehensionem simplicium esse priorem compositione e quia non componiamus, nisi prius apprehendamus : imitaturque hac in re intellectus naturam. in procreatione animantium. qitae, ut Empedocles existimauit, prius mem λέsingulatim finxit,&c. Porto autem, ut non quaeu:s coniunctio animal enormat. sic neque intelledius quae uis compositio veritatem enunciat: si enim commensuratio cum diametro coinponatur, propositIO falsa erit : si incoinmein su-
Nole com Hieaduerte, nominecompositionis conrprehendi ab Aristoteletam affe-Positionis mantena,quam negantei ne nunciationem, ut annotauit Caietantis, & Phil quid deno ponus mec immerito cum omnis enunciatio compositio quaedam sit: si protetur. positionem negantem vocat paulo post Aristoteles diuisionem proprio v
Qui b.m cabulo, quod in ea unum ab alio diuidamus, negemusve. discontin b eorum e iam quafuerun/. J Docet, non modo ratione rerum conmisgat falsi- ptatum misti ne nunciatronibus falsitatem repeririscum. videlicet, ni ungiistas in diui mus, quae copulanda non erant:ut si dicamus, hominein non elle animal. ii-siou . quidem Iicet omnia per diuisionem dicere,hoc ell,quae astirnaata sunt, negare ted etiam,cum termini alioqtii inter se probe cohaerent; at tempus verbi non recte coaptatur. Nam,v. g. morbus Se Socrates colisrent ita teris,dum Socrati Maegrotat; si quis tamen pronunciet, Socratem aegrotasse,mutat piaesenti te
pore in praeteritum, falsum dixerit. Distingui- e Duplieis, inditi, e. JPrimam intellectus operationem, qua in diuisibitur ex o, lia,ideli,siinplicia percipiuntur,apea tius distinguit ex Obsectis, aitque, trifata iectis i. o- riam in uiuisibile dici: Vocatur autem in primis indivisibile, id, quod non est peratio in actu diuisum; diui uitamen potest, ut linea: atque hoc significat,cuni au. indria
tellectus , uisibile dici dupliciter; nempe actu,&potentia. De tali autem indivisibiliv resti mei agens, inquit.nihil prohibere, quo minus intellectus intelligat indivisibile, lectio indi percipit aliquὰ continuum, nempe longitudinem , quae est in diuisibilis visibilissi actu,licet potentia sit diuisibilis; pote it m mirum intelleetus magni rudinem dupliciter intelligere: Uno modo, ut est diuisibilis potentia, sicque intelligithaeam, numerando Partem Post partem:at quo adeo in tempore,siue sueceu, Digiligo es by c
342쪽
vis. Altero,ut est indui idua actu;&ira percipit eam, ut unum quid ex muti is partibus constitutum,atque adeo simul. Ideoque subiungit, tempus ,& Indiuis tilongitudinem similiter dualdi,& non diuidi intelligendo. V edici non po- modo. test, cum id,quod intelligitur,partibus raret, dimidium eius intelligi medietate temporis,sed simul: quemadmodum,si partes habeat, diuersis partibus rebondere poterunt diuinae partes temporis. d PMetiere non an φωκυ atri J Sec domodo indivisibi Ieait,dici illus Indivisa. quod unam speciem sibi vendicat, etsi compositum sit ex partibus non conti- modo.
timS,ut homo domus,exercIius:&hoc ait percipere animam tempore indiuisibili,&per indiuisibilem yotentiam,cuius in odi est intellectus. Addit etiam. licet ea,quς sunt indivisibilia specie,aliquam ratione partium diuisionem sortiantur,tamen per accidens in te igiun tia, non is sunt di iri sibilia, &expa te eius,quod intelligiti ir, & ex Parte temporis I sed ut sunt indivisibilia,quia in partibus diuisis est aliquod indi, si olle iacinpe ipsa species, quam intellectus indivisibiliter percipit. o i si intelligeret partesvr diuitas; nimirum,
rnem per se,&osta per te, atque rici ce Iera, z tunc non intelligeret tempore
indivisibili. Costendit autem Aristoteles huius di superioris modi similitudinem ostendere.
Ut enim hoc in modo est aliquid indivisibile; nimirum species, qua fa- Quae simicit omnes partes totius unum esse , ita forsitan in continuo inest quidpiam litudo, leab eo inseparabile; videlicet, ind: visibile, quod causa est, ut tempus unum quae diste si, S: longitudo una: Sive hoc dicatur esse punctum in linea, & momentum rentia dein tempore: siue ipsa species longitudinis, aut temporis. Sed hoc differt, tur inter quod tale indivisibile similiter in omni continuo, & tempore. de linea m- huiusmoditieititur : in diuisibile autem secundum speciem, non similiter in omnibus itidi uisibia speciem habentibus: fiqua dem quaedam constant partibus homogeneis, quae lia.
eandem speciem & appellationem cum toto sortiuntur: alia ex partibus heiaterogeneis, quae aliter se habent. Ita hunc locum perobscurum interpret tur Diuus Thomas. Ve Pian Z rum amem. 3 Indi uilibile tertio modo id esse ; ait, quod non Indiu T. 3. solum actu, sed potentia in lectile est, ut punctum : hoc autem diuisio modo.
appellatur, quia, ut pensi lud partes cohaerent, ita & secantur, cum ab se mutuo abiunguntur : quod similit crde mometito pronunciandum est. Hoc indivisibile quo pacto iii bintellectum cadat, ostendit; docens, illud non intelligi per se, sed per contrarium, seu quasi contrarium : percipitur enim ter negationem continui, sicuti priuatio per formam, quam negat, vim um per bonum, & nigrum per album. Numerat autem nigrum interpriis
uantia, vel quia . ut interpretatur Diuus Thomas, semper alle una contra- . .riorum, quod imperfectius est, obtinet modum priuationis, respectuali xius, ut iam alibi exposuimus. Vescerte, quia sumpsit album pro luce, nigrum pro tenebris.s Id aurem quod eo noscit. J Docet modum illum cognoscendi unum eonis Modus cc trarium per aliud. siue priuati uum per formam negatam, ita v ti ntellectus ex gnoscendi cognitione unius progrediatur ad cognitionem alterius, propriunt esse facul- unum contatis intellectricis, quae est inpotentia,&non in actu puro: cui ut modi est hu- trar u permanus intellectus. Quod si quis alius existat, quem praenotio eius contrarii aliud, est non deducat ad intelligentiam alterius: sed in se ipso omnia vilite, ac simpli- proprius citer comprehenda Noportere eum actum esse purissimum N a materia ac po intelleti 'tentialitate prorsus abiunctum, quod est ipsa diuina mens. Ita hunc locum humanus. explicant D. Thomas,& Philoponus: Themi stius tamen, & Simplicius aliter; nempe de intellectu illo sepat ato,quem finxere humano assiit e re ad rerum notionein excipiendam. Prior tamen interpretatio vera ac germana est, congruitqtie cum iis,quae ab Aristotele libro a a. Metaphysici capite r. & 8.de D, uina mente scripta sunt.
343쪽
31 IN III. LIB. ARIST. DE ANIMA
In 2. ops g Es aurem J Reuocat se Aristoteles ad id,unde est digressus; nem
ratione i- pe ad secundam intellectus operationem, docetque, intellectum, qui&ia tellectus compositione & diuisione versatur, amrmando , aut negando aliquid de uia dari veria quo, interdum falsum esse, interdum verum . Eumatitem, qui circa simplicia tarem, vel occupatur, Se ipsum quod quid est rei secundum suam naturam absque nexu falsitatem apprehendit per se temperesse verum, quemadmodum &visus alij que semper se. sus, dum propi a te issibilia apprehendunt: etsi per accidens interdum errent In I. aute in applicatione D rmae, quam percipiunt, quod hoc, vel illud album sit, quod veritatem re , era non est.Tandem subdit,itarem sese habere in immateriali potentia,si- per se, sal. ue intellectu: fallitur enim etiam in simplici apprehensione, non tamen perlitate per se, sed ex accidet te,dum,etsi non componat, simplici actu accommodat alicui. accidens. id.quod ei non 3 nest, ut ,si Solem sub magnitudine bipedali concipiat. Sed nos de errore sensu lim superius disputauimus,& de veritate tum simplici, tum complexa, quid sit, & quibus rebus competat, quibus non z in primo de in
Tex. et r. Q cientia a autem ea, quae es actu,s idem,quod res; ea vero, que enp0tentia, hi uno prior est tempore. Simpliciter autem neque tempore; t enim νniuersa, que fiunt ex eo, quod actu est. Τex 13. b Sensibile autem adactum ex potentia sensitiuum ipsum deducere. actus videtur escere, non enim patitur,ac alteratur. Uuapropter alia quaedam en hec Deries motus; nam motus a Bιs en imperfecti: at actus
simpliciter, qui quidem eri rei perfe', alius est omnino, diuersus , ab illo. Sentire igitur ipsi dicere Iolum,ac intelligere simile eri.
x. s. c Cismautem siensius iucundum, aut molesum discernit: quasi immauerit,aut negauerit,tum persequitur, aut fugit. d . Eique delectari, aut dolere en operari ipsa medietate sensus ad
bonum,ant malum, ut talia sunt; c fuga, appetitus, qui en actu. hoc sunt , non aliud es appetitiuum, aliud fugitiuum, nec alia sunt inaa sensitivo,quanquam ipsarum ratio non est eadem, sed diuersa. Tex.3 o. f Arims autem dianoetice ipsa phantasmata perinde, atquemimbilia sensui ipsi subiiciuntur:atque cum bonum,aut malum esse dicit assim mando,aut negando,tum fugit,aut persequitur. Vuapropter ipsa anima siue phantasmate nunqetiam intelistit. g Fit autem 2 hic perinde ut ibi: nam aer quidem pupillam talem scit ipsa autem aliud, auditus simili modo e ipsum vero ultimum H. mim Didem est, ct medietas una, at ipsius plures sunt rationes. Quo ν ro di udicat, atque discernit calidum a dulci disserrerdictum ct prius est,
O nunc etiam est dicendum. h Eri enim unum quid ipsum, ita unum ,πt terminus. Tex 3 I. i Atque hsciui unum sunt,tum similitudine rationi tum m ero,
quem habent ad vimmque, Hilla inter sese habent. uxid enim intere tis, quonam pacto d2scernit aut ea, quς sub eodem genere collocantur, aut contrari dubii us,Nt album ac nigrum ' Sit igitur, H est A, quod en
344쪽
assu=h ad B,quod est nigrum,sic C,ad D: Quare mutato ordine comparationem etiam eorundem vere facere licet. Si igitur C D sint unum, ipsa profecto sese habebunt perinde atque .A B, ut sint idem unum inbu 3
eundem autem babeant rationem, illa simili modo. Eadem erit omnino ratio, etsi A quidem sit dulce, B vero album. Intellectivum igitur ipsas formas in phantasmatibus ipsis istelligis ox Et ut in istis ipsis definitum est id, quodfugiendum est, velf qtien- Tex 33 'dumsic sinesensu cum in phantasmatibus en, mouetur: tiens enim signum fice ratum, ignem esse, Midensi, ipsum communi sensu agitari motu, cognoscit hostem accedere, at nomunquam bisse, qu sunt in anima, phantasmatibus,aut mentis conceptibus quasi ridens ad ea, qus sunt pre-ρntia, ratiocinatur, atque deliberat de futuris. Et clim dixerit, hic aut ibi rem eam se, que voluptatem, aut dolorem assert, tum fugit,aut persequitur,ct omnino aliqmd agit. I Ipsum autem verum ac falsum,qus sine actionesium, in eodemv-neresum, is quo sunt bonum ac mesum, sed absolutἐdisserunt, atquecm 'iuspiam ratisne om At vero res eas, Ps vocitantur ob abstractionem Enra', hoc ,.
pacto intelligit:nam Nis quispiam simitatem,non νt est simitas: quo quia
dem pacto percipi separata non poteri, sed vi concauitas est, intelligeret actu,sine ea tum ipsam intelligeret came, in qua concauitas en: sic cum res intelligit mathematicas,tum separatas tuas, Ut separatas intelligit. n omnino autem is intellectus, quia tu intelligit, res ipse est, tidia A Tex. cmus. Si ver)sieripossit, ut aliquam ipse non separatus a magnitudines paratarum rerum intelligat,necne,considerandum en postea. CAPITIS SEPTIMI EXPLANATIO.
Scientia a aurem ea. J ut D. Thoms,&Simplicius.& Philomnus, IlIque me Iib. e. Interpretes obseruat ut tradit hoc capite Aristoteles discrimen inter acti . text. uum &contemplativum intellectum, ut haec de intellectrici facultate doctri- dies .ie, na itui riore tiadae. Praemittit igitur,intellectum in actis, id est, intellectum,
prout intelligendi actum exercet, esse idem cum re intellecta I quod, quar, art. 1.tione verum sit,alibi explicuimus. Item,intellectum potentia antecedere inis
tellectum actu: quia, ouod in potcltate est ad intelligendum, deducitur aliu- de adactum. Id vero respectu eiusdem hominis accipi debet. Simpliciter enim Quarati potius antecedit, qui actu est; quia omnis potentia ab eo, quod est in actu ne intelli
constitutum,adflictum proueh tur. gendusit,
b S. Misaia em. J Quia inter sensum, Sc inrellectum cognatio quaedam tutellectu est:ex iis, quae sensui comi eniunt. intellectus vim explicare contendit. Com- potetia an petit autem in primis sensui,deduci ad actum ab obiecto sensibili. non tamen iecedere peraliquam proprie dictam alterationem , aut morum et qui sit actus entis in intellecta
potentia,ut inpotentia:quemadmodum lib. . Phys.definitur: sed per alterationem transsaritiam, qua subiectum non corrumpi,aut Iaedi, sed perfici solat. Ite in,per aliud quoddam genus motus,seu mutationis , qua imagines abo tecto transmissae organo corporeo imprimuntur. Porro, Prima sensus oper Ulligeo by Coos le
345쪽
316 IN III. LIB. ARIs T. DE ANIMA
tio, quae est simplex cognitio obiecti, similis est prime functioni intellectus, Quae dicitur simplicium apprehensio , quam hic dictionem & intellectionem simplici vocabulo appeIlat, eaque specratim pertinet ad intellictum specu.
Discrime c Ckm amemsensus. I Alia sensus operatio est pereeptio ret sensibilis sub
inter intel ratione conuenientis, aut non conuenientis , iucundi,aut molesti,quae perti-
Iectu pra- net ad phantasiani. Ratione huius similam esse vult Aristoteles sensum in citicum, & tellectili practico cuius est rem amplactendam,fugiendamve proponere vo- speculati- luntati. Vnde & discrimen habetur inter practicum & speculatiuum intelle-uum. cium,qubd hic rem simpliciter consideret,neque spectet opus: ille, dum rem ut commodam , vel noxiam repraesentat,ad prosecutionem ut fiagam lacei-sat: atque adebad praetim dirigat. d Ai- delectami. J Quia luci nidi&molesti fecit mentionem,obiter docet,quid ut voluptuaria molestaque actio,circa quid versetur, & cuius sit fa
cultatis propria . Ait esse delectationem aut dolorem: versari circa bonum , aut malum,qua talia sunt, pertinere ad apperitum sensitiuum quem appellat medietatem .seu mediocritatem, quia,ut interpretatur Simplicius, utriusque susceptor est. tum suauis,tum insuauis: siue,quia ex secu quassi medium , noli magis ad delectationem. qtiam ad molestiam recipiem am,aptum. Quo pa- e Effuga,ma petitus. J Monet,fuga in & appetitum in actu, id est, acti imeto debet alter sandi,& actum prosequendi obiectum, idem esse, quod dolor S deicet intelligi , tio. inae res ibi ius enticleatius esset hoc loco pertractanda, nisi iam in Ethi- appetitum cis fuisset a nobis explicata. Subuit quoque appetitum seniitiuum, ad quem sensiti uia praedoctae actiones spectant, non distinguia potentia sensit tua. Intellige au. non distin tem, non distingui lii biecto. quandoquidem, ut ab eadem anima oriuntur, ita mi a pote in eodem insunt animali; alioqui diuersam haberit rationena, imo & realitate. tia sciastu f Anima autem. J Discrimen intellectus conseinplatiui & praetici repe-un tens ait,licet anima dian et ica, id est , intellecti is contemplativus phanta Lmatis utatur, quia haec ei suppeditant spccies, sicuti iensibilia externa sensui :tamen intellectum practicum aliter eisdem uti;nimi rit ira, prout inseruiunt ad praetica dictamina circa bonum, aut malum amplectat Idum,aut declinandis. Unde colligit, nunquam animam intelligere citra opcm Phantasmatu ur,cui ea utriqlle intellectui necessaria sic. g Fιι autGn.J Dixerat, sensibilena ovete sensum, nunc quo pacto mouear, obiter ostendit, aiens,rem obiectam sensui prius mediunt asscere, deinde e terni sensus ossicinam immutare usque ad ipsum medium, id est, usque ad se sum communem , ad quem tanquam ad centrum omnium sensibilium imagines perseruntur hunc vero ait, re unum,tatione plures essedum,quia re eraquo ad naturam una simplex facultas est :tum,quia unius termini vicem obtinet, quatenus ad eam externorum sensu in fulictiones terminantur:ossicio autem multiplex est,qui alia ter calidum & dulce, v. g.& inter omnia ex torna sen
sibilia discrimen ponit,eaque & ipsorum sensiones diiudicat, ut alibi dictum ut coissm fuit. Hinc cognitam ste vult Aristoteles similitudinem, siue analogiam intersiis ia se is sensum,& intellectiam:quia, ut extersa sensibilia sese habent ad sensum coins hilia 2 ci munem,quem mouent, ita phantasmata ad intellectum : Nut sensus comm pit , sic ii, ni somnia sensibilla percipit, ita intellectus omnia intelligibilia cille miniit tellectus rio sensuum, hic ope phantasmatum. Quod ad vim munusque sensus commu-cia intelli nis attinet,addit Philoponus, no solum cornmunem sensum esse quas sedem gibilia. omnium sensibilium: sed ita singulari quoquc externis sens bus dari unum id est, coi, fluuium, ad quod sensibilia cuiusque sensus concurrui.
Naiι, .ue Oarnium vitilium com nu Jeqtia si centrum est aspectus;omnium scino tu in auditus odorum ol tactus; taciti m tactus; guifata hutngustus. Illud tamen littere it, si tensus communis oluitia externa scnsibilia percipit, atque
sensus crugnitio si. mi lis est primae in.tellectus
346쪽
h En enim imum quia-J Quod libro sumtiori de sensu eommuni Repei mura seruerat,id nunc repeti imitarum esse unum tanquam terminum. id eli, ut quae de senPhiloponus interpretatur,ut centrum circuli. in quod diuersae lineae incidui. su coi su
vel, ut Simplicius ait, esse ultimum iudicatorium omnium sensibilium, Se periori li- unum quidem re ipsa, plura vero ratione , quatenus diuersas sensibilium lito dicta
proprιetates diuerse cognoscit. Elt enim,inquit, iudicatorium unum, ut ter- sunt. minus , terminum appellans punctum, in quem concurrunt lineae diuersae.
Nam de is unus, impatii bituque existens diuellam habet ad diuersas lineas
habitudinem. t .arque haer . Unum ritu. JIta se inquit habere centrum visensum com- Cois sen-munem,tum pro tion tum numero. Proportione,quia ut se habet centru, sus tu pr ad lineas, ita sensus communis ad operationes aliorum sensuum: vienina illae portione, ad centrum,sic ad tribunal sensus communis perseruntur. Numero, quia, tu numero vi centrum existens num, ad multas lineas ordinem habet, ita communis centroc sensus, cum unus sit, ad multos sensus habitudinem seruat: atque ita sensus paratur. communis, & centrum obtinent eundem nulnerum, id est, haudquaquam numero variantur, quin potius in sua unitate consistunt. Alij, quorum interpretatio facilior videtur, verba illa, haec ipsa unum sunt, explicant de proportione inter sensum & intellectum, respectu suonam obiectorum: quia, ut se habent sensibi lia ad sua phantasmata, ita sensus eommunis ad intellectum. Quod Aristoteles ostendit,ratione ducti a sensibilibus,admonens, parum r ferte, siue seu sibilia pertineant ad unum sensum externum, siue ad plures. R eio vero est huiusmodi, sicuti se habet candidum ad nigrum, ita phantasma unitas iaceandidi ad phantasma nigri: ergo commutata proportione,vi se habet candi- tel lactus dum ad suum phantasma,ita nigrum ad suum. Si igitur phantasma candidi & colligitur
nigri insunt uni,spectantque ad unam potentiam , quae est sensus communis, ex unitate facultasque una secundum rem,diuersa secundum rationem: ita omnia etan- sensus chrasmata pertinebunt ad unam potentiam; videlicet, intellectum, qui sit facuti munis. tas re una, diuersa vero ratione: Sevi sensus communis non ii si interuentu externorum sensuum res percipit, ita intellectus non in te Il: get, nisi ministerio phantasmatum: non quasi opus sit, phantasmata ipsa intelligere: sed res per illa redraesentatas . Huiusce rationis discursum, assumptis Elementis,ut alias consueuit, proponit Aristoteles.
X Er m in illis. J Osfendir, quonam pacto excitetur intellectus activus Od deliberandum de re prosequenda fugiendave: nempe interdum moueri sensibilibus praesentibus: nonnunquam tota phantasia stimulante. Nam qui con 'catur erectam, agitatamque facem ad fgnificandos hostium incursus, maesentia rei sensibilis, visuque impellitur ad consilium ineundum adtiersus
ni sies. Interdum autem,etsi nullum praesens obiectunt lacessat, phantasia defuturis cogitans,&alia cum ali 1s conserens intellectum prouocat,ut de agmos det iberer,di quid facto opus sit,doceat,& quae iucunda aut molesta iudicarit,ea prosequi aut declinare iubeat.1 nu m verum. I Docet, verum & falsum, quae ad actionem non Intelles si pertinent, in eodem genere contineri, in quo bonum, & malum , id est, haec practi cuiuomia pertinere ad intellectum unum,&eundem re . Nee enim intellectus di specula praeticus & specillatiuus sunt potentiae realiter distinctae . Neque in obiecta liuia, non stoliciter diuersa tenciunt. Nam speculatiuus versatur ei rea cognition e veri esse potet ala falsi absoliste: praeticus autem in ordine ad opus,atque adeo ut est conum lias realiniens,vel non conueniens seu bonum ut malum: quae obiecti distinctio no ter disti
sat est ut intellictus praeticus & speculativus re ipsa distinguantur. Qua de Ga re in progressit plura.
m Ar vero νιν rara. J Quia asseruerat intellaeium speculativum verum incommune,& abstractum considerare;ostendit,qua ratione abstracta contem
347쪽
31L IN IIL LIB ARIST. DE ANIMA
ria quidem sunt,non tamen, ut in materia sensibili cominetur, quod illumae exemplo simitatis,seu cutilitatis nasi. Si enim ut talis curuitas eis, perpendatur,necessaridi in sua consideratione nasum,ae materiam sensibi Iem inuoluet: non autem si absolute secundum communem rationem curvitati&spectetur. Re materia sensibili Scintelligibii. deque tota varietate abstractionum , quae inscientiis inuenitur,egimus in Prooemio Physicorum, . t .art. 3.n Omninὸ Repetit,quod supra docuerat;nimirum,intellectumeia se rem.quam intelligit. Quod qua ratione verum sit,iam exposuimus,& proximo sequenti capite inculcabimus. Postremue,dubitat, an intellectus,dum ei hin corpore,cognitionem substantiarum separatarum assequi valeat: cuius duia hi talionis titutionem in alium locum reiicit. Ea vero ita Commentatijs priamae Philosophiae a nobis tractatu
x.3ria a autem ea, quae de anima dicta sunt, quasi ad quaedam captata redigentes; rursus dicamus, ansimam ipsam ea uniuersa quodammodo se,quae sunt. Nam ea,quae sunt,aut intelligibilia sunt,aut sen-sbilia. Atque scientia quidem est res eae quodammodo, qua sub ipsam Nid scientiam caduntsensus autem ipse sensibiles. Verum, quo pacto id ita est, quaeramus oportet. Scinditur igitur in ipsas res scientia, atque sensius: is quidem, qui en potentia in res potentia tales: is vero qui est astu in actu timiliter tales, scutia pari modo. Sensitiuum autem amim rei quod scientiis affici potest,haec potentia sunt. Hoc quidem id, quod sub scientiam cadit,illud vero sensibile. Atqui necesse est, aut res ipsas, aut formas in anima esse;at non sunt in ea res ipse profecto. Mn enim ipse lapis in animo,sed forma lapiatis inest.b alare anima est, vi manus; marius enim instrumentorum en i frumentum. Et intella iussormarum e vi ma, sensus Iuidemsenm billam forma. ex.3M e Cum autem miliares sit, ut videturi, raeter magnitudinessensibia
les separata, in ipsis profecto spinibilibusformis, ipsae sunt intelligibiles
forms,tum earum rerum, que abItracta νocantur, tum eorum etiam sensibitium,quae sunt halitus, atque anfectus. Idcirco ct qui non sentit,nihil discere,vel intelligere poten. Et qui contemplarer , necesse est una cumphantasmate contempletur , ipsa namque phorasmata veluti sensibita
sunt, attamen sine materia.d Es autem aliud phantasia ab affirmarione negatione ver verum' enim,vel falsum complexio en conceptuum latellectus. At mentis primi conceptus quo,quaeso, dist erent,vr non phantasmata sente a neque cet
risuurpbamlasmas non tamen sine pbantasmatibus sunt.
348쪽
N e a autem ea. J Quae de sensu & intellectu tradiderat, quasi in summam colligit iens,animalia quodammodo esse omnia.Namque omnemns aut sensibile, aut intelligibile est . anima vero ratione len suum est omnia sensibilia: ratione intellectus omnia intelligibilia. Id autem quo pacto veritati consonet,exponit asserens, tam obiectum sensus, quam intes lectus et tam sensum quam intellectum bifariam dici: actu nimirum, veI potestate: actu sumitur virumque obiectum, cum actu a facultate cognoscen te percipitur: potestate, cum non actu cognoscitur,est tamen idoneum, ut cognoscatur. Simialiter intellectus in actu dicitur,cum actu contemplatur: potet late, dum potcotemplari. Pariq. modo sensus in actu,duactu sensionem edit: ptate, du edere illam valet. Anima igitur, quatenus cit in poteItate ad percipienda Omnia.dicitur omnia potentia; vi vero et nactu cognolcendi, dicitur esse actuca, quae sub eius notionem veniunt. Porro antinam esse innia, non realitetraccipiendum est, nec enim anima est lapis, quc in intelligit, aut color, quem cernimus,sed notionaliter, hoc est,secundum rerum imagines. similitudinesve, quibus consignatur. b Bare anima ectis manus. Dixerat, animam continere in se Armas, id , . est,imagines,e quibus rerum cognitionem elicit. Id similitudine quadam ex-Plicat, hunc in modum: Sicuti manus,cuna sit instrumentum quo ceterae r-mantur, atque adeo instrumentorum omnium organum, alιJs instrumentis
titur: ita anima,cum sit serma,alias formas admittit,ijsque in cognoscendo gδnum utitur, tam ratione intellectus,quam sensus: nisi quod intellectus suscipit Hrmas,id est, imagines rerum tam immaterialium,quam materιalium, atque ita forma Draiarum nuncupari potest: sensus vero materialium, deseusibilium
C Cum ausem nulla res.J Cum neque res Mathematicae, neque physicae,& ,, δε- harum affectiones de hoc enim tantummodo terum genere hoc loco aguὶ Φη ςiiς tu extra sensibi Ita colis reant.ac proinde earum imagines intestigibi Ies e formis sensibilibus,in quibus virtute itisunt,eruantur;colligit Aristoteses, non posse intellectum in earum consideratione&disciplina versari sine ope sensu u, qui primos elisibilia percipiunt. vult autem, intes lectum non solum. cum de- nuo species haurit,a phalasmatibus pendere: sed etia comparatis iam specie - bus,dum contemplatur. quod eam simul cum phantasmate contemplari opor φροteat; quia, ut se habet sensus externus ad obiecta, sic intellectus ad phantas- ς0iuum mala. Quare, ut ille sine praesentia obiecti non setitit, ita hic sine phantasmatibus nihil intes Iigit : nisi qubd externa sensibilia sunt in materia petritus demersa: phantasmata verδ sunt formae sine materia: nec enim sunt ipsie res sensibiles, sed earum simulacra.d EII au om. JSubiicit discrimen inter actum intellectus, 3ζphantasiae,* , - - .actus intellectus,qui est compositio,vel diuisio, verus sit,aut falsus eno autem actus phantasiat; si quidem in sola complexione intelligibilium proprie veritatem,aut falsitatem esse dicimus:cognitionem autem pmplicium,inquit,differre a phali lasmatibus, licet absque iis esse non possit, ut neque aliae oper, ph ' P' tiones intellectus. r n6n datur
349쪽
Vtrum intellectus patiens seu po-- tentia passiua; ct omnia
ΕXplicatis capitibus, in quibus
Aristoteles de intellectu possis bili,seu patiente disseruit. doctrinae ordo pollutat,ut qusitiones, ad eundem intellectum pertinentes.
attexamus. Supponimus autem in
praesenti dari patietem tutellectum. Dari intel Quod ex eo satis constat, quia in teuIectum pa lectus pariens est facultas intellige-tientem. di, quilibet autem experitur se intelligere. Ac, ne quis eam actionem ad internum sensum referat, manifelluin, intelligi a nobis res immateri Ies ,& communes,quarum percepti in facultatem materialem,& organo corporeo inhaerentem,atque adeo in senium: nternum cadere non potest, ut alibi demonstrauimus. Qit imus ergo in primis, an intellectus paties sit mrent a passiua, id est, utrum solummodo patiatur recipiendo, an e
Intelleci' tiam agat intelligendo. i/roculus dupaues coI- biI solutione ad iteriendum,posse inlatus cum tellectum patientem contari vel cuobiee oest obieeio, vel cum ita telleetione. Si potet iapas cum obiecto conseratur,dicimus .eia sua dunta te potentiam passimam duntaxat .vit. Quod probatur,quia intellectus p tiens nihil agit in proprIum Obiecthim sicuti agit potentia nutritiua In suum, videlicet, in alimen tu sed ab eo talatu in patitur recipi edo spe. ciem interuentu phantasmatum. H
Qui ve- assertio est Themill j, S: Simplici I,
lint .eunde & communi, Interpretum Aristot compara lls. Item D.Thomae I. pari. q. 79. art. tum cu in- 1. Caietant ibidem, dc hoc iii lib. a.
tellectici- Capreoli in ε. distinet. 49. quaest. 4.Ferrarientis is a.contra Gem. 6.8: neessem, allorum quC potensi autem intellectus eomparetur tiam passi. cum intellectione, tum qui putent, uam .eu passive tantum se habere, ut Gois Intelligefredus Quodl.6.quaeli. 7. teste Scoto re nihil esis in primo dili in .I.quaeli. 7. Iandunus se aliud , lib. 2.huius operis.quaeli. r 6.& lib.3. quam h
x .& venetus in lumina bere in se
eimnem recipi tantum ab intellectu etiam intelpatiente, cssici verba pha irasmatis; ligendi pii vel ,utati s placet,ab intcllectu ag tat Almaiate. Quam opinionem probabilem nusin 3.d. iudicat Scotus Quodlib. II. Potest 3.q. l. are. confirmari eo argumento. quia,si in- Dei. in telicetio esset acti ab intellectu pa dist.43.q. tiete, cum recipiat in se intellectim Aegid. in nem more materialis causae: utique a. dist. 4. inciμret in unam, eandemque rem q. OUI. causa efficiens,&materialis, quod iis x .d. i.q. negat Aristoteles lib. 7. Physi cap. 1. Se io 4.
causam mouentem , & r mO M in I. d.q. . realiter distingui asseuerat. Aliacens.
. Nihilominus asserendum,intello ibid4 aliicium patientem active concurrere apud Bu- ad suam intellectionem. Nam quod gium inviem neque intellectus agens= neque 1.q. phantasmata perseessorim in sup Intellecturioribus oti edimus. Deinde, quod patientem
illam edat ipse intollectus patiens, active conliquet vel in ratione, quia iὲι teli currere adetio est actio immanens , quae ab ea- suam inteloemmet potentia, in qua recipitur . leetione.
elici debet. Quare , cum inici le- Probat I. io recipiatur in intellectu patiente , ab eodem elici necesse est. Secundo, Nihil denominatur agcre, nisi ab aettone , quam elicit ; quod usque adeo verum est, ut, fi Deus se solo poneret in meo oculo visionem , ita ut oculus passive tantum se haberet, non diceretur ab
E ea videns s sed intellectus denominatur intelligens a propria intellectione : igitur necessario eam elicit. Tertio ; idem confirmari potest , quia eadem ratio est in actu intelligendi, quae in actu viendi: Voluntas sed in Concit. Tridentino , i 6. ccicurrit Can. q. damnatur,qui dixerit, tu iu- etrue adstificatione liberum arbitrium paD suas opera siue tantum sic habere, proindeque Mon .
350쪽
docetur, voluntatem active concuris Arere e er rosimiliter intellectus com currit active ad intellectionem: maxime,cum liberum arbitrium non in . solo actu voluntatis cosistat, sed importet e Pam actum intellectus,tib rumcl. iudici uiri, ut collat ex iis, quae tradi t D. Th. lib. 1. contra Getat. c. s. ridiculus vero eisset, qui diceret, a et iones voluntatis, & intellectus , quatenus ad iustificationem pertinent. elici ab ipsis potentris, alias ve- pro non ellcI.
In quibus Super: us dictis nihil officit locus
materialis ille septimi ,& 8. Loquitur causa coin nim ibi Philol . de citula materialici dere po- phys quae est principi u physici m
test cu es E- tus; non autem de causa materiali, ciente. fuse accepto vocabulo, prout con
plectitur omne id,quod est susceptiuum alicuius motionis, siue materialis sit, siue non. Quo pacto minime repugnat, eandem rem esse cau- sam materialem, & ciscientem. Ita vero dicimus, si intellectus eum in tellectione conisatur,esse potentia, Nudus in- tum activa, tum passiuam. Actiuam, telleci' di prout intellectionem edit: passivam, stinguitur prout eandem recipit. Adde et lam, a se ipso, nudum intellectum causam esse patruvie tape- suam intellectionis . activam verocie coasiis simul cum specie quo pacto iam magnatus . terialis caula cum e sciente non om Lib. I. c. I. Dino coincidunt. Quadere in Physi- lS.I.ari. 3. cis latius.
Lege Diu. 'Vod ad secundam propositae
r. I. R. q. siiqitri artem attinet, bifariains7.artic. 1. qia aeri potest , an intellectus Caiet. ιbι- patiens pura potentia sit. Uno modo, perr.lib. 2. an in genere entium sit pura Poten--ra gut. tia, nullum in sua natura iiκ Iudens c81.&93. actum , quo pacto materia prima di-Scot. in I - citur pura potentia. Altero, an ex led. . q. T. fit pura potentia in genere intelligi-Qui, mo b. lium,id est, utrum ex sua primaeva
. origine nullam obtineat sibi eonge- dis quarinitam speciem, aut notionae sed dun- potest, an taxat ira potestate sit ad eam progres intelledi'su temporis acquirendam. Hoc posi- sit pura poto , nostra assertio sit. Si potentia tentia. Priori modo iii matur , intes lectus non est pura potentia; quod ita probatur. I ii cllectus ex sua natura cit Intellelarina. S: actus; ergo secundum eam clus non considerationem non est pura po- eἰt pura tentia. Antecedens ostenditur. Nam potetia in I id,quod altera ratioci ,&principi u genere ea operaiadi, dicitur actus, & forma I rium. possibilis vero intellectus est animae operandi, id cit, littelligendi ratio; eli igitur actus. N forma. Maior Patet , quia via uinquodque per Dain formam Operatur. Minor vero tradiis tur ab Aristotcie hoc in lib. capit. 4. text. .suadeturque ex Eo, quia, cum nulla subilatia creata possit esse immed: atum principium Operandi I eis 2 get antinua aliqua vi , seu facultate intermedia, qua intelligendi actus promat, Quae facultas non alia est,
quam intellectus. Quod vero ad alterum quaestio- An sit punis lenium pertinet, magna ea de re ra potetia inter Platonem,&Aristotelem cotis in genere tentio extitit. Nam Plato, ut constat intelligibiex ijs,quae scripsit in Phaedro, Meiam lium, di L
ne,& Io.de Rey.cum persuasum lia. sensio. beret,iaoliros animoS extra corpora I fuisse procreatos, ibique rerum omnium notionem ex idearum influxu nausilla, credidit, eos . cum hisce moribundis corporibus iliabuntur, inditas rerum imagines , ac scientias deferre secum I ita tamen , domnis ea cognitio ob cratiae , concretaeque materiae commercium , &quasi insolentiam. tetri carceras obli uione sopiretur: deinde acclinu phit alma tum excitata reum liceret. Ita
si que censebat Plato, nos, cum ali quid discimus, non simpliciter discere: sed recordari pomis, nec GDuam ac tu Irere scietiam, ted ante hahitae reminisci. Hoc tamen dogma , quatenus animarum ante corpora creationem fingit, iam in z. huiuS peris libro fuit a nobis confiitatum. Quare ea parte omissa, quae etiam ad rem praesentem non facit.: expe