C. Crispi Sallusti opera, omissis fragmentis, omnia; ad optimorum exemplarium fidem recensita

61쪽

imum poni vadis accenderuuit, si in Amo occisi

postqviiii Numantia deleta, P. Scipio insuere auxilia,

ipso vem orti domin decrevit donatui atque laudatum magnifice pro concione Iugurtham in ' praetorium abdu- ibique secreto monuit, ' uti potius ' publice, quam privistini amicitiam populi R. coleret neu diuitiivi miri insuesceret periculose a paucis emi quod multorum esset si permanere vellet in suis artibus, ultro et gloriani, et regnum venturmat; sin 'properantius Pergu-xet, suante ipsum pecurii praecipitem casurum.' IX. Sic locutus, cum litteris quas Micipsae redderet, dinii sit earum sententia haec erati Iugurthae tui bal 'lo Νumantino longe maxuma virtus Riic quam rem tibi e rto scio gaudio esse nobis ob merita carus est uti idem senatui sit et populo Romano summa ope nitemur. Tibi limitem pro mistra amicitia gratulor en habes vi--ignum te, utque avo suo Masinissa. Igitur rex,

ubi, quae fama Rcceperat, e litteris Imperatori ita ESse

cognovit. 'cum vix ut viri, tum gratia permotus, exstantinum siluin, ei augurinam beneficiis vinceri adgressuli est statimque adoptavit, et testamento pariter cuti filiis heredem instituit. Sed ipse Paucos post annos, morbo atque aetate mi sectus. AEum sibi finem vitas adesso intellegeret, coram amicis et crimiis, item Adherbale et Hiempsale filiis, dicitur hujuscemodi verba cum augurtha habuisse. X. Paavis ego. 'gurina, te, amisso patre, sine spe,

sine opibus, meum regnum accepi existumans non minus me tibi quam liberis, si genuissem, ob beneficia e misse e neque ea res ' liniri habuit. Nam, Malia mi , -- egregia riua omittam, novissume, rediens Nummua,

62쪽

nobis Romanos ex amicis amicissumos Mnsti in Hispaniis nomen familiae renovatum postremo, quod dissicillumum inter mortalis, gloria invidiam vicisti Nunc mimi nunnauit natura vitae finem sacit per hanc dextram, ' per ru ni fidem moneo obtestorque, ut hos, qui tibi genere Pro-Finqui, beneficio meo fratres sunt, caros abeas ommasis alienos agiungere, Minnio omine minineios reiis nere . 'mon exercitus, neque thesauri praesidia regni

Sunt, veruin amici quos neque armis cogere, neque auro

pareat queas: in eis et fide pariuntur 'ri ius aut mamicior, quam frater fiatri aut quem alienum fidum amvenies, si tuis hostis fueris 3 quidem ego vobis regnum trado firmum, si boni eritis; sui mali, imbecillunt. Nam concordia parvae res crescunt, discordia maxuma 'si

buntur. Ceterum ante ho te, Iugurtha, qui aetate et sa

pientia Prior es, ne aliter quid eveniat, ravidere decet. N an, in omni irae' ' Mie, qui opulentis est, erui si ac ciuit injuriam quia adn potest, facere videtur. vos autem, Adherbal et Hiempsal, colite, observate talem hunc Varum, inutantini virtutem, Ast enitimini, ne ego meliores liberos 'sumsisse videar, quam genuisse. 'Xl. D ea Iugurtha, tametsi regem uicta locutum intellegebat, et ipse longe aliter animo agitabat, tameni iem a benigne respondit Micipsa pineis diebus moritur. Postquam illi more regio, busta magnifice secerant, reguli in unum convenere, uti inter se de cuneus negotii disceplarent. Sed Hiempsal, - - --Mlis, natura ferox etiam antea ignobilitatem an ustae quia materno genere impar eratJ despiciens, dextra Amherbalem adsedit ne medius ex tribus, quod apud thi nudas honori d-itur Iugurtha seret. Dein latum, uuamii concederet, 'fatigatus a fratre, vix in pariem alie λ

63쪽

pectus augur in Vmmi, Mim mim ratus, descendit. ItaquE, ex eo tempore, Vira et metu anxius moliri, Parare inue ea modo animo habere, quibus Hiempsal perdolam caperetur. Quae ubi 'tardius procedunt, ne-Me lenituraminus serox, statuit quovis modo ancepimi perficere. XII. Paruo conventu, quem ab regulis actum supra ream avi diropter Maenala in placuerat dividi thesam eos, finisquo imperii singulis constitui. Itaque rempus ad utramque rem decermtur, sed maturius ad pecuniamisi, linendum ut di interea inloca propitiqua thesauris iniis alta concessera sed in sal, in oppido Thirmida, seris ejus domo utebatur, qui, 'proxumus lictor augurthae camis acceptusque semper fiserat; quem ille casu mirustrum oblatuitu pro inquam suam Isens domum eat, portarum Hari, adiuter nas Paret; nam verae ad Hiempsalem reserebantur; ε- larem, ubi res post naret, se ipsiu-um nam nanu Ve rerum. vinita mandata brevi conseruit j atque, ut is, tu erat, noctu Iugurthae milites introducit. Qui postqviunii, aedifirrupere, 'diversi regemquaerere et dormi--us inos, in omni Misit -- is utari loca a vita clausa effringeroci 'strepitu et tumultu omnia mis- - cum Hiempsal interim reperitur, occultans sese

in alii 'nivilaris ancillae, quo, initio. pavidus et una loci perlagerat. Numidae caput ejus, ut iussi emat, ad Jugurinam resemini.

64쪽

XIII. κτganusina tanti facinoris per omnem Atricam meipsae fuerant, metiis iiivadit in viis' partis discedunt plures Adherbalem sequuntur, sed illum Hierum bello, oro. Igitur augurina quam amamas potest copias arnini in dis artis alias voluntat imperio suo alungit omni iunidiae imperetiae parat. Adher. bal, tamen etsi Romam legulos riserat, qui senatum do maerent de eaede fratris ei seruinis suis tamen siet multitudine militum, parabat armis contendere Sed, ubi rem ad certamen venit, victus ex praelio profugit in provinciam, ae deinde Romun contemsit. Tui, Iugurtha patriistis consiliis, in otio minus sirum cum animo reputans, ii mere populum Romanum neque advorsus iram ejus us, quani,nisi in avaritia nobilitatis ei pecimiasiis, spem habere. Itaque paucisdiebuscum auroetargento mulio Romani btit, qui praecepit uti primum veteres amicos muneri hus ex-

Pleant; deinde novos adquirant postremo, quRecumque possisit ingiviae parare, ne cunctentur. Sed, ubi Rommui legati venere, et ex praecepto regis, hospitibus iliisque, quorum ea tempestate auctoritas pollebat, magna moeres tantae mutatio incessit, uti ex maxuma 'invidia in finiuitii et si orem nobilitatis Iugurtha veniret; quorum Pars spe, alii praemio inducti, singulos ex senatu ambiundo, nitebantur, ne gravius in em consuleretur. Igitur 1 Mi Myaatis confidunt dis onstituis, senatus utrisquo datur. Tum Adherbulen hoc modo locutum ac

ratione Existumarem meuma ceterum jus et imperium Penes vos esse simul eniterer domi militiaeque quam

65쪽

SALLUSTII JUGURTHA.

maxum usur se populo Murano vos mihi cognato mvos in adfinium locum ducerem : si ea secissem, in 'estrii amicitia exercitum, divitias, munimenta regni abere Quae cum praecepta parentis mei agitarem, Iugurtha,

homo omnium quos terra sustinet, sceleratisfirmas, contem

to imperio vestro, Masinissae me nepotem, et jam ab stirpe socium et amicum populo Romano, regno sertunisque omnibus expulit. Atque ego Patres consoripti, quoniam eo miseriarum venturiis eram, vellem, potius ob mea quam ob majorum beneficia posse auxilium peterea ac

maxum deberi y mihi a populo Romano, quibus non E - rem secundum ea, si desideranda erant, uti debitis uterer. Sed, quoniam parum uia per se ipsa probitas, ramque mihi in mami fuit Iugurtha qualis foret ad vos confugi, Patres conscripti, quibus, quod miserrumum, cogor prius oneri, quam usui esse. . Ceteri reges, aut bello vi ti in amicitiam a vobis recepti, aut in suis dubiis rebus societate in vestrita adpetiverunt Mamili; nostra cum populo Romano bello Carthuiniensi amicitiam instituit; 'quo tempore magis fides ejus, quam ortuna petenda eri, Quorum progeniem vos, Patre conscripti, nolite pati frustra a vobis auxilium petere. Si ad impetrandum nihil cauasae haberem, pr veter miserandam fortunam quod pauimani rex, genere, sama usque copiis potens, nunc deserimatus aerumnis, inops alienas opes exspectori tamen erat

majestatis Romani populi, prohibere injuriam,meque cujusquam regnum per scelus cresceret verum ego his finibus ejectus sum, quo majoribus meis populus Romanus dedit unde pater et avus una vobiscum expulere Syphacem et Carithaginienses Vestra beneficia erem sunt, Patre, comscripti in mea injuria despecti estis . heu me miserum IIuccine, Micips Pater, beneficia evasere, uti, que tu parem cumliberis, regnique participem smisit, is polias

66쪽

mum stirpis tuas intinctor nitri 'Nunquamne ergo familia nostra quieta erit Τ semperne in sanguine, erro, iugavem imur ' Dum Cari upide es 'incolumes iere, Iure inin saeva pine imur hostes ab latere, vos amici procul spes omnis in armis erat. Postquam illa' pestis ejecta, labeti panem intabamus quippe quis ii iis nullusu nisi sine quem misi seus. Ecce mimi ex improviso Iugurtha intoleranda audacia, s eis re atque uis Perbia ' sese ecferens, mitre meo, atque eodem PrοPinquo

suo interfecto, primum regnum ejus sceleris sui praedam Mulci post, ubi me lino dolis nequit capere, Nihil mi' nus, quam vim aut bellum exspectantem, imperio vestro, sicui videtis, extorrem patria, domo, inopem et co rium miseriis effecit, ut ubivis tutius, quam in meo

regno essem. go sic existumatia in Patres conscripti ut praedicantem audiveram patrem meum et qui vestram

initimi colerent, em multum' iborem suscipere ierum ex omnitriis maxume tutos esse Numici familia nostra suit, praestitit, ut in omnibu bellis vobis adessent: nos uti per otium tuti simis, in innuis ira est, Patres oscripti Pater nos duos Daios reliquit tertiunt, au

eorum necatus. alterius ipse ego manus impias vix effugi.

Quid anam' quo potis vinum infelix accedam meneris

praesidia omnia extincta suesci pater, uti necesse erat, maturae concegsit fratri. 7qitem minum decuit propi quus, Per scelus vitam eripuit adfines, an icos, propinquos ceteros, alium sita elades oppressait Napti ab Imgurtha, pars in crucem acti par bestiis ori et ii pauci, quibus relicta animn clausi in tenebris, cum moerore et hum, morte se larem vitam ex miti Si Omaia, quae aut anaisi, ara ex 'necessariis advorsa sicta sunt, incolum manerent, tamen, si quid ex inproviso accidisset,

67쪽

5s Sallusetri JuodRTRA. vos implororebi, Patres conscripti Mimis, pro magnitum dine imperii, jus et injurias omnis curae esse decet.

Nunc vero exsul pat Ita domo solus, et omnium honestarum rerum egens, quo accedam aut quos adpellem' nationesne, an reges, qui omnes similiae nostrae vestram amicitiam in sti sunt an quoquam adire licet ubi non majorum meorum hostilia monumenta plurima Τ

aut quisquam nostri nusereri potest qui aliquando vobis hostis sunt Postremo Masinissa nos ita instituit, Patres

conscripti, ne quem Coleremus, nisi populum Romanum, ne societates, ne foedera nova acciperemus : abunde magna praesidia nobis in vestra amicitia seres si huic imperiosortuna mutaretur 'una nobis occidendum esse. Virtute ac dis volentibus magni estis et opulentici omnia 'secunda obedientia sunt quo facilius sociorum injurias curare licet. Tantum illud 'vήreor, ne quos privata amicitia

Iugurtha B. a um cognita transvorsos galla quo ego audio maxuma petiti ambire fatigare vos singulos, ne

quid de absenio, incognita caussa statuatisci singere me verba, sugam simulare, cui licuerit in regno manere. 'Ruod utinam illum, cujus impio facinor in has naiseria: Projectus sum, Θωμm s c linii lariis vidμ- et aliquando i apud vos, aut apud deos immortalis remm M. manarum cura oriatur ne ille, qui nunc sceleribus tuis sero atque praeclarus est, milibus malis excruciatus, impietatis in parentem nostrum, fratris mei necis, mea rumque miseriamim gravis poenas reddet Jam Jam, frater, animo meo carissume, quamquam immaturo, et unde minum decuit, vita erepta est tamen laetandum magis, quam dolendum puto casum tuum 'non enim reguum, sed sugum, exilium, egestatem, et omnis has, quae me remunt, aerumnas cum anima simul amisisti.

At ego infelix, in tanta mala praecipitatus patrio

68쪽

SALLUSTII JUGURTHA. mo, remim humanarum spectaculum praebeo, incertus

quid uam tuasne injurias persequar, ipse auxilii egens,' an regno consulam, cujus vitae necisque potestas ex opibus alienis Pendet. Utinam emori fortunis meis honestiis exitus esset, 'ne vivere contemtus viderer, si, desemus malis injuriae concessissem. Nunc neque vivere lubet, nequs mori licet sino dedecoro Patres conscripti, per vos, 'liberos atque Parentes, per majesta. tem populi R. minuenite misero mihi; ite obviam injuriae nolue pati regnum uinidiae, quod vestrum est,

Per sceliis et Sanguinem an iliae nostrae tabescere.):XV. Pomqva rex finem loquendi fecit, legati duo inae largitione magis, quum catus freti, paucis respondent Hiempsalem ob saevitiam sumn ab una isti in lor.

sectum : Adberbalem ultro bellum serentem, postquam superarus sit, queri quod injuriam sacere nequivisset:

Iugurtham ab senatu petere, ne alium putarent, a Numantiae cognitus esset, neu verba inimici ante facta sua ponerent.' Deinde utrique curia egrediuntur. Senatus statim consulitur fautores legetitorum, praeterea magna pars gratia depravati Adlierbalis dicta contenuasere Iugurthae virtutem extollere inudibus gratia, voce, denique omibus modis pro alieno scelere et mitio, sua quasi pro seria, nitebantur. At contra pauci, quibus bonum et aequum divitiis carius, 'subvertiundum Adherbali, et Hiempsalis mortem severe vindicandum censebist sed ex omnibus maxume ' Aemilius Scaurus, homo nobilis, impiger, iactIosus, avidus potentiae, honoris divitiarum ceterum vitia sua callide occultans is postquam videt

regis largitionem mmosam impudentemque, veritus, quod in tali re solet, ne 'polluta licentia invidiam accenderet, animum a consuma lubidine continuit.

69쪽

60 8 LusTI IUGURTHA. XVI. vici tamen in senatu pars illa, qui vero prEtium aut gratiam auiisserebant. Decretum fit, uτι DE M

ceps fuit L. Opimius homo clarus at tum in senatu ο- tens; quia consul, C. Granco et M. Fuisio Flacco intersectis, acerrume victoriam nobilitatis in plebem exercuerat. Eum Iugurtha tatnetsi Romae in amicis habue. rat, tamen 'adcuratissume recepit dando et pollicita loperfecit, uti Arna fide, postremo omnibus suis rebus commodum rctgis ante m. t. Reliquos legatos eadem via adgressus, plerosque capit Paucis carior fides, quam pecunia fuit. In divisione, quae pars Numidiae Maureta. niam adtingit, agro, viris opulentior, augurthae traditur: Illam alteram specie quam usu, potiorem, quae portuosior et aedilicus magis exornata erat, Adherbal possedit. XVII. g postulare ridetur Africae situli paucis exponere, et eas gentis, quibuscum nobis hollum aut ami. citia suit, adtingere. Sed quae loca et natione ob ea larem, aut asperitatem item solitudines minus requen- tata sunt, is haud sicile compertum narraverim cetera quam paucissumis absolvam. In divisione orbis terrae plerique in partem tertiam Africam posuere:

Dauci tantummodo Asiam ei Europam esse; sed Asrieam in Europa. a finis habet ab occidente fretum nostri maris et oceani ob ortu solis, declivem latitudinem, quem locum Catabathmon incolae adpellant. Mare sam vum, impomosum ager frugum fertilis, bonus pecori, arbori insecundus coelo terra, penuria aquarum. Genus hominum salubri corpore, velox pinem labore ;plerosque senectus dissolvit, nisi qui serro, aut bestiis interiere: nam morbus haud saepe quemquam superat

Ad hoc, malefici generis plurima animalia. Sed qui

70쪽

moriales initio Ahicam habuerint quique postea accesserint, aut quomodo inter se permixti sint; quamquam ab ea sima, quae plerosque obtinet, diversum est, tamen, uti ex libris Pimicis, qui regis Hiems hs dicebantur, in terpretatum nobis est, usque rem sese inbere cultores ejus terrae putant, quam Pauciomnis dicam. Ceterum fides Hus rei penes auctores erit XVIIl. Ἀ-ica initio habuere 'Maeses et u ibyes, asperi, incultici quis Ibus Iat caro ferina atque hum pabulum, uti Pecoribus. 'Hi neque moribus, neque rege, neque imperio cujusquam regebantur vasipalantes, qua nox o erat, sedes habebani. Sed, postquani in Hispania Hercules, sicuti Afri putant, interiit, exercitus ejus compositus ex Parin gentibus, amisso duce, ac passini minis, sibi quaque imperium petentibus, brevi dilabitur. Ex eo numero 'Medi, Persae et UArmenii, navibus in Africam transvecti, proxumos nostro mari iocos occupavere. Sed Pereae 'Intrao beano magis iique alveos navium inversos pro tuguriis habuere, quia neque materia in agris, neque ab Hispanis emundi, aut mutandi copia erat mars magnum et

ignara lingua commercia prohibebant ii paullatim per

connubia Gaetulos 'migenere et quia Re PQ tentantes reros, alia, deitule alia loca petiverant, semet ipsi 'Numidas ad vere. Ceterum adhuc aedificia Numidarum agrestium, quae mapalia illi vocant, oblonga, incumvis lateribus tecta quasi navium carinae sunt. Medis autem et Armenis accessere Libyes nam hi propius mare Africimi agit ma Gaetuli' sub sole magis haud proculi ab ardoribus Whiqua matur oppida habuere; nam, 'reto divisi immispania, mutare res inter se instituerant momen quinin paullatis Libyes corrupere, barbara lingua Mauros atro Medis adpellantes. Sed res Persa,