Summa philosophiae quadripartita, de rebus dialecticis, moralibus, physicis, & metaphisicis, authore fr. Eustachio à Sancto Paulo, ... Tomus prior. Duas priores partes hujus summae continens. Cum duplici indice locupletissimo. ..

321쪽

TRACT. II. DE AS s. ANIMAE. Tqualis est amor quo homines Deviri,& liberi suos parentes prosi: luuntur prior igitur perti iret ad amorem amicitiae,posterior vero ad amorem concupiscentiae. Tertio quaeritur,quaenam sint amoris cause Prima Ddis it . praecipua caula amoris ei bonum Ratio elr,quia amor A, dis importat quandam connaturalitatem vel complacentiam rivi. ainantis ad amatum unicuiq; autem bonum est id quod . est sibi connatulateri proportionatum unde relinquitur Ronum.

quod bonum sit propria causa amoris Secunda causa est,.j. pulchrum,quod quidem re ipsi bonum est,est enim pulchrum ut sic,valde appetibile Ac amabile; addit tamen istud ad rationem boni,quod ex eius aspectu seu cognitione delectetur appetitus. Est enim pulchritudo gratia seu

Venustas quaedam , quae sensu aut ratione cognita vehementius adamandum impellit. Hinc est quod amor per eos sensus oriri soleat , per quos percipi potest rerum pulchritudo,cuiusmodi sunt inter externos visus&auditus. Cur vero illi duo sensius externi specie pulchri ducantur,non item caeteri ,ratio est, tum quia in eorum obiectis venustasi gratia maxime locum habeat , unde pulchros colores, itemque pulchros sonos dicimus non Vero pulchros odores rei sapores,&c. tum quia illi sensus inter caeteros sunt maxime cognoscitivi, quia eorum Vissiabtilior est ac spiritualior quo fit vi rerum pulchritudo Quae spiritualis ac diuinae persectionis imitatio quaedam est, ut praeclare diiserunt Platonici, nonnisi per istos sensias externos percipi possit. Tertia est similitudo aman s. imilitatis lamati cum nempe amans vel actu, vel potestate &quadam veluti inclinatione similis est amato,utroque enim modo similitudo optima est amotis conciliatrix:

qui enim actu similis est alteri suam ipsius imaginem in altero intuens,alterum tanquam seipsum diligit,isque est

amor amicitiae: qui vero nondum actu, sed potestate tantum similis est alteri,ipsum amat, illique uniri optat,qud possit fieri particeps earum perfectionum quae in ipso reperitintur; isque est amor concupiscentiae. Huc spectat a --ονumnimorum& morum quaedam sympathia,quae est occulta morum quaedam naturae contensio ac similitudo, quae facit, a di pulvi

liud mihi, aliud tibi pulchrumis magis amabile videatur,licet fortasse sit a parte rei minus pulchrum, ama -

, ile , quia nempe in eo est aliquid latens mihi gratiuii

Corale

322쪽

quod miro quodam modo os vultirine pr:iriertim o sis expi iniicinioque ad pilus amorem pellicit. Quarta amo ris causa est amor millia enim est males urouocatio ad. - amandit minua in praeuenire aia atrii nimis enitia durus est animus qui dilectionem etsi non vult impender , Π

lit rependere. Neque tantulit mi, in ut eam ardentius redarnemus, sed etiamat, incit mante em 'natam reddit amabiliorem:quosi ila H li arientius aliquid am tur, eo semper hielius ac proin ' a' - imabilius esse micatur. Αὀdi possisnt lxiiii lino mis ς , - ex cuiusiue ita turali temperata te tot iu:quibus eisim tenuiores sint humeses, tu GDissimus, cor caliZius, eo ci t&subtilior sangui m quisu'c facili fi miti natur ad aniandum sui φρ -

Olyarto , traei itur quaenam sint amoris proprietates z. . ., ςisectu . Primus eth assimilatio amantis cum te a V. m... matara enim in eo discrimen inter intellectum 4L s.ctis sectum, luod intelligens per intemetum rem sibi allimi - simi lat a vero amans per allectum a ei alitatae aisimilatur M

ri Unumquid cum amato, ii x tipsu ρ --- perpetuo desidereti Tertius est inb- amatri,

amat qua anuins rei amatae per intellectum&asi immobiliter adhaeret. Ita ut amans de re an ta Perpe tuo cogitet , illam perpetuo meditetur ac fitiat, nec tam seipium quam amantem sentia r quo spectat illud Pla- tonis in Symposio , malorum animum in proprio corpore mortuum , in alieno vivere. Neque enim tam est

'nima in eo quod animat, uam in eo quod amat. lar tus est, extasis, quaeis anili a tu rus Gaia I-- , - , a ii sua vires hi se intui recon

323쪽

TRACT. II. D p Ass. ANIMAE. 9nem impedire potest,ut contingit in amore concupiscentiae ex quo nascitur chim gelus conjugalis,tum geliis inuidiae, vel chim nititur amans id omne remouere quod amici bono aduersatur , ut contingit in amore amicitiae,

potestque dici relus iustitiae , qualis est iste de quo Psal.

Zelι domis tua comedit me.& Helias . Reg. 19 Zelo re ui latin fum pro Domino exercituum. Sunt etiam praeter i- ramorussos morales effectus,quidam ali naturales inysici, ut i r se . quod amantes pallidi, macilentiri squalidissimi dum enim tota vis animae ad rem amatam conuertitur,illucque intenta est,capiendo dirigend6que alimento non sufficit; quo fit ut inopia cruditateque sanguinis membra exte-ia uentur Upallescant.

Quod spectat ad odium, quod nihil aliud est , quam Odium quid displicentia quaedam circa malum opinatum , ut malum sit.

est , cum sit amori contrarium,in contrariorum contrariae sint species , causae , effect uc facile ex iis quae diximus de speciebus , causis effectibus amoris colligi poterunt species,causae, Heffectus odij.

DEsiderium, eoncupistentia idem sunt apud D.Th Dodisiam

r.2.qu. o. cum hoc tamen discrimine quod desiderium magis propri pertinet ad rationalem appetitum se concupiscentia vero ad sensitivum.Est igitur Desiderium seu concupiscentia, Animae passio in appetitu concupiscibili eirea bonum opinatum absens distinguiturque ab amore delectatione,quod ex amore nascaturi in delectationem tendat: licet idem objectum quod est bonu& finis,sit causa amoris, destiterii,& detestationis seu au dis non tamen sub eadem rationes quatenus enim bonum adaptat quodammodo sibi appetitum , causat amo- retri quatenus idem bonum absens eundem ad se attrahit, causat concupiscentiam quatenus denique praesens euiciem quietat,in se ipso causat delectationem. Coocupiscentiarum aliae dicuntur naturales , aliaeve eis, vis io non naturales.Illae sunt eoruit ad quae naturae quςdam renitamM. necessitate compellimur, ut si quis longa defessus vigilia .sm M. somnum appetat,vel esuriens cloum c.has vero sunt eo-

324쪽

Πm quae natura per se tum desiderat sed pro rationis artiuio deiiderentur unde etiam illae dicuntur irrationa- biles hi verὁ ratiotrabiles, licet non semper sit trectae

rationi confornies , liuiusnodi sit tu opuni deiideri adchonorum ambitus,&c IlIta inita fiunt,natura enim non iertur in infinitum , cluate cibum expetimus ad certum vique nodum,ne inpe quoad sedetur fames; hae vero infinitae sunt nullis enim perni inas liuina c- - ΨΠ'

'itio illa in appetitu sensitivo, plurimum i vero in appetitu rationali religent. Guque ii Malui unita

a d pectat ad fugaui, defiti iri potest, Animae passio

ppetit, concirpiscibili circa malum absens opinat inti' eode inque modo distinguitur ab odio aristula,quomo-

II. . , P humum osum ordine naturae seu generationis C. nent inter omnes passiones arduae, quaa tamen pertim Qiit ad appetitum concupiscibilem, idcirco prura de isti s quam de alijsinii pertulent ad appetitum irascibi lamis ertractabimus & cluidem in hac quinione prid. de --i

325쪽

. US per hanc motu in ad aliquid tendat, sicut in desii terio Contingit, sed qtii appetitus at ipso appetibili prae se iteciria nautatur siue aflicitur. Dicit ut esse in appetitu senuti

Mo, ut distingtiatur ab ea delectatione tua epetit tr in , appetitu rationali, quae licci vere sit delectati, non ta-. o en dici potest proprie pallii : AppelLV :ra item has de-I istatio rationis peculiari no in ine Gali lium. Ex quo intelli ais 'audiuin elle speciem delectationis Diei ieies fau g i clauni accipitur propci pro sola rati. nati ici colatione istia: i. sic voluntas ut plurimu ri pro sensit illa d mi a Xat usurpa-m. trita delectatio pro utra aue. Alla vero nomina ad delecta-atonem pertincliti sunt i inpolita ab elsectibus delecta tionis Laetitia imponit ara dilatatione cordis ac diceretrix lutitia. I :cultatio ab cxtelio has sivinis interni Iaucii 4,tiani lusi lac inditas, hilaritas velo pecialiter a lignisi artitiae in vultu appare litibus.

uercuudo de delectatione quaeritur quotu ple sit. Re spondeo deiectationum ii culin concupi centiarum alias CHe naturales, alias ero non naturales, quae dici potiti tu orationales. Illae sint appetitus sentiti ui; laae vcrd appeti si bi v.

ttis intellectivi. Illae fiunt siem per cum aliqua immutatio ti. M l.cta DC corporali hae vero non item, ted sunt Implices motus Donum duo

Voluntatis. Illae sitiit corporales 3 sensibiles Phar vero spirituales intelligibiles. Licet autem spirituales de hie elationes te cunnum ein absolute in maiore corpo maior dile

ratibus nihilominus tamen corporales quoad no Sesse ct.iriodivi-c viridum quid sunt majores spiritualibus tum quia sensi ιμμι bilia quoad nos sunt magis nota quo magis autem boniam praesens percipitur, Mniajorem causat dele uario sinem; tum lilia sensibiles illae delectationes fiunt cum ali qua immutatione corporali, non aute spirituales, nisi per accidens. Inter delectationes autem sensibiles majores sunt eae quae fiunt secundum tactum , quia earum objecta sunt magis sensibilia. liter diuiditur delechatio seu vo Oia iussilui iras in puram, non puram seu mixtam. Illa est quae ut pl- μ' constitutis animis, corporibus competit haec ve ΦTo non nil ex aluiua aut animi aut corpori deprauatione contingit ideoque ab Aristotele . Ethic appellatur aegritudinalis, contra naturam sic enim constat expe--rientia nonnulla verbi gratia, potuin aquae aegris corporibus suininam delectationem an tare,qu- san' corpori-

326쪽

3 rari A PAR T. τHic E. bus a trullani , aut certe per exiguam oluptatem afferunt: luce sint prioris generis delectationes diei possunt

naturales;posterioris vero generis non naturales,sed alio sensu citrant initiori diuisione ut patet. 33 V uerti, iii artitur,quaenam sint causae delectationis. Pri-ὐοὰ praecipua ei bonum p Iaelen cognitum, totumq&Ci simul apprehensum. Nascitur enim voluptas ex percepta M. um coniunctione conuenientis. Secunda causa deleel attonis

si permo,siue ea per quam consequimur bonitin coo-y' ueniens , siue ea per quam ipsim boni conse inio an percipimus inare omnis delectatio ex aliqua operatio 3 ne consequitur Tertia delectationis causa est varier si quia euito humana inens rerum multatim est cupidaad-

vario rerum secteta Alet obieetari, citatiua in m. ipsa in se multiformis Varietate is tanquam simis subi

. mistisiti oble uitur. Qxiarta,praetenti dolores per accidens delectationem pariunt,quis enim maiora sunt mala quae eu sinus,eo delectabilior, ictetur elle quies D securitas qua ruimur,quare iucunda emper est solet praeteriti labo- Iis recordatio. Quinto, dele fiationem pariunt IlIm memoria chim spes,quia dilectatio nascitur ex agnita postes sione boni Mentoria autem praetcrita bona possidentur, suntque veluti praesentia O vero futura maior tamen

exhe delectatio nascitur, uia quae situra sint, ere alb

quando est e possunt, non item praeterita.

Pus -- Quartis quaeritur , quinam emus delectari us ' seu laetitiae primus est eordis,ac viscerum dilatatio, Vm i. - . . tuum hac autem cordis dilatationes imisi: sanguinis ad externas partes diffiisio Secundus est L-

--- tas corporis , praesertii si in oderata sit tum quia sic molestii si euris releuatur animus,lum quia moderata CG disri viscerum dilatatione spiritus fiunt puriores , quo fit ut latius Malacrius ciperemur. Si tamen nimis profusa sit, non mediocriter nocere potest,imm quibusdam praesertim senibus morti ausam suilli legimus,quia per

ipsun diffisi ad externas partes spiritiuus cor nativo i calore repent destituitur ac deficie Tertius es sest risis, qui non exqualibet delectatione , sed ex ration ii praesertim, salicet gaudio seu Letitianascitur quatenus

med ante appetitu visitiuo redundat, incin

autem

327쪽

, TR AC T. II. DE Ass. ANIMAE. autem risus dissipatis spiritibiis vitalibus excitari,ilrn erit in existit motus ille oris S pectoris orthis a diaphrag-Ioate per inlisculos ad buccana C lue peruenietis. Quaritis sty rite fleelus est operationis perfectio delectatio enim iuxta ρ ' Plii losoplatim io. Et li. opcrationem periacit tum quia ipsa est boniim operationi superueniens, tu in quia agens dum in sua actione delectatur, vehementius ad eam attendit, canaque diligentilis exequitur.

Q lod spectat ad iistit iam primina quaeritur quid sit Re ondetur elle passione, an ex asprebutione mali I

praetentis orta. area definitio intelli Seu dael de tristitia is,ui, allias eu ubi ore, liratenus est in appetitu sensititio, nitri pitia st doti, sed

is tria quo, i aegritudo illa lupa exterioritatum Iemri puenit, n5 appellatur trittitia. At verbo nauis ςgritudo, siue ira cutis .si e corpo is,stuc proueniat ex solo exteriori S su siue ab interiori imaginatione nupe vel ratione, vere potest dici dolor. Soliis i ratur ille dolor,qui ex apprehensione interioris sensus prouenit, appellati solet tristitia. Sunt aute pleraque alia vocabula,que ad hunc alii in Q aD .sse tu pertinent, ut angor, id est,aegritudo premes .m Cerox. id est aegritudo flebilis,lamcntatio id eli aegritudo cliis . iulatu, naolestia aegritudo permanens,melancholia aegri rudo diuturnitate obfirmata, Si quali in natura conuersa.

Secundo quaeritur quot uplex sit dolor. In genere du- u

plex est alter exterior,alter vero interior, terque enim distis, est ni otiis appetitivae virtutis. Sed in hoc differunt,quod Dotoditur 'dolor exterior causetur ex malo cori iuncto eorpori per pie se usium ex eriorem apprehensis At vero interior ex ina ' - ' lo conuincto appetit iu per lentum interiorem,sive pna-pl. e. tasiam, siue rationem apprehenso. Rursus dolor interior

qui propriὰ dicitur tristitia, in quatuor species distribuitur: sunt autem hae, nempe misericordia,inuidia, auxi etas Macedia. Misericordia est dolor quidam animi ex alie no malo contractous. Inuidia est dolor animi, ex alieno bono,quatenus aestimatur esse nobis malum, contractus, in quantum bonum istud alienum nos priuat nostro proprio bono, vel proprium nostrum bonum minuit, vel,

stimatur nobis aliquo modo obesse Anxietas est antini luaedam oppressio ex impendente nato , quo nullum

328쪽

8 sRTIAE ART. ET HIC ΑΕ. apparet effugiuio Acedia vero addit animi anxietatem, nil gnam corporis torporem, ita ut etiam vox ipsa prorit inia tristitia praecludatur. Diσ-Ita Tertio quaeritur,quaena sint causa doloris ac tristitiae i H Prima de praecipua,est malum coniunctu, seu praeseris co- - Ο μιρ gnitum Seetida amor Sc desideriit; cum res amatam Optata differtur, unde illud Sapietis, ves qua disertur, sitir, ana1na. Tertia est naturale corporis temperamentur qui y nim melancholico humore ab udant, ad tristitia sunt procliuiores, que selent melancholicia hutnore signer 'ut studia,vigiliς,aerumnq,& alimenta quςdam tristitia quo- ue patiunt. si arto loco tristitia sibi ipsi augmeri causa est mana quo plus tristamur,eo plus humoris melachoIici accumulamus,4 fic proniores in moerorem efficimur. 4 disseis ris ratio quaeritur, quinam sint esse hus tristitiae. Priciae, naxnμtituas: generalis effectus tristitiae, est notabile detriineti Us si sanitatis,tum quia tristitia naturale se guinis, spiritua' dilatationem praepedit attin quia torporem segnitiem corporis gignit: quarc qiu pr te modii tristantur, quat lidi, iacentes motiosi sunt. PLeterea specialis effectus tri-

hi,Mi. stitiae, et tomnus qui ex illoru animi cum corporis torpore prouenit; unde illud P sit 8. Dormitauit anima mea prauud o. Luctus etia seu fletus specialis est effectus tristitiae. Sunt autem a natura datae nobis lacrymae,ut nostram

nil seriam aliis indicent , sicque in iis commiserationis esse num excitent, quo nostrae necessitati opitulentur. ' -- Addi possent hic rs media tristitiae , quorum haec sunt praecipua, de quibus D.Thom. i. a. q. nempe delectatio quaeuis,fletus seu profuse lacrymit amicorum compassio, 'veritatis consideratio, denique ibinnus,&balnea. Sed

haec de pallionibus appetitus concupiscibilis satis. D ste,se desseratione.

Q AasTI IV. Viis ci cies, est animi passio in appetitu irascibili ei rea donu futurum,arduum seu difficile possibile tamen ut beatur.Dicitur passio in appetitu irascibili, ut distingua :tur ab ea spe,quae in rationali appetitu esse potest,quae noest passio.Subiungitur cu' bonum,ut distinguatur a me '

329쪽

ΤRAc T. II. DE PAssION ANIMAE. tu vel audacia,S aliis passionibus quisunt circa matu: additur futurum , ut distinguatur in gaudio quod est circa bonii in praesens additur adlauc arduuiri seu dissicile, se, habeatur, ut distinguatur a desiderio quod est circa bo:ri - futurum. absoluteri non enim aliquis dicitur alu id sperare minimum quod statim est in sua potestate ut liabeat denique subditur pollibile ut habeatur, ut sic di tringuatur a desperatione,ut patebit postea. Causae huius ferme eaedem sunt quae amoris laeside causa 'ri. ri4,specialiter vero bonum futurum arduum quod haberi potest. Adde etiam nonniauquam experientiam et se causam spei, ut patet in eo clui saepius in bello victoriam . est adeptus: aliquando vero inexperientiam, ut in iuuenibus contin Iit , qui facile sperant se omnia coniecuturos cum senes conir non facile sperent.

Effectus spei iidem quoque suiu qui desideri : Addes -ί

speciales quosdam effectus, cuiusmodi est longanimitas in expectando , patientia in serendo, magnanimitas in aggrediendo, denique alacritas in operando Desperatio spei opponitur,estque animi pallio in appe mi si da. ratu irascibili circa bona arduum quod no potest haberi. 1pitolio. Vbi nota palliones appetitus irascibilis aliter opponi in ter se uua passiones cocupiscibilis, inuenitur enim in mu si πrationibus duplex contrarIetas,Vna iecundum accelsu ad titatis , contrarios terini nos,& ea c5trarietas reperitur interpas mciu.

siones appetitus concupiscibilis,ut inter amorem kodiu, i. 'desiderium, fugam, laetitiam, tristitiam altera secund vim accessum recessum respectu eiusde termini,& talis c5trarietas reperitur inter passiones appetitus irascibilis ut inter spem de desperationem, utraque enim circa bonum versiatur: ithmque inter audaciam&metum, utraque enitri circa malum versatur. Sunt autem desperationis oppolitae causae Leffectus,& causis, effectibus spei. . -

Nonnulla sicut de caeteris,ita de timore seu metu si gillatim explicanda. Itaque primum qiveritur quid ' si sit Timor seu metus est animi pastio circa malum futurum arduum seu dimite cui resisti possit. Vbi nota inter

330쪽

daciam confima aestimatio majoris boni consequendit minoris periculi subeundi, tum superuenientis auxili j expectati, denique naturale corporis temperamentum audaciores enim sunt quibus pulmo ire sanguinolenti, eo feruensa exiguum vis enim ad angustras redaeta fit acutior Ebri, quoque Miuuenes , quia i ijs exigua eis mali impendentis aestimatio. Qui sunt frigidiori coelo nati solent esse audaciores qui vero calidiori timidiores, causam ferunt anti perillatim : similiter qui nim quam ex- perti sunt pericula.Tandem qui omnibus assJuunt,inter- dum videntur audaciores contra oui in maximi S versiantur aerumnisci illi quidem,quia arbitrantur se posse superare omnia ,hi vero quia nihili ducunt omnia. ἐ-am Effectus audaciae praecipuus,est consecutio boni opta- ,-Hern f ti,deinde sui ipsius aestimatio, si res sceliciter succedat : si

r.di uti, T in Ira primum quaeritur quid si Est igitn ira, aniatui situ ma passio in appetitu irascibili circa malila praescias, quatenus cum aliqua difficultate repellendum est Sicque ira est passio appetitus irascibilis maxime propria, unde ab ipsa appetitus ipse denominatus est , tum quia

ad iram terminantur omnes motus huius potentiae , tum

quia inter caeteras huius potentia passiones haec est ma- Oblinum nisestissima, quia vellementissima. Objeistum vero irae est malum praesens, arduum, seu cum difficultate repel- Ο lendum. Caeterum iram circunstat pleraeq; passiones,prae, serti iii istae quatuor, plurimum , nempe dolor de iniuria accepta spes illam iniuriam viciscendi,tum appetitio seu desiderium vel prosecutio vindicta: denique diuiri eius qui iniuriam intulit. Ex quibus duae priores antecedunt,duae posteriores eandem comitantur Sicque motus uae ex dolore spe oritur , dumque iratus homo

nititur malum ut sibi praesens apprehensun repellere , si mul vindictam de malo sibi illato appetit tanquam sibi bolim in eum, qui matum intillic detestaturo odit.