Elementa theologiae practicae ad usum studiosae juventutis. Tomus primus quartus .. Complectens Tractatus de conscientia, & de legibus, de peccatis,& de fide, spe, & caritate

231쪽

CULDe Caussis a peceato excusant. 2o est ei formidabile . Hinc metus , qui re pectu viri levis est, respectu feminae, pueri , senis est gravis .

Ad metum gravem reducitur metus reverentialis . Ut cum filius timet gravem. & diuturnam parentis ostensionem , uxor

viri , siubditus principis. Nota IIL Aliquid fieri ex metu idem

non est , ac fieri cum metu. Nam ex me tu dicimus hominem agere, quando metus est caussa moralis eum movens ad aliquid agendum, Vel omittendum. Ut si quis latroni pugione districto aggredienti det

pecuniam , ut mortem evitet. Quando Vein m metus non est caussa , ut homo agat, sed tantum ejus actionem comitatur, dicitur cum metu, non ex metu . Ut latro , qui dum furatur , timet. , Πe deprehend tur , Cum metu aSit, non ex metu; quia

nou metus, sed rei alienae cupiditas illummoVet ad furandum. Prop. I. Quae sunt ex metu , sunt voluntaria simpliciter , involuntaria autem secundum quid . Prob. I. pars . IlIud est simpliciter UIuntarium quod a voluntate cum perfecta cognitione, di electione procedit . Sed quae fiunt ex metu, proced1int a Volunt te agente cum perfecta cognitione, di es ctione. Nam metus etiam gravis non tollit neque cognitionem ex parte inteli ct v

232쪽

2GI De Peccatis.ctus, neque electionem ex parte voluntatis, ut patet in eo , qui ex metu naufragii merces suas projicit in mare. Mercator enim ex gravi & seria conssideratione, & consultatione omesum circumstantiarum absolute vult mercium jacturam : Siquidem cognoscit ipse & mercium valorem , & Vitae periculum in quo versatur , & actionem projiciendi merces , & tamen libere eligit mercium jacturam, quia plus amat Vitam ,

quam merceS.

Prob. 2. Pars. Quae fiunt cum aliqua repugnantia , sunt involuntaria secundum quid . Sed quae fiunt ex metu, fiunt cum aliqua repugnantia , seu conditionato &inemeaci desiderio merces retinendi . Ergo &c.

Dixi, ex metu. Nam quae fiunt curri metu, sunt maxime Voluntaria . Ut patet in allato exemplo latronis , ne in furto deprehendatur, cum tamen furtum sit ei maxime Voluntarium.

Poteli tamen malum imminens quod timetur, ita hominis imaginationem petaturbare , ut omnem tollat advertentiam ;& runc actio ex tali metu proficiscens esset involuntaria, sed raro id evenit .

Ρrop. II: Immunes' a peccato non sunt qui ex

metu et si gravissimo aliquid intrisece malum perpetrant v licet sint mitius punieudi, quia metus aliquid malitiae a peccato adimit. Prob.

233쪽

C.IIIm Caussis a peccato excusant. 2Ο9 Prob. I. pars. Qui aliquod intrinsece malum perpetrant, licet ex gravissimo metu , nullo modo possunt a peccato excusarii. Ergo &c. Non possunt excusari ex parte aetus, quia timor ex probatis volu tarium ac liberum non tollita non ex parte objedli , nam quae sunt intrinsece mala, nulla circumstantia cohonestari possunt.

Ergo &c. Hinc nec etiam eX metu mortita licet procurare abortum, duellum acceptare , Vel Provocare, administrationem Sacramentorum simulare, ut patet eX damnatis propossitionibus a Rom. Sede, cum sint

intrinsece mala. Prob. 2. pars. Μetus etsi non tollat, minuit tamen voluntarium , ac liberum .

Ergo & culpae gravitatem minuit ', & facilius delinquenti veniam conciliat. Hinc in Synodo Nicaena I. can. XI: mitior poena constituta fuit iis , qui metu to mentorum , quam qui sponte lapsi erant. Dixi I. aliquid malitiae a peccato

adimit. Nam metus non ita minuit malitiam actus, ut de mortali faciat Veniale, Ut patet ex cap. Sacris de his quae vi c. ubi dicitur : Licet metus atten Met, Hlpam, tamen non eam prorsus excludit . Dixi a. quod metus eis gravis nouexcusat in his, quae fiunt intrinsece mala . Nam excusat, quando de re agitur cootralegem cum gravi damno non obligantem .

Hinc ex praxi Ecclesiae , & communi

234쪽

etro De Peccatis. Doctorum sensu nemo tenetur ad a

diendum Sacrum die festo , ad jejunium , ad recitandas horas canonicas cum Periculo valetudinis , vel gravis incommodi . Excipitur, quando metus incutitur ad aliquid agendum contra bonum publicum , vel in contemtum Religionis , vel legisl tivae potestatis. Dixi metus graυ s. Νam metus I vis ab ullius legis observantia non eXcusat, cum sit vanus , & vani timoris juis excusatio non 6 , ut dicit Regula I q. de Reg. iur. in s. Quid vero sentiendum de valore contractus ex metu celebrati , videdicqnda in Tract. de Contra tibus cap. II.

f. III.

De Concupiscentia Concupiscentiae nomine h1c intelligitur appetitus sensitivi motus circa bonum sensibile . Concupiscentia duplex est , altera antecedens, qdae motum praecedit Volunatatis, eamque ad bonum delectabile inclinati ut cum viso objecto delectabili , voluntas ad ejus desiderium movetur. Altera conse quens, quae motum Voluntatis consequitur, quatenus ex desiderio voluntatis passio com cupiscentiae excitatur . De utraque quaeri potest, an augeat, Vel minuat voluntarium, peccatum a Prop.Io

235쪽

C.IILDe ciuisses a peccato excusant. 2II

rop. I. Concupiscentia antecedens voluntariam auget, quatenus naturale I minuit vero , quatenus liberum est. Prob. I. pars . Voluntarium quatenus naturale est, inclinationem & propensionem voluntatis in Objectum dicit . Sed concupiscentia . antecedens auget hanc VO-luntatis inclinationem & propensionem . Nam quae fiunt ex concupiscentia , fiunt facilius, intensius, diuturnius, adeoque ex majore voluntatis inclinatione ; ut patet .

in eo, qui perdite aliquod delectabile objectum amat.

Prob. a. Para . Voluntarium quatenus

liberum est , iudicii indifferentiam post

lat. Atqui concupiscentia antecedens hoc j clicium obnubilat. Cum enim coycupiscentia voluntatem in unam partem rapiat, efficiatque , ut intellectus rationes in oppositum minus perpendat, indifferentiam voluntatis minuit. Hinc concupiscentia antecedens malitiam peccati minuit . Nam ubi minus est libertatis, ibi minus est meriti, vel demeruti , ut pluribus in locis docet D. Thomas,& potissimum ρ. 3. de malo art. 2. Immo si passio antecedens ita hominem arripiat, ut rationis usum omnino impediat, impedit quoque peccatum, cum quod ex ea fit, neque liberum sit , neque voluntarium. Item primi concupiscentiae motus ψquos

236쪽

etra De Peccatis. quos invitus patitur homo, non sunt peccata imputabilia. Neque in Decalogi praeceptum , non concupisces, impingit qui inordinatos concupiscentiae mutus invitus , &non Consentiens patitur. Quod constat tum ex Concilio Trid. bessi. U. cat. V. definiente, concupiscentiam non posse nocere non consentientibus; tum ex prupositione F 3. a Pio V. damnata, quae sic se habet: Motus pravi concupiscentiae sunt pro satu hominis vitiati prohibiti praeoepto , non Concupi sces . Et sane praecepto Decalogi , non concupisces, non prohibentur primi concupiscentiae motus. quos pro nostro voluntatis arbitrio non habere non possumus: sed Uetatur consensus voluntatis, qui est in opus, vel delectationem, ut explicat D. Thomas

2. 2. g. I 22. art. 6. ad 8. Tenetur vero

voluntas his motibus resistere , neque eos admittere , Vel approbare juxta illud E clesiis. V. Non hequaris concupiscentiam cordis tui e Deus enim vindicans vindicabit . Quod si voluntas concupiscentiae etiam antecedentis motibus obsequatur, cum plena tamen deliberatione , & consensu in re graviter illicita, a peccato mortali immunis non erit : Cum semiplena Vero advertentia, ac deliberatione , a peccato Veniali non excusabitur. Hinc a Theologis triplices distinguuntur motus, nempe primos rimi, qui siure ra-

237쪽

C.III. De Caussis a peccato excusant. 2Irtionis advertentia , & voluntatis consensu insurgunt, omnique culpa carent. Secundo primi, qui fiunt cum semiplena adverten-

Iia, & semipleno consensu sufficiente ad

culpam venialem, non Vero ad mortalem,& veniali culpa non carent. Motus plene ,

pe, fine deliberati, qui fiunt ab homine sui compote', & Persecte vigilante , a peccato gravi in re gravi non excusantur quia mortale est velle & approbare quod graviter ex objecto suo inordin,

tum est.

Prop. II. Coneupiscentia consequens non minuit, sed potius auget voluntarium , culpam . Ρrob. Passio consequens actionem non praecedit, sed consequitur. Ergo involuntarii caussa esse nequit , sed potius auget voluntarium, & culpam . Voluntas enim sponte ac libere in se ardorem excitat circa objectum delectabile . Passo consequens,

ait D. Thomas I. a. q. 77. an. 6. non dia

minuit peccatum, sed magis auget, vel potius eis signum magnitudinis eius, in quantum se licedi demon trat intentionem voluntatis ad actum peccati , m sic verum es , quod quando aliquis majori libidine , mel

concupiscentia peccat, tanto magis peccat. Hinc peccans ex consuetudine non re- . tractata , eo gravius Peccat, quo propentius in malum fertur. Quia actus ex habi

238쪽

214 De Peccatis .& in caussa liberi, adeoque tanto fudit graviores , quanto diutius animam infelicem tenuerint in malum, ut loquitur Concilium Lateran. III. Can. VII. Ex quo conclu- ditur peccata ex babitu aequivalere peccatis malitiae , ut aperte asserit D. Thomas I. 2. q. 78. art. a. inquiens a Manifestum es, quod quicunqus peccat ex habitu, peccat exmauinsta malitia.

De Ignorantia.

Nota I. Ignorantia stricte loquendo est

earentia cognitiouis deo tae in su eEIo ea- paci . Appellatur carentia cognitionis debitatae, ut distinguatur a nescientia , quae est privatio cognitionis eorum , quae homo scire non tenetur, vel ad ea aptus non eli: ut ignorantia Iurisprudentiae tu rustico dicitur nescientia. Nota II. Ignorantia triplex est , antecedens, concomitans , o consequens. Ignorantia antecedens est, eum quis ex ignorantia aliquid vult, aut facit, ut si ea abesset, neque faceret , neque vellet. E. G. Venator, adhibita susticienti diligentia ne occluderet hominem , amicum occidit , ratus esse feram. Quae quidem ignorantia dicitur etiam inυine bilis & inculpata , quia

scilicet, adhibita morali diligentia , superari nequit .

239쪽

QIILDe Causs a peccato exdu ant. 2IIIgnorantia concomitans est, cum quis ex ignorantia , seu potius cum ignorantia ita aliquid facit , ut si illa abesset , aeque illud faceret, Talis est in eo , qui adhibita lassicienti diligentia ne hominem occideret, lyimicum lateatem occidit, quem aeque occides et, si ibi latere scivisset.

Ignorantia monsequens est , quae deinpelli poterat, & depulsa fuisset. , si voluntas diligentiam adhibuis et , & ideo

aliter ignorantia.vincibilis appellatur . Haec autem alia est dire Ecte, alia indirecte voluntaria. Directe voluntaria , quae dici solet ignorantia affectata, est cum quis e

presse veritatem inquirere omittit, utili. herius peccet, & sime coRscientiae remorsa.

Indirecte voluntaria est , cum quis simpliciter omittit diligentiam , quam adhibere potest, ac debet. Quod si nulla , aut pr8 rei qualitate modica diligentia sit adhibita, dicitur ignorantia crassa, ista, fustina&c. Si vero aliqua adhibista sit diligentia,

sed non sussiciens, dicitur non crasa. E. G. M quis in magni momenti negotio, in quo Octo diligentiae gradus requiruntur, diligentiam adhibeat ut duo , hic peceat ex

negligentia crassia seu supina o quia pa-- rum pro nihilo reputatur Si vero diligentiam adhibeat ut sex, ejus ignorantia non est nec crassa, nec supina; qui R Praeis

240쪽

a I 6 . De Peccatis. spondit, ideo erit ignorantia morali ter Viniscibilis , tametsi neque crassa sit, neque s pinas Praeterea Ignorantia alia est juris , , alia fatili , alia poenae. Prior est, qua leX, vel praeceptum ignoratur. Posterior cognitionem legis admittit , sed fastum ignCrat. E. G, Scis Iegem esum carnis die Veneris Velantem , at ignoras tunc diem Veneris este . Ignorantia poenae est quae poenam ignorata lege latam . E. G. Scis prohibitum esse duellum, nescis huic trans gressioni excommunicationis poenam esse

Demum ignorantia dividitur in babia tualem , & actualem. Illa est cognitionis habitualis privatio, & proprie ignorantia dicitur : Haec debitae cognisionis actualis privatio , & melius appellatur inadverten- Rin , ioconsideratis, obliυio . His praenotatis , quaeritur quaenam ignorantia Voluntarium , Vet involuntarium causset , & a

peccato eXcuset.

Ρrop. I. Ignorantia fmpsiciter antecedens cuiniuscunque juris, etiam naturalis , volunta pium tollit, di a foramali peccato excusat. Prob. I. pars. Ignorantia antecedens

duo dicit , desectum scilicet cognitionis nullo modo volitum neque in se ,' neque in caussa, Veh periculo , & affectum operi repugnantem In aginae. Ita enim dispositus