Io. Francisci Buddei, p.p. Elementa philosophiae practicae

251쪽

et 32 AP.et r. DE AeTIONI Bus o HIuvMbus leges serumur,maxime totius societatis.Ηuie ergo conueniens itilis esse debet, thulto minus vires subditorum superare Ast ut vim suam e erat, necesse est,tpromulgetur, Mea quidem ratione, ut subditi tum de isuctore, tum de βυκ sis, certiores reddantα Interpretatio legis vel auibemica est, vel δε-

Jνinalis, vel Uuatis. asta ad legislatorem, aut cui ius hocce dedit illa ad prudentes iurisque peritos pertinet in hac ad similia proceditur. Ad doctrinalem etiam pertinet a quitas, hoc est, scorrectio eius, in quo lex deficit, ob uniuersaliis

talem. .

. . Ab multare multum differt dispensatis in elegis obligationem tollit illa ostendit factum non pertinere ad legem. Si ad plures actus se i extendit dispensatio, vocatur ' egrum g. I. s. Diuidunt nonnulli legem in imperfectam . perfectam non male quidem, si imperfectam vocenti in qua poena expresse non additur aut determinatur sine omni poena lex esse ne. Ratione auetoris lex diuiditur in diuinam ω .manam filia iterum vel nasuralis est, vel Uinua e haec rursus vel privisuis vel panicularis & par ticularis denique volceremonialis vel forensis.

s. XIII.

252쪽

Lex diuina ps fitiua uniuersalis est decretum Numinis, quod ex libero suo arbitrio ad homianum salutem -tilitatem fecit, cillis quia . tum hominum genus repraesentarunt, publ-vit, obligans omnes homines ad aliquid faciendum ves omittendum. ales leges dari, exempla probanta Lex diuina particularis est decretum Numia nis, quo ceriam gentem, Ebraeam is illius a iluti consuleret, obligauit ad aliquid faciendum uvi omittendum occupabatur autem vel circa gultum Numinis, vel circa negotia ciuilia, hinc alia ανemonialis, alia forensis dicitur

si XV.

Leges istae particulares,cum finis earum cesset. neminem hodie obligant interim ostendunt quae iis praecipiuntur, aut pcrinittnntur, O xepugnare iuri naturalia

g. XI LCeterum quod eiusmodi legibus homo in

nox in esse queat, tum ut iam supra dictum, ex eo patet, quod natura eius ita comparata sit, ut a potestate superioris necessario non de-heat esse immunis, tum qu0d- intellectu de voluntate praeditus est, quibus facultatibus efficitur, ut ad rationem actioniam suarum redis

253쪽

2M CAMI DE AeTIONIBvs HOMINvMcipiis actionum humanarum recte reputantur.

Quae quo pacto se habeant, hie omnino expli.

candum.

g. XVII.

Nimirum ad intellectum quod attinet, de eo hie obse tua si sufficit, quod, s nullum impedi. mentum adsit,in institutio accedat, omnino vnia versalia iuris naturalis principia, comprehende re possiti vis experjentia docet. s. XVlH. . Praecipua eius circa actiones ad legem e misponendas Operatio, ut in parte prima doc limus, 'voeatur conscientia. Haec cum diuersa sit, legis quoque naturalis obligatio diuersimode sese exerit. g. XIX. ue spectant regulae, quae de eonscientiae obligatione tradi solent, quarum summa hue redit contra conscientiam veram, siue certa siue probabilis sit, non esse agendum proba ibiliorem sententiam praeferendam esse minus probabili tutior et probabili, si haec rationi hus infirmioribus nitatur contra conscientiam dubiam nihil suscipiendum esse: ex duobus mais iis moralibus neutrum esse eligendum scrupu. Ium leuioris momenti eiiciendum esse &e.

De eonscientia errone anceps est discepta. tio. Ego ita censeo si error sit inuincibilis, iuxta

254쪽

iuxta conscientiam est agendum imputari enim. nequit si vincibilis sit de te indifferenti, idem faciendum: sindere vetita aut praecepta, excu-Mndus est.

Ignorantiam non tantum in rintibilem -- ibilem, sed cinis cacem dceoncomitantem, in vo rariamin inuoluntariam diuidunt, hanc iterum vel in ρ, vel in sua causa, vel isse s suasausa simul talem esse, contendunt. Quotidiana haec sunt,interim quousque ignorantia alicui vitici verti possit, demonstrant.

g. XXII.

Voluntati eatenus libertatem supra concessimus, quatenus si in unam partem nimis propendet, obiectorum contrariorum repraesentatione, flecti in contrariam partem possit. Quod licet tanto difficilius procedat quanto grauiora pondera eam in unam partem determinant, ut consuetudo, affectus vehementior in ebrietas, nua quam tamen haec facultas ita homini eripitur, ut exinde actio in foro ciuili ei prorsus imp utari nequeat.

s. xii

'me affectibus in specie constat, penes homi

nem stare, ne ad ritimuis gradum procedant, multo magis, ne in actum externum erum, pant interim ratio dictitat, magis excusan indos esse, qui nos impellunt ad declinandum malum, quam qui ad bonum acquirendum

255쪽

nos abripiunt. In ebnsietudine autem ebri tate, homo ipse palam in culpa est i quare in hune statum deuenerit, nisi ad hanc fuerit coag. XXIV.

Voluntariae actioni opponitur inνita revisis Duriam aqua rursus differt, quae metu mai ris mali suscipitur, quamque mixtam vocant effectum enim quandoque cum inuitis in foro humano communem habet ad spontaneas t men recte refertur, quod electio in ea habeat locum.

g. X X V. Non tantum autem illud aliquis velle tensetur, quod ipse efficit, sed etiam quod iubet, adis probat, c. Atque inde fit, ut causa moralis istius actionis, dieatur.

6. XVI.

Ast non una eademque ratione eausa moralis in effectum influit. ih nec uno modo illi imputari potest. Nimirum ut bene rotius docet, concurrunt nonnulli ad effectum aut faciendo aliquid, aut non faetendo faciendo alii primam alii ferindam primari qui iubent, qui consensum requisitum adhibent, qui adiuisVant,'' receprem praestant, aut qui alio modo in ipso crimine participant secundari qui consilium dant, laudant, assentantur non famno itidem vel rimario, vel secundam 'ν

256쪽

PRo v DIRECTt N L PNT CAPACF s. II bebat, illud ns facit secundario, qui aut non dissuadet ridebedat, aut factum reticet c.

XXVII.

Ex hactenus diei ius istis liquer, eam actionem alicui imputa i posse, quae ut fieret vel non fie iret penes ipsum stetit eius enim causa est:

vice versia g. XXVILI. 'Saepius iraque contingere potest, tum in iisionibus, quae immed ate, tum in iis, uuae mediate ab aliquo proficiscuntur , ut agenti imputari nequeant. In illis quidem, si aut inteulectus aut voluntas, in operationibus suis impediantur, aut externa ad agendum requisita de sitit,

an denique, si actio a potentiain facultate hominis naturali, hoc est, quae directioni volunta. tis non subiacet, proficiscatur. Intellectus impeditur per ignorantiam &edi

rorem inuincibilem, ter desectum usus aistionis voluntas per coactionem c metum: externa ad Qendum requisita desunt, si non adsit occasio, si res praeter culpam nostram supra vires nostras sit posita, s per vitae conditionem aliasque causas hanc aut illam agendi facultatem acquirere non potuerimus ad po-- , tentias naturales autem spectat vegetativa, in quibusdam operationibus sensitiva quin& omnium ficultatum perfectiones aut imperfectiones naturalis huc pertinent. Actio-

257쪽

nes autem & operationes aliorum hominum rerum, illi demum imputari possunt, aut illarum. eausa moralis est. Achinalis imputatio vel ex tege M vel ex innexio eius, cuius interest, eam factam aut non factam fuisse prior vel ex gratia fit vel ex debιιod Illa effectum actionis a tertio patratae in aliquem transsert,4 adeo tantum in fauorabilibusilocum habuit haec causam imputationis respicit, vel effectum secum trahit, unde efficax, vel eo destituitur, unde nuda dicitur. Si plurium intersit, actionem factam aut non factam fuisse, uno non imputante, ceterorum iuri nihil decedit.

g. XXXI. Imputatio, quae fit ex aήνω, producit

meritum. Est enim meritum, sumpta voce insignifieatu specialiori, relatio actionis, quam ingratiam alterius suscepimus, ad rem, quam sue ex conuentione, siue ex lege aequitatis, ab altero expectamus. Aelio, cui haec relatio inhaeret, merium dicitur. -

XXXII.

Requiritur ergo ad meritum, primo ut actioinenti imputari possit hoc est, ut in agente adsit propositum alteri sua actione aliquid boni conserendi in recipiente voluntas exparessa a tu praesumta illud admittendi porro tactio non sit dubita, qua persectam, qua imper-

258쪽

fectam obligationem saltem ut applieatio ad

certos homines in nostro postia sit arbitrio prae. terea ut inter actionem, rem, quam me emur, sit proportio quaedam tandem ut, aut ex conuelmone aut lege quadam , alter ad comis pensandam actionem teneatur.

XXXIII. ,

Respondet itaque merito partim merere paratim p aemium Merces quidem, si expressa praecessetit conuentio praemium autem si in arbitrio eius, in cuius gratiam actio est suscepta, positum sit, an quousqu eam compensare velit. Praemii species sunt honor, iam, fama, gloria. . g. XXXIV. opponitur autem merito demeritum, hoe est,rrelatio actionis qua alteri nocuim us, ad rem quae hanc actionem coisse qui solet. Huc pertinet culpa reatus Culpa, ut vocem istam hic aseipimus, est relatio actionis malae, ad illud quod eam consequitur,vi cuius agenti imputari potest. Solet etiamsi ad agentem referatur, macula, sin

dillum qui laesus est, σιηsa dici, inplenam a minus plenam, directam Mindirectam. e.

diuiditur.

Reatus autem in ratum culpae poenae diis spescitur. Ille denotat relationem, quae inter agentem ipsam actionem intercedit, per quam culpae obnoxius esse censetur hic auis

259쪽

tem ex imputatione quae fit ex lege fluit, notat relationem peccantis ad poenam legera finitam. g. XXXVI. Demerito respondet secuba exigendi' μι- aisnem satisfctionem, hoc est, iniuriae illatae eompensationem. Et si laedens ista offerat atrue testetur, seim poenitere, cessat. Quem-dmodum vice versa, meritum ladeo facultas praemium poscendi, ac obligatio illud d, ndi, tollitur per subsequentem actionem malam, nisi conuentio hic obstet.

Sed effectus imputationis, quae fit ex lege, non sunt confundendi cum effectibus imputationis, quas fit ex alterius arbitrio. In illa, si ' actio legi fuerit conformis, sequitur iustissatio,&adeo conscientia bona, Immunitas a poena, nisi legislator sua sponte ad praemium se, ligaueri: si actio fuerit mala, sequitur reatus

f. XXXVIII.

Ast in altera imputatione, si actio fuerit grata, semper sequitur facultas ad poscendum'ratin um Mamercedem sin mala, neutiquam imba, sed Maias ulpae, de obligatio ad restitutionem de

Iam si actio, quae imputari potest, ad legem reseratur, aut neces a erit, aut non neιεμα. Illam

260쪽

Illam lex praecipit aut vetat, hane nec vetat, nec praecipit. Necessarias asst ones, sumpta Voce laistius, etiam morales dicere posses. Omnis enim moralitas lege est. Non necessariae autem et iam initae, itemque rudisserentes, minus autem accurate perustasse, Vocantur.

I XL. Quinin non necessariae, quandoque mediae vocantur quod tamen non de medio participationis, sed negationis, est intelligendum. Vnde frustra Hugo G totius hinc latitudinem quandam moralem elicit. g. XLI. Cum autem leges non sini unius generis, saeia pius contingit, ut actio quoad diuinas sit necessaria, quae quoad humanas licita est: vice versa. Hinc quae actiones quae minus plene, licitae sint, intelligitur.

I. XLII.

Necessaria actio vel bona, vel mala est illa cum lege conuenit, haec illi repugnat. Sed ut actio vere bona sit, necesse est, ut quoad omnes περοάσεις Cum ea conueniat. Hoc est, quod diacunt actionem bonam non tantum maιerialiter, sed Iurmalite bonam esse debereo πεος ασεις autem ad quas attendi decet, ex trito versiculo: quus quid &c constant.

I. XLIII.

Si ergo actio aut plane cum lege non conue niat, aut Veliauca Grιi stamia desiit, mala est.