Io. Francisci Buddei, p.p. Elementa philosophiae practicae

561쪽

s TAYvs Eeouo Micr. 48stur, pro scopo habet elicitatem coniugalem, quae virile obtineri possit, itidem ad finem, subiecti conditionem, & media, diligenter est attendenduma

Eodem modo se res habet in societate pateνna, in qua prudentia educandi sebolem,res longe difficillima, summe tamen necessaria est. Pleraque tamen huc redeunt sedulo dispiciendum, ad quodnam vitae genus, habita ratione ingenii, fortunae&c librri maxime sint idonei; hune in finem indoles illorum rite exploranda, id quod fiet, si accurate indagem us, valeantne cumprimis iudicio, memoria, vici moginatrice c. via facillima suauissima est eligenda, ne laboreo taedio fracti, retrorsum eant. spe nostra nos frustrenatur. Interim cauendum, ne dum laborem subterfugiunt in studiis nihil nisi delicias sectan tur, pro Iunone amplectantur nubem, istam ingrediantur, quae in deuia labrupta ducat. Homines quoque illis erudiendis admovendi sunt qui non tantum artem quam ipsime profitentur, probe edocti sint, sed&qui prudentia inisfarmatoria polleant. Ibique autem aetatis hahenda est ratio, ad ea tractanda admouendi, quae cuilibet aetati sunt conuenientiai

g. XIII.

Habent vero de inferiores in hisce sotietatibus, uxores, liberi, serui, c. suum statum,

562쪽

M Pear. v. sve T. I tr. v x Rud. TATVM ad eius conseruationem intenti sunt. De quibus in genere illud monuisse sussicit, quoties status illorum conseruatio statui totius societatis, aut superioris aduersatur, imprudenter agunt, si eum statui secietatis aut superioris praeserant. Ouod enim inde sibi pollicentur bonum, apparens saltem est, minusque diuturnum3ECT. III.

CAE CONSERVANDI IN GENERE. auaroplex finis stetalis re uum quoad ipsam res rumpublicarum esse οι-

- cisis. f. V. blieae formam,f. VI. quibus impedimentum νeipublieae asserri possit, g. VII. Siboea aliis gensibui fati quid factu opus, I. VIII. αποd ab ipsis imperantibus

quandoque incommodum oriatur, I. IX. Dre pacto huic obatam exuis dum s. X.

563쪽

REIPVBL CONLER v. IF SENERE. 48 ter communem teneralem omnium ciuitatum

sinem, seciuitatem scilicet,at ciuilem felicitatenet, quaelibet respublicasnempeculiarem sibi propo. stum constitutum habere. Sic aliae ciuitates ad gloriam, & magnum amplumque imperium per bella, aliae ad diuitias per commercia, aliae ad voluptates,&otium, adspirare dicuntur.

g. II.

Ego vero ut non dissiteor, aliam gentem civitatemque ad res bellicas, aliam ad commercia aptiorem esse, ita neutiquam velim hunt ce finem ciuitati alicui constitutum esse,cum ita facile euenire possit, ut ex bono vero fiat appaνetis,& id quod ciuitati salutare essu poterat, eandem corrumpat

atque euertat.

g. III. Nimirum,quod de singulis hominibus dictum de integris etiam intelligi potest ciuitatibus divitiae, Opes, gloria, imperium, id genus alia, hona quidem sunt, si iisdem recte utaris, mala fiunt, si abutaris. Ergo si ciuitas v. g. ad commercia maxime apta sit, prudenter quidem agit, si hac occasione adfinem suum, securitatem scilicet sabilitatemque rite utetur, minus prudenter, si diuitias earumque acquisitionem pro fine sibi Proponat,ita enim eam necessario euerti oportet. Eodem modo in his comparatum est, quae ad ros

564쪽

4IM A P. V. Mez. NI DEPRvD. TATVM g. IV. Non minus tum quoque in bonum apparena degenerant diuitiae, si eo modo acquirantur, vehoe ipso aliis noceatur. Tum enim iuxta prudentiae legem supra traditam, nocent magis quam prosunt Bella itidem, quamdiu adfinem licitum,in eo modo geruntur, quo alii non laeduntur reipublicae prodesseri ad eius perennitatem aliquid conferre possunt: destruunt contra rempublicam, si aliter sint comparata. De iis civitatibus, quae voluptatem pro fine habent, ni

hil addere necesse est, cum quilibet intelligat, eas diutur nas esse non posse. Si ergo eluitas finem suum, stabilitatem scili-

eet, obtinere cupit, naturam fluam vires probe exploratas habeat. Atque hoc alterum mo

mentum est, quod ex praescripti lege, nobis de

ea expendendum est. Consideranda autem est tum materiaaum forma ciuitatis Ratione materiae videndum, quaenam sit indoles ipsorum hominum, qui ciuitatem constituunt, irimo quidem sintne ad bellum, an ad commercia, an ad opificia, vel alia negotia aptiores, deinde, an per indolis suae a naturae rationem iugi patientes sint, necne sic multas gentes constat adseruiendum velut natasin a natura sectas esse,

cum aliae contra pro libertate vitam dimittere

para

565쪽

paratae sint, denique ad quas virtutesin vitis Per naturam proniores sint. S. I. Ratione formae autem considerandum, quod alia feliciter in statu monarchico procedant, quae in statuaristocratico non sine ingenti periculo, aut damno reipublicae, suscipiuntur. Cominmercia facilius flore ni in ciuitatibus liberis,quam in monarchicis. Hae contra ad bella gerenda aptiores sunt, quam illae. Religionum diuersitatem, quantum ad prudentiam status attinet, reis

ste tolerat libera ciuitas, quae in regnis magnis motibus, grauissimisque bellis, saepius subministrat occasionem.

s. VII.

Expendendum porro, ut nunc ad media procgrediamur, a quibus potissimum impedimentum afferri possit, quo minus ciuitas finem suum obtineat. Hi vero ad tres classes revocari posi intenamque impedimentum afferri potest tum ab alGis ciuitatibus, praesertim is tum ab ipsis βω- mi imperantibus tum denique a ministris, qui tractandis reipublicae negotiis admouentur. Sed de his in sequentibus ex instituto dicetur.

I. VIII.

Quod ad alias gentes, praesertim picinas atti-Bet prudentia status ciuilis requirit, ut earum viresis voluntatem accurate cognitas habeamur quem in finem exploratores in aliorum

566쪽

principum aulis alere non erit nefas, ut adeo cerei reddamur, an possint, aut velint nobis nocere. Quod si possint,in velint, opera danda, ut aut vires illarum, sed via honestari licita, imminuantur, aut quod tutius ut beneficiis variisque ossiciis delinitae, nobis concilientur, adeo ita nostrae consulatur securitati via illicita autem cin honesta illis nocendi vires adimere, imprudens periculosum est. Si nocere velint, sed nequeant, non videntur adeo timendae interim utilius erit,

eas sibi adiungere si denique possint, sed nolint confirmandae,& magis magisque variis ossiciis deuinciendae nobis,in obstringendae sunt.

Ab ipsi imperantibus multiplici ratione ei uitatibus afferri incommodum potest, praecipue tamen tribus modis: si plane non sint ad imperandum idonei si non sint conuenientes huic aut illi reipublicae formae si idonei quidem sint, sed iis praediti sint moribus, qui ciuitati perniciem afferre possint. g. X. Ergo status ratio in eluitatibus requirit, non

admouere rei summae nisi homines, ad imperandum aptos. Videtur hoc facilius in rebus- publicis liberis aut sinis lactivis, obtineri posse, quam suce Fuis interim haec alia commoda habent, quibus istud incommodum pensetur. Praeterea illorum, quibus summa rerum commit tenda

567쪽

tenda est, diligenter est exploranda indoles an sequi reipublicae sit conueniens Viros bellicosos in republica, ad commercia potius quam res bellicas apta sum maererum praeficere, a summa status imprudentia parum abest. Nec minus vitia,& virtutes eorum, exploratas habere decet. Quos ambitio vexat, quique imperandi libidine fia. grant,reipublicae aristocraticae democraticae clauo non possunt admoueri, nisi prudentiae status regulae plane insuper habeantur. SECTORO

568쪽

iureconsaliorum decreto ines magni momenti, non leo

ferre senientiam s. XI. mere iudici inferiori pota uid ire prouocatisne mittenaea I xIII obse pandam f. XII.

SEquuntur nune porro inter media conseravandi statum reipublicae ipsa negotia, siue

actiones ciuitatis. Huc autem pertinent omnia exeraitia iurium, ut vocantur, imperii, in quibus

adeo non minus quid lex, quam quid prudentia

iubeat, obseruandum, nisi ciuitas fine suo exei deis te,& se ipsam in perniciem dare velit.Summa autem huc redit, iura maiestatica ita exercenda esse, ut securitas incolumitas reipublicae quam se.

cillimed commodissime obtineri possit ordine itaque cuncta perlustrabimus, irimo quidem ea, quae disquiparamiae supra Vocauimus deinde ecilla, quae aequiparaηtiae diximus.

Inter priora eminet facultas legislatoria Leges itaque non serendae sunt, quarum obsequium aut plane non aut dissiculter obtineri possit. Tantum enim abest, ut eiusmodi leges ad finem reipublicae eiusque salutem, perennitatem quicquam faciant, ut potius nihil aeque reipublicae noceat. Namque si magistratus, quod inde euenire necesse est, se imparem obsequio legibus extorquendo ostenderit, auctoritatem eius contemni &ita rei-

569쪽

CIRCA LEGI ET IUDI cIA.

publicae compagem velut ditatui necesse est. Maxime hoc observandum, ubi de corrigetidi iurepublica malis agitur. Accedit, quod si nimia subditis imponantur, adseditiones, rebelliones tumultus, concitentur, unde reipublicae ruinam sequi necesse est,

fari

Ne in superfluis, non necessariis, leges occupentur. Vix enim necessariis impetranadis auctoritas legum isagistratu sussicit, quid itaque necesse est, non necessaria iubendo idoneca , . odium subditorum erga magistratus augere g. IV. Ita quoque ferantur, ut subditi sua sponte po. itu, quam necessitate adducti, iisdem pareant. Hinc leges utiles tantum ferendae, aut si serte subditis minus utiles videri possint, externa quaedam utilitatis species illis concilianda. Multum huc confert ipsa ratio: modu promulgandi: Si enim aliquid non tantum iubeatur, sed rariones etiam addantur, quibus inductus imperans te. gem illam sanciuerit, eo facilius subditi obtem. Perabunt.

Praeterea nemo temere a lege eximatur, nec priuilegia facile concedantur. Quod si enim alii idem petant nec obtineant, illorum, qui impetrarunt, fortunam aegris contuebuntur oculis, ad seditiones proni erunt. Nihil

enim

570쪽

enim intolerabilius videtur subditis, quam inaequalitas. Sin pluribus priuilegium impertiatur, vim legum exspirare necesse est, adeoque rurius fine suo excidet ciuitas. Satius autem est, unum aut paucos denegatione priuilegii aut dispensationis offendere, quam legum auctoritatem, ipsam rempublicam periculo exponere. Quod vi eo tutius fiat, solent interdum imperantes, clausulas eiusmodi addere, quibus se ipsos omni dispensandi facultate priuare videntur, quae eo comparatae sunt, ut importunis quorundam, dispensationem efflagitantium, petitionibus, Obviam ire possint. Nee mutandae saepius leges sunt. Immi.

nuitur enim itavi legum imperantium aucto-r1tas. Est enim incertio fluctitantis animi indi. cium, semes decreta atque sancita mox reuocare:

minusque obsequii sperandum, ubi obsequium dissoluitur: dc quod in una lege fit, id in ceteris fieri aut posse, aut debere, populus sibi persua

s vii.

Consultum quoque fuerit, leges ita serre, ut una alteri velut suppetias serat, ut, si leges devectigalibus atque tributis adiuuentur atque Promoueantur per leges sumptuarias; quemadmodum cingens momentum, ut leges ciubtii sancto obscruςntur, eas aurem sancte Observara