장음표시 사용
681쪽
as L CA. fit, quatuor constituuntur finiet, . XXXIX. Euo pacto singulis obuiam eundum . XL XLI.
Sed re aries aulicorum coognitas habere decet:quae
nam praecipuae Ant, . XLII. XLIII.
diuo pacto illis obuiam eun dum, . XLlV. Vitia aulicorum, quibo se ipsi praeeipiteι dant, . XLV. diuid agendum aulico, princeps mutetur , L
ciuitatis in genere, tum in specie monar chicae, aristocraticae democraticae, tum denique ipsorum imperantium, in singulis hisce rerumpublicarum formis, conseruandum pertinent. Nunc de statu singulorum, d quidem non omnium, sederarum, qui in illustri loco fortuna constituti sunt, ad rerum ciuilium administrationem aliquid conserunt, ex instituti nostri lege dispiciendum est. f. II. Licet enim omnium ciuium, praecipue autem ministrorum prima praecipua cura esse debeat, ciuitatis, imperantis conseruatio non tamen nefas est, de proprii status conservatione esse sollicitum, idque eo magis, quod ipsa vitae ciuilis conditio, quam ministri sequuntur, multis gnisque periculis saepius eos exponat.
Atque hoc licet de omnibus administris verum sit, praecipue tamen de ausicis est intelli. gendum, qui ut propius principem attingunt, faciliusque ad magnas dignitates, honores,
682쪽
9D A P. V. ac T. IV DE PRUDENTIA
diuitias, perueniunt, eo maiori inuidiae, luci. busque malevolorum artibus4 machinationibus sunt obnoxii. Ad hosce ergo praecipue respiciemus, ita tamen ut facile ad omnes Ingulos, quae tradentur, accommodari possint. Sequemur autem regulas, quas de prudentia status in gener tradiditnus, iuncta ad tria, em scillae t Οὐι- rionem e sonae, rationem mediorum, siue haec personas, quibuscum illis negotium intercedit,sivo negotia ipsa spectent, reuocabimus capita. 9. IV. Et ni quidem vel generalis est , quem in
tota vitae ratione aliquis sequitur, vel Decialis, querti in hac aut illa actione sibi quis propositum habet. Quoad priorem obseruandum, eos multum turpiterque falli, qui tantum honoris, aut diuitiarum , aut voluptatis causa,
vitam aulicam sectantur licet illi, qui honores sibi propositos habent, interdum non male rem gerere videantur , haud raro etiam fine suo utcunque ad tempus potiantur, stabilem tamen remamque fortunam sibi polliceri nequeunt, adeo mortalium omnium sunt miserrimi. Contra qui hoc sibi constitutum habet, ut bona fide patriae irincipi inseruiat , ut longe feliciores actionum suarum
successus sibi pollicet potest, ita si vel maxime aut sitae suo excidat, aut aduersae sortunae
ictus exportatur, tranquillo anun erit animo,
683쪽
felicitatis suae aut nullam, aut exiguam valde iacturam faciet. me fine speciali huius aut lius actionis, id dubio caret, quod fini generali, siue directe, siue indirecte, de beat subiici eiquet inseruire. Sed ad meum nemo adspirare debeat, nisi is ad eum consequendum sit idoneus, indolem aulici, qualis per naturam, fortunam, indu striam esse debeat, ualo accuratius conside
S. I. Et ad naturam quidem quod attinet, haud
vulgaribus animi pariter ac corporis dotibus emineat necesse est , qui politisi viri nome titulumque promereri cupit. In specie ratione intellectus judiιium practicum in eo requiro. Etenim cum Ut supra docuimus, in aliis hominibus imaginatio, in aliis iudicium emineat, au- Iicum quidem virum ex eorum numero esse vo- Io, in quibus iudicium imaginationem vincit. Illi enim, in quibus maior est vis imaginationis, quam iudicii, in multiplici inuentionum rationum copia pleriamque natant, aegre eXpediunt aliquid,cui insistant. Atquς hoc est, quod Thucydides alicubi ait, hebetiores ratione imaginationis quam acutiores, ut plurimum melius tempublicam admin rare.
684쪽
98 AE A P. V. Kcτ. XIV. DE PRUDENTIA
Nec tamen omni vi imaginandi destituatur aulicus, cum saepius promptumin expeditum consilium, aut simile quid, ab eo exigatur, quod me imaginandi facultate vix rite peragi potest. Quincum eloquentia, mascula quidem, sed prompta, ct omnibus occasionibus accommodata, politico viro valde necessariast, haec autem imaginationis esseetiis sit, sane sua sponte inde consequitur, quod haa quoque vir politicus instructus effera
Memoνia excellens, cum iudicio summo vix unquam consistit, ita politico aulicoque viro vix speranda est , interim mediocri memoria eum pollere necesse est, cum experientia, quae prudentiam cum usu gignit, sine memoria nulla esse
mlantatis propensione prauae ut omnes cum ἐnstituto viri politici aulici pugnant, ita ut emendatam purgatamque ab iis voluntatem habeat necesse est. Inter ceteras ambitio equidem aulico videtur minimum nocere, cum hae saepius ad res pro patria, principe propriaque gloria praeclare sertiterque gerendas,inflammetur sed
non minora tamen secum incommoda vehit, qui accuratius cuncta secum reputauerit, eam ae-
qu perniciosam ac reliquas propensionc praua deprehendet
685쪽
Assectus ut prauam propensionem sequuntur, ita idem de illis iudicandum est. Nunquam prudentiae bene cum affectibus conuenit cum pruridentia ciuili autem e diametro pugnant. Iam pridem ergo prudentes iudicarunt,ad vitam aulicam ciuiliumque rerum tractationem eum plane ineptum esse, qui affectibus suis imperare, iisque limites terminosque accurate statuere, non didicit. S. I. Denique corporis,obur, decori gestus, id genus alia, maxima sunt naturae munera , quibus profecto nemo carere potest, qui aut aulicam eligere vitam aut ciuilium rerum suscipere tractationem, secum constituit.
Ad fortunae nunc accedo , hoc est ea, quae a diuina pendent prouidentia, interim in comparata sunt, ut homo iisdem ad suam felicitatem aut calamitatem uti possit. Huc resem,n lium conditionem. Qui a parentibus,generis nobilitate conspicuis prognati sunt, longe facilius ad honores dedignitates, ciuiliumque rerum tractationem viam aditumque sibi muniunt, quam quia plebeiis in lucem editi sunt. Ergo nisii in hisce summa&excellentissima virtus, natalium desectum compenset, aut aliae causae tale vitae genus suadeant , minus quidem tutum erit, istud elige-
686쪽
re, aut alii praeferre. raeterea huc refero in us reipublicae faciem. Multum profecto reseri, in qua republica, quo tempore aliquis nascatur, an in scenam istam rerum civilium prodeat. Quare si reipublicae status, temporumque iniquitas praeclaris ausibus obstet, non est quod vir prudens miretur Sedis suo magnorum virorum, qui iuuenes rebus tractandis primam admouent, huc pertinet. Vtut enim vi . tus, aut alia causa hunc acquirere fauorem quandoque apta sit saepius tamen contingit Vinonis nulli prae aliis insigni affectu, beneuolentia, nos omplectantur, nos pullam huius rei reddore queamus causam.
Sed in iis,quae natura & fatum tribuunt, nihil aliud hominibus relictum est , quam ut diuini Numinis propitium fauorem, pia grataque agnoscant mente . Smuneribus hisce prudenter tantur ad finem , quem sibi proposierunt, rite obtinendum. Sed in iis, quae induis fria humana comparari possunt, omne studium , collocandum est, ut nihil eorum nobis desit,
quod ad politici viri consummatam laudim pelatinet.
Ratione intellectus itaque prima iraecipua politici viri virtus est prudentia, iudicii pra
ui filia, sed quae industria humana si non ae. quiri,
687쪽
quiri, certe adiuuari, haud mediocriter augeri potest. Quas autem alibi constituimus pruis dentiae partes, atteηlio, circumspecti , prouidem ita, discretio, hic quoque omnino locum inueniunt, civilem aulicamque prudentiam penitus absoluunt. Et discretionis quidem, quam alii solertiam quoque Vocant, cumprimis munus est, personas negotiaque considerare quam ad institutum nostrum finemque apta aut inepta sint, rite diiudicare, qua de re in sequentibus ex instituto dicetur. Dexteritas autem, quam nonnulli addunt, ex ingenii promptitudine oritur, qua quis celeriter medium magnas dissicultates superandi excogitare, iericulosos adeo negotiorum scopulas syrtesque perite transmittere nouit. Haec itaque si cum prudentia iuncta uetit, tale qui s inde essio rescit, quod aulicum ratione intellectus perfectum plane colla summatumque reddit.
Non minorem autem curam poluntatis pinu te promerentur. Quis ausim dicere, voluntatis emendationem, correctionemque in aulico utramque facere paginam. Nullam veram virtutem edere potest , qui voluntatem nondum emendauit, musto minus affectibus
imponere frenum, iisque leges dare poterit. Quin ad veram prudentiam non aliam esse viam, quam voluntatis correctisnem, itidem
688쪽
6 2 CAP. v. ECT. Iv. DE PRUDENTI A
alibi comprobauimus Ast voluntate emendata prius riteque correcta, non deerunt viro politico istae virtutes, quarum maximus in omni vita reipublicae administratione usus est.
Inuabit tamen praecipuas quibus aulicum politicumque ornatum esse decet, indicare. Has inter primum locum occupat ipsa pietas. Diserte dico sine pietate nulla est prudentia. In specie ciuilem virum expendere decet, omnes fortunae aut fauentis, aut aduersae casus a Numine esse. Sine fauore ergo Numinis, frustra ullos successus, vel in minimo Ggotio , sibi promittere potest. Quomodo autem fauorem Numinis sibi promittet, si istud non colat pieque uiuac Denique sine pietate ceterae virtutes, quibus aulicum instructum esse oportere, omnes confitentur: frustra sperantur aut Optantur, ut adeo nullus dubitem asserere, sine pietate neminem boni aulici politicique partes explere posse.
Si ossicia hominis erga se ipsum spectes, di
gentiam, patientiam moristiam, quam alii humilitatem vocant, virtutes aulicis proprias merito dixeris. Aut credisne, tominem sui incurium, negligentem , domini sui gratiam promereri posses Non patiuntur moram negotia, quibus saepius totius ciuitatis salus innititur. Haec
689쪽
Haec autem hominibus, genio saltem indulgentibus, aut otium sectantibus, demandare, summa prosecto esset imprudentia. f. XVIII. Ast qui patientiam virtutem aulico superuaeuam putauerit, sine dubio rerum aulicarum admodum rudis est. Nihil ibi frequentius, quam aliorum iniuriis, contumeliis, lacessi: Voluntate principum nihil mutabilius, aut inconstantius : nullibi majora crimina aut scelera, praesertim si ipse princeps voluntatem non emendauerit haec si quis ferre patienter non didicit, exeat aula. Namque vel minimo signo sitam prodidisse indignationem, periculo non Uacat Addidi modestiam. Hanc vultu,verbis, factis, testari decet. Superbo homine nihil intolerabilius Modestia contrain principis acquirit urbenevolentia, ceterorum aulicorum odia, si non tolluntur, saepius tamen mitigantur.
g. XIX. Succedunt ossicia erga alios. Hiemsistam dc
inseruiendi promptitudinem, inter maxima aulici ornamenta reputo Iustitiam, quod nullum negotium sine ea rite administrari queat in serviendi promptitudinem, quod haec facillima tutissimaque ad omnium beneuolentiam nobis conciliandam, via sit. g. XX. Non praetermittendum hic nobis est, quod vulgo
690쪽
vulgo dici solet, simatitionem ipsi uti ionemque inter praecipuas aulici virtutes referendam esse, vicoruniunt plurimorum sententia ,regnare quoque nesciat, qui nescit dissimulare. Nee est ut istud reprehendamus, si Cetera recte se habeant, cum alibi iam euictum sit, sine ullius iniuria fictionem , simulationemque , quandoque usurpari posse. Nec enim ulla naturae lege obligati sumus, ut semper signis quibusvis ita utamur, ut cum nostra conueniant mente. Vtendum ergo aulico dissimulatione, sed erga eos potissimum, qui animi sensit ideo explorant expiscantur,ut deinceps aut nobis,aut aliis,eo grauius
Aulicus ergo, quanto pluribus periculis atque
insidiis expositus est, tanto diligentius & cautius dissimulation utatur. Dixi camius. Namque omnino ita se res habet, ut nonnemo pronuntiauit, dissimulatione ita utendum esse, ut meis dici antidotis utuntur, quae perite adhibita prosunt, imperite, inopportuno tempore, nOcent. Intempestiua enim dissimulatio hoc deamum efficit, ut nemo tandem nobis fidat credat-
f. XII. Solet autem simulatio ac dissimulatio H-bus potissimum: modis usurpari, flentio, ἴ-one, factis gestibusque externis. Silentio , cum non aritum consilla arcana, quicquid aut nobis