Augusti Wilhelmi Zumptii Studia romana, sive De selectis antiquitatum romanarum capitibus commentationes quattuor

281쪽

De legibus munieipalibus Hispanieis.

nibus Hispanicis, Salpensana et Malacitana, quas ante paucΟAannos nescio quo ca8u repertaS primus laudabili cum cura

edidit Ietus Hispanus, Don Manuel Rod rigueet de Berlanga, Μalacae l8 3, deinde in Germania repetivit commentarioque utilissimo instruxit Theod. M omnigenius Lipsino l8 35. Earum

et amplitudo ost tanta, ut ex Latinis inscriptionibus una tantum possit cum iis contendere, et ea rerum graVitas, ut locum a scriptoribus relictum eximie suppleant longeque omnium titulorum Latinorum utilitatem vincant, et tanta denique copia atque ubertas, ut inultorum studiis in multOA annos sufficiant.

Quae cum proprio de iure duorum municipiorum Hispaniae

Baeticae sint, non solum universam rem municipalem, quae antea ex disiecta plurimorum titulorum multitudine cum magno labore colligonda erat, clara duorum monumentorum luce illustrant, Sed etiam, quoniam omnes imperii partes intima quadam coniunctione colinerent, ad Summam rempublicam pertinent multaque nova et de imperatorum consuetudine et de iura

civili et de aerarii administratione et de aliis rebus maximis

tradunt. Sed in omni hoc genero monumentorum, quae novitatis specie animos nostros alliciunt, magna quaedam cautio adhibenda est. Vetera enim illa quoniam multorum studiis examinata Eunt, in artis cuiusdam rationem redacta fero inter se

congruunt, ut vix ullus in iis locus sit, qui quamvis discrepare

videatur, non explicationo quasi mollitus atque in reliquorum seriem insertus sit, haec nova si quid docere videantur, quod iis quae adhuc credidimus repugnet, ne novitatis specio capti minus quaeramus, Rn utraque conciliari poAsint, sed temere nova pro veteribus accipiamus, vehementer proVidendum est. Qua in re hanc quasi regulam Statuemus, ne quae recenS EX- hiberi videantur prius credamus, quam quae ex longo tempore ab viris doctis cum multo labore disputata sunt, cum iis compararimus arti8que noctuae perpetuitatem servarimus. In tabulis autem illis Hispanicis una maxime res animum nostrum advertit, quRe quod diximus praeclare videretur demonstrare. Continent enim legum municipalium fragmenta, una municipii

Flavii Salpensani, altera municipii Flavii Malacitani: sic saepius

282쪽

Do logi hus municipalibus Hispanicis.

appellantur nec quicquam potest esse dubium, quin imperatoria Domitiani tempore snam hoc scriptae sunt) Salpensa et Malaca

munieipia fuerint. Iam hoc municipiorum genua quis non virorum doctorum existimavit civitate Romana fuisse praeditum ΘΝe de votoribus rei publimo Romanae temporibus ac civitatis tamquam propagatione dicam, quis non, ex quo imperium conditum est, consuit in Italia cum Omnibus data esset civitas, duo suisse oppidorum genera, coloniarum, quas qui efficiobant, militari modo deducti ac publico agris donati erant, et municipiorum, quod reliquorum, quae civitate uterentur, nomen orat, in provinciis autem cum Latinae et peregrinae condicionis suisse civitates, variis vel foederis vol libertatis vel immunitatis gonoribus praeditas, tum easdem illas colonias Oademque municipia, quae sola civitatorii Romanam haberent 7 Haec quasi sundamenta quaedam erunt, in quibus quae de antiquitate roperi Ssemus, constituere solebamus, haec principia, unde proficiscebamur, haec denique perlagia, quo si quando opiniones nostrae evagari vellunt, rediremus. At evertit en Monamsenius,

qui cum in inscriptionibus illis Hispanicis quaedam invenisset,

quae cum iis, quae adhue ab omnibus credebantur, pugnare opinaretur, non modo salsam esse iudicavit veterem sententiam,

Verum etiam quasi res esset certissima, in titulo libri sui ipso Salpengam et Malacam tamquam Latina oppida inscripsit. Quid igitur nunc laciamus 3 Num votoribus continuo abiectis id

studebimus, ut quae antea credebamus, mutemus 3 An Vero illud imprimis faciendum esse sexistimabimus, ut novae inscriptiones quid doceant, diligentissime quaeramus perpenSis- quo omnibus rationibus si novis monumentis aliter de municipiis tradi invenerimus, tum demum, quomodo ea cum reliqua nostra cognitione concilianda sint, examinemus 3 Itaque hoc agere constituimus: quaeretur a nobis, cuius generis civitates

fuerint Salpensa et Malaca quaeque in tabulis Hispanicis leguntur, quid de universo municipiorum iure doceant. Ita et

eorum, qui his monumentis ad scientiam nostram amplificandam uti volent, temeritati occurremus, ne quicquid Statuerint, non examinatum prorsus rationibusque confirmatum statuisse videantur, et, si veterem sententiam ne novis quidem his in- Di siligod by Gorale

283쪽

scriptionibus everti ostenderimus, ne magna quaedam Opinionum confusio existat providebimus: stabiliemus etiam vetera, si, quibus ea certissime reselli videbantur, ea minus ipsa constare docuerimuS. Iam si novam tantum sententiam refellere vellemus, perpauca dicere satis orat. Brevius enim aliquanto Mommsonius

disputavit, qui quod in omnium prope oculos incurrere putabat, tamquam de tribunali pronuntiavit paucaque quaedam

in annotatione adiecit, quibus, quasi secundum tantorum monumentorum auctoritatem dubitari ampliu8 non posset, probabilitatis aliquam tenuem speciem oi quod novum inveni 88et, circumdaret. Quam brevitatem etsi non vituperamus neque enim Omnia ubique possumus perge tui neque ille erat locus ad municipiorum ration in explicandam constitutus), ideo tamen prope aegre ferimus, quod ita nobis eorum etiam quae refellenda sint inveniendorum cura iniungitur. Cupimuη enim Persuadero viris doctis, nihil esse in tabulis Hispanicis, quod veteri de municipiis sententiae repugnet, cupimus etiam dubitationibus tollendis providere, ne multis accidat, quod Ed. Laboulato, Icto Francogallico, accidit, qui cum non pauca in his esse

videret, quae ab communibus opinionibus discreparent, vel quia vetera novis praeserebat vel ut aliorum studia eliceret, de universorum monumentorum fide dubitare coopit. Quodsi in refutando disputatio nostra contineatur, veremur, ne di Scordia, quam perire cupimus, Riatur temeritatique eorum, qui

novns quaSque res maxime adamare solent, minus subveniatur.

Duplex igitur nostra Oratio erit: prior pars ad novam de municipiis opinionem refutandam pertinebit, altera in Salpensae Malacaeque iure explicando versabitur. Illa erit certissima nec quicquam dubitationis relinquet, haec si non veritatem ipsam, sed probabilitatem aliquam assequetur, id non in nostra culpa, sed in testimoniorum inopia positum erit. Veruntamen ut causa quae sit perspiciatur, ea suit adhuc virorum doctorum sententia, ut municipia eAge eXistimarent ea oppida, quae civitate Romana uterentur: quae cum lege Iulia data esset Italiae, omnia oppida universae Italiae in ius municipiorum esse translata: tum propagatam esse civitatem Pau- Dissilirco by Corale

284쪽

De legibus municipalibus Hispanicis. 273latim per provincias, in quibus si quae bene meruissent urbes, civitate donatas item municipiorum nomen accepisge; itaque quo pluribus daretur civitas, eo Plura extiti8Se municipia, tandemque huc esse deventum, ut cum ab Caracallo omnibus ingenuis hominibus per imperium Romanum impertita esset civitas, nullum superesset oppidum, quod non municipium et esset et rite diceretur. Nam de coloniis ostrumque ab municipiis discrimine, quod quale suerit praeter nominis honorisque

inanem quandam speciem neque alius quisquam invenire potuit neque nos invenimus in comment. I p. 474 sq. , hoc loco non disputamus. Nunc autem municipiorum nomen ac ratio paulo latius extenditur. Sic enim statuunt duo suisse municipiorum genera, unum illud, quod dudum omnes existimarunt, quod civitate Romana utebatur, sed accedere alterum insoriore illud quidem iure praeditum, sed quod iamen non minus municipii nomine ornaretur. Etenim etiam ea oppida, quae Latinitatem haberent, municipia esse appellata, ut, si quod diceretur municipium, incertum esset, utrum civitate Romana an Latino tantum iure uter tur. Nobis quidem, ut Salpensam Malacam- quo et municipia vocari et pro Latinis civitatibus habori intelleximus, non hoc videbatur eSae faciendum, ut, quae origo, quae ratio municipiorum antiquitu8 fuisset, explicaremus. Longaea quaestio est neque ad hanc rem quae agitur utilis. Quodcunque enim municipiorum ius fuit, cum parva erat Roma

multique ac potentes populi per Italiam imperitabant, id et

potuit certe tanto annorum spatio mutari et mutatum esse constat, noc si quid initiis libertatis Romanae fuit, quamvis semina eorum, quae postea facta gunt, contineat, idem usque ad Domitiani tempora servatum esae probabile est. Quamquam illud merito poterat postulari, si quod in provinciis ius reperiri viderotur, ut id alicubi in aduIta republica, eum unum iam ac potentissimum osset imperium Romanum, extitiste Ostenderetur. Nihil enim novi in hoc quidem genere excogitarunt imperatores, sed quae ab maioribus tradita acceperant, definiverunt, auxerunt, amplificarunt. Iam tot olim fuerant in Italia civitates Latinae, tot postea conditae sunt per Provincias, tot Supersunt rerum Romanarum auctores amplissimi, tam frequens

285쪽

Do legibus munieipalibus Hispanicis.

in iis ot Latinitatis ot municipiorum mentior num igitur unum afferri potost oppidum, quod et Latinum fuisse et municipium appellari constet, ante Iuliam quidem legem, qua civitas Italiae

data est 3 Immo post cam ipsae illae, quae olim colonino Latinae fuerant, quia civitate utebantur, saepe a multis RPPellantur municipia nequo Latinitatem quisquam putabit ita illo tempore e88e mutatnm, ut eam quae haberent Oppida, antea non possent appellari municipia, postea Possent. Quo argumento quid potest cogitari certius atque ad persuadendum aptius 3 Vorum nolumu8 haec tempora explicars, quibus Et quis duplicem illam municipiorum naturam, ut aut Latina aut civitato Romana fuerint nam quin antiquissimis temporibus etiam qui cives non essent municipum tamen iure usi sint. non negamus idque ex alio quodam genere esse intolligimus, - sed si quis duplicem illam municipiorum rationem florent libertato doprehendore sibi videatur, maximis argumentis reselli poterit. Nunc cum in imperatoris Domitiani aetate versar mur, imprimis Plinii avetoritatem putabamua esse Xaminandum, quippe qui et Hispanicorum horum monumentorum propct Re- qualis fuisset et ex publicarum tabularum fido universi imperii Romani descriptiononi instituisset; meminoramus etiam eum in ipsa Hispania enarranda magna usum esse diligentia, qui si consentiret, gravem novae opinioni commendationem conciliari, sin dissentiret, no in illorum interpretatione ormium esset,

Vehementer Verendum esse videbamus. Quid igitur habet Plinius 3 la Hispaniae Baeticae enarratione nat. hist. III, 7 in sic ait: Oppida omniu numero CLXXV. in iis coloniae IX, municipia VIII, Latio antiquitus donatia AMA, libertate II, foedere III, stipendiaria CXX. Ipsa hase magnam suspicionem movere debent, ut municipia diversa esse censeamus sit, oppidis Latio antiquitus donatis i. e. ab oppidis Latinis; nam Plinius, qui imperatoria Augusti Agrippaeque tabulas sequitur atque universae Hispaniae Latinitatem ab Vespasiano datam esse in extrema descriptione adiicit, Antiquitus Latina dieit ea Oppida, quae ante Vespasianum eo iure suerant, dato olim ab AugustomaXime, post cui ua. tompora nihil in Hispaniae condicione videtur esse mutatum, neque quicquum hinc debet colligi, quo

286쪽

De legibus municipalihus Hispanieis.

votorem Latinitatem poculiarem aliquam fuisse opinemur. Quis igitur in divisione, ubi oppidorum genera distinguenda Eunt, municipia et Latina oppida ita iuxta poneret, si illa non modo

civium Romanorum, verum etiam Latinorum esse possent 3 Hoc quidem contra Omnoua rationem est, primaque dividondi lex haec est, ut, quae totum complecti possint, ea ne tamquam

in partibus constituas. Certum igitur hinc egi, municipia et Latina oppida ita fuisso divorsa, ut quae Latii ius haberent, nullo modo essent municipia, quilo municipia, Latinitato non uterentur. Quo autem ivrs fuerint municipia, si hinc relinquitur dubium, ex Tarraconensis Hispaniae enarrationo intelligitur, cui Plin. III, 18 haec prasmittit: Confinet omnia CLAXIX,

in iis colonias XV, oppida citrium Romianorum XIII, Latinorum veterum XVII foederatorum unum, stipendiuria CXXXV. Quinque hic oppidorum genera enumerantur; nam libera nulla videntur suisse in Tarraconensi. Sed eodem loco, quo Haetica habet municipia, i. e. post colonias et ante Latina Oppida, Tarraconensis habet oppida civium Romanorum . neque ullum in antiquitate Romana notum est Oppidorum genus, quod iure

ac dignitato coloniis cesserit, Latinitati praestiterit, praeter ipsa municipia, ut constare arbitror, quae in Baetica appellentur municipia, ea in Τarraconensi dici oppida civium Romknorum, suppleaturque quod supra de iure municipiorum relinqui diximus. Sed hae ratione si quid superesset dubii nec quicquam superesso cena musin, id totum tolleretur tertio loco, quo Plinius IV, 117 Lusitanino oppida recenset, in qua esse ait coloniar quinque, municipium civium Romanorum unum, Latii

antiqui tria, stipendiaria XXXV . Ibi enim nomen ipsum municipii cum g nere hominum coniungitur. Quiue eum consideraremus, non putabamus fieri posse, ut eadem aetate praestantissimi geriptor in parto operis secundum publicarum tabularum fidem instituta et monumenta nobilissima do ro ot gravissima et omnibus tunc notissima inter se tantopere disereparent aegreque ferebamus, non haec Potius esse inter se eonciliata quam novam opinionem, qua Incredibilis quaedam dissensio statueretur, introductam. At enim urguetur ipse Plinii locua, quem postremo attulimus, quo

287쪽

De Iegibns municipalibus Hispanieis.

municipium civium Romanorum appellatur: illo enim gonitivo addito signiscari, non modo civium Romanorum suisso municipia, sed alia quaedam etiam, quRe non civium Romanorum,

sed Latina essent. Quasi vero genitivus explicandi causa, quod hominum gonus in municipiis fuerit, addi non possit quaequo vel adiectivo vel genitivo illustrantur haec enim ex simili genere sunt significent esse oportere sui diverga quasedam genera. Sed taciamus, quod credi non potest, ex genitivo

adiecto do municipiis quae civitate Romana careant, nQcessario eg8E colligendum: num consequetur, ut imperatorum Domitianique tempore municipia, quae Latinitatem haborent, sint appellata 3 Certe non videtur. Nam quaecunque fuit origo Rovetustissima ratio municipiorum, qua de re hoc loco disputari nihil attinet, omnes concedent viri docti fuisse aliquando municipia, non quae Latinitate uterentur haee enim nunquam suerunt , sed quae civitat om non haberent, quae existimant paulatim civitate per Italiam propagata evanuisse ac lege Iulia, qua omnibus Italias populi A civitas impertita est, ita esse extincta, ut deinceps quod municipium vocaretur, civium Romanorum esse intelligeretur. Quamquam re mutata nomen conservari potuit, Dec, quod Domitiano imperante municipia civium Romanorum dicebantur, efficitur, ut tunc etiam Latini iuris municipia suerint. Quid enim 3 Coloniae si imperatorum aetate dicantur civium Romanorum ac dicantur sane, neque enim eiusmodi locos, si qui sunt, conquirendos e88e putavimus), num quis etiam Latinas colonias suisse recto colligat 3 Sed certo suerant olim, inde natum est generis nominisque discrimen, quo sublato mansit tamen vetus appellatio. Affinis autem prorSus egi municipiorum ratio. At alia monumenta prioris aetatis non minus de duobus municipiorum generibus significant; nam quod in lege Thoria agraria est va. 31 promoinici eis col onteis civium Romanorum nPominisve Latini, nonne item ad municipia Latina portinet 8 Nobis quidem coloniarum tantum duo genera, quae tunc erunt, Significari, municipiorum ratio nullo pacto tangi videtur. At in logo Iulia municipali, quae dicitur, multiplex egi testimonium. Nam tab. II, 9 est queiquomque in municipisse coloneis praefectureis oreis Di siligod by Gorale

288쪽

eonestatibuleis C. R. II vir IIII vir erunt. et vf. 34 quae mtin cipiti colonia praefectura mora conciliabula C. R. sunt erunt et Vs. 68 quae municipia coloniae praefecturae C. R. in Dalia sunt errant. Quae tantum abest, ut municipia Latina fuisso doceant, ut loci Pliniani explicationem a nobis institutam apertissime demonstront. Nam cum Caesare dictatore, qui illam legem videtur tulisse, nullum fere constet in Italia sui Ase oppidum, quod civitate Romana careret, tumen non modo municipia, sed etiam coloniae praefecturaeque genitiVo illo civium Romanorum, ex

quo hominum genere suerint, explicantur, unde si quis in Italia tunc atque ipsum Italiae nomen apponiturin et municipia et colonias et praefecturas, quae Latinitatem tantum haberent, fuisse colligat, totam certe historiam pervertat: de municipiis vero solis nihil ex lege Iulia cognoscitur. Deniquo Frontinus do controv. agror. II Gromat. ed. Lachm. p. 36, 2)eitari omnino non debuit, qui cum dixit habent autem provinciae et municipales agros aut civitatium peregrinarum, nec omnia agri genera, quae is provinciis essent, comprehendere voluit et eam quae municipiorum agris erat cum civitatum peregrinarum agris diversitas, recte significavit.

Atque haec quidem ex aliis scriptoribus monumentisquo asseruntur, quae asserri non debuisse docuimus; sed in ipsis illis tabulis Hispanicis num quid est, quod Salpensam Mala- cainque et municipia fuisse et Latinitate tantum usas esse ostendat 3 De municipii nomine ac iure constat, non magis eX aliis inscriptionibus, quae infra citabuntur, quam ex his ipsis: de Latinitate illud imprimis tonendum erit, ne, si qui vel Salpensae vel Malacae reperiantur suisse Latini homines, ideo omnes municipes eodem iure suisae Latinitatemque omnino cum municipii ratione congruere existimemus. Qua de re infra copiosius disputabimus, nune hoc commemoramus, ne in Latina quidem civitate omnes homines fuisse iuris Latini. Quidonim 3 Cum hoc Latinitatis ius esset, ut qui in sua quisque

republica magistratum gessisset, et Vitatem Romanam consequeretur, nonne quotannig necesse erat si qui novi homines ad honores accederent; civium Romanorum numerus augeretur ΤΙam habuerint Salpensa et Malaca, quamvis municipia appel- Dissiliam by Corale

289쪽

De legibus municipalibus Hispanitas.

lentur, tantum Latinitatem, Verumque sit, quod falso statuitur, municipia esse posse Latini iuris: certe acceperant Latinitatem anno 71 p. Chr. , quo universam Hispaniam ab Vespasiano in Latii ius traductam esse conStat: a quo anno usque ad annum 83, quo hae tabulae scriptae sunt, Praeterierant unde im anni.

Nonne igitur, cum bini quotannis IIviri, bini aediles, bini

quaestores fierent, certe triginta iamiliae in civitatem Romanam iam transierant 8 Qua in computatione, ne quid quod paulo incertius esset statueremu8, non existimavimus, cum Latinitas reliquis daretur, simul nobilioribus quibusdam samiliis datam esse civitatom. Id enim fieri Aolebat eum ip8am, Opinor, ob cau8am, ut essent, ex quibus sine civitatis largitione magistratus oro- arentur, exemploque potest e88e Novocomensium colonia, quam Caesar dictator cum conderet, quingentis familiis Graecis, quas deducebat, civitatem impertisse dicitur Comment. I p. 308). Focorit id illo ambitioso et ultra praescriptum gio enim eius inimici criminabantur): quibusdam eum civitatem largiri ot debuisse et potuisse constat. Quare sive Latini iuris erant Sal-ponsa Malacaque sive civitate Romana praeditae, esso in iis oportebat cives Romanos, quibus legibus municipalibus, quarum fragmenta supersunt, praescriberetur. Quas si haberemus integras, vel si initia certe legum ad nos pervenissent, certa invenirentur testimonia, quae cives Romanos in illis municipiis fuisso ostouderent; nunc nullum egi. Nam in aeris Salpensani eap. XXII et XXIII de iis tantum, qui consecuti erunt civitatem, non de iis, qui iam consecuti sunt, scribitur. Veruntamon si Latina oppida non minus quam civitate Romana praedita habebant et cives Romanos et Latinos homineg, unde tandem, utrius generis quaeque civitas suerit discotur 3 Nimirum ex maiore, ut videatur, hominum parte, quae ubi Latinum ius habeat, Latinum sit oppidum, ubi civitato Romana utatur, id habeatur, quod adhuc credidimus esse municipium. Ium in aeris Salpensani cap. VIII haec sunt: Si quis municeps municipi Flavi Salpensani qui Latinus erit apud IIviros qui

iure dicundo praeerunt eius municipi, servom suom serva-

suam ex servitute in libertate m manumiserit ligerum liberam esse iusserit - qui ita manumissus liberve esse iussus erit, liber Distiir orale

290쪽

De legibus municipalibus Hispanicis.

esto quaeque ita manumissa liberia 's feras iussa erit, libera esto,

viti qui optumo iure Latini libertini liberi sunt erunt. Quid ex his efficitur, nisi Latinos quosdam municipes suisse Salpensae 8 Quot fuerint, nemo potest intelligere, neque ulla deducetur

necessitas, ut universum municipium aut Latinitate aut civitato Romana praeditum fuisse existimemus. Quamvis enim pauci essent Latini, non minus iis prospiciendum erat lego quam si vel multi essent vel prope univergi. Illud etiam animadverto, quod fortasse alicui in mentem Veniat, quod Latinis tantum permittatur manumittere apud ΙΙ viros servosque suos Latinitate donare, non sequi, ut IIviri Sulpensani minore iuro fuerint quam aliorum municipiorum magistratus. Dubito enim, quod postea iuris erat, ut etiam apud municipale8 quosdam magistratus manumittere liceret Ιust. Cod. VII, 1,4), num idem iam hoc tempore fuerit, cum civitas Romana in maiore honoreae praemio esset; inulta certe, quae magistratus Romanos velut Plin. epist. VII, l6), nulla exempla, quao municipales eam potestatem habuisse Ostendant, asserri PO88unt. Quaro sic si tuemus, si civis Romanus Salpensae vel Malacae servum suum vindicta liberare eumque in Civitatem a88erere vellet, adeundum fuisse proconsulem, si qui Latinus esset, manumitteret, qui Latinitatem tantum servo impertire posget, IIvirum eam potestatem suisse.

Difficilior est alter locus, aeris Malacitani cap. LIV, quo praescribitur, quorum hominum comitiis rationem haberi oporteat. Ibi haec sunt: Qui comitia labere debebit, is primum

IDirmo, qui iure dicundo praesi mi, eae eo genera ingentiorum hominum, de quo h c l ego cautum comprehensumque est, deinde

proa imo quoque tempore aedius, item quaestores eae eo genere ingenuorum hominum, de gus 4 acy Vegeb cautum conprehensum- γε est, creando υ curato, dum ne cultus comitis rationem habeat, qui IIviratum pet et2, qui minor annorum XXV erit quive intra quinquennium in eo honore fuerint, item qui aedilitatem quaesturamve Petet, qui minor quam α/mor umJ XX V erit quive

in earum qua causa erit, Propter quam si C. R. esset, in numero decurionum conscriptorumve eum esse non liceret. Enumerantur

hoc loco causae quattuor, in quibus qui sint, honores petere