장음표시 사용
101쪽
81 A a T. L o I C aEbranchius a) . Nam cibo, praesertim primo lacte , conficitur sanguis, in quo praecipua
temperamenti ratio . Ab aere totius machinae humanae motus , tum alimenti nonnihil, & sanguinis agitatio,& natura, Plu rimum pendent . Apud Veteres notata
quaedam climata; hi ne illud Tullii de Fato , Athenis renue Coelum, ex quo etiam acu
riores putantur Aes iei. Crassum Thebis. Crase sities Beotiorum notata Horatio, Abderitarum Martiali. Climatis est . ut Angli sine Melancholici: Galli sanguinei: eholerici Hi spani: inter Gallos Hispanosque medii Itali. f. 4. Quin igitur temperies haec corporis in animum influat , sitque plerumque
ignorantiae, & errorum causa, dubitari noci potest. Ex hac enim temperie pendere imgenium , acumen, Phantasiam, tarditatem, confusionem , inconstantiam, & plerasque alias mentis affectiones, apertum est. Uidemus pueros & faeminas , quum magna ex parte temperamento sint sanguineo , aut
flegmatico , ludis delectari , laboris esse impatientes , somno & pigritiae indulgere, parum valere iudicio , A sublimibus contemplationibus impares esse : videmus Melancholicos Fanatismo omnes addi 'os, nio hil crepare, nisi mundos caeteris ignotos, lumen, quod mortalium nulli conspicitur, imagines magnas & miras. ted tetras. Leontrario cholerici meditabundi sunt , iudicii aeris & solidi . Itaque ut sanguinei iudicia praecipitant, & rerum cortice sunt contenti; ti melancholici consuss & obse ris notionibus, modo aliquid magni prae-
102쪽
Dg CAusis ERROREM. 83 CAP. v. seserunt , lactantur: ita flegmatici incerti semper ferme sunt & dubii : eholerici imflentium animorum, acuti, circumspecti , serii, magnis rebus nati. h. 3- A temperamento phantasia vim ed η βε suam accipit, de qua ut pauca dicamus locus monet. Est phantasia velut commune quoddam sensuum omnium receptaculum , in quod scilicet omnes confluunt sensuum imagines , & in quo secundum temperamenti naturam , miris modis augentur , minuuntur, turbamur, copulamur, formas, ac colores mutant. Quid ea in mentem humanam possit, quantamque errorum segetem ferar , nemo accuratius Malebranchio explicuit . ea enim de re toto secundo disputat libro, eorum, qui sunt de inquirendaveritare praescripti . Eum librum plurimi facio, & ut pluries ab amatoribus veritatis legatur, auctor sum. Quod ad rem nostram
pertinet, haec philosopho errores phantasiae cavere cupienti, praecipimus.
f. 6. I. Non alia ratione sensationes ab Eud',ά . immaginationibus distinguimus, nisi quod istam. illae vividiores snt & clariores minus
istae vividae, nainusque clarae . Praeterea
minus ab istis , quam ab illis vehementer animus agitari solet . Ergo si contingat , ut imaginatio aliqua tam sit vivida & cla.
ra, ut sensationis vivacitatem, & clarit tem exaequet, habetur pro sensatione. 3. 7. 2. Imaginationum vivacitas ti claritas pendet a sanguine ea lidiore & copiosore, & a robustiori cerebri temperie, Ita que quo natura humana est robustior, ticalidior, eo phantasia est vividior, & sortior . Hinc videmus populos agrestes &F α rudes
103쪽
84 A R T. LOGICAE rudes vividissima esse phantasia. . 8. 3. Quo imbecillior est ratio , eo robustior est phantasia, & vieissim. Hi ne videmus in pueris, idiotis, faemellis magnam esse phantas ae vim . In iis quoque reipublicae literariae civibus, qui memoriam plus colunt, quam intellectum , ni fitem peramento revocentur, phantasia maxima est , quia ratio exigua : minima vero in philosophis , nisi temperamento adigantur . Hi ne isti prae illis minus voluptatis ex poetarum lectione capiunt; quod minus Phantastici, minus quoque figmentis tanguntur. Eius ratio est, quare infantia toti sumus sensus & phantasia : usus abstractae& purae rationis, qua plurimum phantasia Coercetur, tardius venit, & nonnisi exere itio . Qui ergo se in Scientiis rationis non exercent, habitum iudicandi ex sensu& phantasia, quem teneri didicerunt, .retinent in omnibus. q. 9. 4. Ex quibus consequitur, ut in
rusticis , idiotis , & id genus hominibus
phantasticis , phantasia pro ratione fere semper habeatur . Rationem puram asper nantur, quam minus intelligunt . Quum autem phantas a quo maior, eo faedius rerum imagines pervertar, fieri nequit, quin phantastici in graves dc perridiculos errores incidant . Facile hinc iudicari potest de causa plurimorum errorum popularium . f. IO. I. Iam vero quum ab infantia assueti simus cuncta ope sensationum 3c imaginationum percipere nam intellectionum purarum , ut dixi , usus sero tandem
in nobis provenit diligenter cavere debet philosophus , ne phantasia in rebus incor-
104쪽
DE CAusis ERRORUM . 8s CAP. mporeis intelligendis abutatur. Errores enim ferme omnes circa res incorporeas ad milli huie potissimum causae debent originem , quod quae intelligi debebant, conati Iint timianes imaginari, ut praeclare Beato Augustino observatum est.
f. i I. o. Sed N illud diligenter observandum est , ut temperamentorum , ita phantasiae naturas differre. Sanguinei , &qui cibos bene concoquunt, hilarem habent phantasiam : coniectare licet ex somniis , quae omnia sunt elegantia, amoena, laeta: nam quidquid percepere colore phantasiae Circum vestiunt. Mala non augent, sed extenuant ; nec idcirco suspiciosi sunt i hine faciliores & humaniores . Contra melan
cholici , in quibus digestio non bene fit,
nec bene secretio fluidorum , phantasiam habent tristem : eorum somnia incendia , uinas , eluviones , publicas calamitates minantur. His minima mala evadunt ingentia: tuti etiam timent ; suspiciosi sunt, truces, & crudeles: societati graviores, &difficilioreS. f. I a. Temperiei addi possunt eorporis Corpori. morbi, & necessitates. quibus partim a me- 'I, ditatione & studio distinemur ; partim ingenium , solertiam , memoriam deperdimus. Vita enim animalis maiorem a nobis exigit curam, quam animi vita. Quumque aetas nostra, qua vivimus, vix pertingat ad 8o. annos, peream si ex his decem solidi anni in stuὸium sapientiae impendantur, id est tres solidae quotidie horae , nullo Mnquam die excepto . Quae quum sint , quid mirum est , nos omnes elle ignorantissimos, omnesque infinitis erroribus vo-
105쪽
L3B. Iauui dati rictis bis sensus. ut tenor nis
telligimus aures, oculos, nares, OS , tactum. Quin sensus sint necessarii ad rerum
externarum cognitionem , extra omne d bium est et earum enim rerum ideae nota alia certe via a nobis comparantur . Non inficior , sensus nostros non rerum naturae et sed vitae nostrae ducendae aptatos esse rsed quum esse vitae nostrae ducendae aptaisti nequeant , nisi externarum rerum vitae humanae utilium, aut noxiarum representatione ; inde consequitur ad usum saltem hujusmodi scientiae nobis datos esse . Sed evenit plerumque , ut sint ignorantiae &errorum nostrorum ubertissimae causae, &id quidem ob tres rationes. I. Oh volupta tem , qua omnes perquam vividissime afficiuntur : z. ob paucitatem : 3. ob imperfectionem . Paucitatem autem dc imperfectionem quum dico , relative aecipio , ad
rerum nempe naturam, cui ob ejus extensionem, rerum numerum, di Uarietatem, ac
subtilitatem, pares humani sensus non sunt. Alioquin sunt naturae & finibus nostris satis, si sapienter utamur. f. 14. Et primum quidem voluptates , quae afficiunt sensus, praecipue aures, κα- 1ias , rastus , omnium sunt vividissimae ;eam ob rem animum totum occupant, ita ut quum ab iis demulcemur nulli alteri rei serio intendere possimus : ita enim a natura comparati sumus , ut mens nostra vividiori semper pareat corporis motioni . Sic occupatus & dei initus animus, aut investigationi veritatis aptus non est , aut
pronus in judicia, quae voluptatibus illis adblandiuntur. Inde est illud,
106쪽
Dg CAusis ERROREM . 87 Iaudibus arguitur vini vinosus Homerus. Inde scientiae moralis corruptio. Inde quo que fit, ut homines sensuum illecebris illecti in athei sinum ut plurimum ruant: cupiunt enim hujusmodi, bruta potius dixerim , quam homines , ut ne esset Deus malorum vindex, uti docet David a . f. I . Sensuum paucitas causa est, & cur plurima ignoremus , & cur putemus falsa opinione, nulla alia esse extra nos obiecta in hae rerum universitate, quam quae quinque illis sensibus percipimus. Sane quis si- Di persuadere potest in tanta rerum uni versitate nulla esse alia obiecta, nisi quae auri bus , oeulis, tactu, gustu , odoratu percipimus , qui secum reputet Dei sapientiam, non minus atque ejus potentiam, esse infinitam λ mihi potius oersuasum est , in tot Planetis, & Stellis fixis , in tanta spatii mundani & pene infinita extensione, esse o
jecta quum viventia , tum etiam vita destituta, numero infinita, genere & natura varia, quorum ideirco nullas hahemus notiones, quod nee sub sensus nostros cadunt, nec eum iis, quae sub sensus cadunt, connexionem ullam habent necessariam . Ueteres plurimi philosophi , in primis Chaldaei b hane aeris immensitatem infinito
animantium ratione & libertate utentium numero plenam esse coniiciebant, id quod probatum est & Graecis, Latinisque, & non abhorret a revelatione , quae Angelorum& Daemonum infinitum pene numerum e sese docet. Quot ergo ignoramus palustria
107쪽
LIB. I. 88 ART. LOGICAE R inertia animantia ' Dicere vero haec nes- lihi esse , aut rebus nostris similia esse, n minus temerarium est , atque quod caeci dicere solent, aut colores nulli hi esse, aut sonis esse per similes . Nempe id omnium primum constituendum est, sensus nostros aptatos esse vitae humanae transigendae , non rerum naturae metiendae , quae longe& numero rerum , di exilitate vim se a suum superat. b imperis. f. 36. Ad imperfectionem sensuum quodction*m. attinet , nemo eam accuratius Malebran-I.exem glum Chio explicuit. Hanc enim per singulos senex oeulis. sus eun4o diligentissime demonstrat . Eius igitur ratiocinium paucis pro elementorum . angustiis exponemus. Initium facit ab oculis , qui sensuum praecipuus videntur. Ab iis decipimur plurimis modis. i. Quod credamus res extra nos videre, quum in imaginibus intra nos depictis videamus . Nempe ex quolibet corpore reflectuntur undequaque in modum spherae luminis radii , qui per corneam & humores oculi transeuntes, in oculi fundo eius imaginem depingunt. Quo circa nos non res ipsas, sed rerum imagines, veluti in speculo , videmus : quod ob inveterata infantiae praeiudicia vix credimus ; quum interim nihil in Physicis evidentius demonstretur. di. I7. Secundo decipiunt nos circa obie-ex'in quiluoctorum magnitudineS, &figuras. Nempe icia dinem , & mus istis rerum externarum imaginibus non figur exhiberi vetam magnitudinem corporum . Nam si Micro scopio granulum arenae intueamur, videbimus Illud milleplum, quam nunc oculis videmus . Idem efficiunt optima Telescopia eum rebus distantibus. Sunt
108쪽
Dg CAusis ERRORUM . 8' CAP. v. autem oculi respectu animae, quod sunt Microscopium , & Telescopium respectu oculorum . Praeterea res externas maiores vel
minores videmus, prout viciniores nobis , aut distantiores a nobis fuerint: nam viciniores sub maiori anaulo maiores , distantiores sub minori angulo minores apparent. Ex quo etiam fit, ut veras corporum figuras ignoremus. Hinc granula arenae sine microscopio rotunda , aut prope rotunda videntur ,' microscopio autem variarum
6. 18. Tertio circa motum. plerumque Et motum si oculis credimus, quae moventur, puta
mus stare , moveri vero quae stant. Quum navi velociter, & aequabiliter motae inmdeo, terrae urbescue recedere mihi videntur,
navis vero, cui insideo, quiescere . Hunc errorem adhibita in consilium ratione, aut aliorum sensuum testimoniis , facile agnoscimus, quod nempe & navis parvum corpus est, cuius terminos videmus, & innavi nec nati, nec educati sumus. At si Tellus nostra moveretur quod opinantur Astronomi in qua nati & educati sumus , &cuius extremos fines non intuemur, nullo certe consilio eius motum deprehendere ope sensuum possemus. Ad haec, absolutam corporum velocitatem ignoramus: velocitates enim ex relatione ad distantias, & tempora metiri solemus: nunc vero nec distantias absolutas, nec tempus ahsolutum scimus quae tamen , ut ahsoluta motus velocitas cognoscatur, cognitu necessaria sunt,
ut demostrant Physici . . f. Quarto quum oculi decipiant nos Ci Iea ' di- circa extensionem , sequitur & deeipere ei si '
109쪽
ea distantias . Hinc si A. B. C. tria ea pora sint paulo distantiora, etiamsi non aeque distantia , tamen tanquam aeque distantia aceipio. Luna e. g. distat a nobis ira distantia media sexas inta semidiametris ter restribus : Sol vero in media distantia , secundum quosdam semidiametris terrestribus undecim mille. Interimo si culis credimus,aut aeque, aut prope aeque distare videntur a Sie Stellae fixae, licet non omnes aeque distent a nobis, tamen aeque distare apparent. Atque hine fortassis vulgaris nata est opinio , Stellas omnes infixas esse Coel
Stellifero, seu Firmamento solido , velut
tabulae elavos; quae opinio tot saeculis in Philosophorum senolis regnavit. Et circa ga. f. ao. Quinto oculi nos decipiunt circa' ' colores, quos esse qualitates reales corpori
hus inhaerentes, & velut illitas reserunt; quum nihil aliud sint , quam sensationes
nostrae a variis refractionibas, o reflexioni-hus materiae luminosae ex corporum superinficiebus provenientes. Itaque extra nos neci lumen proprie, nec colores sunt sed tan tum vires quaedam corporum , quibus ita affieimur, ut lumen & colores percipiamus. . Exem- 4. ai. Accedamus ad tactum, qui omnium
sensuum latissimus est i quippe qui totum
decipit ei re. Occupat corpus. Is duplex est, internus, &soliditatem. externus . Tactu externo percipimus I. S liditatem e a. maiatatem et 3. duritiem , lan
calorem. Interno vero dolorem ρο voluptatem. In omnibus his mirum in modum ab
hoc sensu ludificamur . Et primum ouidem circa soliditatem corporum. Est solia itas ea
110쪽
eorporum qualitas, seu potius vis, qua corpora sibi mutuo resistunt, ut ne eumdem occupent Iocum, seu compenetrentur. Perincipimus ergo soliditatem ex impenetrabilitate. Itaque si videamus corpora suhtiliora per alia corpora libere penetrare, velut lumen per vitrum , nec ullam in illis resistentia in tactu sentiamus, velut non solida habemus. An hine primum idea vacui nata est Praeterea quum resistentiam non iaomnibus corporibus experiamur aequalem,
hine factum est, ut quidam imaginarentur, soliditatem esse qualitatem , quae intendi& remitti possit, ac propterea suandoque
naturae viribus posse etiam vinci . g. ra. Idem dicendum est de gravitate. Et trariis. Corporum absolutam gravitatem ignoramus. tem. Eam ex relatione ad tactum & vires nostras definire solemus . Utimur etiam ocu- Iis, atque ex mutua relatione torporum inter sese, de eorum gravitate iudicamus . Sed quum aer sit corpus , suamque habeat gravitatem, is certe eorporibus decidentibus, aut appensis, resistit ι ex quo fit ut absolutam eorum gravitatem nullo pacto percipere possimus . Ergo de corporum gravitate ex tactu iudieare perieulosum est e
praecipue quum ex relatione ad vires nostras corpora magis, aut minus gravia dicere soleamus. Idem enim corpus dum a
roto, grave; dum valeo, leve mihi vietur. Vestes quae in frigore , flante bo-xea , sentiuntur leves, flante austro , aere paulo calidiore, & minus elastico, gravisesimae habentur.