Antonii Genuensis ... Elementorum artis logico criticae libri 5

81쪽

.illitatis. Et valetudiis

εχ Α st T. L o f. I 2. I. Voluptates corporeae & animum enervant , & objecto voluptatis ita assi-gunt, ut ostra cae scopulis, quod inquit gravissime Plato a. auserunt attentionem unam scientiae conciliatricem 3. acumen retun

dunt, potissimum nimius usus veneris, potus& cibi 4.naturalem animi inertiam augent, quia vectium, quibus permovetur, vires debilitant . Ita fit ut voluptatibus corporeis irretiti nihil nee cogitare honi, nec ager sciamus, nisi quod voluptas suaserit. f. 13. Ex nimiae imbecillitatis mentis nostrae opinione essicitur , ut animum de spondeamus, nihil tentemus, nec quidquam roficiamus. Haec opinio plurimum nocuit eripateticis, uti observat Verulamius: sciis licet opinabantur nihil se excogitare posse, quod non melius perspexerit ingenii humani finis Aristoteles . Est autem ea opinio omnino salis . quae si omnibus maioribus nostris insedisset animo, glandibus adhuc vesceremur , atque in arundine longa equit remus . oportet igitur ea etiam pertentare, quae maiores nostri frustra tentaverunt, moindo non constet esse supra captum humanum,

probabilisque adsit spes inventionis . Ac sane rerum natura immensus quasi oceanus

est , in quo semper aliquid novi expiscari

Iicet. Huic interim vitio si addas animum Scepticismo imbutum , in quem hodie vis deo plures, magis naturae pigritia, quam rerum desperatione , sese proiecisse, emcies profecto hominem, qui nihil minus studeat, quam sapere. f. i4. Quidam alii sunt adeo delicatuli, ut putent vitae spatio detrahi horas omnes,

quae meditatisai , aut Ioctioni impendu

82쪽

Dς Causis ERRORUM. 63 CAP. IN eur . Quae opinio falsa est. Prostant enim in historia litteraria exempla plurima hominum in meditatione & lectione consum piorum , qui ea men ad decrepitam usque senectam pervenerunt, cujusmodi Democristus, qui centenarius, Plato, qui S I. annis natus legens mortuus est, Sanctus Hieron mus, qui 9 I. , Nevvlonus, qui circa 83. vitae annum , aliique pene infiniti. Sic enim habeto , cibi potius & potus, veneris, aliarumque rerum intemperantiam, non lectionem di meditationem , homines occidere. Id ita intelligo , ut tamen studia recte & temperanter instituantur: nam alioquin sudiorum quoque intemperantia es, ut ait Seneca.

f. II. Plerique etiam sunt qui studio- : α

rum genus non eligunt, sed ad illud malo aggradiatur.

rum imperio adiguntur, ipsi plerumque inviti . Ex eo vero fit , ut quoniam nulla cum attentione genus illud studiorum pedisequuntur , nihil in eo proficiant , ineptisque inde artium prosessores, artiumque ipsarum dehonestamenta & faeditates prove. niant. Peccant igitur hac in re maiores nostri, qui quum indolem puerorum & ad lescentium minime explorant , tum vero etiam eos invitos ut plurimum ad studia quaedam impellunt . Interea si domesticae res id quandoque exigant , prudentes ad

lescentes intelligant, officii este sui toto animi conatu ad ea studia sese excitare, quae statui sunt necessaria, quasi Dei ad ea imperio vocentur,f. I 6. Tandem quidam sunt, qui putant Falsum est, non bene scientiam cum pietate consentire; stientis ex quo fit ut rationem, qua nullum maius

donum a Deo accepimus , excolere negli- 'ε uti

83쪽

64 A R T. L O G r C AEgant. At ea opinio falsa est, & perniciosa r. Quid attinuisset rationem hominibus a Deo dari, velut vitae humanae instituendae instrumentum , si haec excoli nequeat sine pietatis iactura ρ quippe praestat esse pecudem , quam impium . Deinde divinae ipsae Scripturae dum docent , Adamum ἡisciplinis intellectus fuisse a Deo instructum , eadem

opera docent , scientias cum pietate minime pugnare. Praeterea eaedem divinae Scripturae hominem adhortantur ad sapientiam,& intellectus culturam. Tum quot Sanctitas mi Ecclesiae Patres in omnibus litteris exculti sueruntὶ veluti Clemens Alexandrinus, Gregorius Nanetia naenus, Hieronymus, Augultinus,S. Thomas& trecenti alii. Itaque falsa tantum scientia cum pietate pugnare Potest, non etiam vera: nequit en m Religio a

Sapientia separari, ut ait Lactantius. tium sti *- 7. H is omnibus adde ineptos artium ci ci professores. Dici vix potest quantopere incocti, ineptique Doctores tirones a studiis absterreant e seu enim quae tradunt non intelligunt ; seu inscite , indecore, frigide& sine ulla alliciendi arte docent; seu nullius momenti sunt, ac prorsus vilia, quae tradunt; necesse est ut incipientes primum magistros istos oderint ; tum artes quoque ipsas, & disciplinas. Semel autem sic absterriti pueri toto serme vitae tam pore a litteris omnibus abhorrebunt. Marcus Fabius Quintilianus vir in primis acerrimi iudicii in secundo institutionis oratoriae libro docet, protinus optimo praeceptori & eminentissimo pueros tradendos, vehementerque eos reprehendit , qui non continuo

melioribus consignandos putant, tanquam insti-

84쪽

DE CAusis ERRORUM. 63 Instituendis artibus magis sit apta mediocritas praeceptoris. Quis enim ignorat, quanto si dissicilius dedocere quae prave Iint accepta, quam doceret Timotheus cla-xus in arte tibiarum idcirco duplices ab iis, quos alius instituisset, exigebat mercedes, quam si rudes traderentur. f. I 8. Videamus nunc quibus remediis his occursum ire possimus. Id ut fiat sequentes Canones memoriae sunt infigendi, ae sicubi usu venit, religiose servandi. Can. I. Intellectum peνficito, idque idὸis

veris, non ehimericis, idest naturae contem. plat one , non hominum V uionibus : quand qu dem intellectus perfectio es ejus conformiis ras cum rerum natura . Hine intellectus dies-nus perfectismus , quia rerum cum psisb Ilum, tum existentium naturae plene conformis. a. Quae constat supra eaptum humanum esse , ne iministato et si non constat, animum

quidem ne despondeto i sed s inutilia sunt.

aut parum utilia , ne diu quaerito , animum. que a necessariis o utilibus ne absrah to. 3. Ea ne perquirito,quorum iuveniendorum media nondum eompar Hli, ad quae intelis ligenda probe prius non es initiatus. q. Quae non omnἰum capacitatem, sed tuam tantum superant, ne inquirito, priu quam opportunis stidiis capacitatem o acumen necessarium comparoeris . 3. Attentionem ad plura ne dividito : m-nor fit enim dies a , oe nihilo apta.

6. Studia ordinato. Ea praecedant, quae rationem extricant, o expromtiorem Detunt, veluti Arithmeticae , Geometriae, Naturae , quaeque aliis lumen praeferunt.

CAP. ma

Canones ad superiora alatine uti

85쪽

LIB. I.

εε A R T. LOGICAEditator: ne eredito ex eompendiis dἰρψΠ-rum animum feri satis profundum. Libros Iesito qualibet in re paucos quidem, sed ut mos , ides exactos θ profundos. 8. Quoniam υita brevis est, Mentἰam comparato nerassariam , γ utilem tibi atqtie f eietati. Curiosa ρο υana, ut meras ideas sine ulla realitate, aut nunquam, aut e limine

tantum salutato , non ut in illis aliquid Bon. .nese putes, sed ut quam nihil boni contineant,

agnoscas . q. NGItatis nee nihil, nee multum amans

esto . Primum enim facit paulo stupidiorem ,

alterum arrosautiorem. io. Omni in re sensum communem . Utἰ-mum friendi magistrum, consulito : tibi foline fidito. et t. Ex animo seritatis sudio ἰncumbisor nihil enim praeelari sine improbo labore in Republiea literaria fieri potes.

ia. Philosophus voluptates ne sectatore taxenim reperire es hominem vere doctum, simiai autem o mollem .ia. Nihil a reditor λυita Mineris: sua a Misito inriti O eo ori accommodata .i . Nullius tu verba iurato: Eelecticorum liberiare philosophator. II. Doctores eligito emInentissimos t dissis eillime enim eluuntar , quae semel ιnsederint, vitia. C A P. IU. De erroribus, qui ex assectibus nascuntur.

Affectus u

animum tus. hant.

f. i. CIIperest ut tertiam errandi causam, O ex iis, quas in animo posuimus

86쪽

potissimas , nempe affectus , persequamur . Sunt affectus elateres naturae humanae, qui

nos ad agendum alacres & expedit i ssimos effieiunt, ad judicandum ineptos : itaque ubertissimae sunt ignorantiae & errorum causae. Nam qui affectu subagitatur , animum investigationi veritatis serio applicare non potest; deinde ea pro veris & pr habilibus habet, non quae ratio, sed quae affectus suaserit a . nempe affectus & attentionem avertunt, & acumen retundunt , di ideas ac iudicia corrumpunt. Hinc Plato eos appellat nebulas, quibus serena mentis regio opacaturo Plutarchus vitra colore perfusa, quibus rerum aliarum colores imis

mutantur .

S. a. Ut autem intelligatur clarius, quid Quid amin animo essiciant affectus, eorum natura ctu . paucis expedienda est. Tria sunt potissima in affectibus consideranda. I. Uariae perinceptiones boni, vel mali 2. variae commotiones corporis, praecipue sanguinis & nervulorum 3. voluptas, dolor, & inquietitudo quaedam. Ex his secundum tantum as

coniuratione Catilinae : omnes homines, P. C., qui de rebus dubiis consultant , ab odio, amicitia, ira, atque misericordia vacuos esse decet. Haud facile animus verum

providet , ubi illa ossiciunt: neque quis quam omnium libidini simul & usui paruit . Ubi intenderis ingenium , valet; si ii hido possidet, ea dominatur ; animus ni hil valet. Vide tit disse hane rem oe e altate explicat Malebranchius in I. libro de im

87쪽

in arunt in is

tellectui.

Aeumen re tundunt.

68 A R T. LOGIC AEfectus nomine proprie vocatur 2 nam pri mum causa secundi est, tertium vero e Dfectus . Non omnis autem perceptio affectus in nobis excitat , sed tantum Per. teptio boni, vel mali. Perceptio honi prae sentis laetitiam , absentis desaerium, amorem, spem , alacritatem , audaciam, aliosque: perisceptio vero mali praesentis dolorem, .ram, odium e absentis timorem, desperationem , &eiusmodi alios. Porro bonum quod perCipitur, vel corpus , vel animum, vel famam, vel divitias , spectat. Primi desiderium facit voluptuosos homines, & hru-tos: alterius virtuosos & philosophos: te iii ambitiosos . quarti avaros. f. g. Omnes ferrie affectus tria, ut dixi, mala philosopho afferunt. I. Attentio

nem & voluntatem avertunt a. acumen

quandoque retundunt 3. ideas & judicia corrumpunt . Itaque qui aut nimia & gestiente laetitia, amore , desiderio, spe, ambitione : aut gravi dolore, moestitia, timore , desperatione , ira , odio, laborat , animum nullis studiis, nullique ullius rei seriae investigationi advertere potest . Cuius ratio est , quod ob leges unionis mea tis & corporis, mens nostra semper avehe mentioribus impressionibus, adeoque a Ue. hementiori dolore , vel voluptate impellitur. Vix autem reperias hominem, in quo amor veritatis vividiorem impressionem sa-ciat, quam affectus ii, quibus corpus vehementius agitantur . f. 4. Sed & quidam affectus acumen reis tundunt . Nam quamquam naturae nostra acalcaria assessus sunt, quo velocius determinemur ad objecta confestanda, aut fugien. lai

88쪽

DE CAusrs ERRORUM. 69 CAP. IV. da ; & vectes , quibus naturae animantis vires intenduntur ; tamen sunt quidam, qui tibi modum excesserint, quod in Adae filiis, ferme semper eontingit , ad agendum magis vires suppeditant, quam aὸ recte judicandum:nam obiecto tantum suo mentem defigentes & avertentes, veritatis contemplationi ineptam efficiunt, atque intellectus vim& perspicaciam obtundunt. Hinc fit, ut qui

his vehementius commoventur, nullo modo

veritates paulo sublimiores, & scitu dissiciliores comprehendere possint. Inter affectus autem quidam sunt, qui pene amentes hominem efficiunt , veluti nimia ira , quae de hominibus seras, nimius timor, qui lampides & truncos. Nisi dicere velimus, ominnes affectus , quum maxime servent , brevem esse insaniam, & amentiam, quod perspecte docuere Stoici. g. 3. Iam affectus impotentes ideas & 1 R ιR- iudicia miris modis corrumpunt , ut nihil , uis uni homines magis perridiculos faciat. Nempe res nobis non prout sunt ostendunt , sed prout affectu depinguntur. Id quod aliquot

exemplis demonstrabimus . Inter affectus , psimum quos ego publice noxios censeo a , est ἰυ- exemplum ritia gestens. Ea, quum animum occupavit, φη. ' ἰμ'

eis cit ut is nulli rei serio intendat , quia S 'se tantum est contentus d omnes praeterit tanquam nullius momenti, & paulatim velut ebrius ad errores & scelera rapitur. Itaque viri alioquin sanctissimi quum incauti

hane laetitiam & voluptatem animo exce-

a Quum noxias assectas pronuncis , eos ἰntelligo , qui aut intensione , aut extensione modum excessere. Vide a. metaph. partem.

89쪽

LIB. L.

qualis Eva, Loth, David, Salomon, aliique, quos sacra ipsa memorat historia. Clarum est quod de Alexandro paullo hilariore reis fert Curtius : eum nempe , ut meretriCimorem gereret , iussisse Persepolim Persiet Imperii caput, magnam & magnifieam ur- hem , comburi . Id praeterea habet proprium laetitia gestiens , ut emeiat hominem laboris impatientem , dissiciliori hus veritatibus contemplandis ineptum, & r rum cortice contentum. Quapropter ex eius temperamenti hominibus nihil cogitati &accurati expectari potest e ludunt par impar, equitant in arundine longa. Em plum L 6. Amor & odium mirum in modum zz I rerum notiones pervertunt o ille quidem ampliores em ciens, hoc minores: ille amatarum rerum deformitates & vitia tanquam pulchritudinem & virtutes exhibens ; hoc pulchritudinem & virtutes reserens velut dehonestamenta & vitia r utrumque verae sapientiae obstaculo est, ut quod P. Mimus de amore dixit, mare sapere υἱx Deo conceditur , de odio quoque dictum puta. Est ad manus egregium Plauti exemplum a Agorastocles adolescens deperit Adelphasum Vidi ginem meretriculam: Milphio Agorastoclis servus eamdem odit vatiniano odio. Uterisque de illa suum iudicium pronuntiar: ne ter sanum . quippe uterque corruptus iudex. Ago r Dii immortales omnipotentes s quides apud vis pulchrius louid habetis , qui mage immortales isseredam esse, quam ego sem ,

o In Parauis acta I. se. 1.

90쪽

Qui haec tanta oculis hona eonei odiam Venus non est Venus m.

Milphio. Propudium t quasi bella siti qua

si eam e Rehes ductitenti

En monstrum mulieriss tantilla tanta is

ba funditat '7. Fatendum tamen est magis ab odio, cui timor & falsus zelus conjungantur, quam eis: a L. ab amore rationem humanam concuti , &de loco suo deturbari In animi ἰntima repenitissima hi affectus penetrant , inquit Malebranchius αὶ rationem de sede sua dejiciunt: iudicia erroris ρο iniquitatis plenissima superiis rebus pronunciant , quae oderunt , aut rἰ-ment : ita infan ae surori viritatem omnem .mmolant. Assectuum omnium nullus nec truculentior es, nee perfidior, nee earitati o eivili societati magis adversus e smνl tamen nullus nec mas s ridiculus , nee maflis a sapientis gravitate alienus . Statim haec vir doctus exemplo pharisaeorum illustrat i in tota enim causa. qua Christum Servatorem nostrum iniquissime vexarunt, pro ratione& lege , odium regnare videas: eo solo sententiae dictantur . Locus lectu dignus est. f. 8. Duo isti affectus, seu partium stu- Amoe kdia, historias serme omnes eorruperunt olim, diuin histo& nune corrumpunt : nam nihil sanctitis r si xi

historicus habere debet. quam Taciti illud. ἐneorruptam fidem profess nee amore quisquam , m siue odio dicendus est . Nunc a

tem vix historicum reperias, qui nec am re, & sine odio strihat: necessitudines Patriae ut nostrarum in nobis rerum necessarium quendam amorem in generant, ita abalienis aversionem. Ita fit, ut tum etiam,

a Lib. s. de inquirenda veritare cap. II.