장음표시 사용
171쪽
I 32 A R T. L n o I C AEquarum Ohiecta sunt duo attributa substariisti alia corporis . Uocabulum color significae ideam, cujus obiectum est qualitas ludi staritiae . Vocabulum Hura significat ideam . cujus obiectum est modificatio. la sub. ,- 3- Substantia est omnis res, quae perflantia, titiis se exsistit, ut homo, planta, sol. Attritiu-buἰum, qua- tum substantiale est quod pertinet ad essenii νε modus. tiam substantiae , ut soliditas in corpore , intellectus in anima . Qualitas est id om rie, quod determinat essentiam , sed ad essentiam non pertinet, ut luminosum , opaeum , pellucidum &c. in corporibus. Modus est, quod determinat exsistentiam, ut esse quadratum , osse in loco, in tempore. Di.isiti sub . f. q. Substantiae dividuntur in corpo-
stantiarum. reas , & incorporeas . Corporeae sunt extensae , solidae , divisibiles, ut plantae ,
lapides, aqua, caetera corpora. Incorporeae
sunt in extensae, non solidae, non divisibiles , ut Deus, Angeli, animae. Praeterea aliae sunt viventes , ut animantia , Plantae; aliae non viventes, ut lapides, metalla. Item aliae sentientes & rationales , aliae non sentientes, nec rationales. Item omnis substantia aut est aeterna , aut facta , aut possibilis ; Praeterea pertinent ad objecta dearum nostrarum Musae , ct essecta . Aristot lis β. 3. Res huiusmodi ad decem Catego- mg ς- rias Aristoteles contulit. Categorias autem appellat res , quae praedicari poliunt seu enuntiari , quae Quinctilianus vocat Doeabiniorum elementa . Sunt autem subsantia, quam ritas , qualitas, relatis , actis , Passio , ubi,
quando, situs, habitus. Substantia est quod
In rerum natura per se constat, ut homo, Quantitas mensura rei r eaque vel eontinua,
ut magnitudo & tempus; vel discreta , ut
172쪽
DE Inpis ET UOCABUL s. Is 3 CAP. numerus. Qualitas est forma quaedam iu stantiae , a qua ratis dicitur , ut color in homine. Relatio est ordo & affectio unius ad aliud, ut patris ad filium. Actio actus agentis: Passio actus agentis in patiente reisceptus . Ita cale iactio quatenus est ab igne dicitur actio; quatenus est in ligno diei tuerassio. Ubi est esse in loco: Quando vero In tempore . Situs est dispositio partium Orporis ratione spatii , ut Iedere , flare . Nabitus est relatio corporis ad vestes , ut
g. 6. In his Categoriis explicandis bona Iudicivm da veterum Logicarum Pars occupata erat Atiabiai '. Quum autem nullum alium habeant usum, quam sophistiee disserendi ; nemo a me hoc in loco expectet, ut studiose haec disputem. Praeterquam quod contendentibusl ad soli. dam veritatem noxia quoque sunt: nempe, ut perspecte auctor Arais eo handi animadvertit , assuefaciant adolescentes ad inania voeabula pro sincera fetentia acceptanda. Illa igitur mihi , quoad elementorum sinunt angustiae , est propositum explicare , quae sapientiae humanae partes, qui fines, quae studendi rationes, & viae; quae ut a caeremetis Logicae scriptoribus omissa, ita omnium sunt maxime necessaria in iuventute in struenda atque regenὰa.
f. 7. Studium , seu perquistio earum . philolaphi
verum , quas summatim enumeravimus ,
philosophia appellatur , & qui se philos
phantur, philosophi. Totius autem philosophiae tres partes veteres statuerunt rationalem , naturalem, o moralem: Prima ἡocet recte ratiocjnari ac disserere; ea est ars lo- alea & eritica . Altera rerum omnium , quae sunt, naturas , attributa , qualitates ,
173쪽
LIB. II. . Ig4 Α T. LOGICAE eausas, fines, ordines , quoad mens humana
capax est , investigat . Tertia inquirit in naturam hominis moralem i atque leges persequitur , quibus illa regi potest . De studio philosophiae rationalis non est , ut plura loquamur; satis enim sunt quae diximus in pro legomenis . Naturalis igitur &Moralis partes primum per summa capita, dehine paulo distinctius explicabimus. Partitio phi--8. Naturalis philosopnia tres contineti seph praeeipuas partes, Metaphyscen , P sicen , - η & mitisis. Metaphisee de primis & aeter nis rerum causis , seu de interiori mundo
& intelligibili: Pbsee de secundis rerum
causis, seu de mundo exteriori atque sensi-hus subjector Mathematice de lineis & nuis meris , deque omni magnitudine abstracta disserit. Metaphysica in tres alias tribuitur
Ontologiam , Pneumarolopiam , Theologiam .
Physica vero dividi hodie solet in gener
Iem, & particularem: quarum illa continet quaecumque generatim ad corpora omnia spectant: haee in particularium rerum Corporearum naturas & causas inquirit. Mathesis dividi potest in Geometriam, Artim
ricam , Algebram . Geometria considerat quantitatem continuam abstractam : Arithmetica quantitatem discretam seu scientiam numerorum . Algebra est velut ars generalis totius mathematicae , qua quantitates literis espressae ad calculum adducuntur.
f. s. Moralis item vel generalis est , vel partieularis . Illa continet Theoriam& enarrationem Iuris naturae, Iuris divini positivi , Iuris canonici, Iuris civilis rhaec tractationes de natura hominis , de
affectibus, de moribus , de virtutibus &vitiis. Logici haud dubium munus est adoleae
174쪽
DE IDEIs ET UOCABULIS. I 33 CAP. Tr. Iescentes instruere, qua ratione haee studia rite ac recte persequenda sint , quove modo possunt ea hominibus esse utilia, & ad res vitae necessarias perquirendas , & adiis recte sancteque utendum . Scio plures Juum generatim, tum particulatim de stiniorum ordine & regimine scripsisse . Nos pro munere nostro pauca & meliora: seli.
gemus, librosque indigitabimus, ex quibus eadem copiosius disci possint. CAP. VI. De sudio Metaphsileae di Theologiae. . r. 'Α Etaphysica, quae & prima ph--Me - 1VI losephia Woeatur ab Aristotele,
est ea disciplina , qua σ flatuuntur Oufae patres.' princi a prima m generica rerum omnium
serernarum, factarum , m possibilium, oe de spiritibus atque Deo disputatae . Ea in tres partes, ut diximus, distribui solet. Prima est Giologia. In ea agi solet de ente generatim . Ea propria est prima o maxime generim philosophia . Eius muneris est tradere prima & generalia principia quibus caeterae disciplinae omnes inaedificantur M; primasque rerum omnium causas, in quo a Physica distat, quae cavsas immediatas &secundas vestigat. Ontologus igitur est qui ex rebus peculiaribus , earumque proprietaeum ideas abstrahit generi eas ; ex quibus ideis axiomata item generita derivat , in quibus omnium Scientiarum principia inaedificantur . Hanc philosophiae partem
175쪽
rues A R T. L o G I C AT prae caeteris Scholastici coluerunt i maiori tamen acumine , quam judicio : nam
haec nimis subtilia minusque idcirco &intelligibilia, & utilia, saepe etiam horia
parte chimerica , non secus atque vinum sue gustanda quidem sunt , non vero toto pectore haurienda . Cliristianus Wolfiusto m. I. in A. hanc scientiam complexus est 0H. Nos in priori Metaphiscae nostrae parte principia Ontolosiae & C molosiae id est scientiae, quae de niverso generatim agit
per a Idem vero philosophus eseteras omues Metaph eae partes Meldissime persequutus est. Nam praeter Omologiam lom. i. in A. ferinsiso Comologiam lom. r. in A. P6cologiam Empiricum tom. I. in A. , in qua de net rura animi ex uus phoenomenis disserit . Pochol fiam rationalem rom. r. in . ubi butheriere methodo , quae per anabricam in empirica d texerat , explicat, praecipue vero fitemata detinione mentis corporis expendit . Prima partem Theologiae naturalis, in qua ea Mura di phoenomenis de natura Dei iι ιom. I. q. Noe opere o rerum varietate, o sublimitare valde delector . Secundam partem Theolos aenaturalis ubi Cartesum imitatus de Deo dia Durat a prioribus tom. I. in A. me n opere aliquantulum genio induim . primam partem philosophiae moralis , quae Iuris aeterni re naturalis principia continet . Atque haec fiant opera metaphisca Mosi, quae litteris extane Latinis , quaeque ad nos desenerunt . In his autem omnibus, praeter quaedam alia , at il- Itid certe ferendum non Hi, virum magnum in id unice incubuisse , ut Dibnitium , quantus quantus erat , exprimeret , iusta quandoque
rerum natura. Distiiroo by Gorale
176쪽
DE IOErs ET Uoc AB ULys. I 7 CAp. v. per summa capita explicuimus . Paue immis eam comprehenderunt Bud deus in philos phia theoretica , & Gravesandius in introductione ad philosophiam parte r. Est enim, ut dictum est, dictionarium idearum maxume genericarum, cum inde enatis pauci Gmis axiomatibus . Haec disciplina meditatione magis naturae, quam ulla alia via , discitur ι Interea non leui perspicacia &meditatione indiget ; quia scilicet tota a fractione continetur. g. a. Altera Metaphysicae pars est Pneti. i ' μ matokyia. Ea disserit de Spiritibus. Spiritus autem nomine intelligimus animas humanas , & Angelos , cum bonos , tum etiam malos . Itaque haec pars in duas alias distribui posset, Poetiueiam , & Da monologiam , quarum illa de animis humanis, haec de Daemonibus , idest bonis & malis Angelis agat . Ea Deum quoque veteres
complexi sunt , velut nobili 1simum spiritum : sed eommodius ea disciplina, in qua de Deo disseritur , Theologia dicetur . Et Psychologiae studium ex intimo nostri sensu suscipiendum est: etenim animus noster nemini melius notus esse potest, quam n his. Iuvat autem observare aliorum hominum operationes, quibus animus se prodit, harumque operationum observationes iis , quae in nobis observamus , addere. Complectitur vero hoc studium res & natur
sua dissiciles , & infinitis philosophorum
erroribus implieitas, quales sunt incorpora litas , libertas, vires, ideae, origo, memoris,habstus, caetera animorum. Plerique in hoc studio revelatione quoque utuntur . Non
an scite: istendum enim est horum plura solo naturae lumine sciri non posse ι nam
177쪽
38 A R T. L O G I c AEut caeterarum substantiarum esse uiae , ita animorum , perspicaciam nostram fugiunt , ae soli auctori suo cognitae sunt. f. 3. Plures extant iique egregii libri his de rebus stipti, quum ex nostris, tum etiam ex Eterodoxis. Ex nostris institutiones Pne malologi eas dederunt Hamelius , Purch eius, te Grande, Regis, Corsinus, aliique. Ex Eterodoxis Cla ubergius, B deus, Cl ricus , Wolfius in psychologia empirisa re rationali , qui omnium est copiosi ilimus . Plurima quoque de natuta animorum sparsa reperias in Malebranchii libris , & L ehii de intellectu humano. Selectiora &nos dedimus in secunda Metapbsicae parte. f. 4. In hoc studio duo cavenda suntl. Fanati mus , O materialismtis. Sunt duo isti scopuli adeo avitatu difficiles, ut vix reperias Metaphysicum, qui in alterutrum non illiserit. Fanatismum voco eam sectam, in qua nimium animae tiphantasiae tribuitur,ti omnia, quae cognoscimus, ex ideis in aris , unione eum Deo, lumino Dei sub Iani ol. repetuntur . Materialismum vero eam , in qua nimium anima demittitur, fitque corporis affectio, id est omnis substantia incoris Porea aufertur. Pertinent ad priorem sectam Malebranchius, Pol retus, etiam Leibnitius,& Wolfius, & quicumque Idealismum profitentur, si ulli sunt, qui se insaniunt. Ad
alteram vero quum veteres Epicurei, tum
Taeentiores Hobbesiani. Epicuri & ipsi de grege Porci. f. s. Ueniamus ad Theologiam. Ea est disciplina, in qua de Deo , diuinisque rebus disseritar. Id autem fieri potest, faciendum que est triplici via. υia nempe naturae, via arait unis, & via librorum divinorum . Aspri
178쪽
Dg InEts ET UOCABULII. I 3' CAP. T. primum naturae lumine de Deo eiusque at
tributis, de origine mundi & providentia, de religione naturali, & praecipuis eius capitibus plura disci possunt. Haec Theolotia vocatur naturalis. De ea optime meritiunt Beatus Thomas Aquinas prima summae parte,& in libri, contra gentes, Sua-
reatus in Metaphysica, Cud Northus in Systemate intellectuali , Parherus in disputationibus de Deo & providentia, Clarhi in opere eiusdem inscriptionis, Bud deus de Atheismo & superstitione , Niewentilius 'de existentia & attributis Dei , Derham in Theologia physica , & quicumque recentiores Atheos oppugnare conati sunt , qui infinito poene sunt numero , & qu rum pleraque opuscula colligit Burnet i
mis 5. .sub titulo Defensio Relisionis a .
In primis autem hanc Tneologiam prosun- dissime, & copiosi mine persequutus est Nolfius in Theologia naturali methodo scientifica pertractata: quod Hol fit opus omnium m ximi facio. Nos in tertia Metaphysicae nostrae parte hane Theologiam per summa capita tradidimus. g. 6. In hujus autem studio lente & eau- Quae in hoete incedendum, nec rationi nostrae aut ni-ς 'mium tribuendum , aut nihil . Rationem autem nostram quum dico, intelligo ideas, quas a rerum natura habemus, & vim eas conserendi, atque ex iis concludendi, suae nobis congenita est. Nempe natura Dei innotescit quidem nobis rationis lumine, sed per ideas obscuras, confusas , inade qua ras.
Quicumque igitur aequo justius in his studiis a Rido Albertum Fabrἰeium ἰo Biliotheea
auctorum de religiona contra impios .
179쪽
rso ART. LOGICAE diis rationi naturali indulgent, non possunt non in gravissimos errores pro abi. In Primis autem cavendum est, ne de natura Dei ex id eis rerum nostrarum iudieetur , Deoque tribuantur ea , quae humanae naturae conveniunt . Ex hoc enim fonte ridiculi Ethnicorum errores manarunt, quibuS omnes humanae imperfectiones naturae divinae tribuebantur: humana, inquit Cicero, transeu- Ieriant ad Deus e divina mallem ad homines .
Nullum est studium hoc periculosius, si rite institui nesciatur: nam homines parum a Cu tos supersitiobos, nimium confidentes, impiosessicit . Exigit etiam studium hoc mentes ab omnibus assectibus repurgatas: nam qui assectibus agitantur, nec tantae contemPIationi apti sunt, & hac disciplina ad libidinem suam tuendam abuti solent. Quare urhis memorandum illud , de Deo pauca ..ibu,-.'. ,-7. Quum via traditionis Theologia con- Ioeum zi.4 ficitur traditionaria vocari potest. Id autem dum inTheo fit consulendo quid diversae per orbem nati nes quum Veteres, tum recentiores de Deci senserint, sentiantque a . Nam quamquam nationum Theologia haud dubium absurdas, ineptasque sententias de Deo di rebus divisnis tenet: plurima tamen sunt, quae nati nes vera docent, & quae aut naturae lumine, aut maiorum traditione habent, quaeque Theologo plurimum prodesse possunt . Ei igitur qui absolutus Theologus futurus est, Theologiae gentilis studium inutile non
a Non his traditiones Apostolicas D fio , sed Gentium; quia illae quum nihil Ima
aliud , quam verbum divinum , non striaptum', sed per manus traditum , ad TM Iogiam revelatam pertinent.
180쪽
Dg Inpis ET UOCABULys. IisI CA . U. erit. Est autem Gentilis Theologia ex Uarronis partitione triplex, Poetica, Ciuilis, Philosophica . Prior est , quae reperitur in Poetarum carminibus: altera, que a populo usu consecrata est , quaeque haud multum a Poetica differt: nam , ut observat Arn hius, numquam Poetae, qui sensa vulgaria
sectantur, de Diis scripsissent, quae populo
improhari viderent. Est utraque haec Theo- , logia corruptissima , ut ipsi Gentiles phil sophi agnoscebant . Interim diligens veritatis investigator etiam ex hac plurima rei theologicae utilia expisca hi tur a . g. 8. Philosophica Theologia ea est , Theolotia quam in scholis suis philosophi docebant , tentilis phi- quae varia est pro sectarum varietate. Sed ''ivphis & haec depravata est Atheismo , ut puto. Philosophi enim ferme omnes & materiae aeternitatem dederunt , & Deo ademerunt libertatem inducto Fato , uuae duo Pantheismi sunt capita. Ut mihi idcirco semper periculosi visi sint , qui concordiam Theologiae Christianae cum Philosophia
Ethnica per omnia persequi conati sunt , quique eruditionis famae magis, quam Ueritati consuluerunt, ut Augustinus Eugubinus de perenni philosophia, Radulphus Cud-vvorthus in L sema e intellectuali , Petrus Daniel Huetius in Quaestionibus Alneianis. 6. 9. plures sunt libri , quum veteres Libra ad
tum recentes, ex quibus veterum, aut pe. 'regrinarum gentium Theologia disci potest. 'omnium optimi sunt libri nationum ipsarum, si qui sunt. Itaque Graecorum, La tinorumque Theologia ex eorum Poetis ,