장음표시 사용
211쪽
Voeabula sensationum consula. Maxime re ista ad res.
Ista A R T. L o G I C AEaut ex publicis & praesentibus , in auctori hus praesertim paullo antiquioribus, accipimus. Eam ob rem recte praecipiunt Logici , vocabula notionum compostarum accura
re definienda esse ab eo, qui vult intelligi. f. a. Sed vocabula smplicium idearum;
quae sensationes nostras spectant, sunt tamen magna ex parte confusa, licet elara . Exemplis rem illustrahimus. Vocabula co-Iorum quibusdam sensationibus ex tertis obiectis manantibus aptata sunt. Eodem mo do vocabula, quae aliorum sensuum sensa tiones explicant fonorum , odorum , saporum&c. Itaque aut ad hujusmodi nostri impressiones referri possunt, aut ad qualitates obiectorum externorum , unde Proveniunt. Si cum priori sensu accipiantur, quoniam hominum corpora non sunt eadem in omnibus, & obiecta externa impressiones suas in hominum corporibus faciunt diversas, pro diversa eorporum remper te; certi non sumus, ab iisdem objectis eodem modo a Dfici omnes ; ideo oue intelligere plane non possumus , an iisdem harum sensationum uocabulis easdem , id est aeque intensas sensationes cuncti homines designent. f. 3. Quod si vocabula sensationum ad
eorporum externorum qualitates reseramus, quod vulgus facit, tum vero maxime confusa & plurimorum errorum causae sunt . I. Quia nescimus quales sint qualitates co
porum , quae in nobis sensationes istas producere valent a. quia faciles sumus ob insantiae praejudicia ad iudicandum, in corporibus externis , a quibus sensus nostri agitantur, esse qualitates similes sensationi-hus nostris, veluti sonos in instrumentis musicis, colores in rebus coloratis, sapores iu
212쪽
Ds Ingis ET VOCABULIS. 193 CAP. IX. in rebus sapidis: 3. Quia ex magnitudine sensationum nostrarum non possumus, quod vulgo sit, iudicare de magnitudine qualit tum sensiferarum ; quippe magnitudo sens tionis pendet plurimum ex nostri corporis constitutione. f. q. Ea etiam voeabula idearum sim- Voe,huIaplicium , seu potius sensationum, quae dolorem Sc voluptatem spectant, licet elata β',' sint, confula tamen sunt. Quum audio, aut lego aliquem sensisse dolorem, aut v luptatem , generatim quidem quid senserit, intelligo: at quantum doloris, vel voluptatis senserit, non intelligo . Possum hane confusionem ex parte minuere, s ad examen revoco hominis illius quoad dolorem.
I. Temperiem corporis a. animum rebus
adversis magis aut minus obfirmarum 3. praesentem sui statum , dum dolore invasus est 4. doloris caulas, seu mali magnitum dinem, & alias circumstantias. 5. Fe praeseditim effectus , qui dolorem consequrantur. uod ad voluptatem vero. I. BOni magni. tudinem a. expectationem 3. repentinam possessionem 4. similium voluptatum usum 3. effectus. Sed non idcirco omnem confusionem vitare possum , ita ut gradus ipsos voluptatis & doloris dimetiar exacte ; quia scilicet data illa confusa sunt, & minus
hula confusa sunt. I. Perceptiones sunt aliae aliis velociores, aliae aliis clariores, aut o P ' P flscuriores. Quum igitur quis dicit, se ali. quid percepisse, ignoramus quanta celeritam te perceperit, quam clare, vel obscure. Utinxi polimmum docti dum cogitationes suas
aliis communicant, facile credunt, ab iis
213쪽
voeabula ἐ- dearum simplietum ab stractarum.
eadem celeritate & claritate eas percipi, qua ipsi eas mente volutant , miranturque saepenumero, qui non intelligantur, iisque subirascuntur, qui minus se intelligere reponunt. Econtrario qui aliquid a minus intelligentibus accipiunt, clareque intelligunt, mira tur . cur ii, a quibus accipiunt, non ea dem inde consequentia deducant II. voluntas habet inclinationis quosdam Rradus. Qua dam sunt, quae quadam necessitate voluismus, & ad quae naturae, aut constituti nis animi vi impellimur: alia ad quae sinmus plane liberi: alia quae non meae teν volumus, sed velut perplexet nempe prout maior vel minor voluptas aut inquieti tud ad volendum nos impulerit. Dum ergo di. eitur aliquem voluisse quidpiam, non sem-ζer intelligo, qua . voluntate, quantaque li-ertate, ut possim in eo tuto confidere.
6. Quod spectat ad ideas simplices, ruae abstractione fiunt, videntur eae magis
istinctae . quam quae tensatione habentur. Huiusmodi sunt ideae existentiae, extensionistrae , temporis motus, aliaeque ontologicae.nterim quum ita natura & educatione nqstra comparatum lit, ut in abstractis haerere n queamus, retenta consuetudine abstrahendi inter usuin corporearum rerum, paullatim
fit. ut abstracta, quae raro habent realitatem, pro rebus ipsis haheantur, atque mun. dus abstractis notionibus sunt lis esse ac per gere credatur. Quo fit ut vocahula ipsa a itractarum idearum confusa evadant & eris rorum plena , dum rebuS ipsis aptantur:
quod in conceptibus Mathematicis & M taphysicis ad Pitysica aptatis saepissime o servatur . Ita vetus philosophia eam ob
rem nihil erat aliud , quam perpetuum
214쪽
g. 7. Ea tantum vocabula simplicium ditae foe
id earum elara sunt&distincta, quotum ideae : ut βη certis & praecisis calculis dimetiri possunt, ita 'es. .
ut exacta earum extensio intelligatur, qualia k distiam. vocabula rerum Arithmeticaram,&. Geometia carum. E. g. nulla esse obscuritas aut confusio potest in ideis quantitatum numericarum,
linearum, superficierum. solidorum, similium dummodo in puris ahstractis haeremus . Quum dico, bis duo sunt quatuor, si aequa
libus aequalia demas, quae remanenι sunt a
qualia , utor ideis clare & distincte definitis , quarum extensio plene comprehendiatur, ut nihil sit in earum computatione obscuri; atque idcirco nihil dico, quod non eaque ah omnibus intelligi possit. Ea ratio est cur una sit Arithmeticorum & Geom
trarum lingua, ut ab eadem nutrice omnes lae suxisse videantur. Eandem ob rem res Geometr eae di ar thmeticae Syntheticum in morem tractari possunt, admittuntque demonstrationes exactas, & scientiam pariunt sine ulla anxietate & scrupulis; quum res aliae aut nullo modo, aut vix in paucis, ubi Geometrica ratio adhiberi potest. quaeant ita pertractari, ut omnem animo obscuritatem & perplexitatem auferant. f. 8. Notiones compositae clarae ut plu- Notioneseimum sunt 3c distinctae, ubi smplices, ex sompositae quibus constant, fuerint & ipsae clarae &a istinctae r contra vero obscurae sunt & a... '' ' confusae , si simplices fuerint obscurae &consulae . Quum vero ideae simplices, exinceptis rebus mathematicis , at i isque mere abstractis , eonfusae ut plurimum sint, ut supra demonstratum est; essicitur in caeteris N a re-
215쪽
r'6 ART. LOGIC AErebus, praeter quam in mathematicis, ri tiones compositas esse conlusas. Sed & sunt ideae compositae obscurae & eonfusae etiam ubi simplices , ex quibus constant, sunt clarae & distinctae , si scilicet paullo plures sint, quam ut eae percipi facillime possint Ubi id eontigit, se parandae sunt, singulae
singulis signis indicandae , paullatimque aiasuefacienda mens, ducendo eam veluti per gradus ad compositiores hujusmodi notiones clare comprehendendas, quemadmodum innumerorum scientia, & in Analysi efficitur: verum enim est , totam hominum scientiam computatὶonis instar esse t ratio enim , ut saepe dictum, est idearum calculus, neque cum alia notione apud Latinos primum usurpata est .
De secabulis substantiarum oe modorum.
substantI, 6.1. ocabulo substantiae intelligune quid. V Philosophi primum subistitim ejus quod es, aut fit , quos fulcrum aliquod fundamentum , quodquo per se Dbliit , ut
homo, Planta, aurum. Itaque subitantiam non dicunt , nisi subiectum cum relatione ad ad uncta subjecti . E. g. aurum dicitur substantia respectu ad unctorum extensionis , soliditatis, gravitatis, malleab litatis, coloris&c. Homo respectu suarum proprietarum iam odorum . Ut sequentes observationes suis per vocabulis suhstantiarum plenius inteIligi postini, de e sentiis substantiarum pau-
T stentiae a. Essentiae substantiarum aut ideales Subst ut minales sunt, aut reales. Illae sunt ideau
216쪽
Dς In vis ET UOCABULIs. 19 Cnmplexae genericae & abstractae nominibus quibusdam colligatae: hae vero substantiarum ipsa ruin internae tofi tutiones, ex quibus sunt in substantias proprietates & qualitates
omneS. E. g. vccabulo aurum attribuimus
ideam complexam me nili coloris flaυi, maximae graiatntis, malleabilitatis &c. Vocabulo homo colligamus ideam animalis hujus formae, ratione utentis &c. Hae sunt essentiae
ideales auri,&hominis. Hujusmodi essentiae abstractae sunt, quia in illis non exhibentur ea, quae individua constituunt. Adae quatae non sunt, quia quum ignota nobis sit interior auri & hominis constitutio, seu essentiete reales auri & hominis, essent iis illis nominalibus tantum complectimur, quan tum auri 3c hominis cognoscimus. Essentiae reales generales esse nequeunt , ut essentiae Ueales ; quia in natura non est homo , &aurum generale, sed hic homo, hoc aurum, indiesdua scilicet. 3. 3. Vocabula ergo substantiarum, si est sentias spectant nominales , possunt esse clara & distincta , tantum si definiatur accurate, quae & quot peculiares ideae essent iis illis comprehendantur, atque illis elare intelligendis assuescamus . Vocabulum e. g. aurum est clarum, si illud refero ad essentiam nominalem , simulque explico quot ad eas & quales essentia illa nominali eomprehendo. Contra vero si substantiarum v cabula resero ad essentias reales, quum eae snt ignotae , obscura quoque snt vocabula& eonfusa necesse est. Haec ergo distinctio omnino est necessaria ad ins nitas quaestiones , quae interdum sunt merae logomachiae . definiendas . Quaeritur e . g. utrum
substantia. rum elara uel objecta .
217쪽
Ut aeeipieriis da voeabula substantinorum in seri. rtoribus.
t 98 A R T. L o o I C AEaffirmant, Cartesiani negant. Sed rogamus, cui corporis essentiae soliditas essentialis , aut minus essentialis dicitur Z Si nominali , res redit ad ideam genericam , quam Cori- tendentes partes huic vocabulo corporis tribuunt. Si eo vocabulo solam trinam exterisonem intelligunt, ei soliditas non est es.sentialis : contra vero si intelligunt extensionem impenetrabilem. Si de essentia reali agitur , haec nunquam est generica exf. I.) ; ergo res redit ad individua', e. g. aer est solidus, aqua est solida, est solidus ignis &c. . Hinc sequitur , ut quotiescumque apud veterem aliquem scriptorem nomen ruodpiam substantiae occurrit, ante Omniniciamus , illi aut ignotum fuisse subjectum illud , cui qualitates quasdam inesse in te ligebat; aut impersem & confuse cognitum,
aut essentiam suam nominalem illo vocabulo explicuisse . Neque enim vocabula su stantiarum , quae in auctoribus leguntur , ita capienda l unt , quasi integras essentias . reales compleEtantur , aut tantum signi Cent , quantum nos earum intelligimus rquod qui faciunt, ii saepissime antiquorum verbis notiones recentes tribuunt . Sed &apud antiquos quosdam auctores , qui minus solliciti fuere in essent iis substantiarum nominalibus definiendis, horum quoque V cabula obscura sunt & confusa ; quia stilicet ignoramus, quot ideas in generica illa substantiae notione complexi sint.. Quocircae in iis quoque interpretandis magnu iudicio opus est. Qua ex re sequitur , ineptos eos
esse, qui recentium phy sicorum systemata ,& dogmata in antiquissimis philosophis in.
218쪽
DE IDrs ET VOCABULI s. I99 , . Ignoratio essentiaru in realium su stantiarum, & facilis transitus ab ideatibus ad reales plurimos in omni philosophia errores produxit. Principio causa extitit, cur quibusdam ignotis subiectis qualitates trishuerent fictas: secundo eur qualitates dive serum subjectorum uni tantum e tertio cur qualitates unius subjecti diversis attribuerent. E. g. quum voca hulum Deus substa stiam explicet hominibus ignotam, quot ei fictas qualitates em xere Gentiles quot ei tribuerunt, quae nonnisi homini convenire possunt ob eamdem quoque causam iidem Ethnici, magna saltem ex parte, Deos secerunt alios bonos , a quibus bona proveniunt , alios malos , a quibus mala . quod nempe naturam Dei ignorantes, non intelligerent, qui ab eodem Deo bona & mala, ruae dicimus, derivari possent. Fuerunt qui-am , qui quum non possent intelligere ab eadem mente corpus vivum fieri & moveri, duas substantias animales in homine statuerunt, mentem, principium cogitationum, &animam principium vitae & motionum. In consesso ergo si , ex ignoratione essentia-Tum realium suhstantiarum , & ex facili eransitu ab ideatibus ad reales. I. Subsa eiis fictas qualitates tribui a. Eidem tribu ἱqualitates diversarum substantiarum 3. un;us
subjecti qualitates pluribus tribui. Quot sunt in Physica , Historia naturali , Medicina , di Metaphysi ea hujusmodi errorestg. 6. Veniamus ad vocabula modorum. Nodos in hoc a quat alibus distinguunt, quod illos reserant ad exsentiam, has ad risentiam. Nodos dicunt limitationes exsistentiaee qua Iitates limitationes essentiae . Sed hoe in Ioco uno modorum voeabulo utramque rem
Errores qui ex ignor nistia substan.
scuntur a Molorum vocabula. Diuiti su by GOoste
219쪽
LIR. II. 2oo A R T. L o G C ALaccipio . Modorum duo sunt genera alii enim sunt pisset: Mia morales. Utrique D santiis adhaerere intelliguntur. Modi physici sunt qualitates phiscae , quae considerantur in substantiis seu corporeis, seu incorporeis. Substantiarum corporearum modi sunt motiones, figurae, configurationes, si
milia , quae De substantiis illis intelligi
nequeunt. Modi vero substantiarum incor porearum intelligentium sunt variae perceptiones, voluntates, desideria. Sunt quidam etiam modi qui in homine aia ... pus
simul & mentem pertinent, quales su: μfetius , in quibus perceptiones sen ut ι'
ris aut Doluptatis mentis sunt & antri , commotiones vero hinc productae corporis et
habitus omnes, qui partim animi sunt, partim corporis. Praeterea alii sunt modi qui ad animum , corpus nostrum , & externa. alia corpora simul pertinent , quales sunt lumen, eolores, calor, frieus, soni, fastores pqua de re legantur, quae dicta sunt libro i. de erroribus sensuum. Modi reo. f. 7. Modi morales sunt iudicia, atie σμrales. mones, aut relationes, quae aetiones, aut fumstantias intelliflenter eonsequuntur . Ita actio aliqua dicitur bona, honesta, gloriola, vir tuosa : aut mala, turpis, audax, vitiosa rdicitur iusta , aut intuita , variisque aliis afficitur modis moralibus . Modi morales a Pusendorfio vocantur entia moralia . Acti nes sunt respectu horum modorum obstomitae , sive subiecta . origo entium & modorum moralium est aut lex , aut opinio . Eae enim actiones dicaentur bonae, aut malae ; iustae, aut injusae ς virtuosae aut viti De ; honsae, aut tu es, quae legibus, ve1 hominum opinionibus & consuetudini con
220쪽
Dx Insis gT UOCABULIS. 2ΟI CAP.xt. sormes sunt, vel difformes .f. 8. Eadem modorum voca hula modos voexbula aut smplices aut eo inros , abstractos auteoneretos significant . Simplicium modorum si 'vocabula sunt quae unum tantum modum rum, abstra.
significant , qualia sunt, figura, eolor, odor . ctorum,son Compotitorum autem vocabula plures simul xv v modos complectuntur, veluti amor, odium, misericordia. Vocahula modorum abstractorum significant ideam genericam alicuiusmodi abstractam & quasi separatam a subiecto reali , S aliis modis , aut proprieta tibus . Talia sunt omnia vocabula substan. tiva appellativa , velut figura, circulus, qua
dratum &c. motus , color, q rum notiones
instar substantiarum habentur diversis proprietatibus , novisque modis praeditarum .
Vocabula modorum concretortim explicant
modos prout sunt in ipsis substantiis, non prout in idea gener iea exhibentur. Hujusmodi sunt omnia nomina adiectiva, ut se
auratum , loratum , doctum , peroἰcax &c. f. p. Videamus modo. quae sint Logico voeabula observanda circa voeabula modorum . priis m do ummum voeahula modorum Lampi Iclum seu ab- ut Ius, tistractorum , seu concretorum , clarissima distincta.
sunt e itaque in iis intelligendis nulla alia confusio esse potest, nisi quae ex eorum intensitate nascitur, quemadmodum capite R. vibservatum est. Sed ea confusio nulla etiam est in modis simplicibus abstractis, nisi quum ad concreta referuntur: nam in his non ad intensitatem reserenda sunt vocabula, sed ad maturam modi genericam. Atque inde fieri diximus , ut Geometrae & Arithmetici, quo xum disciplinae circa modos abstractos figmorum & numerorum versantur , nullam visendant circi hujusmodi vocabula obstu xitatem. 9.io.