장음표시 사용
221쪽
LIB. II. 2o2 A R T. Loot C AE. Vocabula f. io. vocabula modorum compo 'mν,s torum ut plurimum obscura lunt & consuis eum obseur, sa , nec raro in iis interpretandis halluci. Acconfusa. namur. Exempla, quae libro primo de se
sationibus protulimus, id elare demonstrant. Nunc pauca de vocabulis affectuum subiungemus . a) Amor & odium sunt duo affe- eius qui in Historia humani generis, omni husque fere omnium scriptorum libri utram- j. κὰ is siue faciunt Paginam . Amor vix potest ita Fluta definiri, ut una definitio conveniat omni ris . hus affectibus , qui eo nomine vocantur ,
propter maximam eorum varietatem . COnstat id quod dicitur amor, oriri ex re qua Piam , quae ruabis & voluptatem, & varias
commotiones cieat. Sed is pro rerum, quae amantur , varietate, varius est, neque eas dem semper commotiones in nobis excitat.
E. g. I. Amor significat eum affectum, quamasculus fertur in faeminam. In hoc am Te observantur, I. totius sanguinis quidam
fervor, & mollis, quae est medullas , flamininae a. voluptas animi in adspectu, confabulatione, cogitatione objecti , quod amatur .' 3. cupia iras eo potiundi , atque una vitae transigendae q. vota , quibus amans optat omnia et , quam amat , secunda ac cidere e 3. animus paratus ad alacre, promptum , ac prolandum auxilium personae amatae praestandum 6. laetitia aut dolor , prout persona amata rebus secundis , aut
adversis agitur 7. Egregia de ea opinio, si vocorporis, sive animi dotes spectentur 8.ani mus ad quaevis obsequia paratissimus 9. v xii gradus hujus affectus. Jam autem quia
est , a Obseruatio es Ioann. Gerari in Aris
222쪽
DE ID Eis ET UOCABULI s. 2 3 Ca .X est , oui lecta hae voce amoν , quomodo omnia illa se habeant accuratissime norit itaque fateamur oportet, non plene assequi narrationes, in quibus hoc vocabulum occurrit quod quum plerumque sit necessarium ad Historia in aliquam intelligendam,
aut ad iudicium de aliquo , aut eius factis conficiendum ; sequitur nos nee Historiam plene intelligere , ti m his iudiciis errare
f. rr. Amor passim etiam sumitur pro a. Em 'amicitia, quae intercedit inter viros , qualis fixit inter Ciceronem er Atticum. Nihil aurem est in amicitia, quod non fit in amomve antea descripto , si quae ad voluptatem
corpoream Pertinet, exceperis. Haec omnia
igitur probe nostere oportet eum , qui de suorumdam amicitia iudieare velit, aut qrii ingentes illas laudes, quae amicitiae tribui solent a veteri hus, potissimum ab Aristotele 3e Cieerone, velit intelligere.
g. ra. Amor quoque est parentum erpa 3. εκ.
Abems, 3c liberorum erga parentes: qui amor ζζ
praeter omnia, quae sunt in arctissima ami' totum. citia , comitinctionem sanguinis habet, qua fit vehementior inter eos amicitia , ita. ut parentes liberos , liberi parentes omnibus altis amicis anteponant. Qui non anima verterit quanta fit coniunctio in hae amicitia , ut qui caelibes vitam egerunt, non capiunt , cur parentes mortem liberorum eam dure serant: quippe qui nunquam οπι
nes 1llas notiones , quas paternine amicitiae Nomen complectricie, atteriderunt. r3. Amor denique sumitur pro qua- 4 EX. - - mitrare, ut amon regni , amor peetiniae V, i lv
Se, quae sunt timum locutiones ambitionis , avarisia. , & Hierum assecturam , quibus sumpti.
223쪽
quod bonum videtur , feruntur . EOs non aggrediar describere, uti nec Odium, cuius natura ex descriptione contrarii facile intelligi potest . De omnibus summatim o hinservandum, eos solum, qui eorum naturam diligenter investigarunt, di varias partes, ut ita dicam , quibus constant , dii criminari didicerunt, assequi posse quae de illis
dicuntur. Studium igitur hujus Ethicae partis, quae de affectibus, eorumque Characteis ribus iagit, summopere est necessarium, ut veteres libri intelligantur, praecipue vero Poetae. Quis igitur Comicum, Tragicum, Epicum poetam sine hac notitia recte exposuerit ρ at videntur passim superciliosi quidam homines confidenter ad libros husui inodi Publice interpretandos adgredi.
Ut interpre. g. I 4. Veniamus ad vocabula modorum tanda voca- moralium. Sunt haec vocabula iderum consebvl ' plexarum quarum archetypa partim suntlium . arbitraria, partim realia. Hinc tit, ut prout homines cogitant , ea vocabula Ideas habeant ampliores, aut minus amplas, acinoa raro diversissimas pro locis , tempori-hus, personis, moribus, & aliis huius generis. Itaque ad haec rite interpretanda duo sunt in primis necessaria r. summa iusti & honesti peritia a. & peritia Iesum, morum, opinionum quum scriptoris, tum nationis, aut ex qua scriptor est , aut de cujus rebus agitur praeterea temporis, quo auctor vixit,
aut ad quod spectat . Sectae denique , ad
quam attinet, aut ex cujus nomine loqui
tur. E. g. Quum legimus scriptum , virum aliquem bonum fuisse, aut virtutem aliquam egregie gessisse, aut vitio aliquo inquinatum
fuisse , examinandum est L in qua sente hic vi
224쪽
Dg Insrs ET UOeABULIS. IOS CAP. 1. vixerit a. quo tempore 3. quales erant m
res & opiniones eius gentis & temporis 4. qui mores opiniones scriptoris 3. ex qua norma iustum aut iniustum, turpe aut honestum , vitium & virtutem isti definiverint . Nam non eadem ubique honesta sunt aut turpia, iusta aut iniusta, vitia aut viri tutes . Apud Hebraeos licebat foenerari extraneis: apud Christianos nulli . Persis licebat sorores ducere uxorest id incestuosum Graecis habebatur t Veteribus Romanis Poetae & vliis ei infames: Graecis in honore. Quocirca philosopho, qui his exemplis in Morali uti velit, ut quae natura liceant, aut vetentur intelligat, investigandum est, ex quibus principiis nationes in has opiniones & judicia devenerint .' non tam
enim pondus habet exemplum, quam exem
Ili ratio . Quod vellem factum Grotio Musendorfio , dum dogmata iuris naturae ex consensu vetustorum populorum probant. f. II. Sed ouantacumque sit harum reis semperrum peritia, emci tamen numquam potest, quin magna obscuritas & eonfusio offendatur in interpretatione vocabulorum modo. Tum moralium, officiorum , virtutum , &vitiorum . Nempe haec omnia non solum variant pro varietate locorum & temporum, tum opinionum , & morum auctoris , ut .
supra dictum est, sed etiam I. pro varieta te subiectorum. Sic actio non eadem laude, aut vituperio afficietur facta a viro , & a muliere; a puero, & a viro, vel sene ἰ a
docto, & ab ignaro; a nobili', & a plebeio ; ab homine scelesto, & a viro bono a.
Variant pro varietate objectorum : E. g.
aliud est auxiliari Parentibus, vel Patriae, ut eos prodere; aliud extraneis , aut hos
225쪽
ao6 ART. LOGr CAEproderer aliud amico iniuriam inferre, adiud
animico: 3. Variant pro varietate circumstantiarum aliarum loci, temporis, pers narum, mediorum .: veluti aliud est viatorem spoliare , aliud templum suppilare , aliud solum scelus aliquod perpetrare, aliud
alios inducere in idem scelus 4. variant pro varia iacenserare v. g. adversa tolerare fortitudo est : sed est haec virtus maior , vel minor prout adversa fortius , aut minus fortiter tolerantur . Eodem modo caritas erga Deum, vel parentes, esse maior, aut minor potest. Idem de aliis affectibus quum virtuons, tum vitiosis dictum puta : habent nimirum virtutes & vitia intesitatis aut remissionis suae gradus. Quae quum simi, quis potis est haec omnia in his modis mixtis probe discernere,& dimetiri Quis praeterea distincte intelligere in tanta tem rum, Q locorum differentia, quid his vocabulis v teres scriptores sibi voluerint RVoeabulum g. I 6. Pertinet tandem ad hanc elassem religionis. moὰorum compositorum & moralium vocabulum Religio. Eius vocabuli notio composta es, multiplex, varia. Apud Philosophos rei gio est cultus praecipue internus unius Dei universi creatoris & gubernatoris cum iusta eius notione. Itaque complectitur i. ivsam
Dei notionem a. amorem R. timorem obsequium 3. existimationem s. inυocationem in ad versis p. gratiariam actionem in prosperis Mexternam harum actionum coram aliis humi Iemque testificationem. Haec eadem est Reinligionis notio in libris Christianorum , in quibus temρlum Dei es animus , sacrifieitim
amor, inquit Iustinus martyr . At apud Ethnicos longe diversa hoe voeabulum sonambat I. animi interiora non valde curabant eum
226쪽
Gentiles, s paueulos exeipias Philosophos,
quorum praeceprum erat', easte ad Deos a sedito 2. itaque totam religionem in actibus externis magna ex parte deridiculis, &o scaenis collocabant 3. Deo ea tribuebant , . quae eius totam evertunt naturam , qualia sunt, quae sunt hominum etiam stultissimorum propria 4. Religionis partem censebant plurimorum numinum cultum.. 3. Tora eo xum Religio ad vitae utilitates magis a Commodata videbatur, quam ad animi imtegritatem sanctitatemque . Itaque quando in eorum scriptoribus legitur, aliouem fui si
se virum religiosissiimum , ut quod id vocabulum significet, intelligatur, perpendendum ou quo dicitur , apud quos, qua occasione G.
ri. nia illa , quae eas res signifi.
Cant, quae reveri, aut minuἰ, esse maiorest, aut minores possunt, & quae interpretanda sunt ex relatione, aut ad semet, quod ad tempus, vel locum, aut ex relatione ad alias res eiusdem , vel diversi generis; aut tandem ex relatione ad personas. Veniunt igitur in hunc censum. I. Nomina modorumco orum, & qualitatum, quae intendi ti remitti possunt a. nomina sensationum 3. nomi na virtutum nomina vitiorum s. nomina earum animi qualitatum, vel etiam habituum, qui esse majores , aut minores possunt s. nomina actionum verborum. Illustrabimus haec voe,i,ula
227쪽
Σo8 A R T. L O G I C ΑΕ quae intendi aut remitti possunt , cuiusmodi potissimum sunt qualitates sensibiles, calor, frigus, lumen, onus , odor, sapor . In his , ut alibi dictum e li, duo sunt distinguenda, corporum tares quaedam , & βψationes a vi-xibus illis in nobis productae . Utrarumque
vocabula, virium nempe seu quaIitatam eo
pol earum , & sensationum relativa sunt: quia quum vires illae , tum sensationes istae augeri & minui , maiores & minores esse possunt . In his igitur vocabulis interpretandis attente sunt relationes perpende dae, ut, quoad fieri potest, gradus virium illarum , & sensationum , perspiciantur . Quod contingit ut plurimum. I. in hytoria
naturali plantarum a. in historia regionum, suarum qualitates naturales describuntur 3. in reliqua historia naturae, aquarum, piam rarum, ignium, salium, isnrorum, meteororum,& similium rerum. Et virtutum f. 3. Nomina quoque virtutum, & est. M vitiorum. νum relativa sunt. Habent virtutes & vitia suos gradus ti intentuates, ut d letum est insuperiori capite. Plerumque eadem nomina virtutum aut vitiorum adhibentur , licet notiones pro temporum , aut locorum varietate varient, ita ut quod apud unam notionem dicatur virtus , sit apud aliam
vitium ca) o ea de re dictum est capitct
a Hue pertinet illud Tullii lib. 3. de osR
Quod potes maius esse scelus, quam non m do hominem , sed etiam familiarem hominem oecideret Num igitur se ad trinxit scelere, δε
quis tyramnum occidit, quamvis familiarem P PULo quidem ROMANO non videtur , quῶex. omnibus praeclaris factis .llud pulcherrimum existimat. At non ita censeret sirotius, nec qui via alius verae honestatis aestimator is
228쪽
DE InEis ET UOCABULIS. 2 9superiori: addam unum exemplum. Scribit Aelianus 6σὶ in Eryce Siciliae rein plia . Veneris fuisse, quod vocat raως πιμνος κρυ αγιοι venerandum & sanctum. Non aliis Epithetis in sacris Scripturis Templum Salomonis VERO DEO dieatum describitur . Vocabula sunt eadem at nili ex relatione intelligantur, religio cum superstitione Medemi ieehitur. Historia humana infinitam vocabulorum copiam suppeditat , quae olim virtutem , nunc vitium , vitium olim, nunc virtutem sonant , ut , quod Tacitus eleganter pronunciat, corrumpere & corrumpi
g. 4. Nomina earum qualitatum aut ha-hituum animi, qui esse maiores, aut minores possunt, sunt & ipsa relatiυa , adeoque quum interpretantur, ad huiusmodi relationes animus diligenter advertendus est. E. g. scientiarum, & artium habitus , Geometria,
Auronomia, Metaph ea, Musica , Sculptura, Nautica , BeIliea similes , quum paulatim culti fuerint inter mortales , non uni e Caelo dati post diluvium , fuerunt terte
maiores aut minores I. pro tempnrum ratione a. pro ratione locorum 3. pro capacitate discentium q. pro exercitatione. Ergo quum legimus aliquem fuisse in Musi , in f ironomia , Naut ea , Belliea peritum I.
cavendum est, ne ex rerum nostrarum id eis ea vocabula accipiamus, idest Vocabulis antiquis notiones assigamus novas a. curandum ut locorum, temporum, personarum , etiam
seriptoris eruditionis rationem habeamus h . . O f. . a Variar. h. l. lib. I. cap. II. b Cicero lib.3.de offuee -ω, inquit, quum duo mei. , aut duo Scipiones, fortes viri
229쪽
Et Woeabula actionum verborum.
ue. Nomina actionum & ipsa ut plurimum relationem continent. Nam & a i nes fuas habent intensitates, & remissiones . Itaque Physici sapienter docent potentiarum , & aetionum intensitates absolute dimetiri non posse. , sed retarise. E. g. vocabula --Iox , tardus actiones significant, quae quantae sint nonnisi ex relatione aut ad te mispus , aut ad spatium , aut ad alias res , quae agunt , vel moventur , sciri potest . Actiones verborum amare , odisse , legere , verberare, loqui , pugnare, & infinita alia. suas habent intensiores, quas quum ex aliis circumstantiis , tum ex relatione potissimum investigare dehemus . . 6. Praeterea actiones verborum suos hahent modos, quos adverbiis explicare solent qui scribunt, aut loquuntur, v. R. dAferte loqui, sortiter pugnare, vehementer irasci&e. . Sed nulla alia vocabula tam sunt reislativa , quam ea , quae adverbia dicuntur: illa enim diserte , sortiter , vehementer &e.
suos habent intensitatis gradus, qui ex aliis circumstantiis, & potissimum ex relatione personarum , & ex effectibus dianostendi sunt. Id cognitum est in linguis Graeca &
sidesque justus nominutur , aut ab illis fortAitidinis , aut ab his iusitiae tamquam a s Aiari ΕNTiBUs peritur exemplum. Nemo enim M.
rtim sic sapiens es, ut Ostientem tUltimus inis rellisere. Ne ii, qui sapientes habiti sivi σωominati, M. Cato , C. Caelius sapisntes Dorunt. Ne illi ρα idem septem sed ex ME.
Dio RUM ossiciorum frequentia si Mi LITUDlNEM suandam gerebant, SPECIEMQUE sapientum .
230쪽
Dκ IDEIs ET VOCABULIs. ΣI ILatina, in quibus adverbiorum comparativa& superlativa reperta sunt . Sed fatendum est ne iis quidem omnem obscuritatem, &confusionem evitari; nam comparativa ipsati superlativa suos quoque inten statis &remissionis gradus habent. g. 7. Concludamus nunc verbis Cieeronis : Rerum , inquit , natura nullam nobis dedit nitionem finium, ut ulla in re saluere
possimus, QUATENUs: nulla omnino in re minutatim interroganti, di s , pauper , elarus , obscurus, multa, pauca, magna, parva, lo , brmia, lata, angusta ; quanto aut add-νο , dento certum respondeamus, non habe
mus. Qua ex re sequitur, ut iudicia, quae his de rebus fiunt, nequeant esse geometrice. xacta . Quum enim ideae certis limitibus
definiri nequeant, ne iudicia quidem defini
ta esse pollunt. Sequitur & alterum , non debere nos super bis rebus nimis contentiose agere.
De Reabulis notionum abstractarum . f. I. N utroque ver rum usu etiali &
I philosophiso voeabula abstracta sunt
necessaria: nam sunt vocabula ahctracta s-gna idearum generi carum , aut modorum , ut calor, amor , virtus, iatiam &c. aut se stantiarum, ut homo , planta , animal &e.
aut modis simul & substantiis communia ,
ut res, ens , honum. malum: uno vertio signa non rerum individuarum, sed idearum seneriearum . Huiusmodi autem vocabula an utroque, ut dixi, usu, civili & philosophico, mentis & memoriae brevitas eis O a cere
CAP. NaQuid inflaeonclude adum a Quae v c hula abstraiae . . Eorum necessita 1.