장음표시 사용
401쪽
LIB. v. 382 A R m L o G r e AEees facti essemus cognoscendae carum rerim exsistentiae, quibus rebus indigemus, nullo
modo quidquam possemus agere . Rerum porro exsistentia aut intima eo cientia: aut sensibus r aut rariscluis conjeeiura a nobis Percipitur . Primo modo nos esse cognoscimusb altero ea eorpora, quae sensus nostros tangunt . Tertio eas causas, a quibus nox resque aliae pendent.
f. 7. Sed in eo potissimum vis intellectus, quod ad euisuram idearum perriner, occupari solet, & debet, ut ex ideis singularibus propositiones genericas , seu axiomata , & thxoremata ad integras idearum spe- Cies pertinentia, deducamus ; nam sine huiusmodi propositionibus rationem universi jem habere non possumus , nec propterea alias seientias & artes . Haec axiomata , Totum es majus sua parae. QMae eidem funa
aequalia .nter se sunt aequalia.Circulorum radiῶOmnes sunt: aequales or. non alia ratione in . nobis ereantur,quam analogia singularium.
adsu=e, j. M. Atque hoc agit intellectus in munia
pertinens. do idearum: earum scit icet aut identitatem, vel diuersitatem : aut relationes r aut coexs- sentiam realem: aut os entiam realem Per
cipit . Hinc nascitur tota hominis scientia& sapientia e quae , ut patet, posita est inmemoria idearum ea materies est ; & υ.
ae dexteritate ideas, earumque relationes percipiendi, quae ars est. Quot uplex autem sit haec cognitio, alibi est explicatum . Illud nunc superest , ut ex his mentis magnitudinem dimetiri, tum augere discamus , iri quo laborare debet Logicus . Quamquam philosophia tota quanta quanta est, nihil est aliud, quam continuatum studium men iis capaciratem, perspicacitatem, magni t
402쪽
lDE Usus Ra Trocmir. 38ῖ CAP. I. clinem augendi , scientiaeque omnes symbo-
Iam hanc in rem suam conserunt I ut prae clare prorsus observatum si autori artis e gitandi , non recte dici, rationem esse ἰHirisementum scientiarum , quum potius Scientiae omnes sint instrumentum perficiendae , &augendae rationis . Rationem autem dico vim computandi . 9. Iraque ex his . quae dicta sunt , Unde men. mentis capacitas, magnitudo, praestantia , tum &soliditas utut minus fortassis exacte, , dimetiri tamen utcumque potest. Capacitas existit . I. ex perspicacitate. 2. ingenio. 3. tenacitate memoriae: q. facilitate & ex promptitudine iudicii, ac ratiocinii, praesertim circa generalia , quorum pleraque natu ralia sunt, ut ingenium , memoria, iudicii promtitudo:&e. licet omnia arte augeri, &perfici possint. Magnitudo ex idearum nume-
mero: ex numero veritatum clare percepta
xum : ratiocinii extensione, velocitate , is cilitate, claritate essicitur . Soliditas ex realitate cognitionum, praesertim earum, quae ad generis humani felicitatem pertinent . Quo haec maiora & persectiora fuerint , major erit & persectior mens. Quae men eas haec habe hunt aequalia , erunt magni audine aequales: quae varia inaequales, aut in simplici unius ratione, aut in composita plurium , si hoc in loco Geometrarum loquendi formulis uti licet. Magnitudo f. Io. Et memoria quidem , seu idearum mcntis ex quasi promptuarium quoddam primum est ονψ omnis humanae eruditionis veluti fulcrum: vulgatum enim est & verum, tantum scimus, quantum memoria tenemus. Hinc qui exiguum nabent idearum numerum, veluti infantes, aut ii, qui nec cum rerum natura, nec cum
403쪽
Cultas ratiocinandi ex analogia, oua vi:
o'qui specierum singularumam dividua in numerato habere possit: scili-Met quo plures sunt ideae , eo ex pluribus Principias duci potest analogia, & ad pluraia Iecta extendi. 4uν .e. .s Sed est duplex memoria , quem. λ ω., Rum dum Ciceroni observatum est, rerumborum. & -riarum ' haec servilis est, dominatur-Rue potisiimum in iis , qui perspicae irate
Parum valent ἔ a corporis enim temperie. Pendet: illa nobilior est, eorumque est promvma, qui mentis robore & acumine plurimum valent, animumque rehus magnis i tentum habent. Et quidem ad mentis pra Itantiam & magnitudinem quod attinet , tanto est rerum memoria prae memoria verborum optabilior , quanto est corpore Plo spiritus nobilior. Immo ubi nulla r Tum memoria verba comitatur , minime CretcIt mentis magnitudo & praestantia et neque enim numero sonorum , sed notio num & iudiciorum fit mens maior. Ut aequis. 3 S' Memoriam naturae esse dotem vulatile memoriago dici solet, quod ita intelligendum est. ut facilitas reminiscendi & retinendi a cereor temperie plurimum pendeat. At quum
memoria constet ideis , & habitu ; ideam autem
404쪽
autem aut sensu, aut auctoritate , aut ratiocinio comparentur ; habitus vero omnes fiant excolendo , ideit exercitatione continuata; perspicuum est, aut nullam esse artem efficiendae memoriae , aut esse rerum experientiam , lectionem , exercitationem . Quicumque ergo memoriam magnam effi-eere conantur , ii continua exercitatione eam excolant oportet. Posita est autem h jusmodi exercitatio in his, ut r. plurimum cum rerum natura, cum viris doet is & rerum peritis , cum libris conversemur , aeque undecumque novas rerum formas & notiones hauriamus: a. ut res, quas MiscimuS,
vividis sub initium ideis nobis,& claris exhibere conemur : quod fiet si attente Observemus, audiamus, legamus si eius rei sciendae desiderio summo flagremus; si cum iis id eis aliqua voluptas aut dolor in nohis excitetur ; si corporeis imaginibus eas nobis exhibeamus : 3. ut quae didicimus meditemur, revocemusque ad animum quam saepius fieri potest . Huc pertinent decantati Pythagorae versi euli,
cuin ter cuncta pridis repetiveris acta
diei, Hine illud Saenecae ad Lucilium , quum
multa pereurrer s, unam excerpe, quod illo die concoquas. q. ut aut literis, aut aliis sym- lis , observata, cogitata, accepta, lecta, describamus , eaque subinde relesamus. I. Ut ideas omnes in naturales series. & inter se connexas disponemus, quo aliae aliis Memo Ialumen praestent. rerum ningis
Ιχ. Ouoniam experientia docuit, eos, qui in excolenti verborum memoria sunt da.
405쪽
A a T. L o G I C AEnimii , infelices ut plurimum esse in memoria rerum , id est nec plurimas & praestantes habere notiones, nec solida iudicia, nec longiorem cogitationum seriem percipere po e ; eam ob rem in hac excolenda majores curas impendat philosophus . Maiores dixi , non omnes e nam & memoria aliqua verborum philosopho est necessaria, non ut loquatur tantum & doceat, sed etiam ut discar : plures enim frunt disciplinae, quae ab auctoritate , adeoque usu vocabulorum pendent : & in i piis Scientiis rationis haud spernendae quaestiones ex usu vocabulorum dirimuntur . Accedit quod quoniam ita ab infantia educati sumus, ut
ideas , earumque concatenationem nonnisi
vocabulis didicerimus ; nisi haec praesto sint , ne illae quidem sequuntur . Quod si
quis talis si, ut nequeat & linguarum, &rerum simul scientiam ferre, is , ubi alterutra deserenda sunt, linguarum deserat, quam rerum , studia : nam in his proprie mentis praestantia & magnitudo polita est,& qua ea , quae a memoria verborum est magnitudo, longe est inferior. iῖ. Quaeri potest utrum historia philosophica . seu literaria , ad mentis praestantiam & magnitudinem conserat . Malebranchius lib. 6. de inquirenda veritate
capite l. non multum eam aestimare videtur . Memoria , Inquit , opinionum , iudiciorumque aliorum , non tam scie tia est, quam
histor a : υ ra scientia eli, quae eam me uti humauete praesare perfeltionem potest, cujus es illa eayax . tanta scilicet esse mentis peroicacitote er facilitate praeditum , ut posis de
rebus omnibus , quae ea tum humanum non
omnino .excedunt, tute ipse perspecte judicare .
406쪽
DE Usu RATioCINM. 387 CAP. I. Galilaeus noster eos philosophos , qui ex alieno magis jecinore , quam ex pectore suo sapiunt, quasi per deritionem plutosophos non naturae, sed librorum appellitabat. Non ergo evadimus philosophi, ut id e. g. di- eam , si omnia aliorum philosophorum adigumenta & opiniones didicerimus , sed si ipsi de iis iudicare sciamus . Ita de caeteris disciplinis . Vide & Cartesium de dir Etione ingenii regula 3. f. I . Caeterum quum dissicile sit de rebus iudicare , nisi omnia , quae ad eas attinent , innumerato habeamus ; philosophia sine opinionum historia brevissima est & imperfecta . Adde quod plurima
sint, quae vix nobis in mentem veniunr, nisi ab aliis excitemur . Tandem hoc es-ficit historia philosophiea , ut ex omnium doctorum velut confluentibus cogitatis cuiusque mens coalescat . Itaque non minimum ad mentis praestantiam facit opinionum historia. Sed quid est aἰiud. inquit
aliquis, historia philosophica, quam narratio aut ineptiarum absurdissimarum , aut temeritatis , stultititae , dementiae , suroris denique mentis humanaei Non id ego in-ficas eo, honam hujus historiae partem talem esse , ut uberrimam suppeditet materiam imbecillitatem ingenii nostri commiserandi r sed haec etiam nosse philosophus debet i nihil enim eorum ferme est, quod non aut excitare nos possit ad meliora coninquirenda, aut similia cavenda. Quid quod historia spiritus humani ex earum rerum numero est, quas philosophus ignorare sine 'magna rusticitate nequit Addo , & sine magna naturae humanae ignorantia, cuius
araturae scientia nulla magis nostra interest. Bb a S. II.
407쪽
I. d. v. De praestanistra ex iudi eio
388 ART. LOGICAEi . Accedit porro praestantia illa , quae ex iudicandi facilitate , claritate , &soliditate nascitur , quae ut est in paucis, ita nequit non haberi excellentissima animi humani dos . Facilitatem judicandi di eo eam , qua idearum relationes acute & facile perspicimus, qualis e. g. est quam habent exercitatissimi Mathematici in proportionibus quantitatum intelligendis , &qua in axiomarum scientia quilibet gaudet. Sed nequit haberi facilitas iudiciorum sine claritate: qui enim sunt mente suboscuri, paulo sunt etiam in iudicando impeditiores. Soliditatem appello selectum universalium
axiomatum numerum . non quorum vis, sed
eorum , ex quibus scientia non umbratilisti curiosa , sed necessaria & utilis progignitur , qualia sunt axiomata , quibus hominum vita, ejusque tranquillitas,& artes
ei necessariae continentur : axiomata ex
quibus scientia Dei, vel universi manat.16. Ex hoc autem loco ita discerni potest mentis alicujus magnitudo , ut ea dieatur maior, cuius iudicia suerint & plura.& solidiora , & facilius facta , & clarius. Ex quo diiudicari potest, quid intersit inter mentem solidam, facilem, claram ; &superficiariam, ineptam, morosam, dubiis implicitam. Quo in loco animadvertendum
est non diei magnam mentem, quae magnis studiis, ut id earum, etiam realium , ita du-hiorum magnum sibi numerum fecit: nam
qui duhia multiplicat, ignorantiam quoque multiplicasse dicendus est: sed quae recte&elare de id eis suis iudicare novit. Acquiruntur autem hae iudicii dotes, si natura non obstet; I. Lectione optimorum librorum, auctorum nempe emunctae naris. a. exerci
408쪽
DE Usu RAmocrNII. 389 CAP. I. tatione rerum difficillimarum & utilium. R. perpetuis disputationibus cum iis, qui mente & judicio valent . Scholastici obtertium hoc postulatum mentis acquisiverunt facilitatem & perspicacitatem , atque in iis rebus, de quibus disserebant, etiam profunditatem . Sed quum exercerentur in rebus aut ignotis , aut obscuris , aut ine piis , nullius aut exigui emolumenti iis faeilitas illa & aeumen fuit quia plerumque soliditate destituta . Geometrae idem exer citum in rebus claris & utilibus exercuerunt, acquisiveruntque eamdem mentis facilitatem, sed claram & solidam . Itaque ego nollem disputationes a scholis nostris desterminatas: ad leges morum , & rerum utilium tantum
vellem emendatas. f. 17. Jam vero efficitur mens magna Da mentis ratiocinii extensione, facilitate, veloeitate, & praestantia claritate. Est ratiocinium, ut alias dictum, Ἀ- Perceptio congruentiae aut repugnantiae seriei alicuius iudiciorum longiusculae , qua
conamur ignotum ad notum referre,& ex eo aestimare. Ratiocinium commendant extensio, facilitas,& claritas. Ergo eae mentes, quae
longiorem iudiciorum seriem intueri valent immota attentione,maiores habendae sunt. Maiores quoque sunt mentes, quae facilius, velocius, & clarius ratiocinantur . Facilitas exercitatione acquiritur disciplinarum intellectualium, quales Mathematicae PO-tissimum sunt. Claritas pendet a vivacita te memoriae : adeoque aut naturalis est, aut exercitio acquisita . Sed de vi ratiocinii , eiusque regendi atque promovendi regulis, paullo post dicturi sumus.
tionum realitate. Cartesiani duas in cogni- ζ...is '
409쪽
LIB. τι, 39o ART. LOGICAE tionibus realitates distinguere solent , formalem , & objecti m . Formalis realitas est quum iudicia id eis consormia sunt : obi Etiva quum rebus quoque, seu objectis idearum . Illa in omnibus inest: haec in paucis. In ideis phantasti eis & abstractis obiectiva & formalis realitates una eademque sunt: distinctissimae vero in ideis adven-
. titiis, praesertim substantiarum : nam ideae nostrae res ipsas minime adaequare reprae sentahi. Ad dignoscendum autem , utrum ideae obiectivam realitatem habeant , ea compendiosa est regula : Si quae ex hujusmodi ideis sequuntur, positis idearum objectis, in rertim quoque natura seqvantur , realitas habetur objectiva: tibi non respondent, nullam esse credito. E. g. Si regulae mathematicae effemis realis ad amussim respondeat, vera est i sim contra, falsa . Ex. g. Sit haec regula hydrostatica o Corpora aqua spersea leviora aqua merguntur. Et haec altera Statica , si in Statera Romana pondus aeqv pondum , fuerint inter se reciproce ut diva riae a fulcro, in aequilibrio sunt. Quum experimentis manum admoveo naturam his regulis semper consentaneam esse reperio et reales ergo illas habeo. Sed & illa in ptimis realitas cognitionum sectanda est, quae ex usu est: coanitiones, quae nullum usum habere possunt , chimericas potius , quam reales dicere debemus. Dolendum est, plerumque magis esse reales hrutorum cognitiones, quam hominum: in illis cognitio tota est usus: in no his maxima ex parte inanis. Si qui ante nos tantam in inanibus perquisitioni huς operam collocaverunt, hanc realitatem
sectati essent , & minus male literati h
410쪽
DE Usu RATrocrNII. 39rmines audirent, & publica vitae utilitas longius esset promota . f. I9. Facile autem hinc vera & solida Mentium magnitudo deprehenditur: nam eae majores sunt, quae plures cognitiones reales habent. Si quis infinitum haheat id earum numerum , sed eae sint omnes phantasticae, atque confictae, atque nulla alia exhibrant obiecta. praeter ipsas ideas, nulliusque propterea sint inter nos usus: tantae quoque si mentis agilitatis & dexteritatis, ut valeat eas omnes inter sese Conserre, ac de iis velocissime & longi l Iime ratiocinari; erit is quidem mente praestantissimus, sed non minus inter philosophos censebitur, quam inter histori eos referetur , qui Romanenses omnes historias mente haberet comprehensas, narraretque disertissime , mundi interim huius rerum ignorantissimus . Nempe non realem, sed phantasicam haberet cognitionem . Inter homines autem non is magnitudine mentis celebratur, qui ingenio plurimum & phantasia potest; sed qui realium id earum, res scilicet extra nos existentes referentium, hahentiumque effectus ususque reales , magnum sbi penu instruxit : qui quatenus hujusmodi ideae obiectis suis congruunt, aut ab iis distant, didicit: qui ex relati ne id earum istarum, rerum quoque ipsarum novit relationes: qui, dum de his ratiocinatur id eis , scit, se , quod de ideis conclusit, de rebus ipsis conclusisse : uno verbo, qui non tam in intelligibili idearum mundo, quam in ipso versatur mundo rerum. Haec dicitur cognit onum realiis yas . In ea laborare philosophus debet. Ea quo erit major, majorem efficiet men-