장음표시 사용
431쪽
gra ART. LOGIC AEaliis sunt in philosophis leniter titillandi, quo illis animus ad philosophandum impellatur I nobiles tamen adolescentes ipsi sibi
haec calcaria addere possunt & debent: i. qui gloriae ejus, quae virtutem consequitur, amore minime tangitur , aut naturae est brutae, aut immanis . 2. praemium virtutis expectare , ac honeste quaerere, eoque tangi naturae humanae consentaneum est ,
idque omnes sibi proponere debent ante oculos, ne quae virtuti debentur , si virtuosi contemnant , indigni obtineant, quare nihil est societati perniciosus : 3. quum naturale est aemulatione aequalium homines ad egregia facinora incendi, tum qui Gque proprio ad id ossicio animare se debet; quia haec virtutis aemulatio Reipublicae necessaria est. Interim cavendum est, ne, quod improbi & scelesti homines solent , dum virtute alios aequare nequimus, malis artibus opprimamus: est enim id indignum non solum philosopho, id est sapientiae studioso, sed homine: q. ob eamdem rationem generosum est indignari, quod praemia vidi tutis possideat vitium, quod error pro veritate dominetur , ignorantia pro scientia , eaque re se se ineltare ad scientiam & veritatem . In his rebus ira ipsa & honesta est, & necessaria .
pienter uti plenter uti possumus in attentione intende
pirantasia. da. Quoniam ita natura comparatum est , ut propter mentis & corporis unionem , rebus omnino abstractis minus tangamur ,
iuvabit eas imaginibus phantasticis aut sens bilibus depingere , quo in iis animus deis tineatur. Observare possumus, idcirco comparationibus rerum sensibilium animum mirifice
432쪽
ri iee delectari , quod scilicet ita Deilius
intelligat id de quo agitur , atque ab eo fortius agitetur . Ea est ratio cur & clarius, & iucundius res physicas , quae oculis subjici nequeunt , figuris Geometricis descriptas accipiamus. Ea quoque cur orat res non delectent tantum, sed persuadeant troporum vivacitate . Res quaedam meta-
physicae, quae sui exilitate intellectus aciem fugiunt, imaginibus phantasticis apte delineatae animum quasi citant & retinent . Caeterum cavendum est, ne his imaginibus ita veritates intellectuales incrustentur, ut
non amplius appareant . Praeterea cavendum ne ex iis rebus accipiantur , quae facile mentem ad aliud transducunt , idest ab iis rebus , quae in nobis magnum aliquem assectum excitare queant. f. 13. Sed & turbatur quandoque, dissipatu que attentio rerum, quae perpendi debent, obscuritate, perplexitate, perturbatione. Di me illimum enim est iis rebus immoto animo inhaerere,quae sui obscuritate,aut confusione attentionem Omnem rspellunt , quia nimis fatigant. obscurum, intricatumque orat rem , quique sine ullo ordine, prout res in buccam veniunt, dicit, sine ineredibili fastidio audire non possumus . Itaque est &hoc magnum attentionis continendae praeceptum, rem eam, quam examini Subjicimus per partes contemplari : in minuta quaeque dissecare : eas partes arctiori, quoneri potest , ordine concatenare t singulas propriis verbis, & numeris exprimere. Ita enim claritas , quae ordinem perpetuo commitatur , attentionem irretit . Ea ratio
est, ob quam viri docti praecipiunt , ut omnia, quae aut addiscere, aut examinare,
433쪽
medium. Rextum medium, curio stas alenda i
i 4 Λ R T. L o . r C AEaut doeere velimus, Geometrico ordine di formulis proponamus. Utilissimum ego hoc Praeceptum sum expertus . Vide interim Schirranum Med. Ment. & Corp. parte ID
Sect. m. f. II. Inter media tandem intendendae attentionis collocari possunt ea omnia, quae torpentem animum concutiunt & accendunt. Accenditur autem ingenium agitatione sanguinis, spirituum , cerebri . Inde est , ut qui frigido sunt & tardo temperament sinutiliter ad sublimes meditationes conan. tur et resistit natura . Qui vero copiosiori sanguine & calidiore sunt , mente quoquo sunt alacriori. Ergo quaecumque remedia calorem quemdam in nobis progignunt, ingenium quoque & attentionem acuunt. Sae Pius expertus sum , me corpore iuxta &animo torpentem, disputatione paullo agitatiori , scriptione, voce elatiore, frictione hontis , atque similibus adminiculis , vehementer ad inquirendum fuisse concitatum . Ea ratio est cur vinum, dummodo ne numium sit, mirifiee & laetificet , & ingenium , ac attentionem essiciat . Sed pro cujusque temperamento his remediis utun dum est . At scriptio arcanum illud demum est maximum mentis & excitandae A. auge dae . Nullum aliud illi aequale sum expeditus . Id ego paucis praecipio , ne pluribus explicatum , quasi vulgare contemnatur . Sciant tirones hoc unum tot homines esse cisse praestantissimos. f. Iq. Quae recensuimus media talia sunt, ut quivis, qui medioerem diligentiam, ita animo excolendo adhibeat , in rem suam conserre possit. Sed sunt alia, uuae non .
434쪽
ct magistris . Ii si sapientes sunt , infinita
ejuscemodi reperire possunt, quibus puer Tum & adolescentium acumen & attentio nem alant. Unum hoc in loco, quod minus observari solet , monebo . Ingenium curiosum, & versatile natura nobis dedite id videre possumus in pueris , quos prava educatio nondum corrupit . Si hane turio. statem sequi, & non extinguere , sed in Cendere sciamus , aut vehementer fallor , aut ea sola ad sapientiam pueros & adia scentes perducet. Naturam humanam igno-.xant ii educatores & magistri, qui aut me in , aut ferocia quadam , aut verberibus
mobilissimum hoe in pueris ad sapientiam
Calcar extinguunt. Socrates in eo erat e
cellentissimus , ut curiositate hae uteretur ad abstrusissima quaeque pueros doeenda team fovehat, excitabat, sequebatur. Hane
artem utiliter magistri ex Platonis Dial gis discent. C A P. IU.
De ratiocinsi natura o generiau . r. Μnis cognitio nostra , quemad- Quid sit vi modum alias dictum est , aut ratiosiuati simplisi inruitione ac intelligentia acquiritur , aut rarioc untione oe analogia. Simplici intui. tione intelliguntur axiomata fen yiamae imritates inreligibiles, aut sensibiles suapte natura evidentes t in his enim sine ullo medio percipitur extremorum relatio , quia me se patens. At, ut superius observatum est, maximae idearum nostrarum partis v xitas sne medio comprehendi nequit, quia
non ita sum nostrae ideae clarae sunt, ut ipsae
435쪽
is A R T. L o G C AE ipsae per se conferri possint. Operatio me iis , qua ope medii duae ideae inter se eo
feruntur , ratiocinatio & computatio appellatur . Ei semper principium aliquod , ieu v xitas vel ex se perspicua, vel alias demonstrata prae si i tuitur. Quod principium , ubii in serie iudiciorum minime pectatur. idest in forma , ut loquebantur Scholastici, si fue-Tit certum , itidem certa erit complexio: s probabile, & haec probabilis: si praecarium & ea praecaria : si falsum , falsa runo verbo , ubi complexio est necessaria , . est ut principia..imis' qui. 6- a. Ratiocinio ergo id quaerimus, quodrantur. Primo intuitu non videmus . Quae autem
quaeruntur infinita esse possunt i sed iis omnibus perquirendis ratiocinii natura e dem semper est , idest analogia , ut quae quaeruntur iis, quae noscuntur, tam similia demonstrentur, ut iis substitui possint, quo id quod de notis conclusimus, ad ea, quae ignorabamus, traducamus. Haec dici potest intrinseca ratiocinii sorma . Intrinseca ergo ratiocinii forma ubique eadem semper est . Sed non iisdem principiis regentur ratiocinia omnia, nec eadem extrinseca forma disponuntur . Principia ratiocinationum earum materia dicuntur . Itaque ratiocinationum materia non ubique est
eadem. Forma extrinseca sunt syllogismi , sorites &c. Non igitur ubique eadem extri
dieer,d. f. statuere ratiocinationum genera , non ma- toti natione teria tantum, sed intrinseca quoque sermadinsio , seu natura diversa , sensualem seu mathematicam s
ca De sensu ueri o fals lib. a. cap. 3.
436쪽
Dg Usu RATIOCINil . 4 Tricam, identem, & verbalem. Nam, inquit, ad omnem ratiocinationem tria nec ellario concurrunt, sensus , ideae , & wrba . Idealem porro partitur in Metaphysicam , seu exsilentialem , & disciplinatem , seu essentia-ιem : hanc iterum in causalem , seu ph ι- eam , & moralem seu practicam . Adeo ut, pergit ille, quinque in uniυersum uentur ra-eiocinandi modi . m steria , ct forma , Me es penitus inter se diversi . 3. 4. Cuius doctrinae sundamentum sic ab illo constituitur . Omnis, inquit, cognitio vel vulgaris es, vel eriadita : haec subinde ali. quid eruit, quod vulgari cognitione non statim patet. Tali quid υel verba sunt, usus nempe
Derborum genuinus , diri res e illum docet ratiocinatio verbalis seu grammatica . Res υ-lsunt exsistentiae , vel accidentia , set essentiae : exuentias non euilιbet statim obvieta eruit ratiocinatio metaphysica , seu syllogili ea : ae. cidentia pleraque Deciant ad eosnitionem υu garem , praeter quantitates , qu s mathematica ratioc natio expedit : essentiae duplices sunt , physicae, ne e causae esscientes , morales, nempe fines , quas utraque .nterdum eo.
An tio υulsaris , atque sensualis nobis cleri , quod ubi non fit, probabilitatis regulis indagandum es , quicquid cognitione υνυari non
potes haberi . Quodsi ergo sie de causis e
cientibus atque finibus quomodocumque nobis constat, duo adhue demonstratiouis reflant modi r riter , quomodo data causa accurate in veniantur essectus, euius regulas tradit ratiocinatio causalis: alter , quomodo dato futuro
quodam essetiu fine inisnsendae sint causaevium efflum praesiturae media ) , oe his
est modus ratioeinationis moralis, seu practi
437쪽
ein, mi , mri. Illigibilia , e emplis explicare conatur . Horum Ridi. Sic U. g. , inquit , quando Mathematici deis geri . monstrant . tres trianguli angulos aequales
esse duobus rectis, id quidem ideis haud f eium . aut oli imo, sed figuris , quia vir tas a ferti fundata es in quibusdam sensual bus e reum stetntiis , quas fine doctrina faei le' praeterit intestellus t has dum ostendunt Mathematici, d mon Irare dieuntur. Idealis ratio- e nationis Dilo mus notissmum est exemplum. Verbalis ratiocinatio est, quando intelledius ex
differre . Haec Ridigerus , quae nunc non re sellam, ne supervacuam operam faciam . Duae ratio- g. 6. Duo sunt, quae facultatem ratio.
ei nandi do-cinandi ornant, fastacitas , & inductio. seu ,' vis principia inveniendi , & vis ea ad peductio. culiares species traducendi, atque ex iis concludendi. Ubi hae dotes deficiunt , ne ratiocinatio quidem esse potest . Ac primum necesse est, ut ratio principia, & ideas medias investiget, quarum ope veritatem detegere queat. Principia autem dico eas proinpositiones , quae analogia primum collecta neque enim ingenita sunt . ut Platonicis placuit sunt velut prima Elementa earum Disciplinarum , in quibus proficere volumus . Qui hac perspicacitate & sagacitate destituitur, is stupidus & brutus appellatur. Veteres Logici huius facultatis excitandae& iuvandae causa, locos quosdam communes excogitarunt . Sed ii sunt inutiles . nisi ideae presto sint: nisi materiae, super quibus differimus, calleantur. E. g. Inutile est
et , qui de rebus physicis disserere velit
438쪽
DE Usu RATIO Nir. 439 CAP.IV. Iocos communes suppeditare, si rerum physicarum sit ignarus , si in historia naturali sit hospes: si Geometriam ignoret : ex iis enim principia petenda sunt, quibus rati
cinetur. Nam locos communes conficere , ex quibus primae , seu naturales veritates
hauriantur, qualia sunt , Totum eli majas
sua parte, Non potes idem simul M. nouese, aut similes, quae facili analogia omnibus animum intendentibus praesto sunt , supervacaneum est , nisi fortassis initio earum Disciplinarum, in quibus ad principia
eruenda adhibenda sunt . Hinc vero principia singularum Disciplinarum excitare , est velle omnes uno in loco ἄμεθοδοι coarctare .. Fecit id interim Mariotius in D cimine Logicae Gallice edito . f. q. Ad deducendi vim tria pertinent : Ad inductio. r. Sic principia disponere, ut eorum concais nem ne tenatio iacile possit perspici: a. Eam conc tenationem clare semper & distincte cernere e 3. Inde conclusones necessario deducere.
Ac principio, nisi principia recte vis ponantur, sed misceantur sortuito, non ea ratiocinatio diei potest, sed confuso. Deinde nisi
concatenatio singulorum principiorum cum sngulis conclusionibus clare semper perspiciatur, est caecis potius oculis irrumpere,quam inquirere, vel demonstrare. Tandem nisi ex principiis necessarias conclusiones colligere sciamus, in quo proprie ratiocinandi facultas posita est, facultate ratiocinandi destituimur. Haec autem tria partim innata sunt, partim longo exercitio & habitu ratiocinandi a quiruntur. Idcirco Geometria & Arithmetica necessariae sunt; quum quia in nullis aliis scientiis tam accurate ratiocinatione
instituuntur i tum quia in nullis aliis cla- Dd a ritas
439쪽
LIB. U. 42o A R T. LOG ICAEritas & evidentia perpetua servatur. Quid det- h. X. Omnis porro ratiocinatio supponit mon haec, inter homines constare . I. Verum esenos cogitare, quae colitamus . II. Εse propositio mes adeo natura sua evidentes , seu strimas inritates, tit nulla super iis queat ese inter animantia rationalia controversia . III. Quaestib primis re naturalibus υeritat bus eompreis heu itintur, debere esse tam certa , quetm illae sunt: item ea quae comprehenduntur sub iis
quae oste primarum veritatum demonstratae
stiret sic porro in infinitum. HI. ιae ave primis illis υeritatibus, aut iis, quae inde necessiario sequuntur , clare adversari videntur , esse falso . V. Propositionem aliquam demon pratam esse evidenter υeram, vel falsam, ρυἰ-
quam perspicue demonstratum est,eam,aut necessaris connecti eum principiis, aut iis adversari. Duplex q. omnis vero ratiocinatio, cuius &den onstra principia sint evidentia, vel certa , & ordo ,. i. 'φ' ' necessarius, dicitur demonseratio. Potest demonstratio esse vel a priori, vel a posteriori. Haec vel ostendit rem esse per signa &ellecta ; vel a proprietatibus essentiam demonstrat: illa a causa vel essentia rationem
asseri , cur sit, seu illius a prior; anal gia a eausa & essentia exorditur; huius a po-yteriori) abessectu, consequentibus, proprietatibus. Itaque demonstrare aliquid a priori est demonstrare ex causa, & essentia : demonstrare a posteriori , est demonstrare ex effetiis , signis, proprietatibus. Sola autem demonstratio a priori, quae fit per causa in proximam & propriam , aut per essentiam, ut in synthesi Geometrica, communi sensu longissime praestat alteri; quia quod in causa& essentia comprehendi cernitur, tutius primo noto substituitur, quam quod in essecta
440쪽
Ds Usu RATIOClNΙΤ . 4-'& attributis; idcirco quod prior cognitio sit altera plenior. In demonstrandis essectis per causas haec principia servari debent. I. Eaedem en se eosdem pmducum ess sitis, similes producunt smiles. 2. Causae neesariae semper operantur secundum totas suas vires, non item liberae. 3. Causae nece Fariae effectus sibi similes producunt semper eosdem, non item liberae. 4. Si proprietates non reperiuntur eaedem, non es eadem essentis. Io. Dum causae perquiruntur per es-fecta, huiusmodi perquisitiones his nituntur principiis. i. Nihil si me ratione sussciente , seu ex nihilo nihil fr.
a. Nemo dat quod non habet, neque plus quam habet.
3. Si quotiescumque ponitur A, existat B , quotiescumque aufertur A, auferatur B , eris A eausa ipsius B . 4. Si esentia si eadem eaedem sint prostr mrates necese es : s diisia, diversae.
f. II. Demonstrationum a priori, quae fiunt per essentiam, ubertissimam exemplorum copiam tota suppeditat Geometria . Nam Geometra postquam definitionibus Entia Geometrica creavit, eorum proprietates, retariones, rationes-; itaque omnes serme Geometricae demonstrationes sunt a priori , Enim vero eae quoque demonstrationes Geometricae , quibus ex una Entia alicuius Geometrici proprietate iam nota, aut demonstrata, altera deducitur, a priorisiant; quia ea, ex qua altera deducitur, adentis illius Geometrici essentiam pertinet.
Quare supersedeo ab exemplis proferendis r. m Logicae studiosos in Geometria , sine