Antonii Genuensis ... Elementorum artis logico criticae libri 5

51쪽

31 ART. L o G I e AEnum captui accommodatis , mirifice illustrat . Perutilem quoque logicam , eamque latinam primum , mox Italam , edidit Soria in Studio Pisano doctor, vir in sublimibus contemplationibus summa laude versatus . His ego addi velim Imrod iisnem ad Philasophiam , Gravesande, & Institutiones logicae Musschembroechii ; atque hanc potissimum . Nam ut is res criticas omisit,

at artem iudicandi , ratiocinandi , disputandi summa cum utilitate scholarum pertractat, nihilque praeterit, id quod & Gra-Vesande egerat , quod ad artem syllogisticam pertinere poste videatur. Ne ηnto. f. 3r. His addimus elementa haec nostra ista reis Logicocriticae , quae partim ex opti-Hnes. ' morum observationibus, partim ex studio& meditatione nostra contexuimus . Nam nec quae erant praeclare a veteribus praecepta , amore navandi , praeterire fas ei Ieexistimavi; nec si quam minus erant accurate dicta, venerari ; ti quoniam deerant multa, investiganda esse , ac iungenda ve. iustis, huius aetatis philosophia expostulabat. In his conamur adolescentes instituere, & in recte ratiocinando, & in aliorum cogitationibus rite intelligendis, idque non ut ac

te & ad pompam disserant, sed ut in scientiis sibi, & generi humano utilibus proficiant . Eam quinque in libros partimur. r. Disseremus de natura mentis humanae, de errorum causis, deque iis cavendis. a. De ideis , earumque objectis,& signis . 3. De vero & salso, deque criteriis veri, tum de viis veritatis inquirendae generatim. 4. De recto sensuum usu, de usu auctoritatis humanae di divinae, deque arte critica-

52쪽

PRO LEGO MENA .

s. De usu ratiocinii, deque ratiocinandi generibus, & methodo . f. 32. Sed antequam rem aggrediamur,

unum ut adolescente S moneam , operae

pretium est . Nempe theo retica in artis Logicocriticae non efficere hominem recte , atque accurate cogitantem , quemadmodum ars Rhetorum oratorem non efficit: esticitur enim logicus & criticus situdio,& meditatione, ut exercitatione dicendi orator.

Itaque plures scio, qui lectis plurimis huius artis opusculis, nec ratiocinari ramen recte norunt, nec aliorum scriptis & auctoritate rite uti. Alios e contrario expeditus sum , qui sine ulla arte , sola meditatione , & studio , logicocritici munus magna cum dignitate praestant. Ars ergo hoc efficit, ut facilius recte ratiocinandi habitum contrahamus: at sine exercitatione misera est & sterilis. Qui ergo nunquam exercitio suo veritatem ullam detegere conatur , is nulla arte logicus evadere potest:& docet plus unius veritatis inventio propria meditatione facta , quam regulae omnes etiam doctissimorum Logicorum. Quocirca nunquam Logicos dixerim , qui etsi hanc artem docent, nihil tamen ipsi artibus humanis adiumenti adferre conantur ,

sed inerti disciplina contenti sunt. Qua in re illud veteris comici appositum est , Ego odi homines philosopha sententia o naυa Uera . Eam ob rem Auditores qui in Logica instituendi sunt partim Geometria , partim physicis & criticis quaestioni' bus exercendos censeo, proboque, ut dixi, veterum scholarum exercitationes, nec nisi

CAP. I. Monita da

53쪽

ARTIS

LIBER I.

De natura m operatἰonibus mentis , da morbis intellectus , deque causis er

rorum , atque de morborum horum , oe errorum reme

diis o curatione. OTIus, de qua agimus, disciplinae partes ego principes duas esse aso , emendatricem rationis, σtatem atque haec logica studia auspicantibus ab emendatrice incipiendum esse neeesse est: impedimenta nimirum omnium primum sunt avertenda , ne qua in progressu morentur , mox addiscendae regulae, quibus ultra progredi possimus. Nam nisi ignorantiae & errorum causas pervideamus, atque praeiudicia salsa internoscere assuescamus , difficile est perspicue verit tem intueri posse, aut, postquam assequuti fuerimus , constanter retinere . Ea igitur ratio est cur ab emendatrice parte exordiamur. Sed dicturi de errorum causis, dist,

54쪽

Dκ Causis ERRORUM. 33 CAν. r. plinae ratio exigit, ut de natura & Oper tionibus mentis humanae, deque modis c gitandi, pauca primum praecipiamus.

C A P. I.

De natura oe operat;onibus menιis humanae . 3. r. UAMQUAM quae ad naturam , Ratio huius proprietates, & modos cogitan. ς Piti

di mentis humanae spectant Me

taphysici & Ethiei iure quodam suo sibi

vindicant, iunt tamen quaedam , quae LO gici simi propria, & quae hoc in loco e plicare, saltem per lamma capita, magnum esse operae pretium puto , ne & horum ignorantia ultra pergentibus impedimentost. Per tamma inquam, capita : nam quum nullae sint res expeditu difficiliores, quam suae naturam humanam spectant , eae huius aetatis, in qua Logica disci solet, propriae non sunt. g. 2. Quidam sunt Philosophi, qui an, Quid Mens. mum , animam, & mentem distinguunt Latini ipsi quamquam plerumque haec confunderent, tamen quum exactius loqui volebant , animam vocabant iam, qua visis

mus , seu potius sanguinis motum vitalem& respirationem sa): animum vim, qua d lares , O voluptates sentimus , ct in qna affectus gignumar: b mentem vero vim π f C a cuia a Hlae Illud Plauia, laetet anima uxo xis tuae ρ is pute ἐι fato . b Horat. lib. I. ep. a. animum rege, qui nisi paret, Imperat . . a.

55쪽

LIB. I.

6 Α R T. L G r C ARcultatem intelligendi. a At haec fuit veterum ferme omnium sententia , Platonis, Plat nicorumque , Aristotelis , & Peripatetic rum nohiliorum , vim ipsam sentiendi . seu Latinorum animum, tam esse mentis facultatem , quam υim cogitandi : sed vim sentiendi , per totum corpus diffundi , quum vis cogitandi in cerebro sese exerat. Addunt tamen vim hanc sentiendi toto s iam corpore , magna ex parte intelligentiae, & cogitationi parere.

f. p. Quidquid ea de re sit, quum non sit hic eius disputandi locus b) , id ce

tum est 3c exploratum , nos plurimorum esse conscios, idest nos cogitare , seu plurimas res percipere, & diit inguere, de iis judicare & ratiocinari, caulas, fines, &relationes perspicere , earum antecedentia& consequentia intelligere o est igitur in nobis omnium harum Operationum , modorumque cogitandi principium aliquod am-vum , seu efficiens . Id vero est , quod mentem , animam , animum appellamus ;quam qui negat, is etiam se intelligere, &sentire neget necesse est. Eam esse g. a. Esse vero mentem hanc rem a

H . . '.' corpore distinctam, & diversam, primum revelatione discimus , quae quum doceat , manimas corporibus superstites esse , nec , dissoluto corpore , interire ; simul docet , earum essentiam & naturam a natura &

a) Ter. n And. mala mens, malus animus . Scilicet fiet i neq&it , ut otii resia de iratio quρd es mala mens agellus, seu animus , ex regula sint composit . ide a. pari. Methaphiscae ποθὶrae.

56쪽

DE CAUsis ERRORUM. 37 essentia corporis longe differre. Deinde ex ratione: quis enim si hi persuadeat, tanta in vim cogitandi , intelligendi , reminiscendi , I hanc corporis movendi liberam fa- Cultatem, corpus esse , aut corporis qualitates Nam quemadmodum concludit Plato , quod movet , & quod movetur ; id quod utitur , & id , quo alterum utitur ἐdistincta sint necesse est e movetur aurem Corpus , movet animus p animus utitur , corpore utimur; & quidem prout lubitum fuerit; duae sunt igitur res animus, & corpus l. Quae cum sint, diligenter expetenda sunt; quae animi , quae corporis sint propria , ne ex horum commixtione turpiter posthac erremuS. 3. 3. In corpore haec omnia insunt,

extensio divisibilis, soliditas, figurabilitas,

partium mobilitas, vires gravitatis, inertiae , elasticitatis: rum qualitates sensis me, seu vires sensationes in nobis excitan di , colorum , saporum, sonorum , Odorum, aliaeque . Sunt sortassis & alia multa , quae ignoramus . Itaque quoniam animus

res est & substantia a corpoee distincta aediversa ex s. q. ea certe proprietates habebit ab his proprietatibus corporem di- inersas: nequeunt enim, ex philosi,phoruin omnium scitis, diversae substantiae similibus proprietatibus constare , non magis , quam circulus & triangulum easdem ha he- Te proprietates. Nam quae res easdem habent proprietates,& eandem quoque essentiam ac naturam habent. 6. Ac primum quidem animus extensionem divisibilem & figurabilem nullam habet: quum enim si incorporeus, sim lex

C 3 est,

CAP. I.

Nihil horum

in Mente a

57쪽

LIR. I. Quae Men. tis propria. Sensatio. Percepti .

38 A R T. L o G C AE est, adeoque nec dividi, nec figurari potest . Nihil tamen prohibet habere ex te sonem quandam virium suarum , qua in

extenso aliquo operetur , aut patiatur . Praeterea necesse est ut destituatur motionibus internis, seu ut nullae in eo motiones partium fieri possint, qualis est in cor pore fermentatio e quamobrem perceptiones & cogitationes, ceterique cogitandi , modi esse nequeunt motiones corporeae svi sibi Epicurei persuasere. Ad haec, soliditatem, seu vim , qua sibi mutuo corpora resistunt, gravitatem , inertiam , seu vim , qua caulae motrici resistunt ., quae corporis sunt propria , habere nequeunt . Tandem & ceteris quoque Viribus corpo reis, ut & qualitatibus sensi seris destituuntur. Quocirca non sensibus, aut phantasia animus humanus, sed animo ipso compre-bendi potest. g. 7. Quae sunt igitur quae ad animum

referimusὶ Nempe I. cogitationes a. desiderium 3. libertatem 4. voluntatem S. P. tentiam corpus movendi 6. vim animantem

. affectus ἱ quae nunc singillatim explicabimus. Cogitationum hic est naturalis o do, sensio , imaginatio, intellectio , rati cinatio, methodus , systema scientificum . Sensio est perceptio rei organis sensuum

praesehtis . ac corpus nostram quomodo cumque assicientis, ut coloris, seni, odoris &c.ὶ Perceptio autem & idea dici solet. Sed & ideae nomine intelligitur serma quaedam , & imago , quae menti rem quamcumque , seu existentem , seu possibilem , seu corpoream, seu incorpoream, exhibet. Speciem scholae vocant, idque aptissime .

58쪽

l. 3. Imaginatio est perceptio rerum cor. porearum , aut instar eorporearum , absentium , in suis imagini hus. Itaque vis imaginandi , seu phantasia ea est , qua nobis

corpora absentia repraesentare possumus , aut etiam incorporea instar corporum depingere , corporumque ipsorum imagines Uarie augere, minuere, copulare. Non ea

igitur ab intelligentia , nisi materia , &modo differt, ut vis scilicet eadem , quae in corporeis imas natrix , in abstractis relligentia dicatur. f. 9. Ut sensum statim exeipit phantasia, ita phantas am intellectus. Est autem intellectus vis, qua iudicamus , ratiocina mur , longam judiciorum atque ratiocinationum seriem conteximus , non in ideis modo phantasticis, sed etiam in abstractis, ct incorporeis formis . Iudicium est elara duarum vel plurium id earum , & relatio nis convenientiae vel .disconvenientiae , quae est inter eas , vel inter eas & obie-ςa , quae reserunt , intelligentia ; velut quum intelligimus, conserimusque inter se-le ideas trianguli , & quadrati, earumque convenientiam , vel disconvenientiam intuemur clare, aut quum ideas externarum

rerum ad sua obieeta reserimus. Quod si eam convenientiam , vel disconvenie'tiam minime , aut saltem non clare intuemur ,

non illuὸ iudicium, sed aut fides, aut d

hitatio , aut opinatio dicetur , qua de re Ioco suo plenius. Quolibet iudicio amrmamus aliquid, aut negamus: amrmatio autem aut negatio , quae fit intellectu , non disesert ab ipsa elara perceptione convenientiae , aut disconvenient tae ideatum. Quam.

CAP. r. Imaginatio. Intellectus. Iudicium. Diuini eo by Gorale

59쪽

gui solent, tamen certum est, quovis a stirmativo contineri negativum, negativo vero affirmativum : v. g. qui assirmat aerem esse gravem , is negare inteli igitur oppositum : ut qui negat esse spatium omnis materiae vacuum , is eadem opera assirmat , omnem extensionem mundanam materiam

f. Io. Ratiocinatio est actio mentis , qua plures ideas, quarum una ab alia pendet, conteximus , ut quod latebat detega mus : seu est plurium iudiciorum, quorum alterum ab altero pendet, velut concatenatio quaedam , ad id instituta , ut quod primo intuitu percipere non possumus , eiulandem intelligamus. Quaeritur utrum aersi gravisὶ non statim intueor et utor ergo ratiocinio hoc modo . Quae corpora versus Tellurem premunt, sunt gravia ἐPremit autem aer versus Tellurem id experimentis, Barometi praecipue, doceo Ergo aer est gravis .

. Quod si uno & simplici ratiocinio nonindum rem detexi , plura simul connecto ,

Iectus , sed voluntaris est e docent, quia volun ratis sit consentire, aut distentii e , ae proinde agirmare, aut negare. Quorum ego do trinam probare non postum . Nam quamquam ex judiciis voluntas consentiat, aut d sentiat, consensum tamen hunc vel distens, m , prasticum

iudicium praeit. Quod si judis a vicent destinata, ex consulatione intellectus consilia habere, ea voluntaris certe suur.

60쪽

DE CAusis ERRORUM. AI CAP. I. , atque tam longe progredior, quoad aut verum video, aut possum. Demus exemplum. Scire volumus; quum homines omneS natura liberi nascantur & aequales , si ne Dei optimi Maximi voluntas , ut a Principibus reganturὶ sequenti utar ratiocinio. Quicumque aliquia essicit, vult ut opus suum conservetur, quousque ei placet :Sunt autem homines Dei opus, & quidem ceteris Telluris operibus nobilius; Quin igitur ut conserventur velit, dubitare non possumus; At conservari homines sine societate non

possunt; Societas igitur ut sancte servetur vult

Porro societas sine legibus civilibus sta-

Te nequie; Ergo & has vult Deus. Ad haec , leges sine summo Imperante esse nequeunt Ergo &summum Imperantem vult Deus. Poterat id argumentum hinc in modum brevius concludi . Vult Deus ut homines conserventur ; iii sine societate conservari nequeunt ; nec societas sne legibus ; nec leges sine summo Imperante ; summOS er

go Imperantes vult Deus. g. ii. Ex quibus patet, in omni ratio' uuae ad ea cinatione tria exigi ; principia , quae ma liocinatio. uriae nomine veniunt ; ordinem , quae quia informa appellari solet; & artem atque .nduis ''ῖtionem , seu vim concludendi . Principia sunt iudicia . quae per se patent . ordo est, ut ex principiis ea consequentia ded

cantur, quae in illis vere continentur, ac necessario consequuntur. Ars est ipsa ratio ei