장음표시 사용
111쪽
QUONIAM mons ad apprehensiones , quas circa entia
rationis & universalia praemissa exercet , proponendas terminorum notitia & usu indiget: idcirco silent Logici tractatum de terminis instituere ; sed plerique justo prolixiorem instituunt ; nos paulo brevius illum quatuor consequentibus articulis ab-λlvemus. In primo usitatiores terminorum division s enarrabuntur et in secundo agetur de illorum significationibus : in tertio de propri tatibus , & in quarto de oppositionibus.
terminorum. NOTAN DUM est terminum in sensu logico
acceptum , esse juxta communiorem dclinitionem nihil aliud , quam extremum propositionis , id est si*ω- tum , vel praedicatum propositionis ; propositio enim hinc a subjecto , illinc a praedicato intestigatur torminata. veluti a duobus punctis linea : quo pacto copula propositionis ciruntiari
112쪽
riari solita per particidam est , aut aliam aequivalentem non erit teria minus , sed utriusque termini, subjecti videlicet , & poedicati unio, ae ligamen. Nihil tamen vetat praedictam copulam reputari pro termino , si terminus aliter definitur , & accipitur pro omni signo propositionis cotismitivo : sicut revera termini non prave accipiuntur , si . . iquis dixerit cos nihil aliud esse, qu1m signa scit mentalia, seu vocalia, seu stripla , quibus intor cogitandum , loquendum , scri nisum , utimurram ad ordinanda in nobis sensa nostra , quam ad illa aliis proponen la. Α litor quoquc pro termino accipi potest scd quod nihiloini- inus in idem rccidie ) vox omnis significativa ad placitum & ad propositiones esse aiulas idonea r & haec quidem vox si adsignificat tempus uti praesens , p teritum , aut futurum vocatur verbum; si vero non adsisnificat , vocatur simpliciter nomen : utrumque autetri scialicet verbum , ac nomen varie ac varie subdividitur a Grammaticis rat id nostra non interest , quare venio ad divisiones termini enume
Terminus dividitur in incomplexum , & complexum. Incomptinus I L.
ille est , qui repraesentat , sive lignificat apprehensionem incomplς m .., ἰόζ.
rei cujusdam solitariae , ut ignis , aer , &c. Comptinus vero ille V eois catur , cujus significatio respondet apprehensioni complexae rei cujus plexu, . dam multiplicis , ut ignis eatiΔι , aer fluidus , &c. Multoque in alius imgis, complexus est , cum significat striein integram judicii alicujus , ς' 'aut ratiocinii ; sic enim attingit integritatem propositionis , & ora- Pkς R 'tionis in variis propositionibus resultantis quare commutata den minatione non dicitur tunc terminus complexus , scd vocatur propositio ,- aut oratio , &α . Terminus alius cst categorematicus , alius syncategorematicus & III.
alius mixtus. Categorematicus ille in , qui significatione sua plena Aliuo& integra constitui potest in propositione pro subjecto , aut praedicato , ut si, eaelum , &c. album , viride m S C. Syncategorematicus uvero est ille , qui per se non habet vim sisnificativam stis ientan syne, i. pro obtinen to loco subjecti , aut p dacati in propositione ; talia gorema. sunt adverbia & casus obliqui & varia nomina ad octiva , quibus sutimur ad augendain , minuendam aut utcunque aliter modificandam . vim triminI alicujus categorematici. Maxius denique ille est , Puper fiam significationem mixtam aequivalet termino cuillam categ rematico , de alteri syncategorematico , ut nemo , qui accipitur pro
nullo homine : nihil, quod accipitur pro nullo ente, &c. Nisi praeterea terminum mixtum quis vocare voluerit illum , qui vel ex pluribus syncategorematicis constat tit nunquam , quod idem est ac nullo
113쪽
transcea.dens alius non transeea. densa
sitivus salius privativus, alius ne tali rug.
tempore ς vel utcunque significat rem cuin aliqua ejusdem res ei Meumstantia , & hoc modo verba , quae praeter rem adsignificant tempus , reputari possunt pro terminis, seu vocibus mixtis, ut amabo, cucurrit , &c. Terminus alius est singuIatis , alius communis. Terminus singularis aptus est significare naturas singulares & individuas ; ac proinde incommunicabiles, uti Plato, Socraιυ, Tolosa , Roma , &c. Τα- minus communis e contra non in idoneus , nisi ad significandas naturas communes , sive communicabiles I atque ita convenit iis Omnibus subjectis scorsim sumptis, quibus naturae illae communes sunt, uti homo , leo , lapis , &c. Ex termino autem communi & singulari prodit aliquis alius terminus mixtus , qui plura quidem significat , scd sub ratione singularis alicujus collectionis , uti civitas , populus , exercitus , &C. Terminus alius est transcendens , alius non transcendens,& alius superintranscendens. Transcendens vocatur ille, qui potest de omnibus ac iolis veris entibus praedicari;quo pacto de omni ente praeter nomina,quae stantenti synonima , dicitur quod sit unum , verum, ae bonum. Non trans.cendens deinde ille est qui tantum alicui rei seu communi , seu particulari significandae tribuitur, ut homo , Petrus , SoI, &c. Ac deinnique supertranscendens ille est , qui non solum veris entibus omnibus ; sed etiam falsis ac fictis aptari potest , ut opinabris , imaginabile , cogitabile , &c.
Terminus alius est finitus , alius inficitus. Finitus dicitur , cuia jus significatio limitata est ad designandum aliquid in certo reruingenere constitutum , uti homo , elementum , sol &c. Infinitus vero in ,- qui ob particulam negativam praefixam aci nullum rerum genus significandum limitatur , ut non homo , non lapis , &c. si e cnim mons est non homo , canum est non homo ; ac denique terminusitIe non homo , si hominem excipis , de omni alio rerum genere etiam ficto pranti cari potest : quare dicitur infinitus ; sicut particula negativa , quae praefigitur , vocari sistet particula infinitans. Terminus alius est positivus , alius privativus , alius negativus. Positivus significat rein positam, aut quasi positam in rerum natura, ut homo , lapis , chimara , &c. Privativus e contra significat privationem formae , sive perseetionis alicujus , quae aut positiva est , aut ad instar positivae concipitur , ut cecus , furias , claudus Sec. At negativus praeter privationem Lalis formae , importat irreceptibilitat in illius , ut non videns , non audiens , non recte incedens , Re. Quare ad designandam carentiam sermae in subjecto apto uti-
114쪽
mur terminis privativis ; sic de homine dicitur quod sit erius i& d contra negativis ad designandam illam carentiam in subjecto non apto et sic de lapide dicitur quod sit non videns.
Terminus alius est uninocus, alius aequivocus, & alius analogus. V. IUnivocus est ille , qui communis est pluribus subjectis obtinenti hin. μ
biis militem, & ejusdem speciei aut generis rationem , ut nomen ho- .li., mo , quod sub una & communi ratione aptatur Petro, Paulo , Sc. qui voeus& haec quidem subjesta, quae sunt ejusdem tum nominis, tum ratio. lio. an nis dicuntur univoca univocata. AEquivocus deinde ille cst , mi lasR 'multis quidem subjectis convenit; sed nec eaeviem , nec ejusdem speciei , aut generas rationem , sive quod idem in persectionem, obtinentibus , ut nomen canit , quod cani caelesti , terrestri , & marino commune est, quamvis diversissimain naturam habeant ; & haee
quidem talia subjccita , quae sub simili nomine dissimilis sunt naturae
dicuntur aquivoca aqui vocata. Denique terminus analogus est ille , qui convenit intestis subjcetis , quorum ratio est partim eadem, partim diversa ; ut sanum , quod de homine, de pulsu arteriae de urina , & aliis id genus sub diversa ratione dicitur e pes similiter est terminus analogus cum ad pedum hominis , di micin scanimi resertur. Ubi duplex distinguitur analogia scilicet proportionis di attri butionis. Analogia proportionis putitur in proportione ossicii , seu similitudine propter quam idem nomen pluribus si ediis tribuitur: ita cum pars scanuit infima totam illius molem sustineat ad instar utriusque pedis , qui sustinet molem humani corporis , idcirco pes denominatur. Analogia vero attributionis desumitur ex dignitate alicujus , cui proprie nomen aliquod convenit, & in causa, sive oce sio propter quam eadem denominatio quibusdam aliis subjectis in o dine ad ipsum tribuatur et ita sanam non dicitur sive de medicina . sive de urina , sive de pulsu arteriae , nisi relative ad hominem, cujus
sanitatem medicina restituit, urina indicat , & confirmat idoneus pulsus arteriae r neque adjungendum Met talia subjecta , quibus haee aut altera analoga denominatio communis est , vocari analoga
Terminus alius est concretus , alius abstratiuis. Concretus ille est, I x. qui ex suo modo significandi importat compositionem ex subjecto , Alius ' & forma seu inexistente , scu quasi inexistente ; ut album , ex sens, potens , &c. Abstractus e contra est ille , qui ex suo modo significarκli importat formatri , aut quasi se am separatain a suo subjecto; tu, uti albedo , existentia , potentia, Sc. Ubi obiter notandum censeo Lenninos concrctos, & abstractos quamvis illi quidem compositionem.
115쪽
isti Θ eontra incompositionem importent juxta nostrum eoncipiendi modum , ut didium est ; nihil tamen sive pro illa, sive pro ista, si
de rebus ut sunt in se ipsis ageretur, concludere I nam v. g. curia dicitur de Deo quod sit existens , potcns , justus . Sc. isti termini concreti repraesentant nobis existentiam , potentiam . justitiam , &c. Dei, veluti totidem sermas , aut quas sermas in subjecto , sive uno sive multiplici constitutas r & nihilominus constat Deum ine classimplicitamini r unde satis intelligitur tune cum strenclum est judicium de rebus , ut sunt in se ipsis, non esse attendendos terminos, quibus illae rcpraesentantur a aut si in hunc modum attenduntur; hinc exsiliunt errores plurimi, quot & quales passiin in Physicam Aristot licam ire scrunt ; dum quidquid termino concreto exprimitur , id reputatur compositum m Q cicto & secina inhaerente ; hinc serina
corporeitatis , cadauereitatis , continuitatis, gravitatis , coloris , &innumerae talium generum pullularunt. Terminus alius est eonnotativus , & alius abselutus r iste rem aliquam solitarie significat, id est, absque ullo vel adjuneto vel correlativo , ut homo , lux , calum . &c. ille vero rein aliquam sionificat non solitarie ; scit cum aliquo vel correlativo , vel adjunicto : ut
album , quod consisnificat subjeetiam cum albecline ; & nomen patris , quod confignificat filium , aut fui, quod consignificat patrem
propter reciprocam relationem I atque ita de aliis. Terminus denique alius in denominativus & Mius denominans. Denominativus sive aliter denominatus dicitur ille , qui provenit ab alio sccundum cani cm appellationem . & fignificationeni : dcnominans e contra ille est, qui suam tum appellationem, tum significati non in alium transfert , ut cum quis denominatur justus a justitia , doctus a doctrina, fide. ubi doctus cst terminus denominativus , sive denominatus ; doctrina vero est teraninus denominans ; & sic de aliis. Denominatio autem ves cst intrinseca vel est extrinseca , ut explicui disput. a. art. q. Multae aliae recenseri possent terminorum divisiones ; scd quas scrupulosius enumerare otios, ineptiae est et qua propter supersedeo.
116쪽
o TANDUM est duo ine signorum genera , qui- Lbus internae animi nostri astationes, scii conceptiones Qui sint propalantur ; alia enim sunt, quae absque praevia ulla signa sv deliberatione , ac sola instigante natura eduntur ; uti risus , qui aliis , Nitor , rubor , Sc. quibus demonstrantur internae passiones laetitiae, doloris , timoris , verecundiae, M. Alia vero non a natura proficiscuntur , sed a solo hominum beneplacito , & instituto ; uti voces articulatae , quibus inter loquendum utimur pro varietate linguarum : & nationum : neque ei in alia est talium vocum significatio . nisi illa , de qua homines convenerunt cosine , ut colloquentes suos sibi mutuo conceptus proderent, sicque fruerentur bono societatis, quo optabilius & utilius millum est. At utrisque signis naturalibus scilicet , & arbitrariis id commune est, ut represciatent aliquid a se distinetum iuxta vulgarem signi definitionem. Signum est id quod faculiari eunoseinii representat aliquid a se das ιinctum et tum signa omnia , ac praesertim articulata , quae in humanis colloquiis adhibentur , repraesentant duo quaedam distincta , si ilicet rem , & conccptum ; neque enim tantummodo colloquimur , ut proferamus & enuntiemus alteri rem quam concipimus ; sed etiam , aut potius conceptum , qui in nobis est de re illa. Unde enascitur dissicultas a nonnullis proponi solita, utrum E duobus prius, ac principalius per voces prolatas representetur ; an res, an concUtus ζ itaque huic dissicultati breviter fatisfiet in assciatorie sequente.
117쪽
Lario e5.ceptuum ptimatici Intendi.
Tremini articulati seu Noces , qua pro humano commercio adhibentur primariis significant conceptus no stros , cir secundario res , qua conceptibus subjacent. Id ipsum intellige de caetetis omnibus signis , de quorum repraesentatione
inter homines convenitur. p Roa Arua 'Prim.. Voces id primario significant, ad quod
primatio significandum instituuntur : atqui instituuntur ad significandum primario conceptus nostros , ac deinde sive secundariis res : ergo &c. Major constat ; quia cum tota plane vocum significatio ab arbitrio , scia instituto nostro pendeat , id primario significare censendae sunt , ad quod primario significandum assumuntur. Minor sic probatur. Voces instituuntur ad id primario significandum, quia nostra magis interest , ut significetur : atqui nostra magis interest , ut significetur conceptus noster : & ratio est, quia parum solliciti es emus de rebus sisnificandis , si independenter ab ista significatione posset altera obtineri : sicut revera staturi atque concipi tur quid velimus , abstinemus ab ulteriori significatione rerum , quas praeconcepta voluntas comprehendit. Atque ut me magis cxplicem , quando quis v. g. vult conciliare sibi amicitiam alterius, suamque illi vicissim proponere, Potest inter alias ineunctae amicitiae formulas uti his pauculis verbis da manum amιζε r tunc itaque inia tendit quidem is , qui loquitur, ut alter audita voce manus manum Porrigat ; at non potissimum id intendit : sed ut patefaciat ei suum ineundae amicitiae desiderium. Atque ita in hoc casu significatio rei subservit significando conceptui , ncque illa adhiberetur , si compeia diosiori via posset conceptus iste significari : di sic de aliis ;ergo &c. Probatur Secundo. Aliquando accidit , ut ad conceptuum nostrorum vim sinsularem explicandam utamur vocibus , quae Omnino aliud a conceptibus nostris significant et ergo fallem in hoc casu voces adhibentur ad significandos primario conceptus nostros ; ad res autem sonificandas , non nisi secundario. Consequentia rocte deducitur ; in hoc enim casu loquens Parum curat de significandis rebus;
118쪽
sed totus est in significandis stis conceptibus. Antecedens sic proba- nigeatio. tur , tum adduicto casu , in quo ironice loquimur, uti cum Iuno vor rura. Venerem alloquitur his verbis AEneid. q.
Egregiam mero laudem , in spolia ampla refertis
Tuque puerque tuus, magnum memorabile nomen,
una dolo dimum si femina micta duorum est.
UBi nihil minus intendit Iuno , quam laudem illam a Venere
referendam, terminis alioquin usa laudu egreg/a, &c. Tum adducto rursus alio , ac frequentissimo casu , in quo sub specie loci serio loquimur; aut sub specie sermonis serii jocamur; tunc enim parum omnino iurenditur significatio rerum , ut patet. Ex qinbus omnibus recte attentis recte consequitur locutionem humanam pro primario , ac potus nao suo fine obtinere significationem conceptuum: ergo idem sentiendum de vocibus , quae non fuerunt , nisi ad colloquendum institutae. Objicies Pri . . Voces id primario significant, quini propter IV. eas primario apprehendimus et atqui propter voces primario appre- Opponi hendimus res significatas ; ergo &c. Maior satis constat ex terminis; μ . minor autem probatur, tum quia si e contingit , ut non assequa- ν εουε,ο mur conceptum loquentis , licet reste interpretemur, ac dignosca- qu mmus res colloquio significatas : tum etiam quia saltem facilius est, concep ut hujusnodi res interpretemur, quam conceptum loquentis r id au- xv tem haud dubie primario cognoscitur , quod cognitu facilius estiergo &c. Resp. Et permissa majori distinguo minorem. Propter voces pri- V. mario apprehendimus res significatas, id est propter voces materiaIi. Sed ost&ter sumptas, concedo minorem I propter voces Brinaliter sumptas . nego minorem, ac rursus consequentiam sub simili distinctione. .asεό; a Dico igitur voces posse dupliciter accipi vel materialiter , ac praecise distine. prout Enant; vel formaliter , & secundum quod subjacent conceptui tione v loquentis : si priori modo accipiuntur, non tantum significant pri- ς' mario res ; scit non nisi illas significant i posteriori autem modo 'p'
gnificant & rem, & conceptum ς sed conceptum primario sive principalius . ut probatum suit ; & adhuc confirmari potest. quia pro obtinendo fine prudentis ac sani colloquii non praesertini attendendum est ad id , quod voces veluti apud se ipsas significant a sed ad id quod significant apud loquentem , cujus conceptum rcferunt. v robiicies Secundo. Voces a loquente non Proseruntur , nisi L. Opponiis
119쪽
ut tollasees prae intelligi, ut intenditur a loque Le.
sed neque loquent id intentit, neque fit
fine , ut audiens per significationem rerum veniat in significationem conceptuum et ergo voces primario significant res , & secundario conceptus. Antecedens constat uniuscujusque loquentis experientiarconsequentia autem probatur , tum quia alias id inutiliter praesiuia retur 1 loquentibuς : tum etiam quia similiter inutilis esset ad in-t diligentiam conceptuum praeintestigentia rerum et quini nemo dixerit: quis enim nesciat quam dissicile sit homini ignaro sermonis v. g. g ci deprehendere conceptum alterius ipsum graece interrogantis At unde difficultas illa sit ritur , nisi ex eo quod cum ignarus sit prae si dii sermonis , nescit quaenam res sint illae , quae per cum significantur quas utique fi dignosceret, facile compreheniteret sensunt interrogationis : ergo &C. . M'. Et concesso antecedente nego consequentiam ; & contendo aequius esse, ut consequentia opposita ex praemisso antecedente deducatur; quia enim finis est magis intentus , quam media , quae ad consecutionem finis ordinantur hinc sequitur significatio in con ceptuum cile magis intentam a Ioquente, quam fignificationem rerum: atque ita voces principalius ordinari ad significationem conceptuum quam rerum. Quod autem prius saepe obtineatur notitia rerum , quana conceptuum , id se habet per accidens , quando scilicri magis attenditur ad iii , quod sonant voces materialiter sumptae , quam ad id, quod formaliter sumptae important ; sic enim sumptae res runt principaliter conceptum loquentis , ut probatum filii , R ita solvitur objectio.
R ENO A NDUM est per proprietates terminorum hic intelligi accidentales illas varietates , radi ne quarum termini cum diversimode accipiuntur , induunt aliam & aliam significationem. Ite autem proprietates ad numerum quinarium vulgo reducuntur , scilicet ad suppositionem , ampliationcm , restrictionem alienationem
120쪽
asenationem & appellationem , quarum omnium ac singularum receptiores , tum definitioncs , tum divisiones paucis perstringam , ne in rcbus , quae parvi adeo monaciati fiant , e cleandis mea male
Suppositio icrmini vocatur acceptio,stuc usus eiuslcm proseo significa. to: significatum autem cujuslibet termini duplax cst, scilica matcriale& Ermale; unde oritur divisio suppositionis in materialem, & Ermalcm. Suppositio materialis est acceptio termini pro suo significato materiali,quod est uci ipsi: senus termini, vel numerus literarum ex quibus constat, vel grammaticalis quaedam illius consi deratio , vel quid simile : ut si quis dixerit caelum est vox, eae lum est nomen,earium es dictio dripilaba, δέ c.Suppositio aut rinalis est accipito icrmini pro sto. Et mali signifi- to , sive quod idem in pro ea re, quam solet mentibus nostris repraesentam terminus ille cum prosertur , & accuratu intclligitur ;uti si quis dixerit earum s mobile , quia ibi calum simitur pro corpore coelesti , cujus id in talis terminus nobis Qici dircetc , ae primo ingerere. Quapropter a significato sermali sejungimus significatum figuratum ac metaphoricum , qualiter coelum dicitur quidquid sublime & excelsum est , nec tantum celsitate corporca, scd insuper spirituali r quo paeto Apostoli sunt caeli illi , qui ut canit Vates Regius , enarrant gloriam Dei. Suppositio is alis sui lividitur in simplicem , & personalem. III. Simplex in acceptio termini pro suo simplici , aut aliter totali , S: Hii R stimmediato significato ; uti cum dicitur homo es rationalis ; nam i homo supponit , aut aliter supponitur pro omni homine. Sup- soaalix. positio aulcm personalis est acceptio tormini pro suo persenali sive modiato , ac limitato significato ; ut in hac propositione homo legit , ubi homo supponit tantium pro aliquo homine. Potin tamen suppositio per natis rei ad unicum alicu)us naturae individuum rc si tringi et ac tunc evadit singularis , uti cum dicitur Petrus legit :vel ad omnia individua extendi ut si quis dicat omnis homo legia ac runc suppositio perstnalis evadit , ut aiunt , communis.
Suppositio permnalis communis selet insuper subdividi in distri- 1 vbliti vatia , copulativam , determinatam , & confitiam et & aliud ni- Subdi,ihil est quam acceptio termini pro seis significatis aut distributive , si o sup-
aut copulative,aut determinato,aut confuse sumptis. Distributive sumun- p 'sirio tur in hae propositione , omnis homo cumt,quia consequentia sic potest distribui , ergo Petrus currit , Paulus currit, &C. Copulatave sumuntur in hac propositione , Omnes Apostoli sunt duodecim , quia de nullo Apostolo distributive sumpto potest aflirmari praedicatum