장음표시 사용
131쪽
io 8 Logicae disput. V. Art. II.
lis est diviso corporis humani in manus , pedes , Ossa , ungues , & . Ae terita denique est divisio totius physici in accidentia , quae complectitur ι uti si quis dixerit, corporis humaui accidens aliud esse albedinem, aliud sanitatem, aIiud senectutem, &c. Ad haec addo tres vulsis circumferri leges bonae divisionis. Prima est, ut singula membra dividentia scorsim sumpta minus late pateant, quam divisum ; & haec quidem in hoc fundatur . quod divisum habeat rationem totius , sicut quodlibet in brum dividens habet rationem partis : at omne totum est majus sua parte ; quo pacto haec divisio non est legitima , animal aliaά ect siensitivum , aliud loea---bile, quia sensitivum tam late patet, quain animat: Seeunda es, ut omnia membra dividentia sinui sumpta adaequent divisum ; & haee sc statuenda est, quia in toto nihil est praeter partes , ex quibus constat ; atque ita partes omnes tam late patent quam totum ; unde signum est non enumerari omnes pro divisione complenda, quando illae
quae enumerantur non tam late patent , quam totum e capropter haec
divisio non est legitima , animal aliud est biper, aliud p ἐν ver, cum non desint animalia, quae neque bipeda sunt, neque quadrupeda. Tertia denique Ita est, ut membra dividentia sint opposita ; & ea
quidem oppositione , ut unum non contineatur in alio : in hoc auia
rem praedicta lex stabilitur , quatenus membra dividontia sunt partes totius, quod dividitur ; omnis autem pars est extra aliam. Quapropter vitiosa erit haee divisio, si quis dicat , animal aliud est rationali , aliud irrationale, aliud hinnibile , quia scilicet hinni bile continetur sub irrationali. Ad hanc itaque triplicem legem maxime attendendum est non solum quoties agi riir dc divisione alicujus rei in suas partes aut mei physicas, que physicas ; sed etiam quando agitur de divisione alicujus propositionis in varios sensus , in quibus potest accipi ; aut de divisione alicujus nominis in varias signi Mationes . in quas distrahitur ; aut etiam de divisione alicujus sermonis in varias materias ; aut actionis in suas eircumstantias, &c. Et sic quidem necessario ad praemissas leges attendemtum est , ut nihil indubitatius sit , quam ex illarum madvertentia aut contemptu si iboriri frequentius quaecumque in humanis seu colloquiis , seu scriptis aequivoca, ambisua , sophistea, incongrua, absurda &c. deprehenduntur,
132쪽
P TI M A sciendi methodus ex lana dictis , haec est . Lut mi quae scienda proponitur, divisio statim fiat in par- ξε fi
res, aut quasi partes , ex quibus eompositici illius sive physica , sive metaphysica consurgit. At postquam definitio praecessit hare divisio, necesse est, ut consiequatur talium ne partium , a quasi partium singularis consideratio, per quam dignostatur, quid inter sic mutuum habeant, quid diversum ι atque hoc pacto definietur quid illae sint. Tum vero ad considerandam rem aliquam in se ipse , pervidendumque illud utrumque , per quod hinc convenit cum caeteris, hinc I caeteris disteri , requiritur curiosa ac diuturna attentio, ne quid pia cipitanter & anticipate proseratur ι ut ab illis proserri solet , qui de quavis re proposita enuntiant tam in eo consistere , quod primo cogitaverint , aut quod audierint fulsist ab aliis cogitatum. Verum quidem est plures csse , quorum pers picaci , an potius filici , ingenio celerrime ac distinctissime occurrunt ideae rerum I sed neque in tam celeri ae distincto occursu conis fidendum cst : ac praesertim , maximeque cavendum a Praesumptione ua reputant pro verissimo quidquid sic apprehenderint i potest enim eri ut propter varias assectiones , & praeoccupationes mentis , aenon utiqne operantis independenter ab organis , quorum diversissima complexio est , ejus in rei non cadem idea occurrat Omnibus. Quare vehemens nae seniper tenuit admiratici talium hominum , qui nullam , insi in suis disquisitionibus veritatem agnostiant et quasi veris humanum non sit creare in multis , aut saltem posse.
His praemissis jam ficilius intelliges quid sit definitio definiri so- D. lita in hune modum. Definitio est oraιia explieans naturam rei i de Quid fit est quidem oratio , quia necesse est , ut perinde ac divisio tradatur
133쪽
III. Definiatio alia est rei, Scalia
Iio Logicae disput. V. Art. III.
& contineatur quibus iam verbis, quorum complexio oratio in scholis vocatur , aut perlacta, si constat cx verbis copulatis ; aut imperfecta si copula absit, de tunc quidem resertur ad apprehensionem complexam ; ut d contra si copida adest , ad judicium revocatur. Deinde est etiam oratio explicans , quia nisi definitio perinde ac divisio e plicet rem inquisitam , haec crit sicut ante recondita , ac proinde nescietur ; ad quid autem deserviunt modi sciendi , nisi ad in-gercndam rei inquisitae notitiam λ Denique quid cxplicat haec oratio pnaturam rei ; & haec est explicatio singularis , per quam disseri definitio a divisione , qtiae scilicet non cxplicat naturam , fixi partes rei. Explicare autem naturam alicujus rei nihil aliud cst , quam exponere id , per quod cuin caeteris illa communicet , & a caeteris differat ; haec e n expositio plane opponitur confusioni , quae nos occupat , donec noverimus qualiter illa sit distincta , aut indistincta 1 caeteris. Hinc patet omnem definitionem constare ex genere , & di ferentia ; ac praeterea illam tauto praestantiorem csse , quanto constat ex genere & disserentia prolamiori , quia nimirum haec major proximitas tum generis , tu ia differentiae clarius exprimit , quae & qualis sit in res , quae definitur, sive quae ad determinatam aliquam speciei alimitatur : quo pacto rectius definies hominem, si dixeris illum esse animal rationale , quam si diceres illum esse ens risibile. Insuper praeter definitionem rei alia est, quae vocatur definitio nominis ; & non cst nisi nominis quaedam explicatio consistens in mutatione verborum , 'quorum significatio notior cum sit , manifestat quid soleat intelligi per nomen, quod definitur. Sed sticiuium cst hanc definitionem quandoque esse pure nominalem , & quandoque malam in parte : tunc est pure nominalis , quando id, cujus nomen explanatur, non est a parte rei, sed tantum in conceptu loquentis ; uti cum dcfinitur punctuin mathematicum, aut chranaera , Sc. tunc vero cst realis
ex parte, quando simul cum explicatione nominis fit explicatio rei, quae eo nomine designatur; uti si ignoranti quid nomino maris aut trianguli, &c. significetur, dixeris mare esse congregationem aquarum,& triangulum esse figuram , quae constat tribus lincis , quatenus nimirum con regatio aquarum , figura triangularis', Sc. sint quid reale , 3e existens independenter a conceptu loquentis. Obiter autem adverto ad vitandas innumeras distensiones , quae de nomine in scholis passim , atque in commerciis humani convietus incitantur , nihil tam prodesse , quam si ante omnem controversiam adducantur dinnitiones nominum , quae veniunt in usum controversiae a nam quia spernuntur ,
134쪽
frequentissime accidit ut in plures dies & annos, trahatur iurgium. quod paucula praemissae definitionis verba illico placarent. Tum definitio realis in essentialem , & accidentalem dividitur: haec naturam rei non explicat, nisi proferendo proprietates aut persectiones illius accidentales : illa vero profert persectiones essentiales ; & est metaphysica, vel physica prout partes illae verbis aut metaphysicis , aut physicis enuntiantur: ita haec definitio hominis , hamo es animal rationale , cst definitio essentialis metaphysica ; & haec altera est incntialis physica , homo est ens naturale constans comere organica est anima rationali. Nec omitto definitioncs accidentales , quas aliter deseriptivas vocant , cis multo minus accuratae sint , quam essentiales , csse tamen usitatiores et quia scilicet perseetiones rei essentiales di ficillime , & e contra accidentales facillime deteguntur, si minus omnes s at saltem plurimae , quarum enumeratio sufficit ad ingerendam
Denique in omni definitione conficienda tres leges observandae sunt. Prima est , ut definitio inlue late pateat ac definitum ; quia nisi aeque late pateret , non riplicaret naturam totam rei definitae : hine defini tio , & definitum dicuntur de se mutuo ad convertentiam , sic ut quemadmodum v. g. omnis homo, cst animal rationale , ita omne animal rationale sit homo. Secunda est ut omnis definitio sit per se clarior suo definito ; quia nimirum cst explicatio illius . omnis autem explicatio per se clarior est ; quamvis per accidens possit contingere , ut quis v. g. audito nomine motus clarius dignoscat ideam eo nomine importatam , quain si audiret definitionem Aristotelicam , qua motus dicitur ens in forentia prouι in potentia. Tertia deniquo est , ut Omnis definitio quam paucissimis verbis comprehendatur ;ideo scilicet , quia dcfinitiones verbosiores non tam explicant, quam confundunt naturam rei ; sic tamen a prolixitate abstinendum est . ut non incidatur in alterum extremum nimiae brevitatis , quae suo qumque moclo confusionem ingenerat. Abstinendum quoque est a verbiumetaphoricis , quibus connaturale est rerum naturas non germanis , scd extraneis conceptibus , seu ideis obvolvere et nihilominus non sunt prorsus inuti ita definitiones metaphoricae , ut maxime apud Poetas videre est , modo discernantur , absitque periculum confundendi illas
135쪽
R AE T E R unum & alterum modum sciendi , quem jam retulimus , superest tertius reserendus , quem v cant discursum , seu aliter argumentationem et & hic quidem ad Obtinendam latitudinem scientiarum omnino desideratur ; namque illae intra angiistissimos terminos continerentur , si in suis respective objectis hinc dividendis, hine definiendis haererent. At longe ulterius promoventur per discursum . quo scilicet mens ex una propositione deducit aliam , & ex ista rursus aliam &c. Ut autem noveris quare , & qualiter fieri haec desuetio possit , attende mentis nostrae perspicaciam non eo tantum assurgere , ut rei naturam apprehendat ,& de apprehensa dijudicet ; sed eam insilper aliquatenus comprehelHat quasi talem naturam profundiori quodam intuitu penetrando , pervidendoquc in ea proprietates , operationes, originta , dependentias , & uno verbo Plurimas,. sive quae ab intrins co , sive quae ab extrinseco sunt ejusdein aflectiones. Atque hine oritur , ut propter praedi tam comprehcnsionem tot propositiones aliae ex aliis deduci possint , quot sunt proprietates, operationes, Originta,&c. quae in natura comprehensa. deprchenduntur. Neque taceo comprehensionem hane, de qua loquor, non esse persectam , quesis est Angelica ; ac praesertim Divina , quae priino intuitu attingit quidquid est cognoscibile in objecto ς scd est impe cta , nee nisi studio , ac labore acquiritur , sicque paulatim promovetur. His praeinissis jam facilius intelligetur quid sit iste tertius modus scicndi. Discursus itaque definiri solet oratio , per quam aurum ex alis infer-νων. Dicitur oratis , sed subintelligi iiciat complexa , quae duas a minus propositiones complectitur , quarum una antecedons , & altera vocatur consequens : additur deinde pιr quam sinum infertur ex alio, ideoque sic additur ; quia duae illae propositiones , quae ad minus , ut
136쪽
rixi sunt in discursu , non debent esse quasi disparatae , aut dissolutae ;
sed sic connexae , ut una ex altera consequatur. Praeterea in omni dis. cursu apponitur particula ergo , aut alia aequivalens illativa , eo scilicet fine , ut dignoscatur propositioncm consequentem deduci ex antec
donte propicr dependentiam illius ab ista: atque in ista dependentia
fundatur vis tota consiqilentiae.
Tum consequentia, quae in praedii ta dependentia consistit, dividitur III. a Logicis in materialem & sormalem. Consequentia materialis illa est, Quidae per quam in v itate antecellcntis siquitur veritas consequentis vi ma- 'teriae , hoc est, vi connexionis rei , quam includit antecedens cum eonse illa , quam includit consequens : uti si quis ita discurrat , Petru/ est quenti substantia : erga est homo : haec consequentia est tantum uria materialiter propter connexionem realem , quae reperitur inter humanitatem& substantiam. Consequentia autem formalis est illa , per quam veritas consequentis sequitur cx veritate antccedentis vi serinae , id est vidispositionis ac significationis terminorum magis universalium , ut in hoc discursu, Petrus est substantia : ergo ess ens : quia cnim Omnis substantia est ens , ideo ens infertur formaliter ex substantia r sed non potest sic inserti humanitas ex substautia , quia non omnis substantia est humanitas. Hinc quia consequentia sormalis pro consequentia proinprie & vere ducta accipitur , seu pro illa sermali dependentia , qua consequens in antecedente colligitur ; hinc inquam saepe accidit, ut consequens sit uprum , consequentla autem falsa , ut si quis dixerit Petrus es animal : ergo est homo e licet enim vcrificetur Petrum esse hominem ; non tamen est homo , propterea quoci est animal : sicut etiam aliquando eonsequens visunt in , consequentia autern vera ς ut si quis diceret Petrus est leo : ergo est rugibilis; nam Dissim in Petrum esse rugi bilem , di nihilominus recte infertur rugibilitas ista ex antece lente praemisso , cujus veritas, si quae esset, secum necessario
traheret veritatem consequentis.
Neque valde arduum cst discornere consequentiam formaliter veram ab ea, quae est tantum materialiter vera, scilicet utendo hac methodo, Quomo. qua termini mutentur immutata corum dispositione : sic quippe de--diRprehendes in hoc discursu Petrus es siubsantia ; tuo se homo , con- ursequentiam csse tantum veram materialiter , quia si terminus homo coinnuitetur in alium ut arbor, non crit consimiliter vera haec illatio, formali Petrus est substantia r ergo est arbor. At quando consequentia est ter vera. rinaliter vera , nihil obest commutatio terminorum modo eadem dispositio retineatur : ita quia haec consequentia est vera Erinaliter
Omnis homo es risibilia : ergo Petrus es ris bilis , quamvis pro risibi-
137쪽
Ii rugibile substituatur, petiinle consequetitia vera erit ; ut si quis diceret omnis homo est rugibitis : ergo Petrus est rugibilis ; & sic de
caeteris. Ncque omitto medium , quod ad cruendam consequentiam assinnitur , quandoque vocati argumentum : quod utique obiter insinito eo tantum fine , ut facilius intelligatur haec altera definitio dis. cursus, scit arsumentationis tradi a quibusdam solita in hunc in dum. Discursus est oratio , in qua ex aut emo explicato scilicet in antecedente , aut quod idem cst in praemissis , altera pars quasionis , vel contradictionis coneluditur. Quod idem est , ac si diccretur. Discursus est oratio , en qua ex antecedente, quod utique continet motiviun illationis , insertur unum aut alterum , quod in quaeς,
tionem vertitur : uti si in quaestionem ureteretur an Logica sit addis. inti nec ne, & ergo sic discurrerem et Logica est utilia ad eruditionem obtinendam , ergo est ara senda, manifestum est , qualiter hic discursus est oratio , in qua ex argumento explicato altera pars quaestionis concluditur. Dcinde quatuor circumferri saeut leges in inserenda consequentia riualiter vcra observandae : & quae proinde sunt , quoties obicrvatae compcriuntur , totidem probationes dinitae illationis. Prima cst , ut quidquid rcpusant consequenti , repugnet antecedenti. S cunda est , ut quidquid stat cum antecedznte, stet cum consequente. Tertia est , ut ex quocunque sequitur antecedens , sequatur cons
quoias. Quarta demum haec est , ut quidquid sequitur ex consequvnte, sicquatur cx anteces te. Explico hngulat , modo breviter praemiictim illas omnes radicari & stainliri in hoc inconcusso principio , quo scilicet comprobatur nectae esse , ut consequens totum inant Caciate contineatur : nam aliter quomodo educi ex illo potest pAt minime nectae est, ut antecedens contineatur vicissim in consequente , quia cx isto non eruitur ; imo impossibile est ut contineatur, non minus quam impossibile sit arcana, quae nummos continet, in nummis reciproce contincri.
Explicatur prima lex. Quidquid repugnat consequιnti , repugnaι
antecedenti , hoc cst , in rceta argumentatione quaecimque propositio opponitur veritati consequentis , opponitur etiam veritati antccedentis. Et ratio haec in , quia quidquid repugnar consequenti, repugnat contentis in antecedente , iis onauibus scilicet et quae utcunquei pectant ad illationem hujus conscquentis, quini utique continetur in antecedente. At quidquid repugnat contentis in anteccillante, repugnat etiam antecellenti : quatenus ante dens non disteri ab illis ; siclitnec totum a suis partibus , nec partes a suo toto vicissim disterunt.
138쪽
me modis sciendi. II sErgo &e. in exemplum esto iste discursus , homo est animal r argo s
vionis ; oppositu in itaque consequentis est non vivens : at non τι vens opponitur cliam antecedenti , quia quidquid non vivit, non est animal ; ac proinde haec propositio bomo non es .ivens , quae veritati propositionis praedictae consequentis opponitur, etiam opponitur
veritati antecedentis , ut pacet Explicatur secunda lex. Quidquidstat cum ant cedeme, flat eum Onβ-quente. hoc est,qiuecunque propositio conciliatur cum veritate antecedoniatis , conciliabitur etiam cum vetitate eonsequentis. Et ratio est,quia quid quid stat cum antecedento,stat cum iis omnibus,quae in antecedente conti iactatur : at consequens continetur totum in antecesentetergo &c. Sit inc inplum iste distursus. Petrus es rationalis: ergo est vivens: quoniam risibile v. g. stat cum rationali, stabit etiam cum viventer & sic haee propositio, Petrus est risibilis , quae conciliatur cum veritate illius anteceiiciatis , Petrus es rationalis ; conciliabitur quoque cum veritate hujus consequentis , Petrus est vivens. Explicatur tertia i cx. Ex quocunque sequitur antecedens , sequitur consequens , hoc ost,. cCnsiquens potest inferri ex ea omni propositione , ex qua infertur antccedens. Et ratio est , quia ex quocunque sequitur antcccdens , sequuntur pariter Omnia , quae continentur in antecellente : at consNucias continetur in antecedente e ergo &c.
Pro exemplo accipe hunc discursuin homo est vivent et ergo ast substantia r quoniam vita hominis recte infertur ex animalitate v. g. ex eadem quoque inseretur substantia ejusdem hominis : & sic quia ex ista propositione , homo est animal, reete infertur, ergo homo est vivens e recte etiam inserri potest, ergo homo est substantia.. Explicatur quarta lex. Quidquid sequitur ex consequente, sequitur ex antecesciate, hoc est , Omnis Propositio , quae infertur cx con-smitente, potest pariter inferri ex animes te. Et ratio est , quia quidquid sequitur ex consequente, sequitur ex eo , in quo cons quens continetur et sed consequens, ut toties dictum cst , continetur in antecedente et ergo &c. Sic in isto discursu is Patrus ast doctus reus es rationalis , quoniam risibila v. g. sequitur ex rationali , so-quitur etiam re dccio r atque ita sicut ex ista propositionc Petrus est rationalis inserti potest , eus est risibilis , proinde ex altera antec dente Petras est doctus inferri similiter potest , ergo es risibilis. Unde jam satis patet praHietas Omnes , ac singulas leges pendere ex eo universali principio quo statuitur necesse esse ad consequentiam legitimam , ut consequens contineatur in aenteced te, ex quo proinde non insertur , nisi praxi se quatenus continetur. Hinc intel-
Expliea tio lettia legis. IX. Explieatio quast tae legis.
139쪽
pendeat ligis tale omnino esse consequens, quale est antecedens non tantum φα νς i' quoad veritatem , aut falsitatem ; sed etiam quoad omnem modum isd)ὐε, utriu'ue. Ita si antecedens est nccinario verum, consequens quoiaque erit necessario verum : si illud non est nisi probabilitor verum , neque veritas istius erit plus quam probabilis ; & idem die de falsi tate. Itaque pro axiomate tutissimo recipitur consequens ex antecedente non posse destici, nisi quatenus , de qualiter in antecedente con tinctur. Nec miniis tutum est hoc axioma alterum , quod apud Lo gicos palmare est. Ex contradictorio conMMmis infertur eontra. dictorium anteeedentis r 3e ratio est , quia contradictorium anteceden iis continetur in contradictorio consequentis ς quod non dissicile ea pies hoc exemplo , homo es animal; ergo s substantia r ubi conia tradietorium antecedentis in non animal; contradiictorium vero con loquentis non substantia : at negatio animalis continetur in negatione
substantiae r quia enim substantia est gradus superior animali, prius' proinde est hominem esie substantiam , quam esse animal : ergo si
non fuerit substantia , non erit animal; sicque ex contradictorio con sequentis bene infertur contradictorium antecedentis , ut dictum est. Discursiis . de quo hucusque actum est in varias species dividitur , de quibus tamen continenter non ago, sive quia tractatus earum integram disputationem meretur , sive potius quia ad earum intelligentiam prae- requiritur notitia propositionum , de quarum quidditate , & differen
tia , 3e proprietate multiplici apam in disputatione idquente , quae mihi Visa fuit alteri praemittensia, Diuitirco by oste
140쪽
HAE C disputatio quatuor articulis absolvetur : in primab again
de quidditate ac multiplici disturentia propositionum et in secundo de prima earum proptiri te , quae cst oppositio r in tertio de secunda proprictate , quae est aequipollentia , & in quarto denique de tertia proprictate , quae est conversio.
multiplici disserentia propositionum.
Α M supra actum est de treminis , qui spinant ad pri
mam mentis operationem ἱ ex terminis autem adunatis gignuntur propositiones , quae pertinent ad secundam , cum necessario includant vim alicujus judicii aut afli mativi, aut negativi; aut urii, aut fusi; aut sitniplicis, aut composita; Sc. Hinc facile intelligetur dcfinitio propositionis tradi solita his verbis. Propositio in oratio , in qua κημm enunιiatur de alio scilicet affirmative , aut negative r de haec definitio vocatur meri-
ω essentialis , quia id primum, quod in omni propositione concipi-