장음표시 사용
121쪽
Alia sub divisio supposiationis disti thuisurae. v I a
98 Logicae disp. IV. Art. III.
illud numeri dii cnam. Determinate accipiuntur in hac propositione, hominas assi currunt , nani in ca propositione determinatur , qualos sint homines illi , qui currunt. Ac denique accipiuntur confuse in hac propositione , oculus es necessariur ad virindum , ubi non de terminatur , scd confusum & indeterminatum relinquitur , uter Oculus sit neccilari iis ad videndum. Suppositio denique distributiva vel est compicta , quam vocant da singulis generum ἔ vcl incompleta , quam vocant de generibus singulorum. Exemplum prioris est in hac propositione, Omne animal est vivens ; nam ibi animal lupponit pro omnibus individuis omnium specierum , quae sub genae animalis comprehenduntur. Exemplum posterioris cst in hac alicra vulgata propositione , Omne animal fuit in area Noe ; nam ibi animal non supponit, nisi pro quibusdam iu- dividuis cujusliat speciei. Ampliatio cst extensio termini a minori ad majorem significati nem , & haec quidem cxtensio multipliciter accidit sive pcr appositi nem adverbiorum , sive per praefixi cm particularum univcrsalium , sive per mutationem temporum in verbis , &c. uti haec propositio doctι currunt ampliatur, si quis aliter dixerit docti current ; nam prior propositio tantum intelligitur de iis qui actu sunt docti eposterior autem intelligit ir de illis insuper , qui evadent dodii. Rcstrictio o contra cst coaretatio a majori ad minorcui significationem ; & haec coarctatio potest fieri multis modis , uti per detractioncm particularum universalium , quae propositionibus praefiguntur , per appositionem advcrbiorum , pcr mr ationem temporum &c. sic haec propositio e Ethyops est albus rcstringitur si qui jaddiderit secundum dentes t eQ haec altera divites sunt beati restringitur pariter acidendo in hoc seeuis &c. Alienatio est distraetio termini a propria ad impropriam significarioocm , sive est acceptio termini pro significato parumper alieno ,
uti allegorico , metaphorico, &c. Qualiter accidit cum homo iratus vocatur leo , homo mansuetus vocatur agnus , Sc. nam in his , &consimilibus propositionibus isti termini leo , agnus , &c. ad impropriam & alienam significationem divertuntur.
Appellatio denique cit applicatio significati unius termini ad significatum alicrius , qualis accidit in omni propositione , in qua significatum praedicati applicatur significato sit ceti ; quia vero signin- tum utriusquc potest materialiter vel formaliter accipi , hinc exoritur divisio appellationis in materialem & sormalem. Materialis est in hac propositione Petrai es vox : formalis est in hac altera Petrus
122쪽
s Philosophus. Rursis; si quis dixerit Petrra es magnνs Philoso. phus referatque illam magnitudinc in ad molcm Pctri , appcllatio est materialis r si vero 'illam rescrat ad doctrinam Pctri appellatio cst formalis. Et haec qui scin de proprietatibus t rminorum hactenus dieia sussicient : plura apud Summulistas videri possit ut : at ea fatis inutilia r uto.
R ENOTANDUM est pαter superiores terminorum divisiones addit dis aliam tandem esse , quam in hunc locum distillimus, scilicet in terminos repugnantes , & nonὼ rrpus'antcs. Non repugnantes ii sunt, quurum significata vel sunt mutuo conjuncta , mi certe non renuunt cons ungi in codem subjecto ; uti doctrina & pietas, gravitas , & extensio , &c. Repugnantes autem sunt e contra illi , quorum significata nec conjuncta runt , nec conjungi possunt in eodem stibjceto ; uti doectrina & ignorantia ; calor & stigiis , Sc. Et haec repugnantia ruinis in quadruplicem oppositioncm subdivitur 1 i- licci relativam , privativam , contrariam , & contradictoriam. Itaque termini illi dicuntur relative oppositi, quorum significata sic ad invic reseruntur, ut neutrum 1 ub eadem ratione possit 1iμbire denominationcm alterius : talis est relatio patris & filii ; domini & servi ; &c. quae & impcdit quominus idem homo possit esse pater & filius, , dominus & servus sub cadcin ratione, sive quod idem cst relative ad eundem terminum. Tum vero tormini illi privative Opponuntur, quorum significata important hinc quidem QNmam , hinc privationem ejus lem sori I uti doctrina , & ignorantia ; lux , de tenebrae ; &c. Illi deindc Opponuntur contrariἡ, qu rum signisicata obtinent activitatem contrariam , & reciproce sic ad-
123쪽
versam , ut ex codem subjecto sesc expellant : uti calor & frigus rac denique illi contradicitorie opponuntur, quorum unus omnino n gat quidquid alius affirmat . aut quorum significata in nullo convcniunt ; uti homo , non homo et lapis, non lapis ; Sc. His praenotatis breviter ostendo in assertione 1 quente nullum allini genus oppositionis posse rictiri into terminos.
Praeter praemissa qua tuor genera oppositionis nullam
aliud potest inter ullos terminos reperiri.
P Rosarum Sumptis quibuscunque duobus . terminis necesse
est ves utrumque cile positivum , vel tantummodo alterum est igitur uterque est positivus , ves est positivus relativus, vespositivus absollitus : si prunum : jam obtinemus primo oppositionem relativam , qualis est inter patrem & filium : si secundum , obtinomus secundo oppositionem contrariam , qualis in inter calorem& selous , aut ignem & aqi iam , &c. Deinde si h duobus terminis. unus Iantum est positivus , consequens est alterum cilc vel privativum S sic tertio habes oppositioncm privativam, qualis est inter lucem,& tmebras ; motum & quietem : Rc. vel negari viam; Se sic quarto dcnique comparot oppositio contradicior:a, qualis est inter hominem,ncin hominem , &c. Neque si perfiatun erit , si comparatis adinvicem quatuor istis opposieionum' praedictarum generibus praeter obiter asseratur oppositioncm contradi horiam ese omnium maximam, ideo scilicet , quia lutcr torminos caeterarum datur aliquod mcdium vel reale, ves saltem intestigibale , quod potest dc utroque negari rsic inter calorem Je frigus datur mcdium, scili t topor et inter rei tiones patris N filii clatur medium, tale scilicet , cui conveniat esse nec patrem noe filium ; sic sol nec pater, ncc filius est , cum nee ab altero sole genitus sit, nec solem alicrum genuerit. Rursus inter lucem S tenebranatur medium, tale scilicet , de quo perinde negari possint lux Se tenebrae : ita lapis nec lucidus, nec tenebrosus cst. At inter esse hominem, aut non hominem nullum medium cst assgnabile, &proinde incrito asserunt Logici Oppositionem contradictoriam esse maiaximam omnium. Praeter hanc oppositioncm quadruplicum terminorum quam & incomplexam vocant, datur alia aeque multiplex propositi num, quae complexa vocatur , & infra suo loco explicabitur.
124쪽
objicies. Leo & ursus ; vel aliter lapis & lignum, &c. sunt duo termini , inter quos evidens est reperiri aliquam oppositionem ;quatenus significata illorum obtinent naturas incompossibiles in eodem sit edio r atqui ista oppositio non est ulla ex quatuor premissis , ut examinanti satis patebit et ergo praeter quatuor genera oppositionum praedictarum assgnabile est quoddam aliud. Vel eae adverso redargui potest discrimen , quod inter oppositionem privativam , & contradidioriam statuitur in hoc , quod videns v. g. &caecus sint duo termini privative Oppositi et videns autem & non videns oppositi contradictorie : nam una eademque est oppositio :omnis enim caecus est non videns et neque minus negatur potentia visim de Petro , si quis dixerit cum caecum osse , quam si quis
RUp. Et nego majorem, fi intelligitur de oppositione propriEdicta , quia scilicet praedicit illi termini perinde ae illorum significata non habent inter se nisi Oppositionem disparatam , quae universaliter reperitur inter res omnes , quarum una non est a lia r at ad Oppositionem proprie dictam id non sufficit ἡ alioquin tot genera oppositionum admitterula essent , quot sunt genera rerum. Ad id vero quoci ex adverso objicitHr, dico non dorie discrimen inter esse non videntem & csse caecum et nam licet caecus non videat ; non est tamen caecus quisquis non videt ἰ nam lapis non videt, & nihilo inus denominari caecus non potest τ quia caecitas non qualemcunque importat carentiam potentiae visivae , sed carentiam in subiccto apto : lapis autem non est subjedium aptum ad visionem. Et sie privatio, quae est unum extremum oppositionis privativae, differt ancinatione , quae.est quoque unum extremum oppositionis contradi toriae ; quapropter haec oppositio disteri ab altera.
v Sed non est opp. sitio pro pite dies
125쪽
nua stientiarum , sive potius dux quaedam , ac magistra viae, qua in orbe literario ad scientias acquirendas inceditur; ad illam proinde spectat tradere methodum sciendi brevem , tutam , & facilem. Eo fine logici tractant de modis scicndi , quos ad ternarium numerum revocant , ut patebit ex decuriit institutae disputationis , quam in articulos quatuor distribuo. In ρrimo quaeritur quid , & quotuplex sit modus sciendi; in secundo quid sit primus inodus sciendi , id est divisio : in tertio quid sit secundus modus sciendi , id est de initio : in quarto dcinum quid sit tertius modus sciendi , id est discursis.
o TANDUM est hie investigari non qualemcuniaque modum sciendi , scd. brevem , tutum , & facilem : tres autem hujusim i conditiones appono , quia cum valde profvim,' incertum , atque asperum sit ad sitientiarum acquisitionem pervcnire ; nihil est in quo potius mens studiosa luam collocare debeat operam , quam in con.
126쪽
qu rrenda , ac tenenda incilicdo , quae brevitate prolixitatem, sccuritate incertitudincm, facilitate sua denique asperitalcm illam vel tollat, vel saltem minuat. Quae si nacthodus desit tam impostibile est quemvis doliuina ovadere , quam vel absque plantis progredi , vel absque rinnis volare, &c. Tum antequam statuatur quotu-plex sit modus siciendi, non praetcrinitio illum vulgo definiri hir verbis. Modus sti si est oratis ignoti manifestativa, ubi mi illam orationem intelligenda est certa quaedam dilatio . aut dictionii in complexio , quae est detrictio & expositio veritatis conquisitae r & sieest ignoti , seu ante incognitae veritatis inanisestativa , S hac qui dem definitio intelligitur de minis sciendi jam obtcnto r nam si nondum obtinetur , nondum in oratio &c. sed adhuc est modus ii quirendi talem orationem. His praenotatis deinceps stabilietur qu tu ex admittcndus sit modus sciendi. . '
Triplex tantum admittendus es modus sciendi, scilicet visio , demisio, in argumcntat/o, s e discursus.
P Ros Aru R primo. Tot sunt modi sciendi, quot sunt
praenotiones nccessariae ait hoc, ut de aliqua re perse a scientia obtincatur e scis ad hunc effectum necessariae sunt tres praenotiones e ergo &c. Major constat : sive quia modus sciendi noneu aliud, quam apse modus pmcognoscendi quidquid requiritur risicientiam : sive ctiam quia tales praenotiones sunt velim totidem viae , per quas ad perficiam scientiam pergitur: mcdus auicni Iciendi in , nisi via quae conducie ait sciciatiam λ Probatur inmor. Ad perfictam de aliqua re scientiam obtinendam nectae cstallam separare per considerationcm a caeteris ἰ nam qua tu cum allis promistua , ac confusa est, tandiu ignoratur. Dcinde neccsic est considerare illam in sic ipse ; Micquin quomodo potest illius uuidditas deprehendi Ac denique necessh est dignoscere tum unde, R Quali ter prodeat : tum ad quali ει qualiter valeat efficiendum : tum ad quem finem , & statum ordinetur: Sc. nam alias ignoraretur Quid-ditatis praeconceptae praestantia , & extensio. Jam itaque res quaecunque proposita separatur ab aliis per divisionem , cognoscitur in se ipsa per definitionem : ac denique ejusdem tota praestantia deprehcnssitur per discursim , quo illius activitas , operatio , finis, status ,
127쪽
io Luteae disputatio V. Ara. I.
utilitas , & caetera omnia quae comprehendit in suo veluti simi esse tiae , dignoscuntur : ergo &c. Probatur Secun L. Ad perfetam cle aliqua re silentiam obtinere. dam tantum opus cst non ignorare quae, di qualis , S quotuplex ilia Ia sit i sed ad id non ignorandum 1iistiarunt tres modi scicndi , quales assignavimus, scilicet divisio, d finitio, S argumentatio: crgo Ne. Major constat, quia nihil de aliqua repotcst silendum proponi, quod ad illius quidditatem, aut qualitatem aut multiplicitatem non referatur. Minor aurem ficile probatur; quia multiplicitas cujusvis rei pcrdivisionem,quidditas per definitionem, & qualitas tandem per argumentationcm detegitur : ergo &c.Ubi non dubito quin a me ratio inagatur ordinis hujus paululum inversi , quo spreta scholastica assiletudine praenomino divisionem definitioni t rationem itaque hanc resdo ; quia impossibi te est rem aliquam considerari praeci sic in se ipsa , quin antecedcnter praecita ab aliis fuerit. Ita si quis a me interroget quid sit canis. , num antequam definiatur necesse cst canem laestrem cujus sippo-lao definitionem inquiri praescindcre a cani tum marino, tum coelesti : qua praecisione praemissa considerabitur in se ipso , & incretur Esse animal latrabile , scia potius latrati vum, Obsicies Primo. Modus sciendi defrutile oratio ignoti manifestativa : scit si ita est , admittendi sunt multo plures , quam tres modi sciendi , ergo &c. Probatur sequesa minoris tum quia praeter valde multiplicia definiendi , dividendi & discurrendi Selacra , quae omnia , ac singula diversissime ignotum manifestant , adhuc plura simigeucra propositionum , quae ignotum quoque manifestant et ut si quis alteri ignoranti proponat fluvios omnes o mari prodire I animam esse immortalem ; verbum Divinum incarnatum fiusic, &c. ergo&c. Res' & distinguo majorem. Modus sciendi definitur oratio ignori manifestativa , scilicet manifestativa qualitercumlue , nego majoremiscilicet inanifestativa silentifice , concedo maiorem et cujus distinctionis applicandae si nil itcr ad minorem ratio facile intelligitur in eo , quoil non hic inquiritur quotuplex sit qualiscunque modus sciendi , sed utique scientificus. At si mihi ignoranti quis proponeret fluvios omiam e mari prodire non capropter id scirem , tali utique scientia, quae in sensu stricto S rigoroso et cci'tur; nisi insuper alvi duccret mihi causam, ob quam fluvii illi e mari prodeunt, & proba mi adhibita argumentatione, quin etiam advocata si opus foret in subsidium idonea aliqua divisione, aut dcfinitionc hinc maris , hinc
Objicies Secunῶ. Modus sciendi idem est ac methodus sciendi, r
128쪽
atqui methodus scicndi non cst tantum triplex : ergo &c. Probatur minor e tum quia non aliter discurrendum cst in hoc casu circa scientias , quam circa artes : at in artibus tam docendis , quam addistet dis methodus non cst tantum triplex , cum singuli fere artifices pro operibus singulis peculiarem adhibeant. Tum etiam, quia methodus multiplicatur pro numeroe Praeceptorum , ex quibus constat et plurima autem sunt praecepta sive praevia documenta , ex quibus constat vera & persecta methodus sciendi , uti videre est apud Cartesium in prolixa illa dissertatione , quam conscripfit de methodo , tantoque pluris facienda , quanto plures ipse eadem usus scientias acquisivit, pro quibus de meruit vir sui saeculi cruditi ssimus reputari: ergo &c. Rest. Modum sciendi non accipi hic a logicis pro quacunque methodo mendi , scd pro methodo proxima ac scientifica. Unde primo constat scientias nihil habere commune cum artibus quantum ad methodum illam variam ac multiplicem , quam in suis operibus claborandis artifices quotidie adinveniunt , mutant , perficiunt. Sicut etiam secundo constat non esse pro totidem modis sciendi recipienda documenta illa plurima, quibus mens imbuenda est,& praeparanda antequam serio incumbat scientiis comparandis : talia autem sunt documenta illa , quae Cartesius in dissertatione laudata congerit , uti quod λcedendum sit a tumultu , valedicendum praejudiciis, non parcendum labori , aut sumptui in experimentis faciendis , in itinerationibus peragendis , in conquirendis eruditorum hominum colloquiis , &e.
Tum vero si de modis sciendi strictὰ sumptis , id est proximis , &scientificis agitur constat Cartesium cssi a vulgari Logicorum locutione recesserit non alios agnovisse, quam quos propugnamus ἱ postquam enim numero secundo citatae dissertationis statui t nihil pro v ro admittendum , nisi quod sublata omni praecipitantia & anticipatione judicii certo & evidenter cognosciriir , statian subjungit haee verba Aiserum tia dissiciaraus , ε 3 esm examinaturus , is ι- partes dividorem , quor exp/dires ad illar comm idus resolvendas. Ecce divisionem. Tertium ut cogitatπηus omnes quas veritati qua renda impendarem , certo semper orssine promoverem , incipiendo sed eet a rebus simpciei mis die. Ecce definitionem. se postremum utrum in querendis, mediis , tum in discutiatnm partibus percurrendis , tam persectι singula enumerar m , ct ad omnia circumspicerem,
ut nihil a ma omitri sim rarius. Ecce denique disturium L & fieabunde solvitur objectio.
129쪽
IRCA divisionem, antequam definiatur, dico steque tissime , ac sere sempo contingere, ut quidquid sciendum proponitur, id multis sive rerum , sive sensuum ambiguitatibus sit obvolutum ; proceduntque illae ambiguitates ex compositione sive physica , sive metaphysica rei sciendae ; nec ad illas tollendas quicquaen oportunius zst , quam si res scienda dividitur in suas parto, aut quasi partes seorsim deinccps considerandas. Atque ut id exemplo comprobem , cum primo quodam intuitu multitudinem hominum conspicis , intuitio illa confiisa in , nec dignoscis singulorum sive vestes , sive arma, sive capillaturam , &c. quid igitur ad confusionem illam emcndandam praestas nisi quod tuo intuitu multitudinem illam quasi partiris consipiciendo & aclvertendo singulos successive ; atquc ita visio , quae ab initio confusa filii & indistineta , per tuam illam divisionem , ut sic loquar , ocularem clara & distincta evadit. Illud ipsum itaque confisionis vitium , quod accidit visioni , accidit etiam intellectioni, quae distincta madere non potest , nisi attendendo scorsim ad omniastu partium , seu quasi partium , id est partialium perfectionum ge- sacra , quae veluti in sinu rei sciendae continentur ; uti si proponitur sciendum quid sit animal, illud in suas species , vel certe in notiores dividendum est , & sic de caeteris; Certum deinde est nullam csse cognitionem scientificam , quae non sit dissimcta ; cum itaque non possit haec distinistio absque praevia divisione obtineri , hinc etiam patet divisionem esse primum modum sciendi. His praemissis multo facilius intelligetur definitio divisionis tradi L solita in hunc modum. Divisio est oratio explicans partes rei , sive aliter est oratio , qua lorum in stias partea dfribuit. Atque ut in I, cetiniusso. dcfinitione nihil obscurum lateat, dico cognitioncm cujustitiaque totius
130쪽
pendere a cognitionc partium , ex quibus constat ; at istae partes non possitnt cognosci nisi considerentur ieorsim , & cxplicentur ; id que divisio nihil aliud est, quam distributio quaedam , ac proinde explicatio partium , si quasi partium , ex quibus constat illud totum, quod nostrae intellectioni oflertur. Dico seu quasi paratum, quia si totum quod intelicistioni nostrae oflertur , non est nisi nactaphusicum , non constat, ut evidens est, in partibus ; sed ex perseetionibus, quae pro partibus reputantur. Cumque non possit distributio illa , seu explicatio partium fieri , nisi addit iis verbis , quae sint ad hune cflectum
idonea, inde fit ut divisio dicatur oratio, scia quaedam vorborum complexio importans cnuntiationem partium , ex quibus totum , quini divisibile nominamus , consirgit : partes autem usicari soloni membra dividentia. Nec omitto complexionem enuntiativam partium , ex quibus constat praedictum illud totum divisibile , aut allicr divisum, volesie imperfidiam , id est absque copula ; ut si quis dixerit an/mal aliud ratisnois , aliud irrationale ; vel perstetam, id est cum copula; uti si quis dicat animal aliud est rationale ct aliud irrationale. Divisio itaquσ priori motio muntiata pertinet ad apprchensionem complexam : Cnuntiata autem motio posteriori pertinet ad judicium ; N idem postmodum dicam de definitione. Dein se totum quod sit acet divisioni aut constat ex partibus sola
ratione diversis', aut ex partibus iiiversis realitor ; unde sequitur divisionein aliam csse pure rationalcm , cisus scilicet membra non nisi per considerationem mentis clistinguntur, & aliam realem , cujus membra scilicet distinguntur ii Ricpenclenter a consideratione mentis. Sic divisio animae rationalis in potentias intelligendi , volendi , & memorasvli , quas continet , vocabitur rationalis ;& e contra divisio hominis in animam & corpus est divisio realis; quia discrimen corporis ab anima ost reale ; discrimen vero inder praedietas animae potentias non est , nisi intelligibile; ut suo loco probabitur.
Preterea alia est divisio metaphisica, scii potentialis ; & alia physica, seu adtualis. Prior est divisio totius cujusdam abstracti in partes , quas sola potentia continet ; uti cum animal in rationale , &irrationale dividituria Posterior e contra est divisio totius cujusdam concreti in partes , quas actu concinet ; uti cum homo dividitur in animam & corpus- Et haec divisio physica adhuc triplex est, scilicetcssentialis, integralis, S accidentalis. Pνima est divisio totius physici in partes essentiales, qualis est divisio hominis in corpus , di animam. Secunda est divisio totius physici in partes integrantcs, qua-