장음표시 사용
171쪽
sunt sim pliees flealii sunt eompossiti. II.
X di his hamnus de modis , ac figuris syllogisticis satis constat quae, vi qualis sit varietas argumentandi, il-Ia scilicet quae pendet ex tama , quam in utrisque supra di Him in consistere. At ultra varietatem illam alia sep - rest, quae Oritur in materia, & ratione cujus possimi sy, logismi primo diu si in simplices Se coinpositos, prout nempe constant ex pr positionibus aut simplicibus , aut compositis. Simplices eos voco, in quibus unicum praedicatum cum unico subjesti, per copulam es affirmativam conjungitur , aut ab illo disjungitur per negationem talis copulae ; & hujus nodi sunt illi omnes , quos in exempla facilia modorumtyllogisticoriun supra attulimus. Compositi e contra illi sunt, qui ex multis subjediis, aut praedicatis, aut simul utrisque coalescunt sive coninjungendis per assirmationem , sive per negationem mutuo di vidcndis. Et ad lianc variam ac multiplicem compositioncm attinent , quae in dis-piitatione proxime superiori art. a. ducta sunt de propositionibus copulativis , disiunetivis, conditionalibus .dec. ex quibus proinde componi possimi syllogismi, quos vocare poteris copulativos, disjunctivos, conditionales , &c. Neque iIlorum omnium exempla refcro, cum unicuique Obvia sint ; sicci tantum obito animadverto ii hujusnodi argumentationes compositas saepe errores irrepere, quos quisque non aliter expolitius observabit ac redarguet, quam si illas in simplices commutaverit: ad iulas autem sic commutandas praevalet quibulcimque regulis in hunc eL tactum assgnabilibus maturi , & attenti , ac praesertim non Praevcnti judicii diligens , R iterata consider tio. Secundo dividi aliter syllo sini possimi ratione connexionis mat
rialis , quae est inter subiecta & praedicata propositionum , ex quibus illi couliciuntur , in demonstrativos , topicos & sophistieos. Syllogisi Disitigod by Corale
172쪽
De variis discurrenda speciebus. ιε'
mus demonstrativus ille est , in quo ex praemissis certis & evidentibus insertur certa, & evidens conclusio. Sic otiain topicus , aut aliter probabilis, seu opinativus ille est , in quo re praeinissis verisimilibus insertur conclusio verisimilis. Ac denique sophisticus , seu captiosus ille ilicitur , in quo ex falsis ac fallacibus praetrassis suboritur filsa pariter, ac filiis concitisio. Tum ad clariorem notitiam definitionis, quae pro syllogisino demonstrativo tradita est , observa certitudinem
esse duplicem, subjesti scilicet, & obiecti. Certitudo subjecti , id est intelledius , cst firma , fixa , & constans mentis adhaesio ad id, de quo iudicat: certitudo autem objesti , id est syllogismi ipsius demonstrativi, in pondus, ac valor rationis, quam onenti proponit idolaeam pro firma illa. & fixa , ει constante mentis adhaesione exigenda. Saepe aurem accidit , quod omnibus notum cst . ut major sit certitudo subiecti , quini objcisti ἰ aut e contra . Prout intellectus aut non Capit omnem vim demonstrationis , aut apprehendit justo majorem. Quod aut cui dixi de certitudine , id ipsum intellige etiam de evidentia , quae Mihil aliud est , quam praedictae certitudinis novus quidam splendor ventem olae stans, rapicias , dc obfirmans in assensu. Praeterea certitudo dein strativa potest aliter dividi in metaphysicam , physicam , & moralem. Metaphysica illa est , quae sic premit , & convincit intellectum, ut reputet nec divinitus posse fieri, ut res aliter se habeat , quam apprehenditur : talis autem ac tanta certitudo Provenire non potest, ni st cx priueipiis metaphysicis notissimis , aut ex aliis v. g. geometricis , quorum non inserior iit evidentiar uti cuidquid est, quandiu est, necesia est esse; Omne totum est mallus seua parte; Si ab aqua bus aquatia demas, ava remanent sunν aqualia Sc. Certi et udo autem physica non adeo vehementer intellectum sollicitat, nihil in minus satis convincit , ut reputet rem etsi possit diviniths se habereali ter quam apprehenditur . non poste tamen aliter se habere spectatorerum naturalium cursu, de ordine; δchaec est certi citdo,quam habet v.yΑst onomus de hora,ac momento erentura: eclipsis. At errare tamen a 4 Iolute loquendo potest Astrononnis ex conspectu astrorum illam praedicens ; potest enim interim disponere Deus Omnino aliter motus vir
rum , siciu errat Calvinista ex speciebus panis diiudicans adesse panem in canetissimo Eucharistiae Sacramento ; quasi vero non potuerit Deu substantiam pania , speciebus ciussi et remanentibus, destruxisse. Addo obiter ex rebus physicis non paveas esse, de quibus tanta certitudo ob tinetur , ut pro metaphysica haberi possit et talis est certitudo , qui quinque novit se existere , se cogitare , se velle, dcc. Denique certitudo in ratis illa est , quae adhuc multo minus urget mentem ad assensum ; de Iiis
tivi , alii topici, alii sophistici
173쪽
iso Logicae disput. VII. Art. IV.
t non omnino convincat, attamen suadet viros prudentes non posse disi sentiri , ex eo praesertim quod ii omnes, qui prudentes , N aequi rerum aestimatores reputantur, suum assensum praebcant ei scilicet rci , quae pro moraliter certa accipitur. Unde intelligis certitudinem moralem non tam in rationum, quam ex sufragioeum pondere ac numero si boriri; quatenus praesertim in communi hominum aestimatione fundatur : atque ita id quod communiter homines pro vero reputant, aut pro vero reputa rent si illis proponeretur , id moraliter certum vocatur ; in quo sciast moraliter oertum est virum probi salva legitima excusitione dic Dominica ad futurum nusse, & sic de aliis. Dividitur etiam syllogismus demonstrativus in demonstrativum aptiori , 8e dcmonstrativum a posteriori; de sic duplex est demonstratio , alia a priori, quam aliter vocant propter quι4de alia a posteriori, quam vocant quia. In illa probatur qualiscunque essestus per quam cunque causam; in ista ex advelse probatur qualiscunque causa Per quat neunqueetactu uini illa adhue subdividitur in potissimam,& non potissimam. Potissima ducitur, in qua aliquis e flus probatur per causam proximam,ac principalam , aut potius per pii maiii , quae ideo non sit demonstrabilisper aliam antecedentem ; in qno sensu dixit Aridoteles syllogismum demonstrativum constare in praemissis primis, immediatis , ni Nordus, prioribus, est causis ci elusionis. Demonstratio autem non potissima illa est, in qua, ut superius diectam, probatur quali scunque es iis per qualemcunque causam. Nec video cur demonstratio a pincriori non possit similiter dividi in potissimam & non potissimam ; cum perinde causa probari possit por emetum proximum , auu per remotum. Nec rursus monendum puto qualiter istae omnes demonstrationes sint aut metaphysicae, aut physicae , aut morales , attentis hine causis , hinc effectibus diversi ordinis , id est metapbysici, , physici , aut moralis.
Tantum annoto praemissis demonstrativas sic convincere mentem . ut haec resilire non possit ab assensu exhibendo conclusioni : Ae ratio est, quia conclusio tota est in praemissis , alioquin non posset inferri tota ex illis: ergo eadem convictio, quae est pro praemissis, est etiam pro conclusione , quoties nimirum latitudo veritatis earum comprehenditur ;posset enim fieri per accidens ut aliquis non satis comprehendens prae- nussas non agnosceret conclusionem inseribilem, ac proinde existentem in . illis implicite. At isto inscitiae casu sectum verum est eoncessis praemissis mentem necessitari ad concessionem eonchisionis r & ita quidem splendide verum est, ut putem em omni ulteriori probationi supersedendum , quamvis nonnunquam in scholis id satis iiise conir
174쪽
De mariis discurrendi speciebus. rsi
Denique quini spostat ad utramque aliam speciem syllogismi hine v. topici, hinc sophistici non complectitur peculiarem ullam dissicultatem, in cujus solutione haereri possit; nam pro topico quidem construendo eadem omnino formae syllogisticae praecepta obsem a sunt, quae supra z.,Λάὰ enumeravimus, sicut haec in lam praecita Iuvant ad destructionem al- pio existerius sophistici, id ad detegendas fallacias , quas in illum introis tetis stl- ducit vel inscitia , vel fraus Sophistarum. Evidens quippe est syllogis tofisi i
mum tot fallaciis subjacere , quot sunt regulae , quae ad eas vitanda ac dignoscendas traduntur , sicut revera cas vitat ac dignoscit non admodum dissicile, quisquis mentem habet talibus regulis idonee comprehense praevcntam , de exercendis assuetastam. De caetem nihilominus non desunt innumerae aliae fallaciae , ut aequivocationcs , ambiguitates , distorsiones quaestionis , petitiones principii , adductiones causarum , aut e fluum non convenientium , Enumerationes imperfidiae , praejudiciorum complicatio es , &c. quarum omnium exempla nimis frequenter occurrunt in humanis studiis . scriptis , colloquiis , quam ut proponi indigeam.
U A M V IS valde , ut opinor , . inutilia sint, quae kLogicis circa syllogisticas istas reductioncs traduntur a
nihilominus non omnino praetermittenda esse putavi sestem ad hoc , ut eorum ignorantia non Praebeat i
cum suspicandi utilitatem , cum ea quae ignorantur, ut saepe nullius pretii , ita saepe nimii reputentur. Itaque syllogismi alii persedit , alii perfreti vocantur : pe fit illi sunt , qui respondent quatuor primis modis primae figurae Barbara , celarent , darsa feria icaeteri autem Omnes, qui aliis inodis seu indircistis primae figum , seu directis secundae, ac tertiae figurae respondent pro imperfectis , seu potius pro minus persectis habentur ; ideo scilicet , quia 'illorum
175쪽
linde contingere pol st, ut aliquis talibus praei iussis concessis neger, Rut certe non advertat vim conclusionis. In quo casu ne quid desit probationi frilogisticae, tradunt logici artem rcducendi in os imperiectos ad periectos ; idque dupliciter scilicet per reductioncm ostentionis , ut vocant ἰ & per reductionem ad impossibile , de qua utri.
o rix ostensionem est Irevocatio syllogismi impertasti adc- ς Vtrum per solam propositionuin conversioneni & transpositionem auai. Opus fuerit , pro cujus itaque revocationis toto artificio capiempei os observa omnes modos tam persectos, quam impcauctos habere prahensio. litera initiali aliquam ex his consonantibus B , C , D, F et quare syl-nem logisnus impersectus, cujus lucra initialis cst B , reducendus cst ad illum e quatuor pertatis, qui habct candem litcram initiesem; sic Ba. ralipten reducitur ad Barbara ; ceianses ad seiarent , Scia Observa rumius in quibusitam syllabis in oriun impersediorum rei eriri istas alias. consonantes S , P. M , C: quando itaque in aliqua syIlaba comperis incram S, propositionem ei literat correspon kntam converte sinplicitor sicuti per accidens illam , cui corresimi κkt litera P. At quando in aliqua syllaba reperitur litera au,signum est praemissas syllogismi reducendi
sic transponcnuas esse, ut iiiajor loco minorix , & e contrR minor loco nasoris constituatur: ac tandem litera C denotat minium impersectum ,
cujus aliqua syllaba per eam afficitur ἀ non posse reduci, nisi per reductionem ad ii ossibile juxta haec duo sebs uentia carmina
S vult simpliciter verti, F verte per accid.
M muli transponi, C per impossibile duci. Ad quorum uberiorem intelligentiam duo haec aut tria exempla subjicio.
B, omne animal est vivens. BAR Omne animaI in vivensa A Omnis leo est animal. Converri- omnis leo est animal. xi ν Ergo aliquod vivens est leo. MN ετ. lla Ergo omnis leo est vimens Cas Nullus leo est lapis. A omnis gemina est lapia. Converti-
Ergo nulla gemma est leo. tur ite, Dis Aliquis lapis est substantia. HA omnis lapis est eorρu,. Con eici u Ergo aliquod corpus est sub. xux uς Ca Nullua lapis est leota omnis gemma est lapis. RENT Ergo nulla gemma est Ioeo Da omnis lapis est eorput. at Aliqua substantia est lapis. a Ergo aliqua substantia est corp.
176쪽
De variis discurrendi speciebus. . Ι33
Videamus nunc qualiter fiat reductio ad impossibile , quam sic definiunt. Reductio per evidentem , ut aiunt, claductionem ad impossibile est revocatio syllogi sint impersecti ad persectum cogens euut, qui ὀucti, negaverit conclusionem impersecti vel ad eam admittendam , vel ad impossi. admittenda duo coluradictoria, aut duo conitaria sinaul vera : quod bile. utique impossibile est. Ad praxim autem hujus reductionis observa primo haec quatuor voeabula NUerabatis, odiebam, Letare, Roma Vis, quorum primum constat ex quinque syllabis com spondentibus recto ordine tot inodis indirectis N imperfectis primae figurae et secundum vero quatuor habet lyllabas , quae correspondent quatuor modis imperfectis secundae figurae: ac tum reliqua lino vocabula constant sex syllabis, quae totidem repraesentant modos impersectos tertiae figurae. Secundo etiam Observa in illis quatuor dictionibus praedictis vocales A, E, I, O, quia scilicet uceatis A denotat modum illum impersectum, cujus ordini correspondet , rcducendum esse ad modum persectum Barbara; sicut vocalis E denotat modi impersecti, citi correspondet,., faciendam esse, reductionem ad modum persectum celarent , I ad δε-rii , o ad Ferio. Unde intelligis modum imperfectum Baraliptos, cui correspondet prima syllaba vocabuli nesciebatis, reducendum osse ad Celarent, & modum imperfectum celantes, cui ejusdem vocabuli secunda syllaba correspondet , reducendum esse ad Darii ; atque ita de aliis. Si igitur procedendum est in hujusnodi reductionibus. Si quis I V. tibi negaverit conclusionem hujus v. g. syllogi fini attinentis ad ino Σης pladum crapti in tertia figura omnes eali sunt mobrus : omnes casi sunt id. : ergo aliquod μῶdum es mobile, assii me sine mora contradic- itapossistoriain conclusionis negatae , quasi sic re larguendo : ergo nullum flai- bile. m est mariti; quam utique contradictoriam iniimes pro majori propostione syllogisni construendi in cιlaront, quatenus in us praedictus imperfectus Darapri respondet primae syllabae vocabuli Letare,
ubi adc si vocalis E ; & servata minori hujus syllogisni , cujus conclusio negata fuerit, scilicet omnes eaeli sunt fluidi , argumentum sieprocedet, Nullum fluidum es mobile; omnea rati μνι Midi i ergo
susium caelum est mobile : sicque Adversarius tenetur concedere nullum ccclum esse mobile. Et aliunde quia praedicti syllogisini imperficti concesserat majorem istam omnes caeli sunt mobiles , jam tenebitur vel ad admittendas istas duas propositiones contrarias sitnui veras , omnes eaeli sent mobiles ; Nullum eaerum est mobilo : vel potius tenebitur ad recantandam negationem supradictae conclusionis. Ecce artem totius reductionis syllogisticae absolutam , nisi quod explican-
177쪽
is Logica disput. VII. Art. V.
da adhuc supersunt quatuor haec carmina , quae sequuntur.
Prima minorem adimit, facit e majore minorem. Excipe celantes, in quo convertitur ordo. Servat majorem , varιatque secunda minorem. Tertia majorem mariat, Iervatque minorem.
ΡRima minorem adimit, &c. hoc est , si quis negaverit conclusi nem syllogismi impersedii iii prima figura , tunc contradietorta conclusionis n. gatae ponencla crit loco ma oris ; & major syllogismi impersecti , cujus conclusio negata fuit , stallienda est loco minoris ; sicque ejussicin syllogismi minor adimitur , id est truncatur. Exeipamian es dcc. ex ideo ordo convertitur , quaa minor Ponitur loco majoris et ac tunc major adimitur , & sic contradictoria conclusionis negatae ponitur in minori. Servat maiorem, &c. hoc in , si quis negaverit conclusionem syllogismi impersecti in secunda fisura, tunc contradictoria conclusionis negatae erit minor syllogismi construendi, &sic major alterius syllogismi , cuius negata fuit conclusio, servabitur pro syllogismo construendo. Tertia majorem variat , Sc. hoc est, si quis syllogi sint impersecti in tertia figura eonclusionem negaverit, tunc contradietoria conclusionis negatae erit major syllogismi cons truendi , & Husdem minor erit illa cadem , quae crat minor sylloginmi alterius , cujus conclusio negata fuit : quo pacto illius minor servatur, & major variatur, seu ad initur , ut exprimitur dicto versia Pro quibus absque Iabore ullo capiendis paucula haec in plasubjicio.
B A omnis Iapis est insensitivus. ce; . ., CE Nullum in sensit. est gemma. R A Omnis gςmma est lapis. Q. ii u .e L A Omnis lapis est insensit is. Lip. Ergo aliquod in sit . est gem. R-r. Ergo nullus lapis est gemma. CA omnis lapis est corpus. Ss;. E. 4 Omnis lapis est corpus. Μεs Nullus spiritus est corpus. 4. Et id b, at Aliquis spiritus est lapis.
TLM. Ergo nullus spiritus est lapis. r. Ergo aliquis spir. est corpus. Bo Aliqua stella non vivit. c Conver BAR Omne eorpus vivit. c a Omnis stella est eorpus. Uitur L 2A omnis stella est corpus. do. Ergo aliquod corpus n6 vivit. c sic. - RA Elgo omnis stella vivit.
Ex quibus exemplis satis patet quot, & qualia sint contradictoria, vel certe contraria & absurda , ad quae admittenda cogeretur quisquis prave negaret conclusionem alicujus modi impersecti: ac propterea illam non esse negandam est id unicum , quod probant Logici istis halteilus traditis reductionibus , quibus exercendis assuefieri poterit Lector si voluerit : quamquam hillenus raro viderim eas in scholasticos usiis
178쪽
OVO Ni ΛΜ supra dictum est Logicam esse veluti januam
Oinnium scientiarum , ac rursus syllogi sinum demonstrati- vuin, cujus leges traditae hactenus fuerunt , scientias illas Progignere, vi simi fuit non omnino λre supervacaneum, si, ut λletu inulti alii, nonnulla subiicerein ad coronidem Logicae apponendam , de scientia in communi. Atque ut ea breviter expediam divido sic disputationem praesentem in articulos quatuor, in quorum pri mo agam de natura ac multiplicitate scientiae in communi ; in secundo de productione ejustem scientiae, in teνtio de unitate , ac subordinati ne scientiarum ; Se in quaνιε de contubernio scientiae cum Opinione,
U M principia syllogistica , de quibus supra adium est,
certa sint , eademque evidentia, proinde etiam idonea sunt ad talem convictionem . qua mens sibi suadeat dari methodum , nempesyllogisticam , per quam tuto i quiri ac comperiri rerum veritas possit sicut de facto cum illas isi quodam modo se habere usu ac subsidio methodi prae-
srientia late Sstricte M. eepta.
179쪽
is 6 Logica disput. VIII. Art. I.
diistae deprehendimus ,l ac simul convincimur deprehendisse ; tunc non dubitamus obtinuisse de illis scientiam. Atque ut id totum recte explicem, dico silentiam posse dupliciter accipi, aut improprie, & lato modo; aut proprie, & stricto modo : si priori minio accipitur ,
scientia vocatur qualiscunque cognitio , ac non tant tim illa , quae est opinionis & fidei, sita insuper illa omnis, quae nonduperat sensationem; sic enim quae visu aut quocunque alio sensu percepta sunt, ea Juxta communiorem loquendi usum sciri dicuntur. At si scientia posteriori minio accipitur, ad illius dignitatem tantum accedit m cognatio, quae per demonstrationes fuerit acquisita. Uncle quia id proprium est demonstrationi ut certitudinem, & evidentiam progignat propter certi rudinein, & evidentiam principiorum , quibus innittitur , hinc intelliges quam accurate definiatur scientia in hunc modum. Scientia est cognitio certa. evidenr acquisita per demonstrananem , intelligestu a priori , seu a pamriori ; utraque enim convincit , & illustrat
mentcm ; at illa abundantilis. Itaque cum aliquid scienduin proponitur ; vel sciendum proponitur in ratione est tiis; & tunc conquirendae sunt illius causis juxta omnem latitudincm , & activitatem earum evel sciendum proponitur in ratione caulla : de tunc multiplices illius esse iis , ac modi quibus producuntur, inquiri debent ; taliter utique ut mens convincatur per operationes syllogisticas tales ac taliter produci esse 'us causae , quae scienda proponitur: dc estrictum qui propinnitur sciendus, a talibus , ac taliter operantibus cabisis pendere. Nec repeto demonstrationem a priori esse i iam , quae probat cfluctum per Caucas ; sicut altera, quae a posteriori vocatur , probat causam perae filii. y ξ Tum ex hoc quod scientia sit cognitio corta , fatis intelligitnr qua-
.his. li r differat ab opiuione , quae est cognitio incerta, ac non tollens diffetit fluetuationem mentis ; propterea quod rationes , in quibus stabili ab opi- tur , non sint nisi verisimiles : at haec verisimilitudo non tollit forminione & din oppositi. Rursus cx hoc quo l sit cogi itio evidens , satis quoque constat qualiter discrepet 4 fide , quae est de rzbus certis quidem ,
sed inevidentibus , imo , ut sic loquar invisibilibus, id est incomprehensibilibus. Demum demonstratio , per quam dixi sciciatiam obtineri , vel unica est , ac semel tantum exhibita ; & sic gignit scientiam adlualein ; vel est multiplex , N pluries iterata ; de sic gignit scientiam habitualem , - est proprie, ac simpliciter dicita scientia, qualem
concipere soleinus ad instar habitus permanentis , ac praevie acquisiti per frequentiam , & iterationem adtuum convenientium. Isti vero actus scientifici repetiti vel sunt circa unam ac simplicem veritatem,
180쪽
cui proinde correspondet unica ac simplex scientia , quam possumus vocare ineomplexam : vel sunt circa plures veri sates inter se connexionem habentes , de quibus proinde acquiritur scientia quaedam composita ac multiplex , quam vocabimus complexam. Neque aliter quis complexae vocari debent illae omnes , quas novimus , uti Logica, Physica, Mathei tica . &c. nam istae omnes coalestunt ex vaciis decisionibus circa obieeta varia, quae nihilominus inter se connetiuitatur , & ad unum aliquod principalius referuntur : atque hinc oritur major minorisve latitudo alicujus scientiae prout ad plures , paucioresve decisiones de variis quaesitis inter se connexis , ac subordinatis intenditur. Sicut etiam cujussi t scientiae dignitas petitur ex dignitate objem. quod in ea potissinum attenditur , & ad cujus inquismonem caetera quaesita omina reseruntur. Ac sicut denique scientiae cujusvis qualitas. secundum qu in vocatur speculativa aut Praetica, aut praebcO4peculativa desumitur in modo, quo ad talis objecti speculationem , aut
De caetero huc spectat , at obiter annotem quam ignorantissima fierit opinio non paucorum ex antiquis Philostphis , quibus visum in nihil cognosci certo & evidenter posse; atque ita non dari sciemtiam. Nam ni o non desunt multa principia , ac metaphysica praesertim , & geometrica , uti quidquid est quandiu eΠ neeUD HE eo. Qua sunt ead/m eum uno tertio hunt eadem inter se. Omne totum essmai ι sua parte , &c. quorum veritas ita emicat , ut de ea serio dubitasse neque iptri putem , qui profitebantur omnia in dubium xv
care. Secundo cum conclusiones contineantur in principiis , certa &evidens vel unius principii cognitio secum trahet certain, & evidemtem plurium conclusionitin cognitionem, tantoque plurium quanto certius de evidentius principium attingetur : scientia autem consistit in eductione concIusionum in principio, in quo continentur, & adhaesione firma & clara mentis ad talem oductionem. Tertia li nihil est certum & evidens, id proinde quod Antiqui illi asserebant diabaa.
dum esse de omnibus nec certum , nec zvidens unquam fuit , atque
ita quomodo id suffieienter stadebant λ Neque demum addo certum saltem , & cvidens cum sit Deum existere , pro dogmate paris fere
certitudinis , & evidentiae convenienter posse admitti illum mentes nostras disposuisse potius ad vitandum , quam ad incurrendum errorem. ac proinde potius ad Occupandam vcritatem , quIin ad nunquam do. ponendam erroris formidinem ab incertitudine orituram. Quod autem pro unico fulcro oppositae opinioins adducitur scie
tiain omnem, si quae esse potest , pendere ex sensibus , quos si mi-i M . ostendi tui datistieati ivo