장음표시 사용
181쪽
V Multa uinmensunt quaepia tantur
nus fallaces, at certe fallibiles esse compertum est , nullius momenti est; sive quia non satis apparet qualiter a sensibus pendeat notitia primorum principiorum , quae sic naturaliter nota sunt, ut quamvis de caetero inaudita , & utcunque aliter insensata, iam ignorentur. Sive etiam quia licet sensus, ut fateor, sint & fallibiles & fallaces , sunt pariter emendabiles a recta ratione ; uti ab eadein emendatur visio baculi , qui mersus sub aquis, illico comparet fiactus : neque enim eum capropter fractum credimus ; tum quia bene novimus non potuisse mollitiem aquae illum tangere a ac rursus quia pariter novimus fractionis seu distorsionis illius comparitionem oriri ex rcfractione luminis in aqua intra aerem resilientis. Nihilominus quamvis negari non possit multa esse, quae certo flecvidenter sciuiuur ac quotidie addiscuntur ἔ fatendum tamen non tantum pera Rue multa , sed incomparabiliter plura esse, quae falso talia reputantur et aut quia mens rationibus non justi ponderis sinit se ad convictionem abduci et aut quia pro rectis judiciis computat iniqua praejudicia r aut quia nec idoneis praevenitur principiis; aut non set git methodum idoneam ad disquisitioncm veritatis ; aut denique ob innumeras passionum criminumque perturbationes , quae minuunt ac ferὸ lumen naturale obtenebrant. Et ideo homini jam satis maturae aetatis atque experientiae probatae sollicito de veritate rerum inquirenda non inique consulitur , ut quae hactenus pro certis habuit, deinceps quantum Potuerit reputet pro incertis , donec novo serioque examini ea submiserit, ac deinceps ab omnibus praejudiciis liber procedat in disquirenda veritate rerum cautius , quam pocedere soleant plerique homines Ad sic autem cautius procedendum in scientiis assidiscendis variae a variis leges conscribuntur ; sed quae revocantur facile omnes ad optimam & superius explicatam methodum recte dcfiniendi , dividendi, ae discurrendi; quare in iis recensendis non immoror. Diqiij oo by
182쪽
O N defuerunt oli in Platonici, qui animas omnes rationales simul ab initio fuisIe produetas ad instar Ango Iorum assererent, nec nisi ob grave aliquod crinacia commissuri detrusas , & damnatas simul fuisse ad incarcerationcm corpoream. Ac tum nec defiterunt etiam Pythagorici , qui cas animas contondemni ex corporibus intereuntibus in alia recenter Renita transnigrare et quare id utri 'ue commune crat ut scientiae pro suetionem rejicvrent , nec admitterent nisi reminiscentiam. Tandem nec inter Aristotclicos desunt, qui licet a praedictis erroribus ad animas, sive ab initio simul prodi lictas , sive exinde corporaliter transnigrantes spectantibus alieni , nihilominus cum modum produciationis sciciatiarum non capiant, malunt statuere scientias omnes esse infusas taliter ; ut eo instanti quo Deus creat aliquam animam rati natem , et illico conserat habitum alicujus seu unius , seu multiplicis scientiae, ει quo deinceps, ut aiunt, accidit , ut varii homines ad varias scientias sint propensi , non producendas quidem , sed excitanctis , aut aliter exercitandas. Et haec cst opinio, quam impugnare hie proposui. sed extra formam dissertationis scholasticae , co quod de ea .risputati in scholis raro contingat et sicque etiam vitabitur prolixitas . quam contra jus fasque est adhibere in traetandis minoris momentimatoriis, aut de quibus non multum controvertitur.
Et primo quidem cum ad habitum pertineat inclinare Ze habilitare potentiam ad actus convenientes, non potest pro habitu scientifico reputari id , quod nec inclinat, nec habilitat intellectum ad actus scientificos : at quidquid illud est quod fingitur per infiisionem communicatum animae in instanti creationis, nec inclinat, nec habilitat iIIam adactus scientificos. Tum quia, ut experientia constat, non nisi cum immenso labore ac studio scientiae comparantur. Tum etiam quia, ut Adversarii latentur, qualescunque habitus illi scientifici infusi indigent
quiritutae probatut illam non iustadiar I. Talia ialiasio esset
183쪽
Ηaee infusio non minueret laborem
Seientiae illae insuviis essent
i6o Luteae disput. VIII. Art. II.
excitari r at haec excitationis non utique semel peragetvlae , sed saepius iterandae necessitas satis probat cos esse in anima veluti emortuos, ac sepultos et quomodo igitur ipsi poterunt inclinare & habilitare illam ait aditis convenientes eliciendos , cum ipsi potius inclinandi sint, &ut ita loquar , habilitandi Secunia idcin labor , qui ad praedictos ac veluti dormitantes habitatus excitandos requiritur, omnino sufficit ad illos acquirendos : nam quomodo excitari possunt , nisi per cognitiones idoneas sic habitus Philosephicus non aliter excitabitur , quam per cognitiones scu potius demonstrationes ad studia philoseptuca attinentes, & sic de aliis. Aetpraeter huiusmodi demonstrationes ficquentes videlicet S iteratas nihil aliud ad illius acquisitioncin requiritur. Unde intollisis quam frustrataei sint praedicti habitus illi infusi , & quam gratis excogitati et aut si ad aliquid utiles olent, non video cur non perinde cogitatum fuerit inuin consimiliter praebere corpori in instanti animationis habitus diversos pro certis motuum corporalium Seneribus deinceps facilius exercendis. Cumque id haud dubie cogitatum non sit, quia acquisitio habituum corporeorum per actiones corporeas ejusdein generis repetitas potest fieri , nec erat cogitairuta infusio habituum scientificorum, quos constat non dissicilius polle per aestus conisines acquiri. Tertio qui uis admittit praedictos habitus scientiarum infuses vel negat illos poste acquiri , vel fatetur posse acquiri : si primum, cum is de omnibus indistri minatim statuendum sit , quid aliud cum quempiam videmus magicis , aut astrologicis scientiis deditum , quid inquam aliud dicendum occurret , nisi quint ei Deus illas infuderit r uod utique perabsurdum , atque indignum Deo vitietur Si secumum : nulla proinde in convictio in gratiam opinionis , quam impugnamus ; quotiescumque enim potest ei bi; aliquis a duabus diversis causis processisse , non potest absque revelatione determ Mari utra ex illis sit, cui referri debeat r sic itaque si Philosophia v. g. acqui- ri ab illo potuit, in quo illam suspicimus , quis praesumet acquisitione illius pernegata iniusionem adstruere pΑc denique habitus illi scientiarum infusi, si qui sunt, non possunt aliter concipi, quam ad instar entitatularum, haud dubie spirilitatium asscientium animam , cique cohaerentium et at hujusmodi entitatulae etia1nsi infinitici illustriores & puriores essent substantia ipsa angelica , cum extraneae sint, nihil omnino conferrent ad ani urat co3Diraonem, quar utique est intrinseca. Nisi serte, quoci amentiam sapit, si quis sibi suadeat illas esse veluti magistras, quae notiones scimuitificasDiqitigod by Gooste
184쪽
ficas animae suggerant; sic enim non modo rationales; sed inseper docta supponerentur. Unde fatis constat entitatulas illas habituum scientificorum sere prorsus ad intentum finem inutiles ; ac proinde quando contin- it Deum Viris ad disseminationem Evangelii, aut ad alia consimilis splanoris ministeria tacetis infundere notiones stientificas , non tunc putandus est, quales Adversarii fingunt, entitatulis adhibuisse , sed per se illustrasse , ac edocuisse mentes eorum, de impressionern cerebo comtulisse ei similem , quam studiorum , si adhibita fisisset , repetitio reliquisset. Neque juvat quod in eontrarium profertur per habitus hujusmodi
scientiarum & attium infusex mire explicari varias ad variarum scientiarum , atque artium genera propensiones nostras , & similiter dispositiones. Non inquam id juvat ; seu quia falsissimum est posse mentes nostras ad quodcunque studiorum genus inclinari , N erudiri Per pra dietis habituales entitatulas , in quibus utique milia in notio , nulla suasio , qua mentem urgeant ad haec studia pin alii x excolenda : seu Praesertim quia ciun in suis operationibus , qualescunque illae sint ,
rvie ad sciciatiarum artiumque studia revocantur , mens a corpore peneat, ipsumque corpus varie propendeat In varia exercitia illa motuum,
qui pro scientiis artibusque comparandis adliibendi sunt , ac maxime intra cerebrum non alio revocanda est propensio ac dispositio illa hominum multiplex variaque sciendi , quam ad ii qualem contempcrationem corporis , ac praesertim cerebi , quod in proximum organum anitnae intelligentis. Quamquam-ob egregiam libertatem , qua friv-mur , nota seequenter accidit , uti adversantem & ineptam corporis contemperationein assidua actuum contrarianti una repetitione vincamus , ac commutemus ad acquirendam , quam studiose peroptavimus artem,
aut scientiam ς sicque ut poeta cecinit , tabor omnia vinei imyrobus. Et haec obiter die a sint ; nam prolixior explicatio modi , quo scientifici habitus in anima producuntur, pertinet ad Physicam: filiique impraesentiarum satis , ubi de scientia in communi aliquid dicendum fuit, breviter retulisse ae refutasse opinionem illam , quae tuetur non produci scientias ; sed infundi.
185쪽
darguit unitatem illius II Adeptio successis
16a Logica disp. VIII. Art. III.
ssub alternat rone scientiarum.
T eri dς Wnix π scientiarum Neriter aliquid dicam
sciendum est nonnullis Aristotclicis, ac praesertim Tho- mistis visum filisse conveniens, ut admittatur quamlibet scientiam tac unum quemdam simplicein & individuum habitum . ac tandem immunem ab Omni ves ibili compositione. At hujus opinionis nulla est vel minima verisimilitudo a sed apertis sina selsitas. Nam distributio scientiarum est Omnino arbitraria , non minus quam rejecto vel admissici quaestis num , quae in pertractandis scientiis proferuntur : sic quippe Philosophia potest pro unica scientia perinde accipi ac pro quadruplici,nimirum pro Logica , Metaphysica. Physica , & Morali. Ac tum quae- libri ex istis potest rursus vel pro unica accipi , vel subdividi in plures , prout revera seset Physica v. g. dividi in cam , quae tractat de corpore mobili , & in cana quae tractat de corpore animato , & in eam quae tractat de corpore MabiIi , cui insuper nec suae divisiones lesunt. Id quoque patet in Mathematica, quam ad instar unius vel ad instar multiplicis scientiae, ae divisibilis in Arithmeticam , G
metriam , Astronomiam , &c. pro arbitrio considerarinis. Unde jam infero nihil a veritate magis alienum csse , quam quint fingitur cognitionem habitualem scientificam esse ontitatem quamdam unam ac simplicem ; quasi vero unitas ac siinplici ras alicuius entitatis ab arbitrio nostro pcndeat , sicut ostensum cst pcnctere omnes scientiarum divisiones , earumque pertractationes vol ad pluna , & quae quotidie innovantur quastionum genera , dilatatas ; vel coarctatas ad pauci a. Deinde nulla est scientia , quae ob multiplicatem quaestionum ex quibus eoalescit addiscatur si ter quam successive r imo non raro contingit ut quis postquam uni me lictati, ut sic loquar , quaestionum talium adcliscendarum se applicuit, ad alteram non procedat: nee dccst
186쪽
exemplum familiare eorum , qui non omnes tractatus Theologicos ad- dem uni- discunt ; sed in uno aut altero sua occupant ac figunt studia. Quid Nyς tum p isti vel obtinent totum habitum Theologicum , vel nullatenus PRτ illum obtinent , vel obtinent impertamina e cumque nec totum Obtineri , nec nullatenus obtineri manifestum sit , superest ut obtineatur in perfectiss. At si sic obtinetur, non consistit proinde in una quadam ac individua entitate di eujus ctiam simplicitati plurimum contrariaturici , quod iacmini non accidit m scientiis acusiscendis, videlicet ex
qii aestionibus occurrentibus comprehenda decisionem unius , non comprehendi autem ciccisionem, alterius e vel certe non utramque aeque
evidcnter comprehendi. : discrimen igitur non mediocre est ut ex Frte acquirentis , sic etiam ex parte habitus acquisiti e cum tamen non possit habitus unicus ac simplex tale ullum discrimen admittere, propterea quod sit aut partam acquisitus , aut ex toto acquisitus. Denique omnis habitus scientificus non aliter acquiritur , quam per actus scientificos diversi neris , ac diversis temporibus repetitos rquare si adius isti producunt in anima aliquam entitatein de genere illarum , quas vocant habituales ,. tam impossibile est , ut illa sit
unica ac simplex , quam impossibile videatur , ut sit unius individuae traria- ac simplicis entitatis artetidium v. g. rotatum horologicum , quod v d
ex divcrsis organis , nec finiliter , nec simul elaboratis componitur. Ob idque maxime postlint actus scientifici ad acquisitionem Physicae seientie
v. g. concurrentes pro diversis accipi , quod sint de objectis admo- eorum
duin diversis , uti de motu , & qui cete ; de luce , & tenebris ; definito , & infinito ; de gravi & Icvi ; Sc. Ex quibus omnibus reciste attentis satis liquet nullum habitum scientificum consistere in rc litate alicujus individuae , ac simplicis entitatis. . Sed non eapropter cogita verisimiliorem esse opinionem asorum qui contendunt ex adverso omnem habitum scientificum esse in se di.ri. ipso multiplicem & compositum , di successive productum : nam riseatue etsi verillinilior illico compareae propter rationes jam adductas , n, multiplis hilominus in hoe aeque erronea est, quod habitum scientificum pro- ς x3 sponat , ac subtiliat ad instar entitatis realis accidentalis , seu subjectatae in anima. Talis quippe entitas nec posse quatenus composita vatis sibiectari in anima , quae est res simplexinec aliter esset composita quam per coadunationem innumerabilem tot enti tatularum pariter acci iantalium , quot ac quoties. necesse est elici actus scientificos proa aliqua scientia comparanda r ne insuper adjiciam non fatis manifes tum esse , qui fieri possit , ut consurgat tale quo ana compositum accidentale in tot accidentalibus aliis entitatulis tam diversis , quales
187쪽
M, Lagica disp. VIII. Art. III
utique si me objediorum tam discrepantium cognitiones. Adeone v ruin est non posse principium falsum cum veritate ullius conclusionis consociari : sic eni in admisso quod habitus scient ficus sit entitas accidentalis realis inhaerens animae , tanquam subiecto , & ab eodem subjecto distincta ; die talem habitum osse simplicem , erras : nega taesimplicem , & contra die esse compositum ; perinde erras. Utrinque igitur erras , nisi cohaerenter ad doctrinam , quam ha Physica stabiliemus adversus omnes ac singulas formas accidentales , dixeris talos habitus scientificos . de quibus agitur , non distingui realiter ; scd p
tius identificari cum anima cognitionibus scientificis paulatim assitefacta , & ad easdem proinde exercitandas inclinata r licet ab illa eadem logice , aut aliter metaphysice , seu in sensu abstradio distinguantur. Unde scquitur nihil obstare quominus in sensu abstracto dicantur compositi : in sensu autem Physico individui atque simplices propter induviduitatem ac simplicitatem animae , a qua in sensu eodem physico non distinguntur. Neque est hujus loci enarrare fissius modum physicum , quo praedi ni habitus scientifici , aut quicunque alii lassicin
V Secundo ad subordinationem scientiarum quod intcrest , intellige hane subordinationem vulgo dcsunt vel ex parte principiorum , vel quati, sit ea parte objecti . ves ex parte finis : ita ut illae scientiae dicantur aliis suboldi- subordinatae , quarum principia, objecta . & fines in aliarum princi- xio piis obsistis, & finibus eanquam in univcrsalioribus, aut dignioribus
stiςRU- eontinentur; vel ab illis utcunque pendent propter aliquam inferioritatem connexionis , I ordi ais ἔ ac praesertim in suis concitisionibus demonstrandis. Quo pacto omnes scientiae caeteraecum ad suas conclusiones probaudas' adhibeant quandoque principia metaphysica, ut pote universaliora , vere subordinantur Metaphysicae : sicut ctiam Medicina
subordi iratur Physicae propterea quod hujus principia in usum illius ueniant; quod sinu liter asseri potest de Geometria respectu Arithmeticae , &c. Deinde Moralis, quae in decursu philosophico solet tradiari, subordinatur aliter Theologiae , & propter objectum , & propter finem ; nam utriusque complementum est haud dubie Deus , quem . pro objecto , sciendum : pro fine, possidendunt Theologi suis studiis proponunt , & apprccantur. Quod autem de subordinatione scientiarum iam obiter diximus, id tu simili ter , eum res tulerit , subordinatioruartium facile applicabis.
188쪽
U AE S TIO luee, quae non aliter quam de nomine conintrovertitur in scholis, facillime decidetur, & absque ullis ambagibus , postquam pauca quae certa sunt, & ad illam spectant fuerint oeservata. Prin, o igitur observandum est non raro contingere, ut de eodem prorsus objecto varii varie sentiant propter varietatem cognitionis , quae in.aliis quidem est scientifica , in aliis autem tantum opinativa , ac denique in aliis purὸ credita & vocatur fides : sic enim si in exemplum adducamus Divinaministentiam , certum est plures esse uti plebeios praesertim ae rusticos homines , qui sic ineram ex illius auditu fidem obtinent , ut aliunde nullum motivum noverint , quod Mi illam probandam utcunque idoneum sit. Alii vero ac non pauci sunt, qui ob minorem rusticitatem proferre possent motivum saltem aliquod aptum ad illam verisimiliteresserendam. Ac denique plurimi sunt, qui sive ex studio , sive ex seliciori 1 indore luminis naturalis colligunt proseruntque motiva, quiabus illam stabiliunt, ac noverunt pro demonstrata. Igitur de eadem &ejus lem Dei existentia, atque ita de aliis multis , certum est posse esse in variis hominibus cognitiones omnino varias , quae vel conscendaneati certitudinem & evidentiam scientiae; vel ad certitudinem fidei inevia dentem ἰ vel in citi contineantur intra limites peraeque inevidentes, ae
Secunia etiam observandum est non absimiliter se contingere ut in codem intellectu de eodem o tacto saltem successive obtineantur praedictae variae co3nitiones , uti scientiae , opinionis & fidei ; Menim ut a praeirisso exemplo Divinae existentiae non recedam , certum cst pueros postquam ad persectum maturae rationis usum pervenerunt , multaque audierunt a suis tum parentibus , tum magistris
189쪽
166 Logicae disput. VIII. Art. IV.
de Divina existentia, posse ex hoc auditu , ac praesertim per internam gratiam illustrato moveri , uti revera moventur ad eliciendos circa praedictam existentiam actus fidei. Tum vero lapsu temporis non dissicillincidunt in talia motiva Κ quibus etiam secluta quocunque auditu fidei compellerentur saltem ad opinandum Deum existere. Ac tanticinctini ad eandem existentiam consultius attendunt, & maxime si praeceptionibus Theologicis imbuuntudi ,. commutant opinionem cum scientia, propter altiora motiva, quae deprchondunt non jam dubia & incerta ; scis certa S evidentia , proindeque sufficientia, ut ad demonstrandam , ita ad convinccndam, de qua agitur, exis-
o I. Teraia quoque observandum est non posse fieri ut, unicus actus Non re- opinionis v. g. circa aliquosl objectum elicitus destriat deleatque Oinpugη nino habitum scientificum de eodem objedio praeacquisitum, aut re-it4u.m ciproce.. Et ratio est , quia ut nullus habitus acquiritur , nisi per re- elati petitionem actuum convenientium , ita nec ullus plane deperditur , cum ha- nisi per repetitionem adtinim contrariorum, id videlicet praestantium , vi v p ut paulatim ea deleant vestigia , quae alia jam impresterant. . Quaprop-yμβ '' ter hine jam fatis constat posse sociari opinionem actualam cum scientia habituali de unoe eodemque objecto praeacquisita : nec aliter discurrendum est de fide aestuali ; aud vicissim de scientia inusi respectii scientiae vel opinionis habitualis. : & sic si quaedam est difficultas circa
contubernium sive cohabitationem compatibili tatem scientiae , opinionis . & fidei in eodem intellectu circa idem objectum , illa cst utique vel de actibus comparatis ad invicem vel de habitibus. Sed neque est de ae ibus, cum enim. simul elici non polluit duo actus cognoscitivi ejusdem generis. v. g. scientifici, non poterunt a sertiori simul elici duo tales actus diversi generis ut sciciatifici &opinativi. Itaque difficultas tota coarctatur ad habitus praedictos, de quibus inquiritur an & qualiter sociari in eodem intclicetupossint. I V. Verum nec sic multum ardua est , si tantummodo attendatur habi-
Unus ha- tum opinionis v. g. circa veritatem aliquam praeobtentum , cum men-hi u non tem obtenebret, sed suo potius modo illustret , nullius proinde
iam esse impedimenti, quo minus ista vel per sic ipsam inquirat, vel ab
tionem aliis inquisitum coiacipiat motivum aliquod. certum & evidens, quo sterius. Illa eadem veritas demonstrabitur ,. atque ita scietur & habitualiter quidem, si mens ad idem aut aliud ejusillam conviictionis motivum sae- Pius attendat. Tum vero mens motivis istis certis N evidentibus, sive quod idem est scientificis , convicta non capropter frustrabitur recor-
190쪽
datione priorum, quae non ipsam omnino convincebant; sed permittebant tantummodo opinari. Unde constat penes ipsam deinceps ire, ut modo ad haec , minio ad illa attendat, tantoque facilius quanto majorem attendendi consuetudinem obtinuerit : sicque circa candem omnino veritatem habitualiter exercebit nunc adtris scientiae, nunc actus opinionis. Igitur nihil vetat utrumque illum habitum scientiae.& opinionis circa candem veritatem acquiuium in eadem mente coi sectari.
Rursus si stipponamus veritatem , de qua mens jam obtinet habitum scientiae & opinionis , esse veritatem ipsam Divinae v. p. existentiae, quid impediet quo minus mens apprehendat motiva credendi illam candein veritatem proposita a magistro, concionatore, &c. aut quid impediet quo minus sic apprehcnsa mentem moveant ad credendum pQuin imo ad crodendum tanto magis λllicitabitur, quanto praeventa non tantum aliis motivis opinanda, sed S sciendi , facilius dignostet nihil esse repugnans in eo, quod credendum proponitur. Atque ita
mens quoties attendet ad haec motiva credendi , credet ; quoties attendet ad motiva opinandi, opinabitur ; quoties demum attendet ad motiva sciendi, sciet seu convincetur Deum inis cm. Quid vero id totum probat, nisi cui sciatem consectationem possibilem Rientiae, opinionis . & fidei in cadem mente , ac circa eandem veritatem p Ex quibus omnibus in hunc modum consequenter dediuius satis patet praesentem quaestionem qualiter hact*ὶus eam explicuimus, esse facilis admodum decisionis et sed quia non aliter quam de nomine fit in scholis , ut supra insinuatum est, hinc ambages & altercationes illarum omnes 1uboriuntur. Ideo autem fit de nomine . quia dum Thomistae negant posse supradictas habituales cognitiones sectari circa eandem veritatem in eodem intellediu , id negant relative ad unicum modium, seu motivum, quini utique non potest e stiis adeo dissitniles producere in codem litbjesto οῦ quando autem e contra Scotistae propugnant talium cognitionum sociabilitatzm, eam utique propugnant relative ad diversa motiva, quae ut Ofleruntur menti, diversas illas in ea cognitiones producunt, efficiuntque habituales, si saepius ost runtur. Atque ita si de nomine quaestio non sit , conveniunt plane
omnes in hoc quod non possit quidem objeetum idem cognosci opinatiud, scientifice & fideliter , ut sic loquar , pcr unicum in dium ; possit tamen sic tripliciter cognosci per diversa , nempe ad discrepantiam triplicis ejusdem generis attinentia. De caetero hanc quaestionem , quam apud plures Authoros videre polcris fusissime agitatam , nolui nisi obiter pertractare , quia non nisi ex accla te ad