장음표시 사용
61쪽
Compa. ratur. a P prehen fio eum
.isione IVa Appi . hensio potest
cujus cognitionis nihil esse et nisi convenientiam Uuslcm cum re cognita ; talem scilicet ut res sic se habeat , sicut cognoscitur e vitile fatis patet falsitatem non consistere nisi in clisconvenientia opposita. Pr batur minor. Ad praedictam disconvenientiani opus cst , ut rus apprehcndatur aliter , quam appareat : sol nunquam potest apprehendi aliteT quam appareat : Ergo Sc. Major riirsus constat in torminis; minor vero probatur ; quia si res aliqua aprehcnderetur aliter quam ap- parcat , apprehenderetur ipsa & non ipsa ; ipsa quidem ex hypothesi , ac tum non ipsa; quia juxta Adversarios quaiκlo contingit apprehensi nona cile fallam, tunc res , quae apprehenditur non in ipsa, quae apparet : at contradietorium cst apprehendi rem ipsam , & non ipsam: go Sc. Proliatur Secundo. Discurrendum cst de apprehensione circa res
intclligibiles, sicut ile visione circa res visibiles et tai visio nunquam potest ine falsa : ergo &c. Major probatur , quia apprehensio est illa prima intuitio , qua mens rem conspicit ; minor etiam probatur sic. Visio in preceptio o ecti producta per eam impressionem, quam officiunt in oculo species visibiles ab objecto immissae ; & haec propositio probabitur in Physica , cum agendum crit cla visione : scii lass pcr-ceptio nunquam potcst ine falla I impossibile ouim in , ut impresso omnis passiva non respondeat activae; talis autem perceptio non in , nisi impresso quaedam passiva respondens impressori activae , quam Ol rictum exercet mediantibus specicbus visibilibus, sive, ut physice loquar , mediante immissone luminis modificati. Ergo SciNox est tamen dissinulandum 1 pe contingere ut visio sit occasio erroris, sive judicii falsi , quo decernitur rem in se ipsa aec , qualis videtur. Exemplum esto baculi partim sub aquis mersi , qui chstortus aut seactus videtur, licet sit rectus & intcgcr. Visio itaque illa baculi distorti , aut fracti non cst falsa ; quia lumen ob rcfractionem , quam patitur transeundo ex acro in aquam & rursus ex aqua in acrem, partem baculi submersam repraesciatae in loco non vero; & sic gigni eur visio baculi distorti, quae proinde est vera, quia in consorinis ob-jino repraesentato. Nihilominus creabit Mi protulerit baculum esse fractum , aut distortum , allicrzias talem esse qualis conspicitur; neque enim objeeta talia sunt scinper qualia vi kntur, licet semper talia vi- .cantur , qualia apparcnt. Sic montes, turres , urbes , arbores , & alia id genus quaeci inque procul posita conspiciuntur subobscura ; errabis tamen si subobscura osse dixeris; cum propius conspecta rutilent, nillilque habeant coloris illius ; quem procul conspexeris subobs
62쪽
objicies Frimo. Operatio quae potest esse vera , ae denominari v. vera , potest etiam esse, ac denominari sal fa r atqui apprehensio m Opp. ι test cile ac denominari vera : ergo Minor constat, quia apprehen R i e sio rei sicuti est , haud dubie cit apprehensio vera; sic enim si quis in sonhis
Sole apprehenderet magnitudinem, quantam obtinet ; nunquid talis posse esse apprehelisio esset voea , nunquid posset vera denominari λ Maior autem veram , probatur : quia veritas de selsitas sunt duo contraria accidentalia: eon dςψquς trariorum aut m accidentalium ea est natura, ut successive possint sui, 'sibjectis convenire ; ita calor & frigus possunt per vices convenire ligno , Sc. Et ut id ipsum magis probetur exemplo jam proposito Solis, dico magnitudinem Solis posse dupliciter apprehcndi qualis est ,& qualis non cst et si apprehenderetur qualis est , apprehensio esset
vera.; ergo est falsa quando non apprchonditur qualis est e id autem est commune rebus omnibus posse apprehendi ut sunt, & aliter quam sint : crgo &c. RUρ. Veritatem quae convcnit apprehensioni non esse nisi Indoter v I. minatam & implicitam , non vero determinatam & explicitam, qualis Distin est in assertione iudiciali : de ista autem procedit quaestio, non de illa, SVΤ v
quam potius occasionalem vocabis ἰ cum non sic insi occasio proferen- eoaj.ni. di ju licium vorum. Quapropter ad suminum non poterit convenire ens a
apprehensioni nisi Bisitas similiter indeterminata, & implicita, vel potius, pr heu iit dixi, occasionalis. Aliter responderi potest non ine generaliter ureum , si*Ri quod contraria etiam accidentalia possint eidem subsecto convenire pervices : sic citi in licet lignum possit modo calcfcri, modo seisincri , atque ita de multis aliis ; dc igne tamen id ipsum non potcst veri ficari, quasi modo calidus csse posmi, & modo frigidus r addictus enim est uni contrario; scilicet calori : atque ita nihil impedio, quominus apprehensio sic veritati addicta sit, ut non sit obnoxia falsitati. Ex quibus prolὰ intellectis non unam tantum : sed multiplicem facilὸ Crues solutionem Objectionis. Objicies Secundo. Operatio, quae est dirigibilis , potest esse falsa i v I I. sed apprehensio est operatio dirigibilis et ergo &c. Major constat ex ter- Appsehε minis, quibus attentis perspicuum est operationem dirigibilem idem esse , ac operationem retrahi bilem ab errore , in quem posset incidere; minor vero satis probatur ex supra dictis quando asscrtum indiscrimina- directio. tim fuit opcrationes mentis eo dirigibiles , easque sub tali respectu ni, ide esse obsctum Logicae. Error autem , cui operationes mentis obnoxiae lv sunt , non alius est, quam falsitatis r ergo &α ri. Resp. Negando majorem , id que neganda est ; quia ad hoc ue VIII.
operatio mentis sit dirigibilis , satis est , ut sit obnoxia confiusioni , Diuitiaco by Gorale
63쪽
jaeet tan- at quamvis apprehensio non sit obnoxia falsitati ; est tamen obnoxia bin con confusioni; quoties enim id accidit ut mens objecta consust appre--μ hendat perinde ac oculus confusic illa conspicit, sive ob nimietatem distantiae , sive ob debilitatem specierum , sive ob indispositionem nie- , dii, &e. Cum itaque apprehensio subjaceat confusioni, capropter Logica illam dirigit cavendo ne mens suum de robus apprehensis ferat imprudenter judicium , ad quas utique necesse est ut mature scri ueattendat, antequam decernat rem sic sic habere, sicuti apprehenditur. Unde sequitur omnes Opcrationes montis esse dirigibiles singulas suomodo , apprehensionem , ne confisione decipiatur; judicium , nequici decernat temore; & discursum , ne abducatur paralogisticis coim iuuentiis.
OTANDUM est judicium nihil aliud esse , quam
assertionem , qua mens sive apud se ipsam verbo interno , sive apud alios verbo externo vocali, aut scripto determinat rem aliquam sic se habere, vel non sic se habere et talis est hujusinodi enunciatio , qua decisive asseritur solem lucere, aut solem non Iucere. Haec autem operatio judicativa evidenter praesupponit , & sibscquitur apprehensionem ;neque enim ferri potest judicium de re non apprehensa , seu non praecognita οῦ ubi P rem praecognitam intelligo subjectum sintulti prolicatum , quod de illo affirmatur aut negatur. Hinc duplex est judicium, affirmativum scilicet, quini eriam vocant compositivum ;de nefativum . quod aliter divisivum nuncupatur. Affimativunt fit quando ex duobus, aut pluribus apprehensis , sive per complexam , sive per incomplexam apprehensionem , copulatur unum cum alio perparticulam copulativam est, aut expressam aut subintelleictain ; de dcguvi negativum elicitur, cum ad illorum separationem enunciandam
64쪽
adhibetur particula negativa non , aut alia aequivalem. iniae omnia sic clara sunt, ut expositione nulla inligeant : quare venio ad difficultatem : quae circa judicium excitari potest: scilicet utrum ex sua natura cxigat determinationem , & certitudinem praeviam notitiae:
vel utrum ei sufficiae cognitio quaecunque dubia & incerta ; a itur autem de judicio , quini in vere judicium, in quo mens quiescit.
Ad quidditatem formalem vera judicii exigitur prae
via determinatis , ac certιtudo notitia. PRORAτuR Primo. Judicium cxigit in judicante motivum L L .sifficiens asserendi alteram partem contradietionis i sel moti Τμ4ift vum sufficiens nullum est sine praevia dctoeminatione , & certi- hi noἰ tudine notitia: : crgo &c. Major cst certa ; quia sublato illo moti- va eertavo sufficiente mcns haeret , inquiritque apti l st' ipsain utra pars con- vel tradi tionis sit illa , in quam .icbeat propcndere : ut v. g. in mo 'ς ' tum aut non motum telluris, quancto conrenditur de alterutro. Mi ' ς ps 'nor ctiam non minus certa est ; si attonditur mentem sublata sini-litcr Grtitudine omni praevia notitiae non habere rationem firmam acturam aliquid asserendi ; illa enim sola dubietatem & anxietatem ona nem excludit : quia non potest dubietas cum certitudinc sociari , ut satis patet : ergo A c.
Probatur Secundo. Ad quidditatem formalam veri jinlicii requi- III tur , ut incias in eo confidat, est quiescat : atqui ncc confidere, nec jud, quies re in eo potcst sine praevia notitia certa rerum , de quibus ju ς 'in' dicat : crgo e c. Maior probatur, quia si mens non confidit & quieL tu, 'ebis cit in judicio , quod profert ; signum est illam perinde habere moti- fidentia va judicandi oppositum ; id vero quid aliud est, quam utrumque pM iudicii.riter aut neutrum potius judicare λ Minor etiam probatur e quatenus non potest mens confidere & quiescere in aliquo judicio , quandiu non est convicia de validitate rationum , quibus ad id judicandum fucrit indilicta : at quae convictio esse ulla potest absque certa praeis cognitione talium rationum croo Sc. Objicies Primo. Iudicium apud Logicos omnes nihil aliud est quam I v. ea mentis Operatio qua affirmatur vci negatur rem sic aut sic se oppφη habere, ut c. radicitur, lepus currit, lepus non currit et sed ad hujus- .iu res modi affirmationes & negationes non requiritur certitudo ulla praeviae alata '
65쪽
evidenistiam sideoque nee erititudinem.
notitiae; sive enim scias , sive nestias leporcin currere, haec nihilominus propositio lepus eurris est affirmativa ; N similiter haec proposito opus non currit cst negativa. Aliunde etiam, ut cuidens est, neutra propositio referri potest sive ad primam operationem , quae est apprehcnsio ; sive ad tertiam quae est discursus t igitur rςferenda utraque est ad secundam , quae in iudicium : ergo &c. Resp. Logicos confundendo judicium cum quacunque propositi ne affirmativa, aut negativa accipere illud in mia quodam univers ii, & prout abstrahit a judicio vero & ficto , certo & incerto. At nos judicium hic sumimus in sciam stricto, & prout hinci rationem assertionis , cui mens adhaeret absque ulla fluctuatione ; sicque comtendimus illud praeexigere notitiam ccrtam. Itaque ad responsionem concinnandam in Erma distinguenda cst maior , & concedenda qui-
cllam si intelligitur de judicio late sumpto; sed neganda si intelligitur de judicio structe N rigorose sumpto, qualiter a nobis in prae
senti casu accipitur. objicies Sιeundo. Si judicium praeexigeret certitudinem praevia praeexigeret quoque evidentiam praeviam : atqui istam non praeexigi trrigo neque illam. Sequcla majoris constat , quatenus ideo a nobis desideratur certitudo praevia, ut' removeatur hesitatio ac fluctuatio mentis : at ubi est inevidentia , quomodo aberit fluctuatio illa mentis in incertum p Minor vcm probatur ; quia alias nullum posset ferri judicium de rebus fidei , de quibus utique evidentia nulla est et ergo Sc. Ac deinde cum fiete continetat hominin cum summa sccuritate mentis falsa pro veris, aut aliter vera pro falsis reputare ; hinc rursus sequitur judicium humanum esse independens ab illa certitudinc quam exigimus. Resp. Distinguendo sequelam majoris. Si judicium &e. in rebus humanis , R de quibus evidentia obtineri potcst , concedo sequelam majoris : in rebus fidei , & de quibus evidentia nulla in , ingo sequelam majoris et ac tum similiter distinet a minori , nego consequentiam. Isitur de rebus fidei sertur judicium proprie cladium independenter ab ovidentia, quia fides licet inevidens certitudinem parit, at in rebus humanis non est certitudo sine cuiliciatia , & sie in istis desiderari merito potest pro vero ac firmo judicio evidentia pem inde ac certitudo praevia. Verum id nihil obstat veritati nostrae assertionis ; multoque minus id, quoci adjicitur homines sepe cum summa sccuritate mentis judicia falsa , eaque proin sc sine ulla certitudine praevia promere: nam haec judicia falsis , non sunt illa stricte sumpta, de quibus agitur ι hac enim secum veritatem important, quae ad
66쪽
hoe ut inentem firmet eximatque ab omni anxietate praeerigit, ut probatum est , certitudinem praeviae alicujus notitiae.
DE TERTIA MENTISVeratiove, qua est discursus.
LOTANDUM est discursum esse operationem illam, I.
Qua mens notitiam suam promovet veluti excurrendo,1cu veniendo , in notitia unius rCI In notitiam alc sis, .
rius ; id autem accidit quoties postquam scuo introspexit vim ac naturam alicujus propositionis , infert ex illa aliam propter connexionem; quam apprehendit inter utramque et quia vero conncxio illa vulgo designari Alet per istam particulam vel aliam aequivalcntein; hinc fit ut particula ista vocari s Ieat illativa. Neque necesse est, ut advertatur oporationem discursivam esse inter caeteras praestantissimam , multoque splendiditus collucere in ea perspicaciam mentis explorantis in hunc modum , & ac mulantis mirabiliter veritates. De caetero quaecumque de regulis syllogisticis infra traduntur , ea omnia spectant ad hanc remam mentis Operationem , circa quam hic tantum investigabitur , quid potissimum opus sit ad rectitudinem discursus instituendi, id est, ad recte inferendam propositionem unam ex alia.
Ad recte inferendam propositionem unam ex alte AE ,
necesse est illam, unde sit illatis , comprehendi.
PRos Arua & explicatur simul in hunc modum. Per propositi in II. nem comprehensam intelligo propositionem talem , quae non sit puri , & ut sic loquar, extrinsece cognita, sed insuper intrinsece g di Mundum capacitatem, quam habet continendi illam , sive sit una. h. 2,ε ,
67쪽
qui titur cognitio persecta, ituoquε
sive sit multiplex : Atqui propositio, unde fit illatio alterius , debet este taliter cognita et ergo Sc. MHor 1atis intelligitur : quate- tenus certum est ungulas propositiones suam habere latitudinem , ratione cujus non nudd agnoscuntur sed occasionem ingerunt veniendi in cognitiovem propositionum ex ipsis de luci bilium : sic illa propositio omnis homo est rationalis continet istam Petrus es rationalis: quia Petrus continetur sub homine ; & rursus illam Petrus est risibilis; quia risibile continetur sub rationali. Minorem sic pro . Propositio quae non est cognita intrinsece , ut didium in , non potest esse occasio venien li in cognitionem alterius , quae intra ipsain continetur: Quomodo enim , ut exemplo utar familiari r nisi crumenam introspicias , potais venire in cognitioncm pecuniae incluse, cum sola externa crumenae ostensio a i distinetam hujusmodi notitiain non sit satis Ergo propositio , unde fit illatio . dciat esse intrinseca,& secundum capacitatem seu latitudinem suam cognita , id est comprehensa. Praeterca non potest recte inferri una propositio ex alia, nisi cognoscatur prout existens in illa : Sed non potest cognosci in hunc in dum , nisi illa altera , unde fit illatio , comprehendatur : ergo Sc. Major constat: quia illatio cst veluti qua iam odinctio e ad aliquid autem educendum necessaria est notitia subjecti, unde illud est educendum: atque ita nisi praxognolcatur propositionem aliquam contineri in alia , quomodo poterit ex illa educi , sive inferri λ Minor auicin intelligitur in praemissis , quibus monitum cst , quid per comprehcnsionem intolligamus, scilicet notitiam intrinsecam rci: aut quod idem est , notitiam capacitatis seu latitudinis , quae in ca cst. Αtque ut adhuc magis innotescat quod assctuimus , finge propositioncs universales veluti stetas particularibus , quae proinde nisi tu iis praecognoscantur , non possunt ex iisdem inserri ; & inde cst, ut propositiones univcrsales non possint cx particularibus reciproce inferri, quia non continentur in illis. Uno verbo non potest infirri una pr Positio ex alia nisi contineatur in illa ; & rursus nisi agnoscatur sub ratione, qua continatur ; Atque ita illa altera propositio , unde fitillatio , non tantum debet pure apprehendi ; scd ctiam comprehcndi : ut dietum cst. Objicies, Comprehcndere propositioncm cst concipere illam secundum omnem latitudinem , quam habet : Sed ad aliquid ces illa inaferendum non ost sic concipienda et ergo &c. Major constat , quia comprehensio in cognitio pcrsedia et implicat vero propositionem aliquam perscciu cognosci , quin concipiatur quidquid in tota illius Diqitigod by Cooste
68쪽
latitudine continetur. Minor autem probatur , sive quia nuIIa eriniatio humana potest omnem latitudinem cujusvis propositionis concipere ; alioquin Drus non illam tersectius cosnosceret; quod est a surdum. Sive etiam quia ad aliquid recte inlarendum ex alio sufficit advertere connexionem inta utrumque et ad istam autem connexionem actvertendam non requiritur conceptio praedieta , ut satis patet, esego &c. Deinde saepissime accidit , ut Iegitimae consequentiae deducantur ex propositionibus incomprehensis; primo quia indocti legitimas consequentias saepe deducunt , quin & contra artem syllogisticam : ut siquis indoetiis diceret Petrus es raιionalis, crgo omnis Bomo est ratiomatis. Secundo , quia propositiones fidei non comprehcnduntur : Nnihilominus ex illis propositiones aliae deducuntur ; ut si quis dic ret , Deus cst trinus , ergo est adorandus. Uitur ad inseremiam propositionem unam ex alia non requiritur praedicia comprehensio. Resp. Et distinguo majorem. Comprehendere propositionem comprehensione adaequata est concipere Sc. Concedo majorem: comprehensione inadaequata , nego majorem et ac tum concessa minori negoe sequentiam sub cadon distinctione. Igitur assertionem nostram non intclligimus , nisi de comprehensione inadaequata, ratione cujus saltem cognoscatur propositio unde illatio fit : secundum quod continet inserendam. Neque enim necesse in , ut quoad omnem suam latitudinem cognoscatur; nisi ageretur de inserendis ex illa omnibus, ae singulis propositionibus , quae possunt inferri. De caetero falcor cognitionem hominum non posse esse adaequale comprehensivam , licet intra limites coinprehensionis inadaequam alii aliis profundius . subtiliusque propositiones penetrent , ex quibus proinde plures ac tutiores eruunt consequentias. Tum ad recte inaerendam unam propositionem in alia mgo satis esse , si connexio quae inter utramque in cognoscatur ; praetcrea enim necesse est cognosci unius ab alia dea pendentiam : ad hujus autem dependentiae notitiam requiritur comprehensio , qualem explicuimus. Ad id vero quini 1ubjicitur dico consequentias , quas indoeti ii, docte deducunt, non esse , nisi per accidens legitimas : idque si praestitorint aliunde contra rogulas artis , non tunc consequentiae scis timconsequentiae sunt. Sic enim non est consequens; sed est potius in- conscquens omnem hominem esse rationalem , in eo quod Poetiis sit rationalis : aut si nihilominus id volueris vocare consequcias, adde id esse consequcias vi materiae , sed non vi formae. Denique propositiones supernaturales ficti pertude ac naturales suam habent latitu-
tut is peproposiatione aliae ex aliis no
hensis. v r. Requiti. tui salis
lationeano a sunt Armeses.sed mintetiales
69쪽
in Logica diibui. I. Art. I V.
dinem , quam licet non perincte ; at certe utcunque cognoscimus runde fit ut ex propositionibus fidei perinde ac ex caeteris eruere possimus consequentias I nunquam tamen id legitime potest fieri, quin propositiones consequentes in antecedentibus cognoscantur , sive quod idem est, quin antecedentes comprehendantur modo supradicto. Ex
quibus satis patet solatio omnium objectorum. Disiligod by oste
70쪽
Ι XAM de ente rationis disputationem instituere, flequar de illo plerique fusius tractant propugnare vel impuranare non proposui ; sed ea tantum perstringere , quae alicuius utiliis tacis esse videantur ad Logicum institutum , ut quid enim in s perfluis immorari Quare haec disputatio quatuor tantum articulos Complectetur i In primo agetur de ente rationis reali; In flecundo de ente rationis chiinatrico ; In tertio de ente rationis logico ; Et In
'T A NOD UM est juxta mamissam partitionem
nuiusce disputationis distinguenda occurrere quatuor se iKra. . multIII1 racionis , quorum alia sunt realia , alia cninramica , alia logica , alia denominata aut d ἡ λ. nominant . Per entia rationiS realia . quae aliter ἄ- , iii telligo a perationes omnes , quae a ratione proficiscuntur , nihilque aliud sunt , quim ejusiam rationis exercitati