장음표시 사용
51쪽
18 per incisa Pisonem increpat, illumque caesim, et putia clim, ut ita loquar, obiurgat, et serit.
Non enim nos color iste servilis, non pilosae genae, non dentes putridi deceperunt; oculi, supercilia, frons, vultus deuique totus, qui sermo quidam tacitus montis est, hic in fraudoin homines impulit, hic eo' quibus eras ignotus, dccepit, sesellit, in fraudem induxit. Pauci tua ista lutulenta vitia noveramus; Pauci tar- ditatem iugenii, stuporem debilitatemque linguae.
Cedo aliquod illustre eramplum ais italieo auctore depromptum.
B. Ex Fabulis selectis Ioannis Boccacet.
Essi videro it glardino pleno sorse di cento varietis di belli animali: e Puno alPaltro mostrandolo, d'uria parte uscir conigli; dalPaltra correr lepri; e dove glacere eavrioli, ed in alc una corbi atti giovani andare Pascendored olire a questi, attre pili maniore di non nocivi animali, clascuno a suo diletto, quasi dimestici, audarsi a
Quid est disere membratim, et quandonam usurpanda sunt crebriora membra rB. Dicimus membratim, cum oratio ita sertur, ut singulis membris absoluta contineatur sententia. Quod plerumque sit in narrando, praeSertim cUm docendi gratia narramus; tum enim periodos majoribus intervallis, ac veluti laxioribus nodis resolvimus. Exemplum habes in Miloniana.
Milo autem, cum in senatu fuisset ea die, quoad Senatus dimissus est, domum venit: calceos, et veStimenta mutavit: paullisper dum se uxor ut sit comParat, commoratus est: dcindo prosectus cst id temporis, cum jam Clodius, siquidem eo die Romam VenturuS erat, redire potuisset. Obviam sit ei Clodius expeditus in cquo, nulla rheda, nullis impedimentis, nullis graecis comitibus, ut solebat; sine uxore, quod nunquam sere etC.
52쪽
Et apud Danielem Bariolum, ubi Aliam Catulam
decrepitam anum inducit in faciem virgunculae per-Sonatam describit.
Tutia dunque si di ede a sar bella con quanto 1' arte PotesSe emendar la natura: e perciocche non si potea Tabbelliria, e non tormcutaria, si diede alla discregiondelle sue damigelle; Ia tormentassero, Purche la rab- hellissero. Appianarie te grinete di tutio it volto: svel- Ierne d'in sulle gote i peli: velarue eon rossetti, e biae-ehe il livido delia pallidegeta: darie un Olce Iustro alia Pelle scabrosa: addirietzarne ii susto delia vita eu o, ehistoris: stregghiaria, prosumarΙa, dipingeria, sincbh dellave hia, ch' era appunto negli 80 anni, Se ne facesse al-meno una maschera di Iei stema quat fu giovane didiciolio.
Quonam Syllabarum numero circumscribi ae terminari debet periodi membrum 2
R. ESi hoc commune praeceptum, unius Periodi membro, Versus hexametri magnitudinem non multum Superari debere. Quamquam, ut dicam id quod ,
Sentio, hac in re omnino vitanda est Orationi exilis quaedam anxietas, et scrupulosa diligentia. g. II. Do variis periodorum seneribus. Quot sunt periodorum genera ' R. Tria, alia est Periodus bimembris, sive dieolos: alia trimembris, sive tricolos: alia quadrimembris, Sive tetracolos. Plura enim vel pauciora membra aut vix, aut nullo modo patitur germana sinceraquo Poriodus. Singula porro haec membra, si vel paria sunt, Vel non valdo disparia, multo gratior, et Venustior erit oratio.
53쪽
1. Ergo et mihi meae pristinae vitae consuetudinem, C. Caesar, interclusam aperuisti: 2. et his omnibus od bene de RepubIIca sperandum, quasi signum aliquod sustulisti. II. 1. Sono i vecchi come mente, e anima di tutio ilcorpo delia famiglia: 2. e ni una letigia puo essere at vecchi maggiore chevedere Ia gioventu accostumata, reverente e VirtuOSa.
Trimembris exemplum eximium esse potest illa Ciceronis Periodus, numeris, ut mihi videtur, omnibus absoluta, in exordio Manilianae. Periodi trimembres. εI. 1. Nam cum antea per aetatem hujus auctoritatem loci contingere non auderem: 2. Statueremque nihil huc nisi persectum ingenio, elaboratum industria asserri oportere: 3. Omne meum tempus amicorum temPoribus tranS- mittendum putavi.
1. Godonsi alia villa que di ariosi e chiari e aperit: 2. hannosi Vedule leggiadre, e giocondi spetiacoli, raggaardando que' colle tu fronguli, que piani vegeto Si, quelle lauti, e que' rivi che saltellando si nascondono Da quclle chio me deIPerbe:
54쪽
Periodos quadrimembres suppeditabit nobis primo idem Tullius in oratione pro Roscio Amerino, ubi egregis, more suo, describit supplicium parricidarum, qui primum virgis sanguineis verberati, deinde vivi in culeum , hoc est in Saccum e corio, cum cane, gallo, simia, 'et serpente inclusi, atque insuti in mare, aut in fluvium projiciebantur; postea Angelus Pandolsinius de regimine domus. Periodi quadrimembres.
I. 1. Ita vivunt, ut ducere animam de coelo non queant: 2. ita moriuntur, ut eorum OSSa terra non tangat:
3. ita jactantur fluctibus, ut nunquam abluantur: 4. ita Postremo ejiciuntur, ut ne ad Saxa quidem mortui quiescant. II. 1. Io vi dico cosi che ii buon padire di sami glia consideri tuite te sue sostange, e heni suoi, ne voglia averIetuite an un tuo go, ne tuite in una cassa: 2. acci ocche se i nemici, o grimpeti ostili, o altri casiavversi premo no di qua, tu vaglia, o Possa valerii dila: 3. e se ii danneggiano di Ia, tu . Possa .valerii di qua a 4. e se la fortuna non ti giova in questo, non ti noc eia tu quest altro.
id est Periodus quadrata 'R. Illa est, quae constat quatuor membris tolerso paribus, et volubiliter ac numerose cadentibus; hujusmodi est Ciceroniana illa de parricidarum supplicio. Periodus enim persecta, de qua hic sermo est, nec ultra quatuor membra procurrit, nec infra duo contrahitur. Atque in primis nobiscum ita sensit
55쪽
22 ipso Tullius, cum ait in Oratore: Constat ille Ambilus, et plena comprehensio e quatuor fere partibus , quae membra dicuntur , ut et aures impleat, et ne brevior sit quam satis sit, neque longior. Quodnam periodi genus est orationi aptius pn. Tria asseruimus esse periodorum genera: idest sive duobus, seu tribus, seu quatuor, Seu pluribus membris constata; et singula ad usum, et ornatum
orationis conducere. Sed cum varietas Virtus quaedam sit orationis, non semper uno eodemque genere insistendum est, sed commixtione quadam periodorum oratio coagmentanda. Et quamvis brevis periodus aptior sit ad docendum, et ad narrandum, tricolos, et tetracolos ad delectandum, et ad movendum, non Semper tamen codem periodi genere uteiadum eSt: non Semper, docet Τullius, utendum est ea perpetuitate et quasi conversione verborum, sed saepe eamenda membris minutioribus oratio eει
- g. III. De legibus ae regulis Periodi. Ouid primum praestare debet perfecta periodus 'R. Respondet Fabius: praestare debet, ut sensus eoncludat: sit aperta, ut intellisti possit: non immo diea, ut memoria contineri. Membrum longius justo, tardum, brevius; instabile est. Ut sensum includat facile obtinebitur si una erit principalis sententia, et membris aequioribus distributa: ut aperta sit, si verbis propriis exponemus, et a nimio incisorum pondere abhorrebimus; ut memoria contineatur, si
56쪽
non amplius quatustr Vel quinque membris se extendat. Ita et unitatem, et vim, et lacilitatem periodus
Quaenam Periodi leges praeeipuae sunt ' . n. Tres sunt praecipuae. Prima est, ut illius membra nexibus quibusdam inter sese quam aptissime cohaereant: alioqui enim jam non esset Periodus. sed Oratio. dissipata, dissolutaque, et, ut aiunt, arena sine calce. Secunda regula haec est, Ut sensus non sit, nisi in omnium membrorum sine persectus. Tertia, ut pleniore verborum ambitu, et circulo Periodus concludatur. Possetne feri Periodus, quae contineret membra minus quam duo pn. Posset fieri Periodus unius membri, alque haec est illa, quae Vocatur ab Aristotelo Periodus
simplex, Sive monocolOS. Ceda eaeemplum.. R. Habeas latinum a Cicerone. Viitus est altissimis defixa radicibus, quae nunquam olla vi labefactari potest, nunquam dimoveri loco. Et alterum a Νepote. Magnis in laudibus tota fuit Graecia victorem Olym-Piae citari.
Italicum vero habeas a Pandulfinio.
Potestne fieri Periodus, qu plura guam quatuor membra contineat' R. Potest omnino usque ad quinque, aut sex, Vel plura etiam membra produci: sed hoc periculosae opus est plenum aleae: nam nimius membrorum nu-
57쪽
merus laetio obscurabit, vel essiciet, ne lacile memoria contineri possit. .
cedo eaeemplum Periodi continentis plura membra quam quatuor.
B. En habes a Tullio in oratione post reditum ad
Quirites. 1. Quod precatus a Iove op. max. caeterisque Diis immortalibus sum, Quirites, eo tempore, cum me, sortunaSque meas, Pro vestra incolumitate, otio, cohcordiaque devovi:
I. ut, Si meas rationes unquam Vestrae saluti ant posuissem , Sempiternam Poenam Sustinerem mea vo- .luntate Susceptam: 3. Sin et ea quae ante geSSeram conservam ae civitatis causa gessissem: A. et illam miseram prosectionem Vestrae salutis gratia suscepissem et
5. ut quod odium scelerati homines et audaces in Rempublicam, et in omnes bonos conceptum jamdiu continerent, in me unum potius, quam in optimum quemque, et in universam BemP: deflecterent: s. hoc si animo in vos, Iiberosque vestros suissem, ut aliquando vos, P. C. Italiamque universam memoria' mei, misericordia, desideriumque teneret: I. ejus devotionis me esse convictum judicio Deorum im mortalium, testimonio Senatus, consensu Italiae, Consessione' inimicorum, heneficio divino, immortalique Vestro, maxime laetor, Quirites.
Cedo eaeemplum Italicum. 4B. Luculentum praebet nobis exemplum Ioannes
casa in prima Galatet periodo.
4. Conciossiacosache tu incominci pur ora quel via g-gio, deI quale io ho Ia maggior parte, siccorne tu Vedi, fornito, cloh questa vita mortale ;2. amandoti io assai, come io D,
58쪽
3. ho proposto mem mederimo di ventili mostrando quando uu luogo e quando altro, 4. dove io, come colui, che gli ho sperimentati, temo .che tu camminando per eSSa, possi ageviamente O ca dere, o come che Sia errare; 5. acciocche tu ammaestrato da me possi tenere Iadtritia via con salute deII' anima tua e con laude, eonore delia tua orrevole e nobile famiglia.
Quomodo vocatur Periodus, quae ultra quatuor membra procedit' is R. Si, ut aliquando contingit, ultra quatuor pr cedat, ac nihilo tamen minus orbe quodam, circui- tuque conclusa seratur oratio, Vocabitur ambitus, sive oratio periodica.
g. IV. De artifieio Periodi amplifieandae.
Quaenam est prima ratio amplitieundae Periodi ' R. Tyrones nullo negotio Periodos landent, si habeant ad manum, et in promptu particulas, Vel Iocutiones quasdam conficiendis periodis mirum in
modum idoneas, cujusmodi sunt voces illae omnes, . . quae necessariam quamdam habent cum aliis subsequentibus assinitatem: V. g. Etsi, quamvis, quamquam, quemadmodum, sicut, cum, quoties, quantum, qualis, quo, non minus; quibus respondent, tamen, verumtamen, nihilominus, ita, tum, toties, tantum, talis, eo, quam.
Ouid est Protasis, quid Apodosis 'B. Protasis est prima Periodi pars, ex qua Se cunda pendet, et in qua oratio crescit quodammodo, iaet attollitur. Apodosis vero est altera Periodi pars, in qua oratio persecta conquiescit. Illae porro, de
59쪽
quibus loquimur, particulae, suspensaeque loculiones mirum in modum idoneae sunt ad Protasim cum Apodosi connectendam, ut videre est in exemplis, illo praesertim pro Caecina, quod hic reseremus. Protagis
Si quantum in agro, locisque desertis audacia potest, tantum in foro, atque judiciis impudentia valeret:
non minus in causa cederet, A. Caecina Sex. Aebutii impudentiae: quam tum in vi iacienda cessit audaciae.
Considerando io, e meco medeSimo attentamente ripensando, quanto it riposo, e la tranquillita Sia generalmente agit uomini gragiosa; ed al gusto decli animi nostri piacevole:
Piu volte ho te muto non il mio presente ragionamento Possa Parere a In Olli grave e nrioso.
Quaenam est secunda ratio amplificandae Periodi R. Periodus pulcherrime dilatatur, cum brevis quaedam sententia in suas quasi partes distribuitur. Ita Tullius paucula haec verba omnes lugent Clo
P. Clodii mortem aequo animo nemo ferre PoteSt: luget Senatus: moeret equester ordo: lota civitas consecta Senio est: squallent municipiar amictantur coloniae: agri denique ipsi tam beneficum, tam salutarem, tam mansuetum civem desiderant.
Eliam Boccaecius omnem profanum amorem detestandum esse hac periodo amplificat.
Vedere adunque dovevi, amore essere una PASSione actecatrice deit' animo, di sui atrice dolio in gegno, ingrOS- Satrice, angi privatrice delia memoria, dissipatrice deIIo
60쪽
terreno saeolt guastatrice delle forete dei corpo, nemicadella gioviueZZab e delia vecchi eZZa morte: genetrice dei vigii, e abitatrice de' vacui petii: cosa Sen Za ragione, o SenZ' ordine, e senZa stabilita alcuna; vietio delle monti non Sane, E Sommergi trice deli' umana liberta.
De numero Periodi. Quid est numerus Periodi 'R. Est quaedam concinnitas a delectu, et collocatione verborum, et apta conjunctione exorta, quae concentum auribus jucundum gignit, et interdum animorum, et corporum molibus imitandis aptum. Esse in oratione numerum quemdam ait Tullius non est discite cognoscere, judicat enim sensus. Omnis
structura, ac dimensio, et copulatio vocum cum constet aut numeris, aut dimensione quadam, judicium sit aurium, necesse est. Quare optime Fabius: de illo judicant, inquit, aures, quae et plena sentiunt et parum e lata desiderant, et fragosis ollienduntur . et lenibus mulcentur, et eontorsis eaecitantur, . et stabilia probant, clauda reprehendunt, redundantia et nimia fastidiunt. Aures enim naturalem quamdam in se continent vocum Omnium memionem.
Ouotupleae est Numerus fB. Alius poeticus, alius vero oratorius est: hic ex variatis concentibus, ille ex pedum commixtione ortum habet; poeticus patens est, oratorius vero non exquisitus, at ita dissimulatus, ut tamen sentiatur et gratum auribus asserat sonum. Ut igitur in poetica versus invenlus est terminatione aurium, et observatione prudentium, sic in oratione animad-