장음표시 사용
71쪽
38 pingens, qui prohibebantur adire ad filios in carce
rem inclusos. Patres hi, quos videtis, jacebant in limine, matresque
miserae pernoctabant ad ostium carceris, ab extremo complexu liberorum exclusae, quae nihil aliud Orahant, nisi ut siliorum extremum spiritum ore excipere Sihi liceret.
Legentibus horror ingruit: vis tamen apprime hocessicit. Animadverte, ut mittam caetera, iterationem Syllabae eae quae asperitate soni animum exulcerat, et duriore numero crudelius dilacerat. Laetitiam quamdam his verbis pictam et sero in-UStam observamus in secunda oratione in Catilinam.
Tandem aliquando, Quirites, L. Catilinam surentem audacia, scelus anhelantem, pestem patriae nefarie m Iientem , ex urbe vel ejecimus, vel emisimus, vel iPSum egredientem verbis prosecuti sumus. Abiit, exceSSit, evasit, erupit. Nulla jam pernicies a monstro illo, atque Prodigio moenibus ipsis intra moenia comparabitur.
Populi vana breviquo libertate luxuriantis levitatem paucis verbis expressit Livius lib. I. quae animorum nuctuantium motus varios in mentem lectoris imducunt. Vocis, verborumque quantum voletis ingerent, et criminum in principes, et legum aliarum super alias et Concionum: sed ex illis concionibus nunquam uratrum quisquam re, fortuna domum auctior rediit.
Animi, assectuumque tumultum refert Pacuvii oratio deterrentis Perollam filium a caede Annibalis.
Per ego te, fili, quaecumque jura liberos jungunt Parentibus, Precor, quaeSoque, ne ante oculos Patris sacere et pati omnia insanda velis.
Vim, et conatum animi contra voluntatem obtem-
72쪽
39perantis habemus in his Perollae verbis patri respon
dentis. o patria, serrum, quo pro te armatus hanc arcem defendere volebam, hosti minime parcens, quando pater extorquet, Reci Pe.
o patria accipe serrum, quando extorquet Pater etc.
omnem vim, et Virtutem orationis sustulisset. Tristitiam. atque animorum aegritudinem mente concipimus haec in Tacito legentes:
Voces populi blandae, et intempestivae: miles minaci silentio.
Num etiam Italici Seriptores imitatione, numerisque tantum sunt asseeuti 'B. Equidem assecuti sunt, ut exemplis videre licebit. Paulus Segnorus Demosthenes, ita Vivam, et Tullius noster splendidioribus numeris sestum apparatum, laetitiamque ita deseribit, ut animo sentias, et mente concipias.
Impetum irae Ioannes Boccaecius his verbis mirifice exprimit:
Et alio loco, in quo Mitridanem inducit serro Nata
73쪽
E presolo per la henda, la quale in capo avea, disse:
Quibus verbis postremis nemo est, qui non sentiat magnam irae vim. Nec minori arte, et numerorum gratia adolescentiae vivacitatem, pulchritudinis brevem splendorem, senectutisque tristitiam Daniel Bariolus emcax cujuscumque rei pictor expressit.
La hellegeta h uno sprageto di splendore in saccia, unxiverbero di baleno, che fguigga e sparisce tu uti ha leno; Ia gioventu un bollore, un orgoglio, un frigeto, unardimento di 'spiriti nesP eta Piu vivace: la canuisZZauna sera maΙinconiosa per Io tramoniar della vita davn hrieve di a una nolle , dietro alia quale mal non
Franciscus Guicciardinus deniquo in historia Italica lib. 17 cap. 3. moestiliam et aegritudinem v bis Mediolani ita describit, et numeri virtute in Mnimos legentium aegritudinem quamdam, moestitiamque inducit.
Era Sopra modo miserabile la faccia di quella Citta, miserabile P aspello degli uomini ridotii in somma m
ragione, ed esempio incredibile deIla mutagione deIta fortuna a quegli, che 1 avevano vedula poco innanZi Planissima di abitatori ; e per la ricchezga dei citiadini , per iI numero infinito delle holteine, ed eserctgii, Per Ι' abhoudaueta, e delicateZZa di tuite Ie cose apparienentiat vitio umano, per te superbe Pompe, e sontuosissimi ornamenti cosi delle donne come degli uomini, e Perla natura degli abitatori inclinati alle seste, e at piac ri, non solo plena di gaudio, e di letietia, ma noridissima e selicissima foura tulte te attre citia ae Italia ; edora Si Vedeva restata quasi seneta abitatori per il da uno gravissimo, obe vi aveva satio Ia peste, e Per qu sit, che si crano suggiti, e continuamente si suggivario:
74쪽
gli uomini e te donne con vestimenti inculti e poverissimi: non Diu vestigio, e Segno alcuno di bolleghe, o di efercietii, per meaZo de' quali Soleva traPassare grandissima rictae2ga in quella citia, e 1' allegreZZa, ed ardire degit uomini convertito tutis in sommo dolore, e ti
DE NUMERO POETICO.Quisnam est Numerus poetieus 'R. Est qui aliquando ex arte et industria, syllabis brevibus vel longis sine illa, quam dixi, mixtura coacervatis, rei, de qua agitur, vel celeritatem, vel tarditatem, vel sonum exprimit, et oculis quodammodo subjicit. Quid diserunt inter se Numerus oratorius et poetieus pn. Disserentiam notavit Aristoteles his verbis: in
oratione prorsa rhyimum esse convenit, non metrum:
si enim metrum haberet, poema foret; rhyimus vero a metro dissert, quod alter nulla mensura, alter certis ligatus mensuris arte procedit. Dissert etiam, quod numerus oratorius magis permulcendis auribus et tentandis assectibus, poeticus rerum descriptioni magis inservit. Ille posthabita pedum ratione, ut diximus, Versum enim in oratione fieri absurdum est; hic pedum ratione adhibita. Poetici numeri harmonia exquisita et canorat oratorii dissimulata latensque. Quare de poetico non esset huius loci dissereret. nihilominus oblectamenti gratia nonnulla de hoc etiam attingemus, et nunc illustriorum poetarum mxemplis illustrabimus.
75쪽
Alper, quaeso, nonnulla eaeempla eae latinis poetis. R. Ennius ille maximus ingenio, rudis arte, ex cujus versibus Virgilius gemmas collegit, ita currentis equi celeritatem depinxit, ut videas equitem Vocoae stimulis ad cursum agitantem, et pedum Sonitum 'audias:
It eques, et ploso cava concutit ungula campum.
Quem locum luculentissime Maro imitatus est in hoc Versu pueris etiam noto:
It clamor, et agmine facto Quadrupedante putrem Sonitu quatit ungula campum.
Festinationem, et velocitatem quamdam ita ex- Pressit :Vade, age, nate, Voca ZePbyros, et labere Pennis.
Placidum cursum Neptuni per mare oculis percipis, cum Virgilius ita describat:
Atque rotis summas levibus perlabitur undas.
Quis est, dummodo humanas aures habeat, qui non sentiat casum bovis, hoc Virgilii loco
Quis non videt navim nuctibus absorptam
Ter fluctus ibidem Torquet agens circum, et raPidus vorat aequore Vortex.
Cunctationem Fabii versu pene dicam cunctanti Emnius expressit:
Unus homo uobis cunctando restituit rem.
Virgilius Sinonem in- Priami conspectum inducit sensim collustrantem oculis sive timore, Sive Suspici ne aliqua Trojanos, et uno verbo lentum animi oculorumque Hus motum ad veritatem essingit.
76쪽
Constitit, atque oculis Phrygia agmina circumspexit. Tarditatem imitatus est hoc versu:
Luctati tes ventos, tempestateSque Sonoras.
Loci solitudinem et maestitiam, Spondeorum continuatione est asSecutu S. Et caligantem nigra larmidine lucum. Apta vero pedum mixtura laetitiam et amoenitatem, cum ait:
Devenere locos laetos et amoena vireta Fortunatorum nemorum, SedeSque beatas.
Vocem singultibus impeditam habemus in hoc versu:
Et via vix tandem voci laxata dolore est.
Audis gemitus, et laeminarum ululatum hon versu:
Lamentis gemituque et laemineo ululatu.
Adveniantis noctis tenebras quasi vides:
. Vertitur interea coelum, et ruit Oceano nox.
Cyclopum labores versus hic tibi refert:
Illi intev sese multa vi brachia tollunt.
Remigantium nautarum impetum, naviumque Velocitatem dactylorum celeritas depingit.
Inde ubi clara dedit sonitum tuba, finibus omnes, Haud mora, prosiluere Suis: serit aethera clamor NauticuS.
Laetitiam et hilaritatem haec verba sonant:
Iuvenum manuS emicat ardens Litus in Hesperium .
Et, ut exemplis sinem imponam, Nim et impetum ventorum imitatus cst Virgilius dicens:
Qua data Porta ruunt, et terras turbine Perilaut.
77쪽
Nonna et Poetae Italisi hane virtutem pingendi
R. Aedepol assecuti, ut Iacile exemplis patebit. Naufragi litus appetentis anhelitum et anxietatem habes in hoc Aligherii tristico:
E come quei che con lena assannata Uscito suor det pelago alia riva Si volge alP acqua perigliosa e guata.
Tumullum et clamorem inferni, strepitumque gemitumque quonam melius isodo poterat verbis et numeris Graecus sive Latinus referre ΤQuivi sospiri, planti ed alti guai
' Risonavata per I aer seura stelle, Percli io at comiticiar ne lagrimat; Diverse Ιingue, orrihili favelle, Parole di dolore, accenti d' ira, Voci alte, e stoche, e Suoia di man con elle, Facevano uti tumulto, ii qual s' aggira Sempre in quelParia Senga tempo tiuta, Come l'arena, quando it turbo spira.
Venti horrendum in modum desaevientis impetum habes in sequentibus tristicis:
- Non altrimenti satio che d'un vento Impetuoso per gli avversi ardori, Clie fier la selva, e senZ'alcun rattento Li rami schianta, abbatie e porta sori, o Dinan Zi potveroso va Su Perbo,
E sa suggis te fiere, e Ii pastori Casum corporis vita iuncti videbis, cum legas:
E caddi come corpo morio cade.
Moestitiam loci animo oculisque concipis legens et
78쪽
la venni in loco d'ogui luce muto. Animi dolentis aegritudinem et maestitiam exprimit: Faro come colui che plange e dice. Iram indignationemque: Partare e Iagri mar vedrai insteme. Torquatus denique, noster Homerus nosterque Maro, sequentibus versibus tubae sonitum mirifice significat:
Chiama gli abitator delPomhre eterne Ιl rauco suon delia tartarea tromba: Trei nati te SpaZiose atre caverne, E I aer cieco a quel rumor rimhomba: Nh stridendo cosi dalle superna Regioni deI ei elo it folgor piomba: Ne si scossa giammai trema la terra, η, Quando i vapori in Sen gravida Serra.
Estne aliquid eaeemplis addendum' R. Illud prorsus addendum est, haec a nobis non ideo tractari; ut oratio quae fieri debet ac siuero, dimetiendis pedibus, ac perpendendis syllabis consenescat. Nam id ut Fabii verbis utar) tum miseri, tum in minimis occupati est. Neque qui lotum. in hac cura consumpserit, potioribus vacabit: siquia . . dem relicto rerum pondere, ac nitore contempto, tesserulas strusit, ut ait Lucilius, et vermiculatae interae texeis eo mittet. Satis igitur in hoc res componit scribendi 'exercia latio, et studium optimorum. Sed de his hactenus nunc ad majora veniamus. '
79쪽
. Quibus rebus oratio conficitur' R. Ut omnis periodus membris et incisis, ita periodis tota oratio constat. Continetur itaque textura quadam, Seu coagmentatione periodorum inter se nexu quodam colligatorum et cohaerentium omnis
Quomodo inter se eolligantur Periodi, ut orationem e lagant 8 . R. Uti incisa et membra periodi inter se colligantur, ita totum orationis corpus particulis quibusdam, veluti ligamentis, et nexibus, quibus periodi inter se vinciuntur, cohaerent. Λ Grammaticis conjunctiones appellantur.
R. Ea est, quae conjungit in unum, et cophlat caeteras orationis partes. Ut enim c0rpus humanum articulis, ita corpus orationis conjunctionibus connectitur, et ordinatur. Conjunctionum Vero species Variae sunt, ut Grammatici docent: aliae Copulativae, ut ac, atque, et, que. Disjunctivae aliae ut vel, ve, Sive, Seu, aut, ne. Adversativae quaedam ut etsi, tametsi, quamquam, quamvis. Collectivae sive Illativae seu Rati ses, exempli gratia: ergo, igitur, quare, quocirca, quapropter, quamobrem, itaque. Nonnullae Causales iit: namque , siquidem , quia , quoniam, . enim: etenim, quod, proptereaquod. Aliae
denique Eaepletivae v. g. quidem, equidem. Sed de his consulendi sunt Grammatici. Nos hoc unum addemus conjunctiones alias esse praepositivas sive
80쪽
primipes, quae in orali 0ne praeeunt v. g. etenim, nam, ac, atque, at, ast, nec, neque, nisie alias subjunetinas ab hoc dictas quod subeunt, ut hae: ve, quae, ne, quidem, quoque, autem, vero, enim: alias denique eommunes si Ve medias quae et praeeunt, et subeunt ut: ergo, igitur, itaque, equidem. His nexibus periodi annectuntur, et oratio tola componitur.
De eo unetionibus latini sermonis satis teneor nune velim aliquid de Italicis diceres. R. Accipe. Conjunctiones Italici sermonis variae sunt ui Latini, aliae enim causales V. g. perche, imperctoeche, comissiacosacha, acoloecia, assine, αρβ hst, a eagione, per, psiche, posciach d. Aliae suγSpensi Vae ex. gr. Se, purche, si veramente, ogni voltu che, ancorcia, datoche, con questo pero, se mai. Negativae aliae ex. gr. - M, Non, non gid, anzi, n8 Aliae exceptionem indicant Veluti: tuori, in mori, Doreh8, impol, se nom, eccetto, eecelluato. Nonnullae declarant, veluti; cloe, bensai, ben sape te; quamvis postremae hae sormulae declarationis magis quam conjunctiones sint appellandae. Copulativae sunt aliae ut; e, ancora, anche, similinente, eriandio, attres id quaedam adjunctivae: V. g. inolire, Oltrechδ, Olfreaceio, appresso, ancora, attresi, di piu: quaedam disjunctivae veluti o, oupero , se, ne. Adversati Vae sunt, pure, nondimens, non perianio, benche, anco ch8, quantunque, comeche, per e, Se non, per que8is, pero. Electivae, anzi, innanai, prima, piutiOSto, me-giis, piu ΛΘ, piu volent ieri, anai che no. Diminuti-Vae, pure, almens, Solamente, εOIO, Nonche tanto, non meno. Conclusivae denique sunt, dunque, adun-