장음표시 사용
71쪽
o scio versentur: eorum igitur ars eris pru Arist. li. dentia quaedam. Fossem etiam probare essὰ - pQ λ habitum quendam a natura insitum, quem philosophi, intellectum appellant; qui inter ha bitus cognitionis numeratur. 2Um, cum eloquentiae vis potissmum sit a natura , non a Cic.li. r. tem ab arte; Osi quae est ars , orta sit ab ob dς Ox- seruatione natura , profecto concludi posse i
detur, esse Nim quandam naturalem , in- tellectura .
Se opinionibus circa hanc disputationem quid dicendum sit , constat ex desinitionibus rhetoricae supra astatis: ex quibus colligere lincet , alios eam innumero scientiarum repon re , alios in genere sapientiae, alios denique es se.prudentiam quandam affirmare. Quid a tem nobis Nerius videatur , quibusdam fuse tamentis , ct positionibus aperiemus, ac si
Frimum fundamentum: cum haec di putotio mussa ratione perspicue terminari queat, nisi explicetur, qua ratione inter se disserant omnes isti quinque habitus cognitionis , quos
Lib. s. Ar istoteles in Ethicis recenset, qui t, In- cap 3 . tesse T , Sapientia, Scientia, Ars, Tr . dentia , ideo hoc primo fundamento eos br hi ter definiemus: nec enim omnia , qus de eis
dici possent, huc asseremas , cum potius
72쪽
toricamquamphilosophari velimus. Et Ni ab intellectu exordiamur , intellectus , hoc loco , non significat facultatem ipsam, qua intelii- Aricli.6.gimis , sed rationis is eri seu notitiam quan iam nobis a natura trabutam , qua omnium scientiarum , artium principia cognosci- rus: ex quibus initijs, quas ex quibusdam fontibus , ratiocinando nouae Neritates elicium. tur , artium habitus procreantur . Huc facit hic eleganti us M. Tuliij locus, Ῥbi lo- Lib. s.dequens de natura , ita scribit. Irimuit me doctrina notitias paruas rerum maXimarum. Nystrum est ad ea principia , qua accepimus , consequentia exquirere, quoad sit id, quod πο- Iumus sectum. Hanc itaque innatam, atque anustam principiorum c itionem, quam G ci εννιαν, ct Nocant , Tullius , no- In Top. tionem , perceptionem , comprehensionem, im ditam notionem , semina , igniculos , intellia λgentias , fundamenta scientia , lumen naturae, Lib. I .de legemque naturalem appellat. . Treuiter j, tur dicamus intestentam esse principiorum cuiuscunque scientia, est artis notitiam, quam non didicimus , sed accepimus: non legimus, In Ora. sed ex ipsa natura arripuimus, hausimus, e
pressimus: ad quam non docti, sed facti, non instituti, sed imbuti sumus . Sapientia. a tem varie a Nrijs scriptoribus definita, ac
73쪽
Lib. r.de explicata fuit. Tullius scriptum reliquit, OGς pientium esse rerum humariarum O diuin rumscientiam: quam definitionem aliquamdo Lib. i . Diu, Augustinus Uurpauit. Lactantius Fimdς xxii . mirara , quem ob sermonis elegantiam , Cice- 'δ ' ronem Christianum appellantibocpactos ien Lib. 3. tiam' t. Sapientia, estscientia cum viaetu 3- conitincta. Aristoteles in Ethicis, dixit ,si .aj j pientiam essestientiam exactissmam, quae non solum ea, quae ex principiis cognoscuntur nouit,' sed etiam ipsa principia: ita visapientia complactatur mentiam, est intellectum, principiorum nimirum notitiam, ct conclusionum. At vero Lib. t. in metap sicis paullo fusius sapientiae natu--ξ- . ram exponens s hasce eius proprietates num rauit. Sapientia scit omnia, non eXparte: cognoscit discillima, quia cognoscere sensibilia ,
non essapientis: habet certitudinem maiorem, quam aliae scientia habeant: cuiusicunque qua stionis caussas assignat: est gratia sui, isti bera r 6 denique est aliis mentiis dignior, ea sique dirigit, ac moderatur. Ex quibus hanc sapientiae descriptionem conficeres: Sapientia est, quae omnia difficillima per supremas cause fas, tanquam aliarum architectonica certius nouit. Appello sapientiam architectonicam , id est,Principem,ac Reginam,cumsitsui caussa, ceteris facultatibra dolor, aliasq; dirigat.
74쪽
Scientiaboc pacto describi Met : Est cognitio Aricii ticerta est euidens rei necessariae per Das caus . Ut est cognitio certa, dijert ab opinione, quae est tabecillia assensio: Heuidens, differt a fide , quae est obseura: mi es rei necessaris,differt si arte , quae est etiam de rebus,quae aliter sepossunt: mi est per D caussas, dissere ascientia communites ta; prouiscientia,est certissima alicuius rei notitia. Prudentia ex Libro r. Tussio , est quae inperspicientia veri, Dierin de ossici Ῥersatur: alibi, ait esse veluti ingeni, aciem ad bona deligenda rejciendaq; cseraria, quam Li. a. de aprouidencio sc appellata esse scribit. Sed
accuratius .Aristoteles ait, Esse habitum Ner cra cum ratione actium, circa ea, qua bona ct Eth.e. s.
mala homini Dnt. De arte , in praesentia, cum fusestquentibus digputationibus de ea scripturus , breui dixerim , me halitum vera curatione sectivum. Trudentia ergo dirigit 'actiones humano, ut ad mores Obones
rem referuntur: ars vero eo actiones mode
ratur , quarumperfectio non perpenditur ex rationibus hissi. Ex his itaque descriptio- ωibus manifestum est quid sint ilia quinque virtutes , siue halitus cognitionis, qui in humana mente reperiuntur. Quo loco obiter studioses adolestentes monuerim , ne Caesari Scaligero fidem balearit, qui contra omnium siriptorum
75쪽
sententiam, artem, non in ratione ,sed in v Iuntate ponendam esse existimauit. 2Nam in ea potentia halitus est ponendus , ad quamper=ciendam est comprenus: cum ergo ars si consitionis halitus, quod nemo,vel mediocriter eruditus , negaret, in ratione profecto pone
Secundum fundamentum, in quo tanquam certum , atque exploratum statuendum est , pa sim , tum Philosophos, tum oratores,alio seque Scriptores his nominibus, arte , prude tia, sapientia, is mentia abuti, eaque promia siue Uurpare. Vnde Aristoteles ct Tullius interdum artes vocant mentias, or mentias artes,c prudentiam ea olertiam, qus adri nes morum non dirigit e cum quaevis arssuam habeat prudentiam sui adio loco explicatius dicetur. Sic etiamsapientia non raro pro scientia , e mentia pro sapientiasumitur; ut cum Cicero dixit. Sapientiam essee meri scientiam. Hinc est, quod hoc nomen ,sapiens, Nariis modis accipi conssueuit. Is interdum dicior sapiens, qui est in aliqua arte peritissimus: quomodo Phidiam sapientem marmorarium, Polycletumsapientem saluarium dicimus. ω- ter dum sapiens vocatur is, qui eam nouit arto, quae alias, tanquam domina, dirigit, ct moderatur : quo fit, ut is qui ciuitatem gubernat, sapiens
76쪽
,ο sapiens Matur: cum omnes era dirgas artes, qua adreip. conseruationempertinent. Alias
sapientis nomen ei tribuitur,qui scientiam cum artute coniungit: qui seipsum noscit, sibi, tir sapit : huc facit,quod Tullius aliquarido dixit, a sapientiam esse conuenientem actionem. T sremo is dicitur, simpliciter loquendo ,sapiens Lib. 3. ista qui omnia diuina atque humana, quantumseri dς Fin. a ii potest, nouit, is, cui illa insunt sapientis pro in prietates,quosupraposuimus. ita Tertium fundamentum, in quo illud breuL 1s ter admonere volo , olim eosdem fuisse virosso sapientes,est eloquentes, cum re Nera eloque
is, tiasne sapientia esse nonpost;.sapientia, Ciee. in
A me eloquetia ,sit infantia quadam. Hoc,quod orati in praesentia, tanquam certum onimus, alia is fusius demonstrabitur,cum quot quantarumq; rerum cognitio in oratore requira tur,nobis e plicandum erit: nunc, unica, eaque illastri CL iis ceronis auctoritate confirmato. Cum ergo sumis mus orator de eloquentiae ct sapientia divom, rio conquereretur, irascripsit: Haec autem,ut ij si ex penninoflaminum , sic ex communi s, Lib. 3.
pientium iugo sunt doctrinarum facta divomisa tia: ut Thilosophi tanquam insuperum mare es Ionium defluerent, Iraecum quiddam, est pomisi tentosum;oratores autem in inferum hoc Thmspum , ct Barbarum, scopulosium, asque i as . sum
77쪽
sum laberentur, in quo etiam ipse Vjsses erirasset. Et paulo infra: Postea dissociati,
exposui, a Socrate , diserti, a doctis, est dei ceps a Socraticis item omnibus,Thilosophi et quentiam dessexerunt, oratoressa eritiam; neque quicquam ex alterius parte tetigerunt; nisi quod illii ab his , aut is illis hi mutuarentur, ex quo promiscue haurirent , si manere in prisina communione voluissent; ct quae apud eundem sequuntur. Ex quibus colligere licet, mirum videri non debere, si eloquentia ob a nitatem, quam Habuit, ct habere debet, O moptimis oratoribus habet,cmnsapientia, Os pientia, . scientia interdum nominetur. Sed iam quid in hac talitatione sentiendumst, at quibus positionibus explicemus. Trimapositio, Rhetorica,seu eloquentla,no
es sapientia simpliciter: sapientiam simplici
ter eam appello, quam ex Aristotele supra d finiuimus. Haec doctrina est certissima, cum nulla fere ex illissupra recensitis sapientis perfecta proprietatibus rhetoricae conueniat:quare insipientis esse contendere velle, am esses pientiam. Et cum non sitscientia, Ni statim dicam, neque sapientia numeranda erit, cum
sapientia sit qua inperfecitissma, ct exactifis a scientia . Secunda positio: summus orator sapiens, in
78쪽
sum at in eodem eloquent potes appellari sapientia Ued exparte, in hoc nimirum ornare oecopiose dicendi genere . Claret haec positio exsuprapositi undamentis,et ex js, qua sex, to Ethico docet Aristoteles. Tertia positio : Rhetorica, proprie loque do , non sponenda in generescientiae. Hanc Lib. r. positionem cosi at in primis apertissima ri- sotelis sententia , qui aliquando scripsit, eos dialefricam egr rhetorixam in terimere, qui eas non tanquam sicultates,sed tanquam mentias tractarit. Adde huic auetoritati rationem adesinitione scientissumptam, quae nullo modo rhetorica quadrat: cum bona ea parte non sit de rebus certis, a corruptione remotis, ct uni inersis asedpotius de rebus humanis,singulis,et dubijs, quae certa indubitata cognitione tenere nequeunt. Quod si mentiamgeneratim pro quacunque cognitione sumeres, scientiam
appellare posses,sed improprie. Quarta positio: Rhetorica, si proprie loqui
Nelimus, non est prudentia. Siquidem, ut m nifestum cuique est, haec facultas nultas nobis recte vivendi rationespraescribit, quod est pro dentiae , Ni de prudentia nunc loquimur , ma- 'aime intrinsecum; sedpotiuspraecepta bene di cendi tradit: at bene vivere , est bene dicere, longe interse disant: Ut r. Adde etiam' dnulla
79쪽
Ari cli s. nulla ut ij docent Thilosophi , qui mo
Ethiri tractant potest me prudentia consistere ;cum sit meluti dux ct auriga ἡirtutum' omnium , cum eam mediocritatem, im qua sita est,irtutis ratio , inueniat: atqui sine rhetorica possumus omnes Nirtutes adipisii; longe igitur. a natura prudentiae distabit. Quincta positio : rhetorica non est inteli Eius , hoc est, non est notio, stu Nis quadam a sola natura insita. 2 Um absoluta atque per fecta dicendi facultas, de qua in praesentiarum es disputatio , non haletur nisi accedat ars, atque exercitatio. Es ergo haec positio certiis ma,acproinde nulla maiore probatione indiget.' i Vltimapositio: Perfecta eloquentia conti net in se intest Diam, apientiam,scientiam, aliquamprudentiam:quoniamsine his , ut alio loco dicetur,perfecta esse non potest. Sed iam
ad argumentorum solutionem accedamus. Quod ergo ad primum argumetum attinet, concedimus una cu Cicerone, O G cis eloquotiam perfectam debere esse cumsapientia comiunctam sed ex hoc non conficitur has duas I cultates,vel unius facultatis partes, esse promsus idem: quia, si idem prorsus essent dissociari
Lib. 3. non potuissem quod factumsuisse ex Cicerodo Qx x., discitur . Potest itaq; sapientia sine eloquelmtia consistere; non tamen eloquentia perfecta
80쪽
sne lentia. Sicutigrammati potesse e rhetoric non tamen rhetorica sine gramatica.. Ex hispatet etiam quid dicendum sit ad fiseundum :falsum seni sapientia nonposse ab eloquentia separari: hac separatione facta,rioquentia remanet imperfecia O mutilat ideo Crassus , quiperfectum oratorem informare volebat,iterum eas copulado esse docebat; nesapientia me eloquentia sit otia Cice. mest Eloquent sinesapientiastultitia . Qxat. Tertium quoque argumentu eadem fere ratione dissolveres: nam,so assolutam eloque tia noposse esse nisi in eo,qui fuerit omniscindi tiarumgenere ornatus; tamen, in hoc homine, aliud est ea ris, per quam sapit; aliud vero ea facultata'r quam copis , ornate ea dicit, quae nouit. Hi ergo bonus orator,sapiens, sed non perso vim Hoquentiae: sicuti non est eloquens per solamsapientiam. Huc facit,quodialiquando acute pronuntiauit Tullius, in Phia Lib. losophorumc itione non continuo inesse elo- de ora
Quod attinet adprimam rationem,qua probabatur esse sapientiam; nihil concludit qm aut illi errarunt,aut nominescientis abusi sunt: quod tys, qui oratorio modo definiunt, concedi potest. Solent enim rhetores aliquando suam artem appeliarescientiam, νtpraeceptorum, qua