장음표시 사용
101쪽
7o DE RE LOCI CAcorpus mentem , ad altiora tendentem , & rerum caussas anxie perscrutantem , ad has & illas partes paene invitam detorquet . Adeo mens appulsu corporum ita tenetur , iave Iuti extra se ipsam diva patur, ut nequeat te, suasque operationes plane cCgnoscere : adeoque nec redie de rebus, quae
extra sunt, dijudicare . CAPUT VII. Docet quaenam Logica reliquis fit anteponenda .ERgo aliqua medicina est adhibenda, quae erroribus
mentis medeatur , nobilque viam muniat ad veritatem investigandam . Hanc Logicam esse debere , nullus dubitat : quo vero modo ea parari debeat , magna dissentio est .
filii ad Aristotelem , alii ad Carte tam , alii ad Ginendum provocant. Ego vero evistimo , nihiI facilius expediripssse , si modo libero judicio ad istam controversiam acce
Aristoteline , quaeso , aut Platoni; Cartesio . aut Gaiassendo , tantum ab natura tributum fuisse credamus , ut sal li nequeant; fallere vero non possint 8 Atqui illi dc homi nes erant, & humanis infirmitatibus , quibus ceteri, erant obnoxii . Quin immo interdum errant aperte et interdum subobscure loquuntur: sunt in quibus se non explicent: sunt quae ne intelligant quidem. Non igitur unus aut alter, sed omnes in medium adducendi sunt & vetusti , & novi reκ iisque diligens perscrutator libare debet , quae mentem possint ad recte agendum , & percipiendum adjuvare . Habet Logica pro scopo , ut res , prout sunt , intelligat: certoque sibi persuadeat, se non errare judicando . Ad hanc igitiar inctam collineare debent omnia , de quibus ars Logica tractat . Nec vero id solum , sed ea anteponenda erit, quae breviori via id faciat.
102쪽
LIBER SECUNDUS. TrVia autem brevior & expeditior, mea quidem sententia , est . Primum considerare , quo modo perceptiones rerum elarissimae comparentur . Deinde, quo pacto vocibus exprimi possint, ne consule intelligamus : ubi singulae vocum proprietates accurate sunt e Ponendae , quae nobis occasio erroris sunt. Tum explicare, quid sit judicium, quid propositio , & quanta utriusque diversitas : quidque
notare debeamus , ne aliud pro alio accipiamus . Ad haec ratiocinationis naturam internoscere et quemque usum in veritate inquirenda habeat , explicare . His constitutis sternenda via est , qua ad veritatem perveniamus: quae cum sit vel certa , vel probabilis , ad utramque perexpedita via munienda est e erroresque notandi, qui nos ab ida repellunt . Postremo loco cxponere necesse est , quo pacto
inventam veritatem cum aliis communicare debeamus .
Hanc igitur docendi viam & ratio naturae tenendam esse persuadet, & viri his studiis subacti ceteris esse praeserendam , & exemplo suo , & editis libris confirmarunt. Ae sane audiendi non sunt, qui puerorum mentes multitudine obruunt praeceptorum , ac toti sunt in eo , ut longas disputationes insarciant, quin prius examinent, an ad finem, quem sibi ponunt, conducant . Ex quo & illud exsistit, ut tiro , quamlibet tricis illis & cavillationibus bene excultus, si ad aliquam controversiam reducitur , de qua in schola non disputatur , quid constituere debeat,
ignoret . Neque vero pueri modo , qui usu rerum non Valent,
male intelligunt, & ratiocinantur a sed viri ipsi, si ad rem ,
de qua numquam audierunt , trahuntur; multo pejus to quuntur, ac agrestes homines iaciunt. Dubia , & falsa veluti probatissimas demonstrationes saepissime amplectuntur ziisque, quasi sormi firmissima & indeficientia sandamenta, opinationes suas inaedificant. Quod si aliquando bene , saltim non inepte sermocinantur, id non ab arte sua habent,
103쪽
a DE RE LOCI CAsed ab natura e quae mira Acilitate hominem non ineptum inpellit , ut recte ratiocinetur . Quod ne a me, Adoloscentes, per conjecturam , aut alia de caussa dictum putetis , vobis pro certo adfirmo , me
nullo partium studio agi illa disputantem& scribentem . Peccarem certe , & ridendus essem merito , si ego , qui tironibus a uictor sum , ne ex praejudicatis sententiis dijudicent f ipse poenitendo pra judicio de aliorum sententiis pronuntiarem . Nolo ego judex esse in hac caussa : judicent doctissimi homines, & ingenti scientiarum flumine, ut ita dicam , inundati, qui in Peripatetica philosophia diu multumque se torserunt; qui , si viri boni sunt , fateri
debent, hanc, quam ipsi callent Logicam vulgatam, quamque laudibas ad coelum ferunt, divinumque vocant inventum s istam ipsam nihil juvare se, ut de rebus, quae in scholis non traduntur , disputent .
Profecto dc ego sophista sui aliquando , & sub Peripateticorum vexillis longum tempus versatus sum cum laude. Nam ingenium non hebes , & exercitatio quotidiana secerunt , ut ea celeriter arriperem , quae alii non nisi post longum tempus, incredibilemque laborem arripiebant. Hinc juvenili quadam garriendi cupiditate frequenter cum adversariis manus conserui: & , si verum auditores adserebant , non lemel perstiti in acie sine levi vulnere . Laudare condiscipuli, & amici fortunas meas, qui tale ingenium nactus essem, atquc exquisita doctrina perpolivissem o suadere , ut eamdem viam insisterem et magnum mihi propositum esse praemium, laudem , & gloriam . Sed tametsi haec& alia multa ipsi dicerent, ex quibus ego caperem volu ptatem ; non ita ego eram ineptus qui mihi persuaderem , tantum illud esse , ut laudari deberem . Neque hoc animi moderatione censebam : non personata virtute patefacio : sed ex animi sententia aperte , uti decet Pnilosophum, dico , me numquam animum inducere
104쪽
LIBER sECUNDUS. 73 potuisse ut existimarem,mo justa de caussa esse laudandum . Caussa haec erat, quia certo sciebam , ista in , quam in me extollebant , facultatem nulli usui esse , praeterquam ut ostenderem , multa me scire de regulis artis sposseque adversarium non aeque exercitatum laqueis irretire et cetera ei se inutilem . Deum testor, & superos,me, tametsi etiam atque etiam
de Philolophia, de Theoli gia , de jure , de Historia in amplissimis locis,& cum viris eruditi si mis S acutissimis dispotaverim ; numquam artis regulis adjutum suisse , ut aliquid probarem : sed, quae memoria suppeditabat argumenta , vis quaedam naturalis mentis ad sormam redigebat iisque, quod vellem , conficiebat . Quod & plerisque viris doctis evenis. se, ex eorum habeo testimonio . Ut iure mirer esse, qui adfirmant syllogismorum praecerta ad invenienda argumenta , & recte conformanda , quibus res quaque confirmetur, esse idonea. Vix enim quaedam syllogismorum sermae valde obviae menti occurrunt et peculiares vero leges , ct irretiendi formae illis tantum , qui de iis disputare dedita opera volunt. Sed de his hucusque . Nobis autem ea Logica est in praesentia tradenda, quae tironem ad veritatem perducat, rejectis nugis, & copia inutilium praeceptionum , quibus vulgares libri inquinantur.
Ostendit diversitatem idearum respiciendo ad originem .PRimae igitur humanae mentis ccgnitiones sunt rerceptiones seu ideae , quibus, etiam dum usu rationis caremus , perfundimur . Eae autem tanta sunt in varietate , quantam verbis exprimere vix possumus . Sunt igitur ad quasdam veluti classes revocandae, & suis nominibus disti imguendae, quo facilius earum proprietates explicare queamus.
105쪽
Ergo ideae multiplici modo considerari possunt . Vel
enim eas referimus ad principium e vel in se ipsis consideramus 2 vel examinamus modum , quo objecta repraesentant evel demum idearum objeeta, ex quibus ipsae nomen habent, investigamus . In his pulcerrima mul ta & necessaria se osserunt perpendenda , de quibus nos ordine euplicabimus . Atque ex iis, quae hucusque diximus, si manifestum, ideas omnes, si harum origines perscrutamur, esie vel adventitias , vel factitias . Adventitiae sunt, quae ab rebus , quae extra nos sunt, aditum sibi per sensus aperiunt ad mentem : ut idea coloris, saporis, odoris, ceterae. qilae simplices ideae vocamur. Cumque major nostrarum id earum pars per sensus acquiratur , consequitur, plerasque ideas,cujusmodi sunt primigeniae,esse
Factitiae sunt , quas mens ab illis deducit, quae sens-bus adquiruntur . e. g. si mens ideam hominis cum idea coronae aureae , sceptri, paludamenti, & satellitii consert, elicit ideam Deis . Sin autem ideas ipsas in se eonsiderat, dc intelligit repraesentare rem aliquam , elicit ideam cognitionis .
Porro miram habet mens humana virtutem ideas cumideis comparandi, ex quo ins nita id earum soboles nascitur, quae plerumque sunt compositae .
CAPUT VIIII. De ideis ut in se ipsis sunt disputatur .
SIn autem ideam non respiciendo ad principium , a quo nascitur, sed in se ipse consideramus; vel est simplex, Vcleomposita . Simplex est, in qua ne mente quidem partes possumus secernere . Harum quaedam sensu , quaedam mC-ditatione comparantur . F. g. Disitir Corale
106쪽
LIBER SECUNDUs. 7 sE. g. Ideae, quae per senius habentur sunt simplices, ut coloris rubri . Nam tametsi mente partes in colore rubro Perquiras,nuinquam invenies: non enim habet. Habet quidem corpuS coloratum partes : non ita vero sensus & idea coloris sejuncta a corpore . Idem de reliquis sensibus est dicendum. Non enim in odore , non in dolore , non in reliquis adsectionibus, partes ullas designare poteris: ea propter sunt simplices . Idem de ideis judicatote , quae meditatione adquiruntur : ut Politio, nolitio , perceptio , cetera . Quis enim dimidium Politionis, aut nolitionis, aut micri potuit umquam
designare Itaque ideae simplices sunt clarae quidem , non tamen distinctae .
Composita idea est , in qua plures ideae simplices designari possunt, & intelligi singulatim .
E. g. Id ea cujusque corporis est composita:possum enim in corpore designare paptem dexteram, di sinistram: & quaelibet pars menti meae sic offert, eamque sigillatim ccnsiderare possum . Etiam idea exerciti s est composita : exprimit enim plures partes , ex quibus plures ideae possunt haberi . Id ea justitiae de ipsa composita est : nam cum concipio justitiam , haec menti objiciuntur e i ea hominis, qui sium euique dat : idea recipientis beneficium: idea rei datae: reliqua . Eodem modo de reliquis virtutibus , dc vitiis pronuntiabimus.
Vere enim composita id ea non una est, sed plures , quae uno nomine significantur . Neque enim possum percipere domum, quin cogitem rem quadratam, in qua dc portae,& senestrae ,& laquearia , cetera . Ita nequeo intelligere iusitiam, dc exercitum. quin multa smul ac diversa cogitem, quae propter mentis celeritatem, una res esse videntur. Ita que magna id earum pars, si paucas illas , quas supra memoravimus , excipias, complexae sunt.
Iam vero ideae compostae sunt dupliciter. Qitaedam sunt compositae ex id eis o eclorum s lium . e. g. Id ea
107쪽
76 DE RE LOGICA parasangae, quae est mensura viae,& componitur ex id eis passuum : idea passus , quae componitur ex id eis pedum: cetera. Aliae vero constant id eis rerum dilii milium: ut idea domus, quae constat ideis lapidis, ligni, caementi, tegulae et idea navis , & his similes . Sed de his hucusque . Venio ad repraesentationem idearum . CAPUT X. De modo quo ideae objecta repraesentant.
De idea Cura , Di Obscura . Α Liquando rem ita percipimus , ut eam ab aliis facile secernamus: haec vocatur idea clara. e. s. Cum Video
corpus atrum , idque ab albo , rubro , caeruleo distinguo, habeo ideam claram coloris atri. Cum sentio odorem lilii , eumque ab odore rose,vel alterius flcris secerno, habeo claram ideam odoris lilii. Quod si non possum distinguere rem ab alia , haec idea est obscura . e. g. Si longe auspicio corpus caeruleum , non possum illud ab viridi , nigro , cinereo sejuvgere: tum etiamsi lilii a me distantis odorem sentio , non possum discernere Iilline , an violae , an rosae sit. Quare uirc que casu habeo
tantum ideam obscuram . Haec autem idea clara eo clarior erit, quo plures partes in objecto corpore distinguere potero . e. g. Clariorem odoris rosae vulgaris ideam habebo . si exquisitiore sensu internoscam non modo discrimen inter odorem rosae, & aliorum florum; sed ejusdem rosae ab aliis rosis. e. g. ab ea qDam exandrinam, & Damasiuinam vocant. Item . cum e rCr- tu video navem,clarior erit idea, quo propius I enit ad podi
108쪽
LIBER SECUNDUS. 77tum e vere ut possim adfirmare , has & illas partes habere , este triremem , non quadriremem , viginti remem, cetera . COROLLARIUM I. Hinc clarior erit idea , quo pluribus sensibus, & M-tentius rem examinamus. Nam plures sensus,& major contentio mentis plura in objecto distinguunt. E. g. Dccbarum interdum est prorsus coloro simile Sa-Ii . Si id visu, & odoratu non possum distinguere , revoco ad gustatum , qui discernit, quale si . COROLLARIUM II.
Hinc obscura idea est , quae rem ita repraesentat, ut ab aliis nequeat secerni. E. g. Cum decem homines una voce clamantes audis, percipis quidem omnium vocem , sed alteram ab altera non distinguis. En cognitio olscura. Quod si unus elatiore voce conclamet, ut possis eum ob talem sonum distinguere, clarior erit cognitio .
COROLLARIUM III. Hinc eadem cognitio clara si cum clariori comparetur, est obscura : S e contrario . Nulla cognitio in hac vita dici potest omnino clara eclarior enim haberi potest,& fortasse alius eam habet. Quod
memoria tenere oportet, ne putemus omnia, quae nos ignoramuS , vel obscure dignoscimus , ignorare etiam alios: aut iis tam esse obscura , quam nobis.
109쪽
De idea Distincta, , Confusa .
Verum etiamsi rem aliquam ab aliis commode distinguam , evenit aliquando, ut notas omnes, quae rem hanc ab aliis secernunt, sigillatim enumerare valeam: aliquando vero non item. Primo casu , idea est distincta : secundo, confusa.
I. F. g. Ducit me amicus ad museum , & objectis numismata bus Caesarum , quaerit a me , qualis sit imago Ne ronis . Si lineamenta Neronis ita memoria teneo , ut sine praesidio inlcriptionis illius imaginem ab aliis imaginibus iacile dii linguam ; habeo ideam claram , & distinctam Nero nis . a. Praeterca si interrogatus, quid sit horologium, dico, esse talem fabricationem, quae planispherium habet, in quo duodecim horae inscriptae sunt: & quae ope stili, vel mallei, qui pulsat aes sonorum , horas distinguit; habeo ideam cla ram , S. distinctam horologii . 3. Videam longe pecudem ambulantem.Si eam secerno ab homine , petra , arbore; non tamen a cane, vulpe, capras habeo ideam claram, non tamen distinctum, sed confusam pem Cudis. q. videam magnetem ferrum ad se trahere: si ex hac nota secerno magnetem ab aliis lapidibus , sed nequeo sigillatim enumerare notas omnes , quae magnetem ab aliis lampidibus sejungunt; habeo ideam claram , sed conjusam ma gnetis : quia habeo ideam confusam notarum omnium, quae magnetem ab aliis distingunt . Igitur distinctum. & clarum non sunt homonyma: nam plus exprimit idea disincta, quam clara .
110쪽
COROLLARIUM I. Hinc quae ideae per sensus comparantur, tametsi clarae, plerumque sunt confusae . Nam res , quae exstant, plurimis adjunctis ornantur et sensus autem haec tam multa & abstrusa repraesentantes, non exhibent sigillatim notas omnes , quae rem distingunt ab aliis e proinde sunt eoniacae . s t JCOROLLARIUM II. Hinc si per voces nequis cum altero bene comparato, communicare notiones , quas habes; scito te habere ideam confusam . Nam si haberes distinctam ideam notarum,quae rem ab aliis secernunt f eas enumerare posses. Proinde si non enumeras , non habes: & , quod inde fit conlequens, tua idea est confula .
De idea Completa , Incompleta . Jam dum notas omnes seu characteres alicujus rei numero , vel ea S percenseo , quae rem ab aliis in omni eventu, dc loco , & tempore secernunt; vel secus . Priori modo , haec idea distincta est etiam completa: polleriori , incompleta YO
I. E. g. Cum dico, corpus esse rem, quae habet tres dimensiones , longitudinem , latitudinem , prosunditatem in cujus locum aliud corpus induci non potest, ita ut ma