장음표시 사용
161쪽
proprietatum , in quibus homines sunt similes ; & ab iIs dIstinguuntur, qui homines non sunt: reapse nihil aliud habet
pro objecto .Fxplicaturi quaenam caussa sit, quare cum vinum , &aqua, & aes cadcm materia constent, tamen aliud sit vinum , aliud aqua, a iud des ; dixere caussam esse , quia materia diverso mcdo sermata eli : & de hae forma sic locuti sunt , quasi esset re, quae exstaret seorsum . . Praeterea dixerunt , illud per quod Petrus est Petrus , id est hie homo non alius , esse barcceitatem suam, seu perreitatem , seu peoonalitatem : & de hac sunt locuti, perinde quasi res esset, quae exsisteret. Praeterea , cum vellent explicare , Deum habere ideas rerum, quas iacit ; seu nihil sacere, quin cognoscat, quid faciat; dixere , esse in mente divina idens aeternas , 8c exemplaria rerum omnium . Quae omnia quadam ratione vere ad sumabantur . Haec vetustissimi homines.
Atqui post suere Philosophi siJ cum originem vocabulorum , & significandi vim diligenter non explorarent, exiitimarunt exstare res tales, quales illae voces declarabant:& vel calliditate, ut rem novam proferre viderentur, vel anticipatione quadam adfirmarunt, elis nescio quam rem , quae vocatur natura humana 2 aliam , quae sit forma : aliam ,
quae sit personae cetera . Nec id solum , sed quidam dixerunt, eas esse substantias separatas : quidam esse inmersas in materiam . faJ Praeterea non nulli hanc de persona separata doctrinam Catholicae ecclesiae placitis omnino esse consenta-
IJ Chaldaei, Pythagorei, Platonici, Semiplatonici, is plerique Seboiasticorum .saJ Confer. quae supra disputavimus . Cons. Plutarcb. de Placit. Phil. L. I. c. Io. Prisc. L. I. c. I. S.
162쪽
meam per summam inprudentiam adfirmarunt. si I Quos in praesentia exagitare alienum esse videtur et alio loco pro
Ergo cum vocabula abstracta occurrunt, animadvertat lector , designare tantum ideas nostras e & reserendo ad ideas , quas habemus, explicari debere . Deinde cum senissum habuerit in tuto , non si nimium sollicitus de vocum expositione , quae plerumque vel inperitia , vel cavillatione
scriptoruin interpretationem non habent.
Laborant hoc vitio scriptores bene multi , praesertim Poetae, & praeter ceteros , qui vulgata lingua musas scri-Ι a bunt: tJ Constans ecclesiae Carbolicae doctrina , in Ephesino comellis opposita Nestorio et qui . quema.tmo .ium duas naturas , ita duas personas , duos Cbristos in eodem Christo ponebat unione tantum morali: Deinde firmata in Calchedonensi contra Eutrobetem et qui , quemadmodum unam personam , ita unam tantum naturam in Chi isto admittebat: Postremo confirmata in Constantinopolitano II. , qui quatuor priora Concilia confirmavit , baec est : ,, Confitemur unum eumdemque rarisum , ,, Filium , Dominum , unigenitum, in duabus naturis incon- , , fuse. inmutabiliter , indivisse, inseparabiliter agnoscendum: ,, nusquam sublata differentia naturarum propter unitionem; , , mugisque salva proprietate utriusque naturae , , in unum is personam atque sub entiam concurrente . Sunt Terba concilii Calchedonensis . At nusquam dixere Patres , Per sonalitatem humanam esse aliquid reale ab ipsa natura sepa rabile et nee de hoc umquam locutus Nestorius . Quidquid dicant ii, qui veneranda Ecclesiae decreta obtorto collo ad Peripateticas sententias constabiliendas trabere conantur . Con feratur 2 italis Alevander, in Hist. Ecel. V. Saeculi Art. Ia.
163쪽
r 32 DE RE LOCI Abunt: qui verbis saepissime utuntur, quibus vel abstracta solum , vel nulla ineli significandi vis. Deinde eorum plerique , quἰ milesio sermone narratiunculas scribunt : qui inhoe solum diis miles sunt poetis , quod versiculos non sa-ciunt. In hunc centari venit Ioannes Barcio ius : qui non modo vocibus vagis abundat, sed tanta obscuritate cogitata sua involvit, ut ne ipse quidem , si exsistat, de luis scriptis interrogatus, ea valeat explicare . Huic addo Laurentium Gratianum, & his similes , qui dedita opera sententias suas verborum vel insolentia, vel obscuritate occultant. Quos si contempseris omnes, recte seceris . In eodem numero sunt Historici non nulli, ii praesertim , qui vel laudare , vel vituperare homines sibi proposuerunt. Quod Clercius quibusdam Curtii, & Taciti locis luculenter confirmat. Quibus addere posset Florum , Paterculum , & , quod mirabilius , Li Wium , & Sallustium squi nec ipsi ab his vocabulis sibi temperant . Aecensendi his sunt Oratores : idque eadem de cauta, quia placere Porulo , non ideas suas accurate declarare curant. Postremo philosophi Schol altici: qui , quod de rebus prorsus incognitis & involutis dii putare amant , verbis utuntur, quae vel incertam , vel nullam habent significationem I ea propter nec aliquid commode eYplicant, nec intelligi possunt . A quo sane vitio nec Cartesiani ipsi , aut Gal-sendi ani philosophi cavent interdum . Itaque si auctores hujusinodi offendamus, astute eorum vocabula eX planemus
164쪽
AD USUM LUSITANORUM ADOLESCENTIUM
DE IUDICIO, ET RATIOCINATIONE DISSERITUR.
PAR s PRIMA DE IUDICIO. CAPUT I. De natura Iudicii. Ostea quam mens nostra ideis rerum omnium persuta est, iis utitur pro lubitu : atque alias cum aliis comparat, & intelligit, utrum conveniant , an secus: hoc vocamus judicare . Itaque judicium est, perceptio relationis, quae reperitur inter duas ideas. E. g. Habeam ideam bovis , & ideam canis e reseram unam ad aliam, & intelligam , ideam bovis esse majorem ,
165쪽
I 3 DERE LOCI CAio est repraesentare aliquid majus , quam idea canis . Item habeam ideam meae manus dexterae , ct sinistrae : comparemeas inter se , & dignoscam , ideam dexterae esse aequalem ideae sinistrae. Cognitio qua animad Uerto , id eam bovis este majorem idea canis , & ideas ambarum manuum esse aequales, vocantur judicia .
Sunt Philosophi, qui sibi persuadent, ccgnoscere se penitus , quid sit judicium s & de eo plurima confidenter
adfirmant . Cum tamen de re loquantur, 'quam numquam viderunt, & de qua planiorem ipsi, quam ceteri, intelligentiam non habent ; audiendi non sunt. Philosophi cordatiores profitentur ignorare se, quid snt perceptiones mentis: & merito quidem . Nam cum nemo homo intelligat,qualis sit natura rei spirit alis seu animi nostri, & praeserti in sequitatis illius , quam Deus potuit in animo , & quam mentem nominamus ἱ coni equitur, Per cipi non posse,quales sint ejusdem mentis actione, seu cognitiones . Et nisi Deus nobis id manifestaverit in hac vita , perpetuo in ignoratione versabimur . omnino id scimus clare & evidenter, mentem nostram iudicare : h. e. dum comparat ideam Stellae, cum idea Solis, renitus percipere, hanc esse majorem illa s quod i plum est adfirmare : vel non esse ambas aequales , quod est negare . Iudicium vero non consistit in id ea Solis, aut Stellae: sed ponitur in nuda cognitione, quae id percipit seu adfirmat :& est omnino indivisibile . Nec enim intelligi potest , quid si dimidium aut tertia pars judicii. Sed haec ad bene judieandum supervacanea sunt . Porro autem judicium cum verbis exprimitur, UCcatur enuntiatio, vulgo proposito. Quare, si de judici ' aliquid constituere cupimus , de propositionibus agendum elle videtur .
166쪽
CAPUT I I. De judicio verbis expresso , seu de Tropositionis natura. ΡRopositio est, oratio adfirmans , vel negans aliquid de aliquo i siJ Respondet enim judicio , quod vel duas ideas componit, vel disjungit . Itaque duas habet partes rea , de qua aliquid adfirmatur , aut negatur , nominatur subjectum:quae de illa adfirmatur, aut negatur, prisdicatum . Vel praedicatum sit primo, vel secundo loco , perinde est . E. g. In his , Deus es justus: Homo non es equus: nomina Deus , & Homo sunt subjectum : nomina justus , Sc equus sunt praedicatum. Est praeterea nexus, seu verbum es, quo vis judicandi declaratur. Nam prima hoc adfirmat: In idea Dei includitur idea justitiae . Altera, quia verbo additur negatio , hoc : In idea hominis non includitur idea equi. Nulla exeogitari potest propositio , quae non aliquid alat, aut neget: h. e. quae non constet praedicato, lubjecto ,& verbo es , si ea diligenter expendatur . E. g. In his adfirmationibus: vizo , morior, Petrus a mu includuntur haer ego sum vivens. Ego sum moriens . Petrus es amany. Eodem modo se habent reliquae propositiones . Nam optativae,ut vivam,peream, hunc sensum reddunt: ego sum cupiens , ut ego sim vivens. Ego sum eupiens , ut ego sim periens . Imperativae, ut ama, amato , exponuntur hoc modo :ego sum cupiens, vel jubens, ut tu sis amans. Interrogativae, ut amem hoc modo: ego sim cupiens scire , si tu es amans . Consimili modo explicabis Exclamati vas, Potentiales , Prae
Iid Aristotel. Analyt. Prior. L. I. c. I.
167쪽
36 ' DE RE LOCI CAIam vero in propositione plurima considerare possumus . Primum , quot partibus constet. Deinde , quo pacto hae partes coalescant, aut disjungantur . Tertio loco, plura, an pauciora objecta Comprehendat. Id Logici eκplicant hoc modo et considerari debere materiam , formam , quanti talem propositionis: in quibus sunt quaedam non contemnen da , quae nos breviter percurremus . CAPUT I I I.
IAm praedicatum, & subjectum propositionis, quae, vocan
tur extrema seu termini, plurimis modis inter se vinciri possunt: ex quibus totidem propositiones nascuntur . Vel enim praedicatum ita cum subjecto convenit , ut numquam ab illo separari possit, & dicitur propositio necessaria: ut Homo est vivens . Vel possunt aliquando non convenire , & vocatur eontingens : ut Equus ambulat . Vel demum praedicatum numquam potest convenire subjecto , & appellatur inpossibilis et ut Petrus es eanis . Propositiones negativae verae reseruntur ad nece riam, aut contingentem e nullum tertium. Vel enim unum nullo modo potest convenire alteri , ut Homo non est equus ; & est necessaria. Vel possunt unum & aliud convenire , ut Ioannes non est bonus ; & est eontingens . Hae propositiones vocantur absolutae, si simplieiter adfirment, aut negent, hoc modo : Homo es animans . Alexander Magnus fuit Rex. Quod s exprimant modum, quo
praedicatum cum subJecto consentit , vocantur moaales : ut Homo necessario est animans. exander contingenteν fuit Rex. Sunt tamen non nullae quae simplices esse videntur , re vera sunt modates . Hae autem ad necessariam , vel contingentem reducuntur . e. g. Egregium es , a laudato viro Disi ipso by Corale
168쪽
LIBER TERTIUS. I 3 Iaudari. Honesum es , incumbere in litteras . Quae explicari possunt hoe modo: Necessario laudabile est, laudari alatirato viro . Necessario bonestum es , incumbere in litteras.
Simplex propositio est, quae uno tantum praedicato, ac subjecto constat: ut Angelus es inmortalis . Composita seu complexa est , cujus praedicatum , vel subjectum ex aliis praesidio quarumdam particularum ccmponitur et ut Petrlis , & Paullus sunt homines . Deus estjusus , O' Misericors . Hae particulae plures esse possunt, tamen ad sex classes revocantur, ex quibus propositiones ipsae nomina habent a Singularum exempla subjiciemus . I. copulativa propositio est, in qua plures res vel ex .parte subjecti , vel praeditati particula aliqua copulantur . Particulae vero hujusmodi sunt: is , que , ac, siquo , etiam ,
quoque, cum, tum, necnon, nec, neque .
E. g. Mens. ratio , is eo Ilum in senibus est: quae hoe valet: Mens es in senibus t i , ratio est in senibus r ἐν eonfitium es in senibus . Aliquando conjunctio negativa est e
pressa: ut 2ve tibi diva Tarens,generis nee Dardanus auctor, se de . Aliquando vero est occulta: ut Nemo meorum re cordatur mei: hoc est, Ue hic, nee isse, nee qui 'iam meorum
a. nisjunctiva propositio est, in qua duae propositiones his particulis conjunguntur , aut, vel, seu, e . e. g. Aut edis es Fbilosophiam , aut cedam te fusibus. 3. Condicionalis, quae etiam vocatur ripotbetiea, est, in qua praedicatum tribuitur subjecto aliqua lege seu condici ne , quae exprimitur particulis si, sin , siquidem, modo , ut, nisi, dum . e. g. Si bomo nulla gravi caussa occidet alium, capite plectetur . q. Caussalis est , quae caussam praeseri, cur praedicatum
169쪽
r 38 DE RE LOCI CAsubjecto tribuatur: quod effertur talibus particulis,uti, quia, quoniam , ideo , Deirco , eo quod, etenim , quidem . E. g. Sol factus est, ut mundum lucesua perfunderet et vel quia mundum sua luce necesse erat inluminare . Hic caussialis eli expressia e in hac vero involuta: Non ignara mali miseris succurrere disco e quae explicatur hoc modo et auia non sim lanara mali, disco succurrere miseris.
Ad hanc classem revocantur reduplicativae, quae exprimuntur hil ce verbis , qua , quatenus , ut . Nam idem est . Homo ut homo obnoxius es multis miseriis , ac dicere, Homo quia est bo no . s. I elativa est, quae aliquam comparationem continet,& exprim ur talibus particulis , ubi , ante , ibi, prius , post: e. g. Ubi enim sunt duo,vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum s IJ6. Di retiva est , in qua propositiones simplices partieulis adversativis junguntur. E. g. Vides tu quidem , sed non eomedes de ea r clara est ' adversatio . Video meIιoraproboque , deteriora sequor et hic est occulta e quae exponitur hoc modo: Video meliora, sed sequor deteriora. Iam vero propositiones vel sunt compositae ratione materiae , vel ratione formae . Ratione materiae sunt illae , de quibus supra . Ratione sormae sunt illae, quarum una pars est objectum alterius: ut Cupio, P. C. me esse clementem. Ad
quam classem reseruntur etiam modaleS .
De Exponibili. Atque hue usque de illis , quae sine ulla dubitatione
eompositae sunt . Quaedam tamen sunt propositiones, qua rum compositio non illico animo occurrit; led postea quam,
170쪽
quid significent, exponimus, fit manifesta e iccirco vocantur exponiblIes . Videntur adfirmativae, quamvis plerumque sint negativae . Exempla subjiciam . I. Exclusiva est, in qua praedicatum de solo subjecto ad firmatur, aut contra: idque vi harum particularum, tantumodo , solum , dumtaxat, unice . E. g. Solus Deus inmortalis adorandus est. Quae exponitur hoc modo e Deus adorandus es is nimirum qui es inmortalis . Ad hanc classem pertinet Exceptiva : ut, Homo es rationalis excepto corpore et quae idem enuntiat , sed alio
a. Comparativa est , in qua praedicatum adfirmatur de subjecto cum relatione ad aliud : quae relatio exprimitur vel nominibus comparativis , vel particulis quam, quanto, magis , tanto .
E. g. Sertorius fuit peritior belli, quam Pompejus . Lucanus est ιnferior in Poesi Virgilio . In his ineluduntur
duae hoc modo : 'Po ejus fuit bellicae artis peritus, at nomaeque peritus ac Sertoν ius. Lucanus es bonus Poeta, at non aeque bonus ac Vi3gilius . Possunt tamen includi plures quam duae: e. g. uuanto majores fumus, tanto nos submissius geremus . in .P explicatur hoc modo : Majores sinus aliis , , hae de caussa curare debemus, ne illi nos superent omni varietate virtutum , i , rursum simus inferiores iis . occurrunt interdum propositiones , in quibus , ut re cte monet vir doctus, id, de quo adfirmatur esse melius , non dicitur absolute bonum , sed explicatur diverse modo . E. g. Melior es bone paupertas, male partis divitiis . Haec propositio non potest explicari tali modo: Divitiae mala partae bonin sunt; melior tamen es paupertas honesta et sed hoc modo e Honesa paupertas non es vitilperanda; verum divitiae male partae vituperandae sunt . Id plerumque usuVenit, quando per tropum comparativum vocabulum usurpa
mus . Qui enim proprie loqui vellet, deberet in his , & similibus