장음표시 사용
211쪽
rga DE RE Loci I CAmum desiderium inveniendi veritatem, quam tamen nos nulla industria explorare posse sciamus Aut emet inprovidus, & inpotens Deus s aut nos deciperet, & torque rei perpetuo inani appetitione : quod a bonitate & praestantia divini numinis alienum est . Cum ergo veritatem ardenter desideremus , proque ea consequenda nihil non faciant homines; posse nos ad illam pervenire consequens est . Datur igitur criterium veritatis , seu certa nota cur verum a falso secernamus . Illud superest ut doceamus , quibus auxiliis ad verum Investigandum pervenire possimus. Quod facilius explica himus, si hominem per omnes cognitionis gradus , tam quam per quasdam zotheculas , ad ipsum gynaeceum veritatis perducamus.
CAPUT I I. Quibus gradibus ad veritatem perveniamus disquiritur. AC profecto omnis cognitionis expertem hominem nasci, omnino est certum , uti primo libro docuimus . Infans plurimis id eis persunditur, iis nimirum, quae se suum ministerio adquiruntur . Pauca admodum constituunt insantes et nam ea tantum reputant sibi bona , quae palatum , & tactum molliter adficiunt et ea mala , quae do. Iorem adserunt: nee id consideratione, sed facilitate quadam naturae . De reliquis omnino nihil .
Grandior factus non nihil jam judicat , sed prorsus in
eodem genere. Movetur plurimum auctoritate loquentis .
Itaque duo illi sontes deliberandi , sensis , & auctoritas . Persuadet enim sibi, esse verum quidquid videt, & quidquid audit . Quare, si acu pungitur , existimat dolorem esse in acu , dc in eum invehitur . Si de larvis, desigantibus s
212쪽
LIBER MI ARTU s. 18 Ibus, de viris, qui bipalmarem staturam non excedunt, de iis, qui sunt monoculi , deque hujusmodi nugis ali quem dicentem audit s nullus dubitat verum esse id omne. Habet quidem plurimas cognitiones certas , ut se esse ,
se diem , esse noctem : sed de his ita est persuasus , ut, si
aliquis vir gravis contrarium adseveret, si non credit illico , non nihil dubitet tamen . Itaque hujusmodi judicia, quamvis perspicua sint,tamen vix audeam vocare scien
Homo vero ineruditus in hoc differt a puero , quod ex diuturno cognoscendi usu non adeo facile mutet judicium de rebus perspicuis et cetera est similis . Nam plurimum movetur sensu , & auctoritate eorum , quos putat doctiores se esse . In hoc homine perspicuae multae cognitiones sunt: pleraeque tamen aut dubiae, aut salsae , idque meditationis desectu . Iam qui lectione tritus est, ct meditando clariores cognitiones comparavit, certo scit, plurIma ita se habere
uti videntur et de aliis dubitate cumque multum in utram que partem disputet, constituere aliquando non audet. Est enim mens nostra arctis terminis circumscripta et nec plane internoscit caussas rerum, earum etiam, quae sibi familiares sunt. Nam quis naturam animi sui noscit quis machinationem istam corporis nostri quis fabricationem vel minimi animalis quis naturam & proprietates omnes Corporis
Itaque Philosophus , qui modo hoc nomine dignus est , de his interrogatus ingenuo pudore profitetur, igno rare se quid sint: nee misi perplexe, & dubitanter adfirmare quaedam . Proinde si pauca demas , nihil aliud iacit vir doctus, quam adsentiri cum quadam dubitatione et quod judicium vocatur probabile . Nec nisi eis certo adhaeret , quae extra omnem dubitationis aleam posta videntur, di prorsus sunt perspicua et quae pauea , uti diximus, sunt.
213쪽
IS a DE RE LOGICA - I. Hinc fit mani sellum , quibus gradibus ad veritatem perveniamus . Primo igitur dubitamus , sitne verum, quod intuemur , an aliter . Qui enim inprudenter adsentitur , is prosecto verum non a diequetur . Nam plurima lallunt hominem oculatum etiam : quid de illo sperandum,
qui sine ulla haesitatione , quidquid objicitur , putat
erum II. Dum vero momenta perpendimus, evenit interdum , ut non plane intelligamus , in quam partem majus pondus trahat: quod ubi contingit, a judicando temperare debemus, & diutius explorare: en iterum dubitatio . In terdum vero in alterutram partem vi rationum allicimur& trahimur , ita tamen ut quaedam etiam argumenta EX adversa parte occurrant. Hoc casu non nis dubitanter judicamus: quod philosophis est opinari r & hic gradus adsensus probabilitas vocatur . Probabilitas autem est duplex e nam si argumenta ex ratione ducuntur , vocaturrrobabilitas intrinseca r si ab auctoritate dicentis , ex-τrinseca . . III. Iam si momenta rationum pendentibus nulla Omnino ratio oecurrit cur dubitemus , an res ita se habeat s ocatur certitudo e ut cum dico : Virga palmaris es minor quam bipalmaris . Corpus hominis es maius quam munus
Duo , duo paria sunt. Nam haee judicia, & similia sunt
Hinc non omne judicium cervum est verum . Nam postum esse certus de re aliqua, id est, adfirmare aliquid sine ulla dubitatione , & tamen falsum adfirmare . Plenae eYemplorum sunt historiae . E. g. Lutheranum Theologum si interrogas, verum ne dicat, sine ulla haesitatione respondebit, ita esse . Idem
214쪽
LIBER QUI ARTU s. a 8 3 Calvinianus, idem Socinianus , Iudaeus, Multammeda nus , ceteri. Tamen hi omnes falsum dicunt . Sed tam sunt perίuasi, se veram colendi Deum viam tenere, ut pro ea desendenda se occidi facile patiantur . Quid ' Philosophos si audis de suis dogmatibus disputantes , nullum profecto invenies , qui se verum adsecutum eta non dicat : tametsi alii perspicuis rationibus ostendant , falli
COROLLARIUM II. Hinc omnis propositio vera vel est nobis cervo Vera , vel similis veras. Quia possum adsentiri sine sollicitudine alteri propositioni verae , & alteri salsae, quae mihi vera esse videatur. Item omnis propositio salsa vel est certo salsa , vel sis milis falsae . Quia e contrario possum negare adsensitan omnino firmiter alicui propositioni , quae reapse sit falsa :& alteri , quae appareat salsa , sed sit vera . COROLLARIUM III. Hinc eadem propositio alteri potest esse eerta, alteri incerta.
Nam potest aliquis distincte, cognoscere conneXio nem praedicati eum subjecto, & simul cognoscere ue nihil in contrariam partem dici posse ; & huic erit certa. Alter vero non ita clare percipere , & hule erit falsa. Exemplo sit haec propositio, Aer es grave quae Nemtonian Ophilosopho est certa a Peripatetico vero salsa , plurimum
215쪽
I8qI E RE LOGICA COROLLARI UΜ IIII. Hine duplex est veritas e certa, cum penitus sum persuasus , rem ita se habere : probabilis , eum ita sum persuasus ut timeam, ne id ipsum sit salsum . si JCAPuT I I I. De modo eognoscendi id , quod certo es verum. SUnt autem characteres non nulli , seu certae adsentiendi notae , quae etiam criteria veritatis vocantur , sad quae verum a salso secernunt: & in quae intuentes nos Veritatem, quam quaerimus, invenimus . In his constituendis non mediocriter veteres dissentiebant . Eorum tamen sententiae ad tres veluti classes revocari possunt . 1. Quidam existimabant,fensus solos esse nuntios veri , in iisque judietum veri consistere. Fuere in hae sententia
Asclepiades s3J Protagoras sqJ ceterique, qui putabant,
s1J Objectum Logicae esse dupDH, nempe verum , O verisimile , agnovit Arsoteles eum Logicam divisit in Dialactieam , quae verum explorat probabilibus argumentis et is .Anaisticam, quae veritatem certissima argumentatione persequitur . I e tamen de veνitate probabili nibu , quod sit ex usu , reliquit e de certa vero obscuri ne dissipatavit. saJ Criterium Graece κεινέων ita,a cicerone explicatur,
ut sit insignis, & propria percipiendi nota s Acarimis. IIII. n. 3I. J seu regula veri, de salsi dignoscendi. ibi
3J Sextus Empiricus, Advers. Logic. I. 4J Empirie. Pyrrhon. Hyp. I. e. a a. f. a I 6. Laertisἔ sde Plaeit. Phil. L. VIIII. s r I.
216쪽
OBER QN ARI Us. i 8 sea,quae cuique videantur vera,esse vera: ut Democritus si d& Eleatici tantum non omnes, qui salsitatem omnem tollebant . Quibus ex altera parte repugnabant Sceptici, &Academici medii, ac novi, qui nullam perspicuam Uerita . tem, nullum judicium veri exstare dicebant. sa II. Alii dixere , solam cogitationem , & mentem esse eriterium e sensus autem , Propter eorum tarditatem , non
posse vera judicare . Hujusmodi fuere Plato s3J Empedocles s J Xenophanes frJ Parmenides . sGII I. Postremo alii criterium partim in sensa , partim in animo posuerunt: id est , in rebus sensilibus judices veri esse sensus: in iis vero , quae intelligentia continentur , esse animum. Ad hane classem revocatur Speusippus Ieum Academia veteri, Aristoteles f8J & Peripatetici. JEtiam Epieurus reserendus est: s Iol qui omne judicium in sensibus , & in rerum notitiis seu anticipationibus, & in voluptate constituit, ita tamen ut primas partes tribuat sensit-bus. Quemadmodum etiam Cyrenaici,qui in permotionibus intimis doloris, & voluptatis,quae a sensibus Oriuntur, judicium veri esse putabant. IIJ Ins IJ Empirie. Advers. Mathem. L. VII. s. III. & L. ,
L. I. n. TO.s ii J Idem iactatem. VII. n. 7.
217쪽
a8s DE RE LOGICA In eamdem sententiam loquebantur Stoici r qui ta metsi in solis sensibus eoilectim sumtis eriterium veri esse defenderent, tamen in sensu , & antiei patione , seu rerum, de propositionum uni Versialium cognitione, illud ponebant: quod praeter ceteros Chrysippus dolandit . st J Quare ver' bis magis , quam sententiis , ab Aristotele , & Epicuro dis crepabant. In eadem sententia est Potamon saJ Eclecticorum princeps , & Aristocles , f3J ut alios taceam . Praeterea sunt homines. qui non illi quidem omne salsum tollunt ; sed contradictorias plures veritates admittunt ut Iudaei, qui defendunt , Rabbinos seu Doctores legis , etiamsi pugnantia die ant, tamen dicere verum . Qui merito suo ad primam, aut secundam classem reduci possunt . Fuere etiam inter Christianos, qui defenderent ,
quaedam secundum Philosophos salsa esse . quae apud Iuri prudentes sunt vera et ut Alexander Neapolitanus quidam .s J Alii divere, quaedam in Philosophia esse vera , quae sunt salsa in Theologia . Hi rursum vel id secere ex nimio in Aristotelem amore, quo eum Sacris eodicibus concilia rent , ut Pomponatius f sJ & Averroesiani aliquit vel exodio philosophiae , ut Lutherus aliquando : vel ut Athei smum suum eelarent,ut Auctor Speriminis Ratiocinandi quisuit diseipulus Benedicti Spinosae, Athei ingeniosissimi. Recentiores post Cartesium s6J existimant. eriterium
veri esse persepicuam cognitionem . Hoc tamen inter eos interest . Quidam arbitrantur, nullam rem creatam esse, quae talein cognitionem generet: sed solam Dei locutionem
3J Apud Eusebium , Praepar. L. XI. C. II. J Christ. Nomasias, Introd. ad Phil. c. v. g. I. s yJ De Fato L. III. e. I. , Inmortal. Animae c. I s.f6J Medit. V. de Prima Philos.
218쪽
OBER QN ARTUS. I 87 eam esse , quae certos nos facit non errare . Est in hac sententia Huetius. s i J Benedictus autem Spinosia contendit , mentem nostram omnia videre in Deo , quia est particula mentis divinae . saJ Quam sententiam alii Panthesiae , dc Fanatici receperunt magno cum plautu . Malebranchius vero constanter adfirmat, mentem nostram essentialiter conjunetam esse Deo , & in Dei lumine verum intueri . Sed qui rem sine ullo praejudicio examinarunt cetissent, unum esse judicium veri rei evidentiam : id est , ea esse vera , quae nos perspicue vera esse intelligimus ; vel ex perspicua veritate perspicue deducuntur . Nam quae ita sunt clara cogunt nos , ut iis adsentiamur . Non aliter ac in meridie apertis oculis, & valentibus , fieri nequit quin objecta corpora videamus. Quod adeo evidens est, ut supervacaneum sit, id ipsum argumentorum copia confirmare. Primum igitur consulere debemus interius animi judicium , quam conscientiam vocant: s J quae si nos eertiores facit, nullam rationem occurrere , quae rem dubiam faciat, nulli dubitemus, habere nos cognitionem perspicuam. Sin autem vereamur ne, per tarditatem humanae mentis, decipiamur adhuc; investigemus quid ceteri homines, ii praesertim, qui ingenio, ac doctrina praeter ceteros pollent, exi stiment: qui si dixerint, rem ita se habere , sine ulla dubitatione judicabimus, rem esse certam dc perspicuam . Porro autem evidentia vel est ρ sica, vel metapha ea , vel mathematica. Evidentia ρ sica est , quae per sensus integros, & valentes habetur . e. g. Cum clare adspicio Petrum e regione stantem, habco evidentiam Physicam exsistentiae Petri. Eodem modo de reliquis sensibus judicabimus .
si J De Imbecillit. Mentis Hum. fa J Tractatus Theologico-Politi c. c. I. ad Malebranchius , de Inq. V. L. I. c. a. II. q.
219쪽
Metaprifica est, quam habent axiomata Μetaphysicar ut ritum es majus sua parte: &, quae ex iis componuntur, demonstrationes . Item argumentationes , quibus demonsi ramus exstare Deum , aut animum nostrum esse spiritalem , liberum , cetera , evidentia Metaphysica fruuntur. Matbematica est,quain habent Mathematicorum axiomata , & demonstrationes . Itaque haec axiomata: Si aequalibus addas aequalia , tota erunt aequalia : Si ab aequalibus demas aequalia , quae remanent, erunt aequalia e habent eam evidentiam Mathematicam , quae sine ullis argumentis sit nota . t emonstratio vero qua essicitur , tres angulos unias
trianguli esse aequales duobus rectis; & ipsa habet Mathematicam evidentiam , quae ratiocinatione comparatur .
Metu fiea, & Matbematica evidentia eadem certi tuis dine fruuntur. In hoc differunt, quod haec celerius , quam illa , nos moveat ut adsentiamur. Nam demonstrationes Mathematicae constant numeris , & figuris, quae facilius in animo defiguntur . Demonstrationes vero Metaphysicae ex ideis abstractis componuntur, quas non nisi homines lit teris subacti penitus intelligunt . Utraque tamen evidentia vocabulo Mathematica significatur. His constitutis sit Lex I. Evidentia Mathematica praeferri debet Prisieae evidentiae . Nam cognitio, quae per sensus habetur, quamvis perspicua sit, tamen nos fallere potest : IJ non ita vero quae perspicua demonstratione comparatur. Hinc eum Math matica evidentia essiciatur , aerem prodigiosa vi undique Premere corpora nostra, adeo ut plus quam mille saJ pondo
id Conferantur quae disputabimus evite sequenti . ad Mariolte , de la Nature de l'Air. Sturmius , Colleg. Experiment. P. II. Otibo de Guerich , Bois, eeteri, qui se Aere scri erant. Confer. Iournal des Savans, an . 2679.
April. r. m. IO T. Disiti os by Corale
220쪽
LIBER QII ARTU s. Igo aerIs singuli sustineamus ; si quis regesserit, se nullo modo pondus, & pressionem aeris sentire,hujusmodi ratio floeci facienda est . prae illa evidentia . Lex II. Mathematica , on Prifica evidentia anteponi
debet auctoritati humanae . Nam humana fides etiamsi firma videatur, tamen sal Iere potest et ieeirco conserri nequit cum Physica evidentia ,& multo minus eum Mathematica . Hinc si mille auctores gravissimi dicerent, Zonam Torridam non coli, nec babitari; audiendi non essent: nam alii suis oculis vident, in illo orbis terrae tracta homines nimis multos habitare. Item si dicerent, Lunam esse paullo minorem Sole a minime essent adtendendi e propterea quia Mathematica evidentia conficitur , Lunam esse longo intervallo minorem e dc opinamur, rationem eam cum Sole habere , quam is habet ad Ia OO, Coo. IJ Lex ri l. Matbematica evidentia non adversetur auctoritati divinae.
Nam evidentia Mathemati ea est , ipsa rei veritas, &perspicuitas , quam rationis ope percipimus et quam rationem Deus nobis dedit, ut Verum exploremus. Aue oritas itidem divina est vera. At verum non ad versatur vero . Lex in I. Cum Matbematica, aut Prifica evidentia alteri Mathematicae , aut Prificae adversatur , alterutra crDID . Si Matbematica repugnat Deo dicenti, vel non est evidentia vel id Deus liquido non dixit . Ratio primae partis est manifesta . Nam Mathemati ea
evidentia est veritas rei. Ergo non repugnat alteri Mathematicae o quia verum non repugnat vero . Item Physica , id est ea, quae eXperientia comparat , si recte instituatur ,
si J Cassini, Elemens de l' Astronomie , p. 4s. Recuei ld' ob servat. par Mrs. de l' Academie . Conferatur etissm Mementatius, Contempl. XXV. s. q. seqq.