장음표시 사용
251쪽
2ao DE RE LOCI CAplodunt. Nihil igitur agunt ii, qui ex Muham med anorum vulgarium s uperi titione illorum omnium religionem metiuntur. Nam multa illi quidem falsa defendunt: sui omnes defendant, qui a vera dc Catholica religione sejuncti sunt 3 at multa praeclara in eorum legimus auctoribus , quae fi non nulli expenderent, abstinerent prosecto a calumniis , quibus Arabes prosequuntur , dc Hebraeos e quod etiam de Haereticis dictum volo . Contra vero inpudenter Heterodoxi omnes sacrosanctam Christi religionem derident, proptex superstitionem , dc inperitima aliquorum et qui ea fingunt ,& defendunt, quae Romana ecclesia non docet. Ergo . ut hisce fallaciis occurramus, sequentes Can nes , secundum ordinem errorum , constituendi sunt: dc ea, quae praecipiunt, servanda . . CANON I. Quae vires bumanae mentis excedunt, ne vesigato : op. rum enim perdes . Quae plane intelligi non possunt, Uroto . Possibiles res ne investigato .
CANON a. I. Via ac ratione studeto : Hariora is, faciliora prius ediscito , ex quibus , quae consequuntur , dilucidentur . Plura simul ne addiscito : sed seorsum unamquamque, acerrime medιtator . Inutilia Or otiosa resecato , utilio=ibus vacato . Caveto ab studio novandi: adtamen non serviliter sed libere judicato . CANON I I I.
veto a praejudicatis sententiis . quas vel usu domestico, vel scholae, vel populi comparaui. Lngulas ideas, is
252쪽
LIBER QUI ARTUS. 22 Ivoees ad examen revocato : nec eis adsentitor , quin prius intelligas , ita se habere . Disciplinis , Minerυa iuvita, ne va- egro. De stiorum opinionibus temere ne pronuntiato et vfc exturbae , sed ex optimatum sensu res omnes exsimato .
Quo modo veritatem certam experimentis captis
Uod si homines hisce canonibus recte uterentur ; ne
avumque , & voluntatis , & mentis erroribus declinatis , investigationi veritatis unice vacarent ; dubium non est, quin essent plurimas veritates eonsecuturi, si non omnino clare , saltim eo modo, quo in hac vita pomini adquiri . Nam, tametsi Deus non homini eam facultatem dederit, quae satis sit, ut omnia , ea praesertim , quae ab ipsa natura involuta sunt, perspicue deprehendat; tantum tamen dedit quantum istis est , ut plurima, & pulcerrima consequatur r& ex horum vestigatione ad ipsius Dei numinis neredibilem pulcritudinem adsurgat. Primum igitur sensuum ope, seu experientia plurimas veritates intelligimus , uti supra docuimus . Experientia autem philosophis est, cognitio adquisita ex observatione eo rum , quaesensibus obvia sunt . e. g. Experientia certus sum , nivem refrigerare manum , ignem vero ealefacere . Ideoque exilitentia & individua corpora , quae sensus adficiunt , eX- perientiae subjieiuntur: ea vero, quorum notio nulla haberi potest , per experientiam non constant. Quoniam vero quae possunt cognosci, vel extra nos , vel in animo sunt; duplex est experientia , externa, dc interna . Per experientiam internam percipimus ea , quae in animo eveniunt: id est nos hoc , vel illo modo percipere τhaee, S illa velle, aut refugere . Itaque per sensum inter
253쪽
nu in animadverto , guitato sale, in animo meo ex silere adsectionem inolesta in:ex adspectu serpentis nasci 1ensum tim
riS , c tera . Haec alio nomine vocatur conscientia, seu intimus sensus . Experientia vero externa comparamuS ea , quae sensus externos movent & adficiunt. e. z. aquam madefacere, ignem adurere .
Sed quoniam ea, quae conscientia scimus, possunt esse vel clara , vel obscura ; iccirco sedulo eXponenda sunt, ne i judicando fallamur . e. g. Scimus intimo sensu , n , percipere dolorem et quo gradu Vero , nisi pollea quam id meditati sumus, nescimus. Itaque observandae diligenter sunt res, ne in cognoscendo decipiamur . Quae vero sensibus externis percipimus , revocanda
sunt ad ea , quae supra diximus de sensibus . I. Ut lenius sint integri, & valentes . Hioc qui icterico morbo adsecti sunt , ii quidem omnia flava vi. ent. Qui sebri laborant,
a. Ut rem medullitus examinemus . Nam frequentissime evenit, ut praecipitanter judicantes , aliud pro alio ac
3. Ut si uno sensu verum adsequi non possumus, aliis eamdem rem expendamus. e. g. Arena quaedam alba saccharo tam est similis, ut nihil iupra . Itaque viκ umquam vi sualterum ab altero discernes et at facide discernes, si utrumque degustes q. Ut obiectum eorpus.& sit conspicuum,& non magno intervallo distet . Qui enim in opes sunt . objecta aliquanto remota aut omnino non vident, aut tam confuso vi
dent , ut ab aliis nequeant discernere . Pres ι e vero facilius & clarius vident remotiora , quam proxima. Utraque ergo instrumentis vitreis objectum sibi apte proponent. Tubi ostici clare ostendunt res remotas et microscopia vero ea, quae minutissima sunt . & visum fugiunt. I. Ut corpus, seu medium , per quod lux transit, recte
254쪽
LIBER QN ARTUS. 22 3se habeat. Nam qui videt per nebulam , res distincte non videt. Qui videt objectum per duplex medium , unum rarius, aliud densius. plerumque sallitur. Hac de caussa remus, cuius pars in aquam mersa est, apparet fractus: quia pars per unum , pars per duo corpora diversae densitatis videtur . 6. . Ut ea , quae reapse experimur , vera esse consti tuamus et non ita vero quae alio modo , id est, vel anticipatione, vel phantasia seu imaginandi facultate, vel ratiocinatione se offerunt . Familiare hoc eit hominibus , qui preteiudiciis tenentur , ut ea sentire se dicant, quae revera non sentiunt . 7. Ut si non nihil dubitaverimus , an errore teneamur, consulamus eos, qui observatione naturae contriti sunt, plurimumque valent j adicio. Nam saepe hujusnodi homines nos docent, dubitationes nostras nihil habere momenti . 8. Ut exquisitioribus instrumentis , quoad ejus fieri potest , utamur. Nam instrumenta seleeliora, ut telescopia, microscopia , machina pneumatica, cetera, quae recentiorum studio hoe saeculo mirandum in modum perpolita sunt, vel excogitata , ea perspicue ostendunt, quae alia superiori saeculo inventa vel nullo modo patefaciunt, vel obscure tan
s. Ut non ante dijudicemus , effectum ex aliqua caussa manare , quin prius exploratum habeamus; talem effectum ex alia caussa proficito non posse . In hoc ultimo momenta sunt maxime ad bene ex aliquo experimento ratiocinandum : quare non nullis id inlustrabimus exemplis . r. Exemplum sit illud celebratissimum de anilia . Α- quas antlia tolli & hauriri, non heri aut nudius tertius, sed per plura saecula experti sunt homines : & qui se esse Oculatiores putabant, dixere caussam esse , quia natura borret vacuum. Putabant illi, se acu tetigisse rem e verum egregie decepti sunt, propterea quia non vestigarunt , an alia caussa esset, quae id saceret. Postea vero quam Philo
255쪽
a ΣΦ DE RE LOCI c Asophi id muliose expenderunt, facile intellexerant; aeris externi pondus caussa in esse, quae aquas tolleret . si Ia. Praeterea qui respicit caelum nudis oculis existimat ;videre se infinitas uellas : quod est salsum . Nam Astronomigravissimi satentur , non multas videri . Hevelius numerat IOIDCCCL xxxv III. Flamsteedius vero CI CI CIo idque telescopii ope. Nulli tamen dubitamus, multo majorem esse
numerum stellarum , sed quae vix telescopii praesuio discerni possint. Quod si quisqua in euriosius exploraret, cur sibi
innumerae viderentur , repzriret caussam esse , quia nimia Velocitate torquens oculos, imagines in cerebro velocissime sibi luccedentes iaciunt, ut multo plures, & propemodum infinitae videantur.
. Praeterea via lactea Aristoteli videbatur saJ esse
copiosa exhalatio ab stellis inlustiata . At Galilaeus, Keplerus, Blancanus telescopio demonstrarunt,nihil esse aliud nisi conglobationem minutissimarum stellularum . Ad haec stellae quaedam , quae simplices videntur, cum aliis sunt conjundiae . Galilaeus Γ3J inAlla nubila quae est in capite Orionis, XXI. distin e cognovit: in liueiadιbus xxxx. Hookius easdem Pleiadas examinans, clare vidit Lxxv m. stellas: Re ita Vero plus quam centum : & in sola constebatione Orionis circiter Cl CIO. Haec satis superque 'essiciunt, Philosophum , anteaquam di3udicet , certi essectus aliquam esse caussam ; debere diligenter examinare , an possint adesse aliae caussae . Si habuerit exploratum, nullam aliam esse s nullus dubitet adfirmares
256쪽
LIBER eLU ARTUS. 22ssrmare, rem ita se habere . Sin incertitudinem venari nequeat ea tantum pro veris habeat, in quae majus pondus rationum trahit. Quod si ne probabiliter quidem poterit aliquid definire, temperet a judicando. Porro judicia , quae per experientiam comparantur , id est ex singularibus notionibus ducuntur , vocantur intui-rsuae nimirum , cum tribuimus enti ea , quae tu ejus votione complexa evidenter continentur . Quae vero ex intuiti Misper argumentationem ducuntur , appellantur discursida . E. g. Notio caloris perspicue continetur in notione ignis : proinde hoc judicium, Ignis est calidus, est intuitivum. Contra , si Petrum adspicio expositum meridiano soli , &cum memoria teneam , solem meridianum plus satis calesa cere ; hoc modo insero, Ergo Petrus fatis calescet : hoe judicium est discusvum. Iudicia adfirmativa intuitiva fiunt hoc modo . Sit subjectum res , quam percipio , e. g. ignis : sit praedicatum
proprietas, quae eX subjecto evidenter ducitur , e. g. urere. Itaque exsistit judicium hoc modo e lanis urit . Intuitivum vero negativum fit tali modo. Sit subjectum res percepta . s. g. bomo . Considerem deinde in arboribus , e. g. esse mos , & frondes , non ita vero in homine: sit igitur arbor Praedicatum hoc modo et Homo non es arbor .
Hujusmodi judicia sunt ea quidem singularia , sed ex
iis ducuntur universalia tali modo . Si praedicatum, & subjectum contingenter cohaerent, nequit seri propositio uni versalis . Sin autem necessario , recte fit universalis , uti alio loco demonstravimus. i E. g. Video in media hieme aquam aeri expositam esse gelu . Quia tamen exploratum habeo , aquam non semperita se habere , sed aliquando esse fluidam a salso dicam : Omnis aqua est gelu . Contra, quia video calorem numquam
separari ab igne , vere dico : Omnis ignis es ealidus . Haec judicia universalia ad disciplinas amplificandas prorsus ac
257쪽
Ias DE RE LOCI CAeommodata sunt: propterea quia haec fines nostrarum e
gnitionum dilatant , dum aliis & aliis individuis applicari
I. Hinc experientiae loeus est tantum in Physica r quae ex Naturae hiitoria sere tota desumitur . In abstrusioribus vero disciplinis , quae ratiocinatione adquiruntur , ut Mathematica , Ethica 3 tum etiam in iis, quae auctoritate continentur, ut Iurisprudentia, &Theologia superna ; experientia non dominatur . II. Hinc rerum possibiliam: experientia nulla capi potest. Cum enim eae non exsistant, non incurrunt in sensus. Quare satius est iis supersedere . III. Hinc de rerum naturis seu essentiis ab experientia dijudicari non potest. Experimentis enim tantum cognoscimus exsistentiam rerum . Quare de rerum essentia caute dijudicabimus . ΙΙΙΙ. Hinc judicia adsiduo usu & experientia adquisita,
V. Hinc definitiones , quae ex singulis eXperimentis accuratissime inter se comparatis, & axiomata, quae eX definitionibus nascuntur, etiam sunt certa . S C H o I. I o N .
Facilior methodus experimentis capiendi, usu doctisomorum hominum, qui in hisce exercitatiores sunt, siJ potius,
quams i J Hujusmodi fuere Musscbenbroekius, mohius , Lee vvenoechius, Bosleus, Maraot te, Boerbaa veniiss, aliique plu simi
258쪽
LIBER U ARTU s. 22 quam lectione librorum . qui praecepta tradunt, comparatur . Guare auctor sum tironibus , huic illam praeferant : in ea tantum se exerceant , quantum necessarium erit , ut facilitatem experiendi adquirant.
suo modo veritatem Demonstratione comparamκs explicatur: is fallaciae refutantur .aeoniam vero non omnia, quae vera sunt, usu & experientia cognosci possunt,hoc casu confugimus ad ratiocinationem ; & propositionem , cujus veritatem cupimus in vestigare, cum aliis comparamus , quae & certa sunt, &clarissima:& his praesidiis perspicue cognoscimus, an praedi- ea tum cum subiecto consentiat, an aliter . Curemus tamen, ut consecutiones nostras non nisi ex principiis firmissimis, & clarissimis deducamus : cujusmodi sunt propositiones diuturna experientia adquisitae , definitiones , axiomata , postulata et vel saltim reliqua, quae ex his evidenter nascuntur . Nam nisi ex principiis huiusmodi ratiocinantes concludimus, verbis inanibus di fluere quidem possumus , aliquid ratione essicere seu demonstrare
non possumus . Porro demonstratio non uno tantu A modo componi
potest . Id diversis nominibus explicatur : a priori, & posteriori; directa , & indirecta . Demonstratio a priori est , quae ex desinitionibus, ct axiomatibus constat et vel illa in
P a quar imi , quorum in Commentariis Academiarum Londi eui , Parisiensis , Petropolitanae , Mimburgensis , Beroti mensis, Leopoldinae, ceterarumque exstant lucubrationes : quorum
qui legit observationes, facile, quo modo insilui debenui, intelligit.
259쪽
aag DE RE LOCI CAqua ex caussa ducitur effectus . Demonstratio a posteriori est ea , in qua ex certa experientia aliquid confirmatur, vel ex effectis caussa ostenditur . Demonstratio illa dicitur directa , quae ex definitionibus , & axiomatibus, vel alio modo componitur . Dicitur indirecta , seu ad absurdum , cum adsumimus propositionem adversantem conclusioni illi , quam demonstrare conamur d& inde absurdum aliquod necessario sequi ostendimus : ex quo fit evidens, propositionem contradictoriam esse veram. Utriusque exempla subjiciemus . Exemplum Demonstrationis directae a priori . Fingamus velle me probare hanc propositionem , ΗΟ-- facere potes quod vult et primo ponam principia hoc
Definitio I. Homo es animans perfectissimum . Axioma I. Perfectissimum animans debet esse omnino Ide
Definitio II. Omnimoda libertas est facultas aIiquid faciendi , vel non faciendi , vel oppositum faciendi . Axioma II. Qui habet omnimodam liber tem, is profecto facere potes quod vult. Demonstratio . r. suicumque es animans perfectissimum , is est omnino liber : per Axioma 1. J Homo est animans perfectissimum zs per Definition. r. J Ergo , Homo es omnino liber . a Qui est omnino libe , fatere potes quod vult: s per A Xiom. a. J Ergo, Homo facere potes quod vult . Quod si demonstrarem , Hominem esse liberum hoC mine , quod ipse facit quod vult ; haec esset Demonstra tio directa a posteriori. Exemplum Demonstrationis indirectae . Contendam probare, neminem posse esse parentem sui
260쪽
LIBER QUARTU s. aas ipsius e adsumam tamquam veram ejus contradictoriam hoc
Fingamus, posse aliquem esse parentem ut ipsius. Tuncis, qui esset parens, esset prior, quia generaret filium: rursum non esset prior , quia est filius , filius autem est posterior parente. Cum vero sit absurdum manifestum , quod
idem homo sit prior , & posterior se ipso ; etiam absurdum est illud , ex quo hoc ducitur, nimirum , Aliquis potes esse parens sui. Igitur sex lege contradictoriarum J adversia huic propositio est vera et 2 emo potest esse parens fui ipsius .
De Fallaciis . Et hoc modo sunt legitimae demonstrationes , cum &praemissae verae sunt , & recte conjunguntur . L contrario duplici nomine falsae demonstrationes evadunt e vel quia non servant leges syllogismorum , quod Logici vocant peccare in forma , de quibus supra diximus rvel quia alterutra praemissa est salia 3 quod vocatur peccare in materia, de quibus nunc est dicendum . Hae autem raciocinationes si dedita opera , ut nos fallant , formantur , vocantur sopbismata seu fallaciae : si per errorem fiunt, paralogismi. Uerum haec differentia non est perpetua , & communiter haec nomina miscentur . Iam fallaeta ex duplici sonte dimanat: vel eχ male adsectis sensibus , eorumque tarditate; quae cauta est , cur ex eorum ideis ratiocinantes decipiamur : de quibus alio loco: si J vel ex salsa ratiocinatione . Falsae autem ratioci nationes etiam duplici de cauta exsistant: I. cum Uel ambae , vel alterutra praemissa dubia est, aut falsa. a. cum praemissae necessiario nexu conclusioni non conjunsuntur .