장음표시 사용
341쪽
contendunt': propterea quod & ordo facilior est, & mentem majori claritate perfundit. Hae methodo & ipse molfius , &alii plures in suis seriptis philosophati sunt . VII. unum δε ema doctrinae condere : is ex certis prin- estis , quae inde nascuntur, omnia explicare . Nam si disciplinae partes recte connectat, non modo sua confirmare , sed , quae ab adversariis objiciuntur, nulla negotio & solide & perspicue infirmare poterit . Hecarant in hane legem Veteres phnosophi, & the Logi , Λ lexandrini praesertim , qui ex doctrinis omnino contrariis putidissimum syncreti um eommenti sunt. Peccant etiam Reeentiores non nulli, qui, cum sibi dedee ori tri-huant, aliqua oescire; omnia systemata indiscriminatim animo perlustrant: modo Cartesii, modo Neπtoni pronuntiata sua iaciunt: & ex principiis omnino diversis easdem conclusones cogunt. .
VIII. Fontes , ex quibus argumenta sumi debent , secernere rexsinguIis finguia derivare , quo facilius auditorem cogat , ut iis adsentiatur . Munus est docentis praecipuum, non solum verum dolere , sed tam firmiter , lainque perspicue docere , omnino ut auditorem fateri cogat , ita esse . Hoc enim voeamus eonvincere argumentis. Quod si infirmis argumentis hominem movet, tunc non est continis , sed persuasio . Adeoque accuratissime principia debet distinguere . Quae evidenti sensione , aut argumentatione perspicua sunt nota , demonstranda sunt. Quae probabilitate continentur, ex hypothesi probabili sunt inlustranda . Ea vero quae auctoritate tantum definiuntur, ut insoria , ex legibus probabilitatis determinanda sunt. VIIII. Doeens non rationum copia obruat auditorem e non
Oratoriae pigmenris illius aures demulceat is Heludat : sed paucis perspicui ue argumentationibus , is eloquentia nativa
342쪽
tra ER OI INTUS. 3rt'Peeeant hoc peccatum non indocti homines , sed plerumque doctiores dc ingenti eruditione persusi ; si prudentiam doeendi non habent . sia Hi enim auditores suos eoissa doctrinae abstrusioris onerant praeter modum et tantoque ingenii aestu interdum abripiuntur , ut vel sine ullo fine seribant, vel abeant in declamationem . oportet ergo docens habeat non illam declamatoriam eloquentiam, quae propria est sori: quaeque obruit mentes Puerorum, eosque flectit motione adfectuum magis, quam evidentia veritatis: sed germanam aliam & nativam eloquentiam , quae omnia
perspicue & jucunde exponat. Dein e judicium , quo examinet , qualis eruditio accommodata, qualis supervacaneast , & omnino ableganda . Haec omnibus doctoribus utilia & necessaria sunt , quamcumque ipsi disciplinam profiteantur. Sunt tamen perculiaria praecepta quaedam boni & diligentissimi doctoris ,
quique auditores suos cum operae pretio informare cupit ἔquae hic eXponere non poenitebit. I. Ut rationem habeat aetatis, & ingenii puerorum e
V dc praemsi J Teculiare hoe fuit vitium XVI. saeculi , immo em XVII. libros plurima cyx abstrusa eruditione ornare . auctoru mwerba, im hujusmodi sexcenta conglobare , ut Polrbistores
miderentur . In hunc censum , ut multos praeter eam . referuntur e Theologis Ioannes Pleus Mirandulanus , Era us terodamus, Cornelius a Lapide , Bonfrerius, Seraritis , Tererius , alii: immo im ipse melius m Demonstratione Evangelica , & Alneianis. Ex Philologis Iosepbus Scaliger, Gerardus Ioannes Vessus, Turnebus, Caussinus , cu innumeri alii. Ex Politicis Grotius , Seldenus , coni nus, aliique
Iurisperit; , is Philosophi nimis multi. Ex Mathematicis familiam ducit Gavius . Verum boe saeculo sanior doctorum pars, id tamquam ineptum, pedantarum familiare vi lium , profluat is abborret.
343쪽
3xa DE RE LOCI GA& praeceptiones sitas ad uniuscujusque accommodet palatum. a. Ut plano S similiari sermone Omnia explicet, eos que frequenter interroget, an verborum sensum sint adsecuti : sin minus , domestica lingua singula enarret. 3. Cumque non Scholae , sed vitae commodo discamus , & in omni vitae parte judicandi facultas praecipuum usui rahabeat , curet praeceptor; ut puellos in arte, quam tractat, debito modo erudiat et eosque recte de rebus judieare potius, quam eas memoriter recitare, doceat: nec memoriam
incondita eruditione fatiget . Vis enim ae acilitas judicandi nisi sub praeceptore Omparetur, vix, aut ne vix quidem comparatur : eruditio vero tempore potest adquiri . 4. Hinc temperet sibi doctor ab consuetudine praeposte ra conglobandi auctorum nomina & sententias : quod sane quam frequenti ssimum in scholis est . Quae enim perspicua ratione continentur, auctoritatis scriptorum non egerit . Quae ex probabili hypothesi inlustrantur, unius aut alterius scriptoris nomine confirmare sat est . Ea vero, quae ex Hi-soria promi debent, paucis testimoniis sed integrae fidei fulcienda sunt et non enim numero haec judicantur, sed.
pondere. I. Hinc caveat a consutandis iis, qui in contrariam partem disputant , si cum tironibus res erit quos hujusmodi rebus fatigare ineptum est . Quod si auditores fuerint provectiores, iis etiam religiones seu scrupuli sunt eximendi. Quare primum sententia , quae opponitur , summa fide , &claritate est exponenda . Deinde ex nostris principiis solide infirmanda est . 6. Hinc temperet sibi doctor ab studio novandi, & ali quid paradoxum & mirabile proponendi . Sunt enim homines , qui majorum sententias mordicus defendant, ut Peripatetici omnes . Sunt, qui in contraria eurrunt, & sibi plaudunt si aliquid insolens & inauditum comminiscuntur , t quo ingenii laudem aucupentur. Hinc Cartesii, Gassendi,
344쪽
L RER DI INTUS. 3 ictHonorati Fabri, Malebranchii , Saguensii. aliorumque hypotheses , quas vix homines studiis contriti percipiunt , sibi sumunt : easque misellis pueris instillant, maximo cum discipulorum damno . occurrendum ergo est iis , ne reipublicae malo ineptiant. Non enim , quae vetera, aut quae nova; sed quae vera , aut quae verisimilia sunt, hominibus , ne dum pueris , sunt tradenda . T. Hinc alterum monitum est , ut ne pueros in scholis fatigent scribendis libris . Mirabile videtur , quod non ad Vertant Praeceptores , & gymnasi archi , quam perniciosa sit rectae puerorum institutioni ista scribendi consuetudo. De- fatigantur pueri describendis rebus , quas non intelligunt. Deinde auctorum nomina , vocabula , numeros , periodos, omnem denique orthographiam adeo depravant, idque ex festinatione excipiendi , ut Tureice, aut Arabice scripti videantur: quique proinde nulla arte explicari, nulla cum voluptate legi pomunt . Deinde elegantiam characterum corrumpunt e ut omnibus notissimum est . Deinde tempus scribendo consumunt, quod in addiscendis diseiplinis absumere deberent . Deinde odio habent & scholas , & litteras , propterea quod ad eas, tamquam in aliquod pistrinum, detruduntur, ut ibi dies noctesque torqueantur, ea scribendo & memoriter recitando , quae non percipiunt . 8. Hinc seligendus est auctor typis aeneis descriptus, qui breviter dilucideque singula proponat,& ex perspicuis principiis via ac ratione definiat. Quem prius quam explicet, narrare adolescentibus debet auctoris vitam , pretium operis, methodum, stilum . Tum in singulis controversis
admonere . utilis , an inutilis sit . Si qua vero non comm C de dicta offenderit , aut praetereat, aut moneat audit rem suum . ne decipiatur .
s. Hinc e V plorare debet praeceptor , quem finem auditor in suis studiis sibi posuit: quo expeditiorem viam ad eum consequendum sternat. Alio enim pacto, ut monet vir
345쪽
doctissimus , instituendus est Princeps , alio Privatus ;alio Masculus , alio Femina ; alio Nobilis , alio Plebejus . Non quod alia di alia sint praecepta, sed alia & alia eamdem
institutionem tradendi via . Similiter , a ia ratione imbueri- .dus est candidatus Iuris , qui antecessor seri cupite alia , qui ad forum contendit: alia , qui ad ministerium aulicum . Ita quodam modo institui debet candidatus Theologiae, qui pro fine habet Haereticcs consulare , S. theologiam Polemicam profiteri : alio , is qui in Homitiis , & Concionibus e cellere . & adfectus plebis oratoriae artis flosculis excitare vult : alio , ille qui Catholica doctrina contentus , vitam
doctrinae consentaneam comparare studet.
His addo tria praecepta , quae doctori maxime necessaria sunt. I. Ut amanter auditores excipiat et eorum ignorationem comini teretur , &cum aliquid vel clarum sibi d clarari petierint, patienter edoceat. 2. Ut eos garriendi cupiditate luxuriantes . coerceat: & ab voluptatis inlec bris, quae, pro dolori adolescentiam commaculant, ad solidam virtutem dextere & emcaciter contorqueat . 3. Ut adsiduo labore doceat , nec studia aut frequentibus vacationibus , aut aliis diversis studiis interrumpat et tamen non ita gravet puellos , ut eos exerceat perpetuo. Iuvat enim multum severiora studia aliqua animi relaxatione intermittere, ut inde vegetiores evadamus .
SCHOLION molfius alii disputant hoe loco . de modo adversarios refutandi ,inse defendendi: is de utroque nimis multa praecepta tradunt. Scio id utilitare non carere , o provectioribus multum adferre taminis , quo accuratius j ibant. Verum sistis supersedeam , censeo magis a me ut litati tironum esse consultum. Quae enim ad utrumque adsequendum necessaria
346쪽
LIBER QU INTUS. 33 spmecepta sunt , dilueide θ' copiose hoe libro sunt disputata: si J, si ea recte intelligantur , vix aliud ad id inciendum erit necessa ium. C A P ν U T I I. De modo conscribendi Libros.
SI modo voce non possumus , aliis doctrinarum sontes ostendere, quod iis solis datum est . qui antecessores publicique professores sunt designati ; saeillime id seripto saeimus, quorum ope doctrinam nostram cum aliis communi-
Quod si quam facile litteris e primimus ea, quae v lumus , tam item facile cogitata ncura recte atque ordine declarare possemus , beati essemus : quod secus est . Nam ni si studiis, & meditatione ecntriti sensanc stra apte &convenienter aperire non possumus . Quare de modo conscribendi libros,qui ad veritatem consequendam sunt neeessarii, agemus in p sentia, & generalia persequemur . Nam de Grammatica , Rhetorica , Poetvea disputare hoe loco non est consilium . saJ
siJ Hoe libro P. I. c. 3. Vide etiam sequens eaput n. VI. a J Grammaticam artem accurate inlustravit XVI. δε eula Iulius Caesar Scaliger , vir antiquis comparandus . Sed melius adhuc Sanctius in Μinerva sua, ἐν Grammatica et pes eum minus, O Scio ius de eadem luculenter pertracta runt : ex quibus Portus Regii scriptores sua decerpserunt. Rhetoricam Melctior Iunias , on Rechermanus e sed prae ter ceteros Recentiores vir po obsor Geraνdus Ioannes Va
347쪽
ῖ is DE RE' LOGICA Libri omnes, uti diximus , sunt vel Hi orie; , qui res gestas narrant; vel Dogmatici, qui do stri nam exponunt . Historicus vel res gestas ad summa capita revocat , vel secundum ordinem temporum , quibuS gestae suere , narrat. Prior scribendi ratio perturbata est & minus utilis e posterior & clarior & utilior, quod nullo negotio oculis consiliorum , & iactorum nexum exhibet. Oportet autem esie hominem in raronologica disciplina multum versatum , ut res quasque ad singulos annos , & anni partes accommodet . I Historici munus est, res eo modo , quo evenerunt , narrare . Hoc monitum vel brevissimum tam multa & dissei lia complectitur,ut si ad illud plerosque Historicos libros expendemus , invenientur paucissimi, qui Historici cognomine sint digni . Iam si hoc praeceptum evolvimus , emergunt haec : I. Sine ulla partium fudi verum narrare debet , nihil omittere : inutilia vero , is inportuna , qu/e ad propositum non faciunt, persequi non est necesse . a. Vibii addere . sibilis falsum dicere. Hinc inepti sunt, qui res mediocres , tametsi veras, exaggerant : qui descriptiunculis , capta occasione , ingenium ostentant : qui res etiam triviales ita pingunt, ut prodigium narrari crederes. Histe vitiis insuscatur praeter ceteros Curtius , scriptor ceteroqui elegantissimus , &qui nativo lepore , munditia ac nitore dictionis , tum &magnitudine rerum , quas narrat, ita lectoribus inponit ;vix ut millesimus quisque eorum , qui legit, talia flagitia in eo latere putet . Verum accuratiores Critici, siJsere ubi-μι , idem quis 3 a , in Rhetorica , , Institutionibus oratoriis eamdem disputavit accurati me. De Poetica idem S ligαν , ἐθη Vessas : ex quibus posteriores hauserunt: quos , si
si J Vide, si licit , Curcium in Arte Critica P. LII. S. 3.
348쪽
bus aut narrandis , aut omittendis. Declamatorem repe Tiunt, qui mutat quadrata rotundis , modo ingenium su-
, ct dicendi copiam ostentet. Hinc inepti etiam sunt, qui plura fingunt, & quae non modo salsa , sed ne verisimilia quidem sunt. Qui hominum characteres non ex Uero , sed ex ingenio condunt:& his similia multa sabulantur . Ut ii qui Imperatores , &his similes de inproviso eontionantes inducunt , tanta in genti ubertate , tantaque exercitatione dicendi, ut vel Cicero ipse , aut Demosthenes non meditatus, vix aeque con cinne & perite loqueretur . Innumerae exstant apud Curtium conciones elegan
tissimae , vel ab Alexandro ipso aciem instruente , & jamjam in hostes irrupturo I vel a Dario , vel a Satrapis regiis Prolatae; quae nullam produnt similitudinem veri . Cum certum sit, Macedonas multo meliores milites suisse , quam Rhetoras , aut Declamatores e Persas vero , & orientales Teliquos politioris litteraturae omnis suisse eupertes . Sed nihil tam putidum in Curtio occurrit quam conciones duae, quas Philotas , & Amyntas , caussam gravissimam dicturi, condunt ex tempore, s IJ cum metu mortis, quam uterque exspect*at , & maxima mole curarum essent agitati. Quid autem verisimile habet illa Scytharum ad Regem oratio : sad in qua homines rudes, dc inconditi sensus, ac Perpetuo in silvis viventes, non secus Alexandrum alloquuntur , quam ii, qui in scholarum otio consenuissent;
quippe qui summam dc Bellicae , dc Politicae artis prudentiam manifestant. Hic equidem in Historieo eloquentis 5 mo judicium requiro . Et C. q. ubi accuratum judicium de Curtio facit et quod is nos singulari dissertatione feci ἔ.
349쪽
Et de Curtio satis: quem hoe consilio si legeretis, Ado
Iescentes , plurima hujus sarinae invenietis . Memineritis tamen, hoc peccatum Veteres non nullos doctissimos peccasse e Graecos praesertim , ab quibus Romani homines sumserunt. Habentur in Livio, habentur in Crispo, scriptore qui Curtium , mea quidem sententia , longe superat judicio. Micipsa rex moribunda voee filios alloquitur 3 di brevem , sed eloquentem concionem habet, & talem , tamque singularis prudentiae plenam , qualem non modo Numida senio morboque consectus , sed ipse Crispus non tam subito funderet. Quid ρ Atherbal filius in Senatu , quam apte & eloquenter , quantaque gravitate lententiarum fidem populi Romani implorat. Fuerint tamen illa vera e quomodo ad Historici maisnus conciones illae ex tempore Cogitatae , idque in acie , ubi nec scriba rutra copia , nec otium, nec silentium iu i sse suspicari debemus, pervenerunt i Crediderim potius , Caesaris, & Catonis orationes, quas Crispus ipse in Catilina adducit habitas fuisse: quia homines adstantes & oratores memoriter saltim sententias poterant recitare . Et si sorte seriptor probatissima documenta habet,non damno si historiae in .serit. Secus rectius puto tacere, di ad utiliora tranfire . III1I. De historia Naturae,quae magis necessaria videntur ,
jam diximus : sad iccirco non est cur aliquid addamus . s 3J
1J Vide P. Rapinum Iesu itam in libro Instructions suri'Histoire Ia. Paris . qui accurate de virtutibus , is vitiit Historie. agit . Adde huic Cordemo' , , Sardo , qui belli sunt . Plura qui cupit legat Penum artis Historicae , in qua
pἰares auctore1 continentur . Excellunt Lucianus, Patricius, Fotieta .
350쪽
LIBER MI INTUS. 3Is III. Porro seripta Dogmatica , &quae vel totam disciplinam , vel illius partem aliquam dilucidant, si demon rati sunt, scribi debent hoc modo . Prius principia evidentia Ponantur , ex quibus reliquis adfulgeat lux et deinde ex iis
E. g. In Mathematica scientia methodus hujusmodi stricte est in usu e & singulae propositiones propriis nominibus distinguuntur . Quod non est necesse in aliis scientiis , ut Ethica , ceteris: cum ordo ipse satis ostendat, alia eX aliis deduci. Item in Theologia prius dogmara ponenda ,& eonfirmanda sunt et deinde quaestiones Historicae , quae ad inlustranda dogmata sunt necessariae , excutiendae sunt. IHI. Quod si liber disputat de re probabili, ut Physica disciplina, primo exponenda est historia phaenomenorum . Deinde expendendae sunt hypotheses, quas viri diligentissimi ad investigandum pro iis explicandis cogitarunt. Si aliqua
earum est, quae phaenomena commode explicet, anteponenda est: aliter, excogitabis aliam, &ostendes, phaenomenis omni bus perfecte respondere. Cetera eodem ordine persequeris. Hare ego de scriptis dogmatico cient eis moneo . Nam dogmatieo-bsorica minori negotio componuntur, si rem , uti diximus , ita scribas , ut totam in quasdam classes
disipertias , & capita et qui ipse est ordo scholastieus . Haec scripta sunt veluti apparatus, qui ad lectionem librorum didascalicorum viam sternunt . V. Iam liber ciγοηMκοε exegetieus, id est , ille in quo
alio- conscribendi ex accurata lectione eorum , qui exsant in com mentariis academiarum Regiarum , ut Parisiensi , Londinensi , Bero linensi , eeteris petendus est. Dem scripta RO berti Boylaei, Othonis de Gueri che , Antonii van Leeu Ve' noekii, Boerhaaventi, Hookii, Mariolte, qui bisse sudiis su bucti fuere , plurimum luminis accendent iis , qui in perscrμ tatione Naturae se exercere voluerint.