장음표시 사용
351쪽
32O DERELOGICA aliorum scripta interpretantes enarramus, hisce legibus scribendus est . I. Primum explores ex historia, & scriptoris verbis, quem finem sibi auctor proposuit in condendo scripto . a. Deinde an purus & intemeratus sit liber, ex regulis Critices judicandum est . 3. Tum in partes est dividendus , & singulae examinandae sunt accuratissime . q. Postremo corollaria , ad inlustrationem necessaria , sitis in locis ponenda sunt. VI. Demum elenebctica scripta qui lucubraturus est, ilia nimirum in quibus aliorum sententias examinamus & consutamus,primo ponere debet & thesin, quam refellit, & antithesin : ut intelligat lector, quid scriptor reprehendendum sibi sumat. Deinde patefacere debet falsitatem principii, quod est auctori systematis fundamentum e quod plerum que est inepta aliqua definitio . Hoc funditus everso , tota machina ruit. Itaque breviter ostendat , vel reliqua pronuntiata ex illo principio fluere et vel ex illo duci non posse : vel repugnare principiis ab conditore libri admissis . Quod exemplis dilucidare interdum & confirmare est ne incesse .
E. g. Systema Ethicae Benedicti Spinota , quod ipse more Geometrico nexuit, aliquibus definitionibus , & aviomatibus falsis tamquam basi innititur. Is itaque Spinosam consecerit, & totum systema infirmaverit, qui illa salsa esse ostenderit. Nam cetera nullo negotio debilitantur , si ad gcrmanas Logicae regulas expenduntur. Si quis vero
non everso sundamento , quae inde fluunt , conclu siones singulatim consulare dedita opera conatur , is qui dem maximo cum labore maximas nugas agit .
Quod si auctor non systematis more scripsit, sed vel historice, vel alio modo quaedam proposuit; nullo negoti eum resutabis f si falsum scribit e qui enim verum seribit ,
rotest is quidem verbo tenus resutari, reapse vero non PO
test J si ex regulis Logicae, quam infirmas sententias de sen dat , patefeceris. Hic
352쪽
LI B L R ras I NTu s . 3 a tHic autem , s alibi umquam , adhibenda est modera tio quaedam scribendi, ne in dicteria & convicia incidamus;
in quae dii puta ionis ser ore gel inprudentes abripimur. Itaque graviter oc modo. te , uti decet Philosophum, adversarium refellere oportet, habita semper ratione decori. Sed si me audiet. abstinebit vir prudens , quod ad ejus fieri poterit, ab hisce contentionibus : quae plerumque dc inlidiae plenae sunt. & li Voris , I sermonem multum dant audito ribus . Quod si injuria lacessitus, vel ad tuendam propriam famam , vel olfieii cauilia erga rempublicam , teribere suerit eoatius ; lcribat iapienter, ita tamen ut sentiat adversarius, se cum viro sorti, & docto habere negotium . Tum demum poterit urbano i ale hominem perfricare , eumque in rubo rcm dare e ut intelligant , qui legerint, illum deceptorem esse : dc docuinento sit ceteris . ne se extollant inpudentius. Vii. Reitat Dialogistica metbodus , seu methodus scribendorum colloquiorum , quae Veteribus praelertim Graecis fuit usitata . quamque non nulli Recentiores, maxime Galli , proximo seculo excitarunt. Haec utiliter a i qua ado adhiberi potest, cum brevis aliqua disputatio effiei debet: de his praecipue, quae familiari termone possunt exponi . Longiores enim controversiae non bene colloquiis explicantur:
quae disputationes infinite protrahant, idque sine ullo fra
De Stilo vero, quo hi omnes libri sunt scribendi, pauca dicenda sunt : eum quia Logicog generalia praecepta satis esse videntur e tum etiam quia hare melius auctorum lectio Ne , quam ullis praeceptis , compa tantur . Atque haud scio an haec pauca inportuna videant ut iis, qui rem non ex fin
353쪽
322 , II E RE LOCI CAsed ex titulo metientes , magis ad Rhetoricam , quam ad η Logicam , ista spectare contendunt. I. Stilus itaque , si sormam externam spectes , & ambitum periodorum , vel est Laconicus, vel Atticus , vel M odius , vel Afiaticus . Laconicus est brevior, quam par est , cum multo plura intelliguntur,quam dicuntur ut illud Caesaris, Veni, vidi, vici. De quo in praesentia non disputamus . Atticus est, qui paucis verbis pulcras lententias acu te & eleganter exponit, sine ulla adsectatione . Hoc stilo utuntur e Graecis Xenophon, Arilic phanes, Thucydides.
Ex Latinis Cicero plurimis ad Atticum epimias et sed praesertim Plinius in Epipolis suis .
Asiaticus est omnino oppositus Attico e nam est maxime copiosus, & longioribus periodis abundans, & plus verbis , quam sententiis , valens . Haec erat Graecorum , qui in Asia provincia habitabant , consuetudo . Verum ab hoe stilo ne ipsi quidem oratores in Urbe elarissimi abit inue
xunt. Cicero tametsi praeter ceteros accuratus, tamen E
liquot periodos Asiatice consormat . Hujusmodi est initium orationis pro Lege Manilia , pro Milone , ad Quirites post reditum, & alia plurima. E Recentioribus Muretus in non nullis locis, ut quibusdam videtur, & Cellarius in orationibus : sed omnium maxime Gravina, & Politius in orationibus suis, qui plane sunt Asiatici, & Ciceronem ipsum copia videntur superare . Rhodius mediam viam inter Attieum , de Asiati eum tenet . Nam est plenior Attico, sed Asiatico paullo pressior.
Iccirco laudem non ultimam habet, propterea quia medi critate continetur. Utitur Rhodio stilo e veteribus Caesar,
Livius , Nepos, ct Cicero in libris Philosophicis, & Rhetoricis , & etiam in narrationibus Orationum : Sallustius initio Beui catilinarii , Paterculus, alii. II. Si vero formam internam, seu qualitatem argumenti consideramus, triplex,pro diversitate materiae,est silus. Nam
354쪽
OBER QUI INT D s. 323 vel materia est trivialis , vel maxime inlustris , vel mediocris. Prima exponitur tenui stilo: altera sublimi dc magni ortertia vero me iocri. Nam oratio par else debet argumento.
Itaque teuuis stilus se a sorma orationis est illa , in qua verba pura & perspicua habentur , sed sine exquisitis figuris , ullove orationis ornatu : estque ad vulgarem loquendi consuetua inem , qua viri culti & elegantes utuntur, ac
commodata . Hujusmodi est stilus Phaedri, C. I. Caesaris . Terentii, Plauti , Nepotis , Cornificii, Cieeronis in Padi ritionibus Oratoriis , inficiis , Topicis. Sublimis forma dicendi est , quae res illas sublimes ita explicat, ut sententias habeat graves & acutas , verba iise κplicandis idonea , & maximam fieturarum 1 upellectilem movendis adfectibus congruentem . Nam his tribus magnis- ea , dc sublimis oratio definitur . si J Hujusmodi sunt pleraeque orationes Ciceronis , ut pro lege Manilia , in Cati- Iinam , pro Marcello . Conciones aliquae Livii, de Sallustii, & Curtii .. Plinii Panegyrieus Te ano dictus & granditate
argumenti, dc acumine sententiarum commendatur e quae tamen non ubique politis auribus plaeent. E Recentioribus , orationes aliquae Palearii, Μ ureti, Perpiniani, Ben-cit, UaWassorii, Buchneri, SchurtEfleischii, Graevii, ceterae . Mediocris est , qui praeter munditiam dc elegantiam ornatum omnem admittit. Itaque aliquid de utroque habet de tenui , dc sublimi , quin iisdem sit simi lis; vel potius, Ut ait Cicero, utriusque expers es. Talis est stilus Livii, Taciti, Ciceronis in libris non nullis Philosophicis , de
Rhetoricis. Quod si in his tribus oneribus stili modum non ser-X a vave siJ Conferatur Longinus de sublimitate orationis , is etiam Hermogenes de Formis L. I. is, ibi Laureum rius Commentator . E Recentioribus ' erexfelsius, de Me teoris orationis.
355쪽
32Φ nil RE LOGICA vaveritis, In contrarium vitium incidetis. ste tenuem si nimis sueritis perlecuti , erit stilus Heus . Magnificum qui nimis adsectat, fit frigidus. Tum etiam si ornata inornatis, dissoluta concinnis admisceantur , inaequalis & fluctuans fit silust adeoque mediocri plane contrarius. His constitutis, pulcerrima , & vel una maxime commendanda illa est regula: f i J Deeorum in omni reservandumo: id es, apte is, accommodate ipsis singulae res sunt verbis exponendae, exiles exiliter, ἐν amplae a Dple . Hanc nos si rite expenderimus , nihil amplius requiritur ad bene scribendum in
I. Hi ne Historieus ut, debet stilo vel Attico , vel Rhodio , si quantitatem verborum spectemus. Vibii enim est , s Ciceronem audimus, in Hiso1ia pura inlustri brevitate dulcius . Primus enim brevioribus hilloriis eli accommodatus et alter vero copiosioribus .
. Attico utitur Thucydides, & hujus simiae Sallustius , & Tacitus : item L. Seneca , Plinius in Epistolis , Cicero in uisotis ad Atticum . Rhodio vero Livius, Caesar, Nepos, Cicero in Episolis ad diversos, non tamen in omnibus . Sin qualitatem argumenti respicimus, tenui stilo uti debet Historicus : id est pure, & perspicue, & concinn seribere t & . si historia est pragmatica , etiam graviter . Deinde sine ullis adfectibus vehementioribus , qui Histor
Cum , qui Verum narrat, non decent .
Maxime purus, & perspicuus est Nepos , & Caesar et qui verbis lectissimis sine ulla adsectata transpositione, utuntur . Contra Sallustius , & Plinius senior , & Tacitus obscuriores sunt, quia verborum ordo est perturbatior. Gravis est Tacitus , & Sallustiis et e Recentioribus vero Thuanus, & alii. - P
356쪽
bunt , tot figuris movendis animis accommodatis sua perfundunt scripta , ut Declamatorem , non Historicum agerct Videantur . Hinc praeter ceteros ineptus Curtius, qui ubique rhetoricatur.: ineptus Patereulus , qui passim laudationes admiscet: ineptissimus Florus, qui talia fingit & striabit, ut non prudentem hominem , sed superstitiolam semeselam, aut senem delirum te audire putes . LII- II. Hinc Didascalieu ser ina vel Attico, vel Rhodio stilo possunt conscribi . Nam horum uterque pro materia, quae disputatur, vel pro uniuscujusque ingenio, ad id est maxime
Deinde scriptis didascali eis convenit genus orationi tenue, id est, castum, sed verecundum in figuris aut animi, aut verborum inducendis . Nam finis doctoris est, aliis , quid ipse cogitat, aperire . Itaque, si sapit , cavere debet ab illis verborum phaleris ; quae magis movent adfectus, quam
mentem inlustrant argumentorum pondere , & claritate . Hac tenui orationis forma utitur Cicero in Partiti
nibus Oratoriis, Topicis, dc O iis . Cellus etiam in Medi-eina hac laude inlustris est : cui addunt, nec inmerito, Columellam de Re Rustiea . Ex Chri itianis vero Minucius Felix in Octavio , & Lactantius in libris Divinarum Insitu gionum e qui tamen interdum nee ipse ab oratorio stilo
E Recentioribus theologis Melehior Canus Cieeronia inni saeculi genium satis feliciter expreist . Huic addo Sa- doletum , Seripandum, Corte sitim, Olorium, Uavassorium a ceteros. E Iurisperitis HOttomannus , Duarenus , Iulius Pogianus, Muretus , Cujacius, A. Augustinus , Gisanius a
357쪽
ceteri. E Philologis Manutius Paullus , Achites Statius ,
N. Corradus , Follata , Doletus , Strebaeus, Linacer , Αndreas Schottus, o laus Borrichius , Emina nuel Martinius , ceteri minus multi addendi sunt. Possisnt tamen scripta Didactica seu didascali ea etiam mediocri genere exponi: eo vel maxim si iis sermo tribuitur , qui non , nisi cum dignitate , loqui possunt.1i I. Hinc Dialogi , quia imitantur samiliares amicorum sermones , eo stilc scribi debent, quo ii, qui in dialogo continentur, uti solent . Itaque si colli quentes aut sunt pers nae plebejae , aut de rebus vulgaribus loquuntur . tenui sti. Io uti debent. Si docti, si alterius ordinis & dignitatis,
aut de re erudita loquuntur , mediocri . Immo evenire potest , ut etiam magnifica oratio alicui tribuatur: idque
plerumque stilo Rhodio, qui iis e plicandis paullo videturaecommodatior . Quo vel solo fit manifestum quam dissicilis sit forma dialogistica e quia perpetuo cha racteres loquentium servari debent: quod sane est dissicillimum . Vel unus Cicero luculentissima exempla suppeditat. Itaque aliter loquitur Cicero in Dialogis de Natura Deorum, de Divinatione , de Oratore ad a Fratrem : aliter in dialogis de Amicitia, de Partitio vibus Oνatoriis. Cur ita quaeso quia alii , & alii erant disputantes e tum etiam materia , quae disputabatur, diversa . In primis illis Veli ejus Epicureus, Balbus Stoicus. Cotta Academicus, viri gravissimi, & optimis artibus contriti , quisque pro copia tua , ct suo studio de Natura Deorum disserebant. Icialtero Quintus Cicero Divinationem Stoice sustinebat . Postremo in Oratore Crassiis , Antonius , Sulpicius , &Cotta , Rhetores praestantissimi , de Arte dicendi disputabant. Quid ergo mirum si tales homines de tantis rebus lamquentes , mediocri, aut, si voles, aliquando magnifieo stilo utantur Contra in dialogo de Amicitia colloquuntur Lelius o
358쪽
ac amice, & de argumento plane domestico loquentes, tenuἡserma orationis utuntur. Quod etiam in Partitionibus . ubi Cicero pater, & filius loquentes se offerunt, evenire necesse suit.
Quod si personae indueuntur de rebus domesticis colloquentes , & verbis plane domesticis uti eas necesse est . habita semper ratione personarum. Sic Terentius, & Placitus , tametsi quotidianis verbis dialogos suos seu comoedias texant; ita tamen texunt , ut characterum & decori ratio habeatur . Aliam enim orationem tribuit Plautus glorioso militi, aliam servo , aliam lenoni , aliam parasi zo , aliam meretrici . Sie Terentius in Eunuebo , e. g. aliam dicendi
formam adfingit Thaidi, aliam Thrasoni, aliam Gnatorii a aliam Ephebo .
Horum tamen dialogorum stilus multo saei lius com Paratur pervolutandis auctoribus, qui optimi habentur, quam anxie quaerendis praeceptis. Ex Latinis itaque legendi Cicero, Plautus, Terentius. Ex Graecis praeter ceteros Athenaeus, & Lucianus ad puerorum ingenia est accommodatus . E reeentioribus Latinis quaedam Ludovici Vives sunt puleerrima r ut etiam Erasini a quodam ex nostris perpurgati : tametsi compositionis venustate nihil ad Vives. Addo Μajoragium, . 3c Nietum Erythraeum, qui politi sunt. Et de stilo hactenus. Addam tamen non nulla, quae vos Praemuniant, ne erroribus, qui latis sunt vulgatis occupari patiamini . Stilus itaque , quamvis singulis argu mentis suus adjungatur 3 tamen eadem argumenta alio realio stilo disputari possunt. E. g. Epistolis convenit stilus tenuis, propterea quoaἱmitantur loquentium sermones e tamen possunt seribi me
ἀiocri stilo, si sunt epitiolae eruditae: si opus aliquod cuidam amico viro summati dicimus: si de rebus gravibus scribi
359쪽
3as ore ME Looro Amus. Possunt etiam subliiniori dicendi forma constare, saxes sit gravissima : si ad Regem de gravi negotio scriba ariis: si sint hortatoriae, eX postulatoriae , ceterae . Sih Cicero, qui ad Terentiam suam , di Tironem scribit tenui stilo . ad Catonem , & Senatum elaboratius scribit, di mediocri forma r ad Fratrem vero f il stilo sublimi aliquando . Inε-pti ergo qui dicunt, Epistolas tenui stilo esse exarandas o
a. Idem de Dialogis est dicendum , ut paullo ante mci , nuimus. Nam Plautus, Terentius tenuiter seribunt . Cicero de Oratore ad Fratrem , de Legibus, mediocriter . De Natura Deorum , de Divinatione , in Tusculanis , sublimia inulta disputantur . Plato in multis disputat magnifice , in aliis mediocriter .' 3. Historia , si brevis est , ut unius hominis vita , tenu,
stilo scribitur , ut Caesari, & Nepos.Si longior , stilo mediocri . Tamen in ipsa Historia sublimi stilo utitur Livius,
Sallustius, Curtius , quotiescumque conciones aliquae lio Peratoribus, Repibus, aut viris' primatibus de re gravissima tribuuntur . Nam vel a mate ia , vel ac dicente, ve, ab eo, ad quem dicimus, granditatem argumentum accipit . Sunt etiam historiae vatae pragmaticae, id est , quae reruto gravissimarum caussas ct conlilia demonstrant . quae elabo
ratiori pcssunt stilo conscrild; ita postulante argumento. . orationibus lublimis dicendi forma , di meritri quidem , reservatur . Sublimis est Cicero pro Mareello , Post reditum ad Quirites , i a Catilinam . Sublimis Plinius in suo
ad Da ianum Panta rico : verbo , panegyrici omnes , qui vi Torum principum lauia ea exponunt, magni fisra oratione u tuntur . Tamen innumerae sunt orationes , quae mediocri': stilo
Melabior Iouius , de Conscribendis epistol.
360쪽
stilo eonstant: cujusmodε sunt Academicae paene omnes , in quibus vel bonarum artium laudes , vel hujus simile argumentum unarratur . Hujusmodi pleraeque exstant apud Muretuma , Graevium, Cellarium, Cunaeum , vavasso-xium , Facciolatum , SchurtZ fletichium , ceteros; qui me
diocri sorma disputant de iis . Quid Τ in ipsis orationibus
sublimi stilo contextis, haec omnia distributa inveniuntur . Nam exordia mediocria plerumque sunt e narrationes tenui stilo: consutationes vehementiores: peroratione S ratheticae,& sublimi charactere descriptae . r. Didascalica scripta , quae tenui stilo solent exarari , dc ipsa interdum glaboratiora sunt, & mediocri dicendi genere composita , si materia , aut occasio id requirat . Inepte quis Geometriam , nisi tenui sorma explicaret : at Philosophia , & multo magis Theologia, ornatiori stilo possunt exponi in praesertim si contra aliquem disputamus . Docet e. gι Cicero tenui forma in Officiis , & Topicis , ct Pari itionibus: at in aliis opusculis aes hinit: immo in P
radoxis vix a litor quam oratorie loqui Iur . Lahiantius te nui forma scribit. aliquando tamen ornatius disputat. Hieronymus Uero quasi e dionando interdum docet. E Recentioribus elaboratius , & ioterduit, ornatius seribit Cu-naeus, Nicius Erythraeus, uterque Corradus, Melchior Canus, Petavius. in Theologia , ct Ianus Vincentias Gra-
vina de Origine Juris , & Romano Imperio , ceteri. Neque vero id solum , sed etiam in eodem vel tenui , vel medic cri, vel sublimi genere, sunt alii & alii gradus c rationis: quod ipsum auctoribus pervolutandis reperietis L II Unum cavere debemus , ne dicendi sermas diversas inprα-
siJ Exemplo sint Arriani Dissertationes Epicteticae . quια elegantissimis figuris consant, cum quadam simplicitate