장음표시 사용
101쪽
I a. Certudinis nullos esse gradus censet Malle branchius. At illustris Genuensis Art. LV. lib. III. cap. I. ait , certitudinem spectari poste , ut animi statum , in quo de nostro judicio dubitare nequimus; eoque sensu nullos esse certitudinis gradus fatetur : nam si ulli statuantur gradus, minor certitudo perplexitatem aliquam habebit adjunctam. Rursus spectari posse ait certitudinem in f curitate iudicii tit veri; atque hoc sensu dari certitudinem certitudine perseetiorem statuit . Nam quo mens capacior , ac perfectior est , eo s curiora erunt judicia , quae certa habet.
182. TEritatis criterium est character seu tesse-V. ra , qua verum a salso discriminatur . Si nullum esset hujusmodi .criterium , actum jam esset de humana scientia : animus namque noster Perpetuo fiuctuans , atque in assidua preplexitate detineretur , nuin veritatem sit assequutus, an P tius falsitate ludi fiaetur . Philosophiae historia d cemur, non defuisse inter veteres, qui omne Verioriterium fuerint inficiati , ut proinde universalem de omnibus dubitationem invexerint. Veteris Achdemiae Philosi,phi nihil cognosci , nihil percipi , nihil sciri mise dixerunt : avusos sensus , imbe'eill ianimos, Areuia curricula υittae , in P sun do veritatem esse demersam ; opinionibus , oe infi-riatis omnia reneri , nihil veritati relinqui omnια renebris ' circumfusa esse , scribst Cicero Academ. I. I 2. sed neque de veritate invenienda omnino desperarunt , neque probabilitatem negarunt; in OLF et effe
102쪽
esse multa probabilia , Uae ad verum quam
xime accedant , libentissime fatebantur . Quare Semrisi , hoc est Speculuro es & erici, nempe Aaesta rores fuerunt appellati. Arcesilas vero me diae Academiae auctor , ac post eum Pyrrho ad
furorem usque insanientes, non modo certitudinem,
sed & omnem prorsus probabilitatem posse unquam obtineri obstinatissime sunt inficiati. Eadem pres- fit vestigia nostris pene temporibus Daniel Hu utius in libello de humanae mentis imbecillitare , in quo pro Virili conatur ostendere, nihil cerii ab hominibus vel mente , vel sensuum praesidio posse
comprehendi; unde ad revelationem , tanquam ad unicam veritatis sedem confugiendum esse cones dit . Pyrrhoni starum quoque causam strenuo tuemdam suscepit homo desperatarum rerum Patronus Petrus Baetius in suo Dictionario hi oris criticoart. 'rrλο cui tamen validissime restitit Crusa-:eius. Serio, an ludo , delira an sana mente talia. dixerint, problema fuerit. I83. Plures occurrunt veterum Philosophoruta,
opinionem de veritatis criter : recentiores in evidentia illud constituunt ; evidentia nempe intelli sibilis est veri criterium in iis , quae lola intel a initione cognoscuntur; physica in iis, quae sensibus
hauriuntur; moralis demum in iis , quae sola au- Horitate innituntur. Et quidem 'antam habet vim evidentia, ut vel ab invitis consensum extorqueat: ii itaque errori esset locus , necessario erraremus rad vero Dei bonitati renugnat , qui naturae nO strae immane veritatis desiderium inspiravit. Pra terea saepissime homines in obseuris errant : at errores suos deinceps ipsimet , aut alii detegunt in evidentibus vero nunquam errorem aliquem invenire licuit ; imo quo magis evidentia medit mur , 'eo magis in eorum veritate confirmamur inde habetur in evidentibus' omnium hominum , hoc est totius humanae naturae conspiratio. Non, sui :
103쪽
sum nescius istis argumentis non revinci Pyrrhonistas ; at quid mirum.1i deliri furiosique ho
184. Iuverit interim hic aliquos removere scrupulos. Primo constat, evidentiam laepe apparentem eruie , quae veri specie nos decipit . quemadmodum υidere est in doctissimis hominibus , qui dum patenIes errores tuentur , ab evidentia se duci credunt . Deinde quamvis daretur , cognosci posse convenientiam , aut repugnautiam inter notiras . ideas ; id iamen nihil prodeste potest ad veritatem realent agnoscendam , de qua unice sollicia esse debemus. Nam saepissinae percipimus relationes inter ideas ad arbitrium confictas ; & fatui homines convenientiam percipiunt , nec tamen ejusmodi id eae rebus ipsis contentiunt. Accedit Millud , evidentiae nimirum ipsius veritatem nonnisi alia evidentia posse cognosci ; quare fieret in instat tum p pressio. i 85. R. a primum quod spe stat , aio esse charaeteres, quibus veram ab apparenti evidentia secernatuus. Primus est cujusque conscientia pacata& ab omni affectri purgata ; alter est sensus optimorum comunis. Fieri enim nequit, ut omnes homines iisdem affectibus abripiantur, iisdem praej diciis occupentur , & in eundem errorem ii cidant e error quippe paucorum est , non omniump& sucata evidentia nunquam cunctos doctos viros decipere potest . 186. Quo scrupulus alter facile removeatur , praestat animadvertere , ideales veritates non ita intellectus nostri cancellis concludi , ut in realem
veritatem quadrare nequeant. Nam geometricae veritates e. p., quae circulos , Parallelogramma ,
triangula , aliasque figuras respiciunt , licet idea-Ies sint ; reales tamen evadunt , ubi circuli, parallelogramma , aliaeque figurae reapse existent . Idem esto judicium de moralibus velitatibus. Di-
104쪽
'cimus e. g. homicidium morte muletandum; quod verum est , etsi nullum admitteretur homicidium: si vero admittatur , jam .ideatis veritas realia fiet. At quandiu ideales sunt veritates , ipsae
sunt suimetipsarum Objecta ; proinde suis oriectis
187. Ut vero pressus propolitae dinicultat1 L-tisfiat primum ajo, ideas simplices interna 'xione comparatas semper esse reales , suisque ob ieetis conformes, a quibus nullo modo distinguum tur . Idea e. g. cogitationis ab ipsa cogitatione minime distinguitur ; interioris gaudii, aut doloris idea non est ab ipso gaudio , aut dolore diversa; tam itaquς repugnat , ideas cogitationis , gaudii , doloris reales non esse, quam ipsam cogitation gaudiums , dolorem quid reale non eme. u. Sinisplices sensationum ideas a mente nostra. efflagiostensunt est 3. Ig. ab externis rebus emanent , oportet. Quapropter in i IIs Ideas omnis illa consorinatio cum luis objectis reperitur, quam supremus artifex Deus intendit , ac vitae nostrae iratio postulat. Ita caloris idea realis est , quia Tespondet potentiae , quam habet externum orie
etiam ejusdem caloris 1ensum excit di , smul Mnos certiores faciendi inesse igni vim producendi eum sensum, qui ad justam distantiam gratus effeselet , & ad majorem viciniam molestissumis .
a. Ideae modorum compositae, circuli e. g., Paral --lelogrananti &c. fiunt a mente abstrahente ; quare
sunt suimet objecta I f. a seipsis
difformes esse possunt. q. Compositae substantia-Tum corporearum ideae quoniam ad archetypa extra mentem existentia reseruntur ,, possunt ab
iisdem ditis epare , & non esse reales ἰ Praesertim quia inconipertae nobis sunt substantiarum esse tiae realesia i verum si de nominali essentia sermost , dubitari nequit , quin ea si realis : ea enim habetur ex collinione plurium idearum , quae a
105쪽
nobis non pendent, & nonnis reales esse possunt, ut ζ loco observavimus. Substantiarum demque exim
idea a nobis eiungi nequit , ac necessario excitatur ; quare ab externa cauta Cinanar . Ouod si vero de substantia in nobis cogitante loli vetaus , ejusdem existentiam , Variaque eJurttributa , modoique interna conisienti
scimus Posuint Quare eorum ideae nonnis reales esse Non sum nescius Scepticorum patronos hactenus die is non acquiesceret; at scIO , nulla fatuitatem esse sine amatore. ciunt exempla , quae ipsi a mentecaptis repetunt Issi quidem falli sensu optimorum communi ducImus. Ficticias demum ideas a nobis pendere experImur. I 8S.Tertius quoque scrupulus nullo negotio tur . Evidentia namque ipsa se praebet nec alia indiget evidentia , qua secus ac luce indigent omnia corpora, ut Videantur, lux vero alia luce non=eget , qua-Quid si contingat , eam esse apparentem Nempe semus optimorum communis conlulatur . Suae contra lansuum testimonium , humanaeque iideauctoritatem urgere solent Sceptici ; ex qproxime sequenti capite disputabimus , 1acile re
''i8β. illud hie quaeri potest , quid i su Dp
st, ubi una alteri evidentiae opponitur. Nimirum primo si mathematicae evidentiae physica adverte tur, haec sallax habeatur. Ita e. g. sistimonio stare velimus , Luna videtur esse Stems major, & Tellus plana oculis apparet: verum quia mathematicis demonstrationibus constat, Stellas longe eme Luna majores, & Tellurem esse rotundam, idcirco sensibili evidentiae , quae nonnisi apparens, est , vale dicimus. Secundo si mathematicae aut phvsicae evidentiae s des humana repugnet , asallax habeatur. Hinc si vel mille gravissimi
106쪽
ctores testarentur , Neapolim nostram nullibi ex stere; nulla eorum ratio haberetur. Tertio si 1en-3sbili , aut morali evidentiae clara Dei auctoritas . refragetur , illae 1alla es haberi debent. D namque sallere ac salii neleius est , ejusque. auet
ritas infinitam habet firmitatem: sensus vero ,& humana fides errori subjiciuntur . Quario mathematicae evidentiae nequit alia methematica evidentia revera poni; quod la quandoque opponi videatur, earum alterutra apparens esse debet. Evidentia namque mathematica sne veritate stare nequit; si ergo una aberaravera posset opponi , tunc vero Verum OPPOneretur , nempe idem smul esset , ae non esset . Ut discernatur , quaenam sit vera , ad sensum opi morum communem confugiatur . Quinto Dei loquentis auctoritas mathematicae evidentiae adversari ne-
nequit : illa quippe infinitam habet firmitatem ;haec vero veritatis criterium est . Quare si quan-doque opponi videatur , aut Dei l uentis aucto- . xitas non bene intelligitur , aut mathematica evi-.dentia apparens est . Ut illa intelligatur, Ecclesiae i. auctoritas consulenda est e ut haee Perpendatur xi K. ad sensum optimorum comunem confugiatur. Con- . sat ex dictis revelata a Deo dogmata humanae . rationi non esse opposta : nam si essent , verum vero adversaretur . Sane revelata dogmata sapita rationem quidem sunt , non autem contra rati ment, ut parriunt profani homines, praecipue Bae- 1ius in articulo Manichaei . Quare solemniter desipiebant Pomponatius , & Cremoninus , qui ani- ,
Inam rationalem , mortalem esse juxta rectam
Tationem , immortalem vero juxta orthodoxam fidem esse docebant.1 . At quid sbi vult secvndum rationem , contra rationem .suPra rationem t Nempe ea quae comprehenduntur ideis nostris, quassensu, vel meditatione habemus, aut ex iis dedu*untur, iisque ideis conformia sunt, ea secundum ratiostem esse dicuntur ; e. g. quadrati di
107쪽
diu alem lateri ejusdem incommensurabilam esse.
Quae vero ideis nostris comprehensa contraria sunt evadentissimis notionibus , quae item ideis nostris continentur , ea rationi dicuntur esse contraria re. g. duo trianguli latera simul sumta non esse tertio madora. Quae demum ideis nostras non continentur , adequi eorum veritas vel falsitas , ex
no1tris ideis dijudicari nequeat, ea supra rationem 1unt; e. g. Deum esse unum , ac trimim. Ratione agitur turpissime abutuntur profani homines dum ex Ias , quae ejusdem rationis ductu intelligunt de rebus supra rationem judicia prosei ait:.1Cave
tamen , putes nos rerum revelatarum hullam omnino habere ideam: sic enim nihil crederemus, nin vocabula sensu vacua . In fide igitur aut ob-1curas habemus rerum, revelatarum ideas , aut connexionem attributi cuin subjecto non Uare intelligimus . Non secus ae si quis rud- aliquamnabeat adeam alicuIus veritatis , quae A insistesta metra demonstratur , nec demonstrationis nexum intelligat, attamen eandem veritatem terrum
nanet, Geometrae sapientiae innixus; h1c ei Ge metrae credere diceretur. Deus est, eui credimus antinite lap1ens is est , infinite Verax. xyra Illud interim hic moneo , effrenem nem-Pe icem naum , quem hactenus refutavimus apertam eme . insaniam: at vero moderatum sceptiac mum omni laude esse dignum , veraeque Philo-1Ophiae apprime conformem. Sicut enim manifesta phrenesis est de omnibus dubitare : ita nec minor amentia est de omnibus veluti ex tripode vel: Iudicare. Infinita quippe sunt, quae ignoramus: Exiguaque nostra scientia paucissimis certis rebus
isti. α ' Pi ib. probabilibus, plurimis- ,--λ ' scientiae suae limites
scepticus est moderatus, innumerosque effugit errores ι nihil temere judicando; qui vero
108쪽
non agnoscit , facit nae intelligendo , ut nihil I telligat, turpissimisque implicatur erroribus.
. EC A P U T III. ' De recto senseum usu, deque humana
isa. DΗyficae evidentiae fundamentum est se suum testimonium manifestum , & co stans , non vero qualiscumque perceptio sensuum praesidio habita: dubitari enim nequit, quin sensus frequentes praebeant errandi 'ccasiones; v rum cum debitae adhibentur cautiones , certos omnino nos faciunt . Atque hic in antecessum n strorum sensuum prouinciam attendamus . 193. I. Sensus. res intelligibiles , atque incorporeas non attingunt , sed solas corporeas speetant . u. Sensus interiorem corporum statum , minimarumque partium molem, figuram, structuram misnime assequuntur ; atque in his prorsus corporum essentia consistit . s. Vires corporum aetivas , ac Phaenomenorum causas non aperiunt . Sic gravitatis effecta datur oculis conspicere ς ipsius uero gravitatis indolem , atque caulam minime conspicimus . Quae vero sensibus subjacent , sunt I. corporum existentia . u. 9bviae quaedam pro prietates , ut extenso soliditas , mobilitas , ug ra, colores, mollities, durities, aliaque id) genus. . Relationes aliquae inter cos rara intercedentes . veluti quod unum si alio maJus, vel minus i tim1-les , aut diversas habeat Proprietates . 4. Veria tur sensus in observationibus nituendis . Itaque propositus omnibus esse dedet
sequens canon: unusquisque sen us uti istae r
109쪽
Huntur . Si secus fecerimus, sensibus non fallimus, sed ipsi nos deeipimus. I94. Cautiones, quae sunt adhibendae, ne sensi bus fallamur , ad duas praeciPuas revocantur . I. Ut sensus sani sint , ac vigiles . Hujus conditionia desectu qui febri laborant , quae guttant , amara plerumque sentiunt . 2. omnia removeri debent impedimenta . Id vero assequemur , si corporea objecta lumen satis validum emittant; si ad justam a nobis distantiam sint collocata; si ad diversas partes fiat observatio ; si armentur oculi optimis instrumentis ; tandem si visum objectum tractari etiam possit. Haec circa oculos : de aliis vero iens bus illud generaliter monetur , ut externa orieeta in sensatione percipiantur bene ordinata, quae nimirum neque justo debilior sit neque
395. Sed & post haec omnia rationis ' examen instituendum est. In hoc examine I. Plures , fi fieri 'potest , adhibendi simi sensus Arena quaedans alba tam est saccharo similis , ut nihil supra; ita que alteram ab altero solo visu distilagues ; si lingua degustes, statim discernes . II. Examinandum est , num red e constitutum si medium , per quoa lux transit . Nam qui videt e. g. per nebulam , obscure: cernit: p M tqui orie stum videt per duplex
medium, unum rarias, alterum densius, plerumque fallitur. Hac de cauta si corpus aquae sit immer sum , in loco non vero conspicitur ': lux siquideria per aquam prius, mox per aerem transiens roerangitur , h. e. a priori semita denectitur . III. Arati ratio in subsidium stini aduocandae ; id vero experimentis potissimum redie institutis assequemur . Ut recte instituantur experimenta, consule di sunt viri earum rerum periti1Iimi. , I96. Instituro demum examirie ψ. non est ι Plus afferendum, quam quod detectum fuit, aut ex de
110쪽
tectis rebus clare deducitur: qui enim plus asserit,
is sponte sua errat. Ita ubi colores in corporibus percipimus , sensus nos tantum certiores faciunt , inesse vim externis objectis eorundem colorum
ideas excitandi. : quod ii vero judicamus colores in corporibus similes esse colorum sensui , quem nos habemus ; id quidem sensibus non percipimus, sed ips nos seducimus. I97. Moralis evidentiae fundamentum est hui-mum testimonium fide dignum , omnique exceptione maius, quod nos dubitare non snit ; non vero qualiscunque hominis toltificatio . Ecquis enim sui compos dubitare mi rit , quin extiterit aliquando TroJae urbs; quin Aodo excistat Roma , Londinum, Ultrajectum , liger eas urbes suis oculis nunquam viderit At uuda tanta habetur cem titudo, nifi ab humano testimonio fide digno t: I98. Humanum testimoisium fide dignum ut beatur , tria r uiruntur in teste , I. scientia, ne ipse decipiatur ; a. probitas , ut alios decipere nolit ἔ a. ut clare mentem suam aperiat. Testis scientia duo requirit ; primum , ut rem . probe noverit ψ alterum , ut ab aliis non fuerit deceptus , ubi narrat , quod ab aliis accepit. Isine testis doctior , ac peripicacior majorem meretur
fidem, quam indoctus, & credulus ,' coaevus, 'aQ. domesticus majorem habet fidem, quam non coaevus , nec domesticus . Testi autem non coaevo . nec domestico tanta adhibenda est fides , quanta est auctoritas monumenti , cui innit tur . Livius e. g. Romanae historiae scriptor eandem collegit ex annalibus maximis , aliisque priscis monumentis fide dignis; multam itaque meretur fidem, quamvis valde sit remotus a rebus, quas scribit. Hinci secundo testis auritus aequivalet oculari , & non coaevus coaevo , si quod nariat. ab oculari , aut