장음표시 사용
111쪽
infiniti etiam scriptores ab uno acceperint ; tanti
valent omnes, quanti ille unus.
I99. Quod vero nolit alios testis decipere, eolligitur ex ejus integris moribus , rect a vitae insti-mtione , aliisque circumstantiis , veluti si testetur quod sua , suaeve patriae , gemisve non interest . si contra propriam utilitatem loquatur ; si narrationem confirmet juramento , quod nefas duxerit
violare ; si rem scribens falsam , potuisset palam reprehendi , malaeque fidei accusari ; si rem narret coram multitudine gestam; si res, quas narrat, apprii ne moribus , aliisque circumstantiis person riain, locorum, temporum, quibus res evenisse discuntur , sint consonae si demum consormia aliorum scriptorum coae Vorum , ac domesticorum testimoniis narret , nec ulla detur ratio praeviae conspirationis . Contra vero si auctor animi levitatem Osiei
dat , aut ingenium ad mendacia factum , quales bona parte fuerunt Graeci Hiliorici ; si ex propria sui, vel suae patriae , gentisve utilitate loquatur ;s ex partis alterius odio , timore potenti Oris , metu scribendi vera , pecunia, vel ambitione corruptus, aut superstitione obcOecatus aliquid narret; s contraria dixerit coaevorum , & domesticorum testimoniis : si narret res , quae adversantur m ribus , aliisque circumstantiis personaru in , locorum, ac temporum, quibus rea contigisse dicuntur :tesiis certe nobis imponere voluit. o. Ex dictis regulae ad historiae usum pertinentes facile eruuntur . I. Ex eo quod ii istoricus aliquis decipi potuit , haud sequitur fui Gse deceptum : evidentes proserendae sunt rationes , quibus illius error demonstretur. H. Quae omnes coaevi , ac domestici , aut plures narrant historsei oculati , nemine reclamante , certii DNasunt habenda. Quod si alii adversus alios testificentur ; plures paucioribus, digniores minus dignis praeferantur . Si ex una parte suerim pauciores .
112쪽
at digniores , ex altera plures sed minus digni ;expendendae sunt eorum dotes , ex iisque judicium proferatur . Ita si Astronomus.accuratus caeleste aliquod narret phaenomenon , interim adversus eum testificentur plurimi ejus rei imperiti ; nulla eorum ratio haberetur , unique Astron ino esset deserendum. III. Si coaessorum , ac d inaesticoruni narrationi accedat stabilis aliquis esse eius, qui rem enarratam consequutus sit ; historia illa certissina omnino est habenda . Hinc colligimus maximam certudinem historiarum , quae Christu in , atque Christianam Religionem respiciunt . IV. Quae res ab uno aut a uero hirtorico Oculato, aut coaevo, & donaestico narratur, nemine contra scribente ; ea ad certitudinem accedit , dummodo historici hujusmodi veras hilioricorum dotes habuerint . U. Si res ab historicis non coaevisi, neque . domesticis narrantur , neque Prisco aliquoim Onumento conlirniantur ; eae pro dubiis sunt habendae . Nam unde posteri hauserunt λ Si autem Prisco aliquo monumento confirmantur eK monu mento de narrationis probabilitate judicetur . VI. Si coaevi , ac domestici deficiant , concors Poste Torum , praesertim supparium, auc oritas probabilis haberi potest. Nam ea narratio constanti aliqua traditione suffulta censeri debet ; coaevique, ac domestici ex ignorantia, aut ex negligentia, aut ex metu praetermittere illam potuerunt. VII. Narratio , in qua se offerunt circumstantiae inter se re- Pugnantes, probabilitatis eli expers . Nam circum-1iantiarum repugnantia mendacium , & impos uraim sapit . VIII. Narratio , in qua Occurrunt circumstantiae moribus perli,narum , locorum , Vel tem- Porum repugnantes; salsa haberi debet . IX. Narratio posterorum , quae omnium coae Uorum nar rationi contraria est; ut prorsus falsa est rejicienda . X. Narratio , quae incerto rumore nititur ,
rarum est probabilia; si vero unus probusque testis
113쪽
oculatus eandem c nfirmet , plus habet ponderis ;maximum, si plures. X l. bi unus testis quantum liabet accurZtus Paradoxon aliquod narrat , vix fidei aliquid meretur '; si vero plures integrae fidei idipsum narrent , plus habet momenti ; si plurimi oculati, certam.meretur fidem. XII. Historia falsa haberi non debet; eo quod narrat aliquid , cujus causam ignoramus , aut quia videatur nostris opinionibus , moribusve adversari : fi vero qui quam contineat rectae rationi oppositum , falsa censeri debet. XIII. Scriptor , qui aliquid tacet , id negare non intelligitur . Ergo ex eo Quod scria Ptores aliquid tacent , colligi nequit , id esse lauium . Verum hujus regulae applicatio multa indiget solertia . Sane si quid ab auetoribus coaevis , ac domesticis narretur, non debet tanquam fallunt rejici eo solo nomine, quod ab aliis coaevis sileatur : qui enim tacent , Oscitantiae , ad summu in malitiae accusari possunt . Verum fi quid a post ris narratur , de quo nulla mentio apud veteres ;id quidem falsum , aut iuspeetum haberi debet ex Reg. U. XIV. Quae historia justis fulcitur rationibus , non est ut falsa rejicienda , quod frivolis quibusdam conjecturis impugnetur. Adventus e. g. D. Petri Romam omnium Ecclesae Scriptorum vetustissimorum testimoniis asseritur : interim m derni Haeretici frivolis conjec turis eum Petri adventum adoriuntur ; veluti quod S. Paulus Petri non meminerit in suis epistolis Romae scriptis , aliisque ejusdem furfuris ineptiis . XV. Quae poeti is , vel oratoriis coloribus narrantur 1Minorem merentur fidem prae iis , quae historice describui tur . Nam Poetis semper quidlibet audendi potestas fuit ; & quod poeticis pennicillis describitur ,
poeticum esse videtur . Oratores quoque non sem- Per vera , sed vero s milia quoque amare solent . Historici contra veritatem cum suis omnibus circumstantiis simpliciter exponere nudent. CA-
114쪽
I. π TΕritas quoad intellectoum nostrum certa υ esse potest , aut probabilis: certa quidem quae nullam dubitandi rationem relinquit ;probabilis vero : quae nonnihil dubitationis reli quit. Ubi requisita omnia ad veritatem nobis innotviunt, tum certi omnino sumus ; ubi vero aliqua dumtaxat ex iis requisitis patescunt , in probabilitate versamur . Sunt autem . requisita ad U Titatem ea , quae attributum subjeeto convenire , aut repugnare ostendunt ; nertae sunt rationes , quibus attribum subjecto convenire , aut rePugia Te convincimur. Videas e. g. in adolescent' praeclarum ingenium, discendi cupiditatem, indefessum laborem fidelem institutionem , subsidiorum ab studia tractanda copiam ; judicabis eum in doltissimum virum aliquando evasurum : probabile erit judicium , quia aliqua tantum , non vero omnia ad veritatem requisita concurrunt. Non enim consat, num vigor ingenii idem perseveret , nec unquam morbis frangatur ; num aetas cerea in vitium ite 'i deinceps a Iabore desciscat &c. Est itaque probabilitas certitudinis pars aliqua , quae quanta sit , Logicae praesidio definiri pote st. A que haec ea est, quae absoluti probabilitas dicitur,
quaeque per accessum ad certitudinem determin tur. Est & alia probabilitas , quae relativa mini- natur , qua per recessum ab ignorantia mensuratur. Nam cum probabilitatis status medius sit ign raneiam inter , ac certitudinem f. 177. ) ; illias gradus tum per recessam ab ignorantia , tum per accessum ad certitudinem expendi poterunt.
115쪽
Cum definiri potest certitudo , metimur Rradus probabilitatis per accessum ad certitudinem . Iaimidiata certitudo constituit dubium , seu statum
aequilibrii. q. I76. ) r probabilitas , quae dimidiata certitudine minor est , fu isto nominari potest; quae dimidiatam certitudinem excedit , Uerisimilittido appellatur , quae eo evadit major , quo plura continet ad veritatem requisita , adeout quandoque ad certitudinem proxime accedat. Sint e. g. in urna decem globi , octo albi, & duo nigri : quaeritur gradus Probabilitatis hujus propo-stionis, diobus , qui primuS extrahetur, albus eris. Consideretur certitudo ut totum , cujus partes sunt gradus probabilitatis , qui determinantur per eam x elationem , quam ad totam certitudinem habent . In propolito exemplo probabilitas se habet ad certitudinem , ut numerus alborum globorum ad numerum globorum omnium, nempe ut oeto ad decem . Probabilitas alterius propositionis , globuat qui Primus eatralerur, niger eris,'e habet ad ce ritudinem , ut duo ad decem nempe Prima Prombabilitas erit L altera ac prior illa Pro bahilitas se habet ad alteram , ut 8: 2. , si Ve K: I. Sint in eadem urna decem globi quinque alisbi , & quinque nigri; erit aeque probabile , globum Primo extrahendum sere album , atque nigrum en aequilibrii status . Ponamus in adolescente illo 2 r. solum discendi cupiditatem ; tenuistimus habebitur probabilitatis gradus , eum in virum d citissimum eυ urum : desunt namque pleraque ad veritatem requisita . Adde praeclarum ingenium ;crescet aliquantulum probabilitas . Adjice tertium requisitum , indefestum nempe l. borem crescet Ulterius probabilitas; ti sic porris. In hujusmodi absoluta probabilitate definienda duo constare debent. I. Veritas . II. Omnia ejus requisita . Hinc saepe imprudentes rudi quadam aestimatione de probabialitate dijudicant , quia ad omnia requisita non a G te
116쪽
tendunt ἰ pr entiores vero diligenter tyri privsidunt. Quod si necessari uiri aliquod requiti uin deri diat , de probabilitate 'aetant erit . uaapropter iii ea aestimanda semper a rei pollibilitate incipimus visi enim conltiterit, aliquid esse impolsibile , sal sum quoque esse debet : quod si vero possibile emaeonstiterit, habebitur primas, sed tenuiis imas pro habilitatis gradus , in eaque habebitur neeessariiuni Oeritatis requisitum . etoa. Iam vero in iis rebus , in quibus certitudo definiri nequit , probabilitatis gradus inverso or ne dimetimur per recessum ab ignorantia i adeout ea propositio Aobabilior habeatur, quae inagis ab
ignorantia recedit . Quaeratur e. g. num in Luna
sint habitatores' Principio quid huic quaestioni re stondeam , nescio ; at continuo media , s quae snt, inquiro, quibus ab ignorantia evadere queam media certa non invenio ; ad conjesturas igitur confugiam . Ac . primum animadverto , postibile quidem esse . ut Luna habitetur ; eum nulla fit ratio suffciens , quare 'potius terrae globus si h bitabilis , quam Lunae globus d en primus, at i nuissimus Nobabilitatis gradus. Ultra progrediPT , ac reperio , improbabile prorsus esse , ut ex tot mundanis globis sola Tellus habitetur: habetur jam gradus alter probabilitatis. Debula animadverto , non decere , ut Dei benignitas, ac sapientia P-cis imis terrae incoIis manifestetur, ae sola Tellure veluti coarctetur , quae totius Univers respectu itastat putiisti est: en tertius probabilitatis gradus .
Rursus Lunae partes attente contemplor ; & co
templando invenio, Lunam esse Telluri simillimanitea quippe opacum est corpus; a sole illuminatui Proinde caloris , atque ignis minime expers : in
ea quoquet sunt montes, valles, cavernaeque; sunt etiam in ea aquἰae, proinde mateora aquea, veluti nix, pluvia, nubes. Fortassis etiam Luna sua cin-zitur atmosphaeia , quemadmodum ex solarium
117쪽
eclipsum phaenomenis conjiciunt Astronomi non ignobiles. Quidni & herbae , bc arbores , aliaque, Permulta , quae nonnisi habitatorum usui inservire possunt quartus habetur gradus probabilitatis. Atque hac ratione ulterius semper progrediendo , novos jugiter probabilitatis gradus cumulare possum, ut certitudinem quasi tetigisse videar.et . Speistari ritest probabilitas tum in proρο-
sitionibus , tum in argumentationibus. Probabilis dicitur propositio , quae gravibus quidem sulcitur
rationibus , non tamen certis , nec evidentibus et
cujus inodi est propositio fens , in Luna esse habitatores . Hinc propositio quantumlibet nobis probabilis falsa esse potest e non im certis regitur
Tationibus, quae solae omne erroris Periculum. e
cludunt. Improbabilis contra est propositio , quae nullis , aut levissimis innititur rationibus ς crescit vero ejus improbabilitas, si contraria adsit propositio , quae magnam habeat probabilitatem. λrgumentatio probabilis est , cum eruitur concluso ex praemissis, quarum una probabilis est ; multo ma*is, s omnes probabiles sunt. Esto exemplum: ρυι uis honticidii reus es , mortem meretur me graminima subfunt inscia , Sejum esse homicidii reum ; Sejas iisve mortem meretur : probabilis est concluso, quia praemissarum altera probabilis est.2C5. Veritates omnes, certae sint, aut probabia Ies , ex propriis fontibus depromere debemus ;quinque autem omnino sunt ejusmodi fontes , sensus internus, sensus externi, intelligentia, ratiocinium,& auctolitas; nec quidquain nos scire possumus, quod ex iis sentibus non emanet. Uerum Ρhilosophi est , accurate perpendere, quo ex fonte quaelibet veritas sit repetenda . Nam quae posita intus nos sunt , nonnisi intimo sensu assequimur ; veluti men semno tam esse liberam : quae sunt externa , nostrisque sens Sus subjiciuntur, selo s ens uuin experime to discimus : primitivas veritates , ut axiomata , G a sola,
118쪽
sola intelligentia concipiuntur : conclusiones ex iis
primis veritatibus ratiocinii ope deducimus : quae demum ab aliena narratione unice Pendent, a
etoritate adipiscimur. Singulae quoque disciplinae
sontes habent proprios. Physica e. g. sensuum t stimonio , atque ratiocinio innititur ; Mathesis intelligentia , ac laxiocinio regitur; revelata Iheologia verbo Dei revelato primum, dein ratiocinio 1uperstruitur . Dei iperet vero , qui ita mathesi , aut physica ex auctoritate , in re theologica ex rati cinio poti Isimum suas depromere notiones cur ret , propriosque negligeret fontes. Quocirca intolerab iis mihi semper vita est Dei starum insania , duna revelata dogmata adoriuntur ex iis notionibus , quas ex sensuum , aut rationis sente hauserunt .
Persimiles hi videntur coeco nato , qui assii eius ex solo tactu de extensione judicare , obstinate1nticiaretur posse in plana superlicie delineari omnia humani corporis membra , quae ipse in solida quantitate palpare suit solitus . Interim coecus iste brevi aberraret intervallo , siquidem ab extensi De tangibili ad visibilem progrederetur : at boni nostri Dei stae a finitis ad inlinitum procedere haud verentur ; attamen soli ipsi sibi sapiunt , sapiet tesque vocari volunt , ceterosque superciliose despiciunt. Capiti helleborum i Deridiculi quoque esse
sent ii, qui mathoniaticam evidantiam ubivis quaererent , neque summa verisimilitudine unquam essent contenti; quasi ingxima nu lirae scientiae pars mera probabilit te non contineatur . In vita quoque communi , rebusque agendis verisimilitudinem plerumque sequimur ; brevique nobis seret pereundunt, si ab agendo desisteremus , donec evidentissime constaret, quid agere oporteret. 2ω. Adversus certitudinem evidentia innixam , sensuque optimorum communi munitam nulla ob jici possunt argumenta , quae vere nos moUeant ἀii quae quiem objiciantur dissiculi tes, eaς ut aP
119쪽
parentes sunt negligendae . At vero quae adversus verisimilitudinem objiciuntur rationes , negligi non debent . Sane si ejus ni Odi ad Uersae rationes parissent ponderis cum iis, quibus verisimilitudo noltra fulciri videtur; cessiri tunc verisimili itido, atque in dubium abit. Fi minoris snt ponderis, manet verisimilitudo ; attamen illa minuitur , prout adversae rationes augentur . Si minimi sint ponderis , praesertim si ex aliqua obscura circumstantia desumantur; parum aut nihil veris militudini demunt. Ita e. g. ad versus Telluris motum circa solem o jici solent dissicultates ex annua Parallaxi petitae; quae tamen ab ignota fixorum siderum distantia unice pendent: argumenta vero , quae ignorantiam pro fundamento habent , nulli his sunt momenti :manet itaque in sua probabilitate motus Telluris , qui ut mera hypothesis ab Astronomis assumitur , auxta Ecclesiae veniam. Propositio , quae levissimis nititur rationum momentis , falsuaris suspecta
CAPUT RDe Uu probabilitatis in Analogia , Areta
critica, atque 'hermeneutica . I. T Raecipuum habet usum probabilitas in 1 Analogia, arte hermeneutica, &. critica Porro Analogia idem est, ac similitudo; eaque in Philosophia, Physica praesertim, maximi est usus, ubi mathematica , vel physica deficit evidentia :tunc enim Philosophi ad Analogiam consagiunt ,
cujus ope non adhuc explorata ab exploratis deducunt . Sane plurima judicia nostra Analogiam habent pro fundamento . Eius ope Venenum e. g.
ab utili cibo discernimus; de loco in locum absqu G , a ullo
120쪽
ullo periculi metu libere transimus ; aliaque sexcenta tuto agimus , a quibus sine Analogia abst
netusum nobis esset. Deinde Analogia remota, anxiam miserrimamque duceremus Vitam : ex rebus enim exploratis ad rerum similium non exploratarum cognitionem nunquam assurgeremus , in iis
etiam , quae ad vitam sunt apprime necessaria . Recedit sensus omnium hominum communis , qui mentecaptos habent eos , qui Analogiam respuunt. zO8. igitur in rebus perfecte similibus Analogia firmissimum suppeditat argumentum; eaque nititur generali hoc principio : rerum universitas, immobi
ctores, ac breviores semper OFeratur . Hinc quamvis experimenta capere nequeamus circa caelestia
corpora a nobis remotissima ; per Analogiam tamen tuto colligimus , ea donari iisdem proprietatibus , quas in omnibus corporibus terrestribuadeprehendimus. 9. Duo canones ad veram stabiliendam An
logiam firmissime tenendi sunt . I. Similium ess ctuum simiaes sunt cati ae . Similes essectus sunt e. g. respiratio in homine, & in bestia; a smili ergo causa pendere debent: secus natura via smpliaciore non ageret. Sedulo tamen inspiciendum est, num etactus omnino sint sinites : si enim in aliqua discrepent circumstantia , jam omnino similes non sunt, atque a diversis cautis oriri queunt. Ita V. g. quamvis lutum a frigore , atque calore o durescat. ; attamen durities , quam luto inducit frigus, non est ei similis, quam calor inducit: illa quippe consistens est, haec vero friabilis; a diversis itaque causis oritur . u. cimorum qualit rex, quae avriri , mi uique nequeunt, quaeque omniabus comoerunt cor ribus . , in quibus experimenr.ι capere licer; eae pro qualitatibus universorum cor'-rum habendae sunt. Hujusmqdi sunt extensio, sciliditas s