De Romae veteris muris atque portis

71쪽

- 67 blieala bona Vitruvii narrat: quodque aeris ex iis reductum est, ex eo aenei orbes hcli positi in Sacello Sanci orsus

a dem luit ini. Igitur quum aedes Quirini probabiliter suisse dicatur circa aedem S. Λndreae β Τ) di Monte Cavalli,), contra

autem steterit aedes Sanci, credibile est, portam Sanqualem fuisse ea parte, ubi nunc a Salientibus Aquae Virginis Fon-

lana Trevi) ad uuirinalem praecipuus est aditus ia della

Dataria). Sequutitur nomina minus certa Fontinalis et I a tu- in euae. Quarum priorem si apud Nibbyum quaeras, videbis longe alia regione ad Caelium montem positam, errore mirifico, sed manifesto. Nimirum apud Livium Q XV, 10.

dicuntur aediles damnalis pecuariis eX ea pecunia loca SSe porticum : a porta Fontinali ad Martis uram, qua in Campum iter esset. Igitur quum ante portam Capenam cum uinxime uda si ut sontibus loca, simul autem ibidem Martis suerit templum, ille Pseudo-I usus commentus est campum Fontinarum.

Λccedebat, quod in via Appia repertus est lapis ita inscriptus: Dis Manibus A. Apidi Maioris tabellarii a porta Fontinali. Gruter. DCXXIV, II. Λsservatur tu lapidario Vatic. S ille et qui labellarius a porta Fontinali suisset, eum iudita eandem portam sepultum oportuiti - Enimvero nihil est dubitationis,

quin porticus illa a porta in Campum Martium ducta dicatur; ibi enim ara Martis L iv. XL, 4b.), neque unquam Campus

non addito nomine nisi de Martio campo dictum est. Meminit autem Foulinalis portae et Festus, sive Paul. Dia c. p. 85M illi. Fonlinulta, fontium sacra. Unde et Romae Fontinalis porta. Id sacrum uolatur in Fas iis Mas seor. a. d. III. Id. Octobr. et in Fast. Λ mite . praeterea adscriptum est: Feriae Fonti. - Fuisse igitur portam Fontinalem versus Campum Martium dubium minime videtur, et haberem dicere quo loco, nisi quarta etiam eadem regione suisse diceretur portana tumena. De ea mirabilia narrantur Plin. N. II. VIII,

42, 65. Maius augurium apud priscos, plebeiis Circensibus

72쪽

- s,8 excusso aut tu, ita ut Si stan t, in Capitolium cucurrisse quos aedemque ter lustrasso, maximu- vero eodem perrenisse a Veiis cum palma et corona, essuso Ilutumena, qui ibi Dicerret, unde postea nomcu Portae Ps . Haec, ut sunt obscura, illustrat Plutarch. Poplic. 13. τὰ Mε νικλθσαν et εθριππον

ταυθα παρα ἔνην Πυλ=ην, γ ν νυν 'νατουμεναν καλουσι. Postrema dicta sunt Plutarchi more, reserentis fideliter, quaenpud antiquiores scriptores legerat; ipsius enim tempore Vehementer dubito ait eius nominis porta fuerit. Tertius denique citandus est Festus p. 274. Ralumena porta a nomine eius uppellata est, qui ludicro certamine quadrigis Dictor, Etrusci generis iuvenis Veiis, consternalis equis excussus Romae Periit, qui equi feruntur non ante constitisse, quam pervenirent

in Capitolium conspectumque Ictilium quadrigarum etc. CLSolin. 45, 15. Tantum est, quod scriptores nos docent: de loco portae altum silentium, ut dubitem, an ipsis nota suerit. Ne id quidem certum est, sueritne hoc proprium atque unicum alicuius portae nomen, an alius nomen secundarium. Certe

Mulieriis β γ Carmentalem ita cognominatam putabat; Sach-sius aliquam in ipso Capitolio portam suisse statuit; eo enim pervenisse equos: at auriga antea ad portam excussus fuerat. Ego in quas partes abeam dubito, nisi quum duae iam portae incertae sint, Fontinalis et Ralumena, alterius certe locum probabiliter definiri posse video. Etenim ad radices arcis Capi tolinae sin qua nunc aedes S. Mariae) si paulluluna processeris per vicum cui hodie nomon Macet ile' Corvi, obiicitur oculis notissimum illud C. Publicii Bibuli sepulcrum. Quod ne intra urbem fuisse credamus causae sunt gravissimae β'); inter

52) Mulier, Etrus h. II. p. lέ i. ba, Notissimum est, XII tabularum lege velitum fuisse, ne quis

73쪽

quas non ultima, quod haud pri cui, sed propius paullo Mai tio Campo in via, quae dicitur della Pedacelliu) item aliud

intra Urbem ureretur, neve sepeliretur. Regum tempore factum traditur Dionus. III, l.) nec desunt post reges exactos exempla; nam ct u-le Dii et Fabricii in urbe sepulti sunt, quibus Cic. de te . II, 23. vel ante XIl, vel etiam postea virtutis causa id iuris coii cessum putat. Mausit deinde aliqua toti sumiliae ciusdem iuris species, secundum

εκβε goreo μόνων. Caeterum quod idem refert, licuisse triumphatorum ossa urbi inferre ibique condere, eius rei nulliuii certe inuoluit exemplum. Quid quod potentissimis viris acgre concessum est, ut in campo Martio sepelirentur; illi Sullae, Liv. Epit. lib. XC. I) lutarc h. 38. Appia n. I; . C i v. I, l07. Dio Cass. XXXIX, 6 i. Caesari concessum quidum esse, ut intra pomoerium monumentum sibi saceret, tradit Dio Cass. XLIV, 7., nihilominus tamen in patrium monum titum cineres illati; ib. cap. 5 l. ἐς τὼ πατρῶον μνημεῖον, quod Iuliue potius, Caesaris amitae fuisse puto, in Campo sepultae. Suet. Caes. 81. Liv. Epit.

lib. CII. Dio Cassius, XXXIX, 64. Ibidem humata Iulia Pompeii, Plutarcii. Pomp. 53. Caes. 23.; Hirtius et Pansa, Liv. Epit. lib. LXIX.; Agrippa, Dio Cus s. LlV, 28. Λt Oppio ne id in contingeret, Seuatus prohibuit . Id. XLIII. 38. In urbe autem post illos priscae aetatis viros nou in mini quemquam dici sepultum , praeter Virgines Vestales, quippe quae legibus essent solutae. Cf. Servium ad Aen. XI, 206. item Caesarum ciueres intra urbem condi nulla religion ut certe nulla lex vetuit; quod tam ii ipsum raro admodum factum videtur, ita tamen ut salii allirmem Hieronymum t. I. p. 449 Roncalli.), qui Traianum solum omMium intra urbem sepultum esse dicit. quod enim in colle Quirinali exstruxit Domitianus templum gentis Flaviae, id sepulcrale gentis suisse monumentum apparet o verbis Su oton. Di, ni it. 17. Cadaver eius populari sunt Pila per vovillones o Orfatum Phyllis nutriae in suburbano suo Latina via iuveravit: sed reliquias templo Fla Diuo gentis clam intulit cineribusque Iuliae Titi filiae, quam et ipsa educaverat commiscuit. Cr.

plum autem dici monumentum Flaviorum, ne mireris. Nimirum su-uum fuit, ἐρεψον, cuiusmodi multa fiebant sepulcra, quo sanctiora ha berentur. Testem habes Ciceron tu, qui de monumento, quod sibi parat, scribit ad Atti c. XII, 35. nolle se illud ullo nomine, nisi sunt, appellari, et apertius epist. 36. Vanion feri volo; neque hoc mihi suadu rui potest; sepulcri similitudinem os gere non tam propter poenam logis studeo quoniam plus ius unitum fuerat, quam lege concedebatur ,

quou ut maximo assoquar απoos υσι . quod poteram, si in Osa villa facerem; sed, ut saepc locuti sumus, commulationes dominorum reformido. in agro ubicunque iecero, mihi vid or assoqui posse, ut μυ- sterilas habeat religionem. - Post haec Prodes sciliciti, quod nun senio visum est II schr. d. At. n. l. p. 627. lli. Λ. p. 35. quo posterioru locum inus tamen considenter vom asserit , nihil lis, homini caetera ignoto, cum honorem a Senatu decretum, ut unus omnium iu Urbe monum cu-

tum haberet. Satis, puto, honoris habitum homi ut, quod nil portami iciis ci datus est, sepulcro qui esset. Cf. C i c. P hil. IX, 6. cur de-

74쪽

- 70 ignoti hominis sepulcrum est. Propterea dudum observatum est β'), apparere antiquam hic fuisse viam, ad quam ex more monumenta suerint. Itaque ibi portam sui SSe necesse est, quam Fontinalem esse crediderim, Si natumena ex numero Servianarum portarum lollenda sit: si fuerit natumena, Bun senio adsentiar, hic eam fuisse statuenti, Fontinalem autem inter hanc et Sanqualem ad Quirinalem c0llem collocanti. DE PORTA CARMENTALI. Λ sepulcro Bibuli, quod extra portam fuisse diximus, attollebatur murus in alia Capitolini montis, quem lotum amplexus haud procul a theatro Marcelli in aequum descendebat. Ibi erat celeberrima illa porta Carmentalis, dicta ab ara Carmentis, quae ante eam antiquissimis temporibus dicata sue

K si εντ 7 μὲν va ὀ τ ῶ καλουμίνω Καπιτ 0λM0 prceo α Toc ἐς Καρ ιεντίοι δευλ χις. Sol in. I, 13. Pars insimo Copitolini montis hcbitaculum Carmenti fuit, tibi Carmentis nunc fu-num est, a qua Carmentali portae nomen datum est. CLServ. ad Λ en. I III, 337. Si tum autem portae, ut recte animadvertit Bunsenius, egregie demonstrant verba Λs coni iad Cic. in toga canit. p. 90 0reli. Ne tamen orretiae, quod his temporibus aedes Apollinis in Pololio fuit nobilis- Sima, admonendi estis, non hunc a Cicerone Significari, utpote quum post mortem etiam Ciceronis multis annis imperator Caesar, quem nunc Disum Augustum dicimus, post Actiacum pictoriam fecerit: sed illam demonstrari, quae eSt Pitra pomlam Carmentalem, inter forum olitorium et circum Flum nium. Igitur quum constet, sorum Olitorium fuisse ad theatrum Marcelli, circa eadem loca necesse est fuerit porta Carmenialis. Λccedit praeclarus Livii locus, quo narratur pompa

cernit honorem sepulturae, qui maximus haberi potest mortuo' Maiores quidem nostri statuas multis decreverunt, sepulcra paucis etc. Scilicet locum sepulcro Ser. Sulpicio assignandum suadet. Idem Sacpius

factum Pompeiis in ipsis cipporum titulis legimus. 54) Canina, Indisua. topogr. p. I 37. Bunsen, Besehreib. d. St. R. III. A. P. 35.

75쪽

virginum bello Punico secundo ad lituo uis I egiuae templum ducta XXVI, 37.: ab aede Apolianis booes teminae albae

duae porta Carmentali in urbem ductae. et paullo post: Ayorta Iu ario Dico in forum Denere. Capitolio enim subiacebat vicus Iugarius. Vulgare est et commemoratu ViX dignum, post Fabiorum, qui illa eAierant, cladem muli eam ominis notam

habuisse: attamen quum nun Sine errore res tradatur, paucis

volentes in viam deducam. Narrat igitur L ivi us II, 49. totum populum deos precatum esse ut Fabiorum agmen faustum atque felix mitterent: sed incaxsum missae preces. Infelici Dia dextro Iano portae Ciarmenialis profecti ad Cremerum mori perveniunt etc. Hic ne quis ci ret animadvertendum est, portam Carmentalem duos habuisse fornice , qui lani dicuntur, ui perviae transiliones omnes Cic. de nat. deor.

I l. 27.). Laudavere alii Sueton. Λug. 31., ubi dicitur Λugustus Pompeii statuam marmoreo Iuno sup posuisse, i. e. sOΓ-

uici, quemadmodum dixit Cic. Veri . ll. 63. Duius fornis in foro Syracusis exi, in quo nudus Illius Stat . Livio autem proxima sit ut Ovidii verba, Fast. ll, 20 I.

Carmentis portae dextro est Dia proxima Iano. Ire per hanc noli, quisquis es: omcn habcl.

lla quidem olim legebatur: nunc Merkolius edidit: di tria est Dia proxima Iano, lani templum intelligens, illud nimirum quod ad Λrgiletum diuuia secerit, quodque proAimum portae fuisse putat. Verum hoc templum, ii iii Nuniae quidem, Sed Duilii, neque proximum portae erat, stabat enim apud forum ilitorium ad theatrum Marcelli, neque cur poeta lani mentionem hic faciat, ullam video esse causam; nec denique mihi persuadetur recte dici duas portae vias pro duplici fornice. Fabiis potius prosciscentibus dextro portae fornice proximam puto fuisse Viam , quare per eum Livio auctore exibant. Itaque post generosi exercitus interitum is, per quem profecti erant, fornix Sceleratus et habitus et appellatus

est. Quod in errorem induxit posterioris aevi Scriptores, ut crederent, totam portam pro Scelerata luisse. best. p. 23. Ibi Il. Religioni ext quibusdam portu armental gred/ et in aede Iani, quae est cxtra eum Sonatum hiabcri: quod ea e res, ἐ

76쪽

- 72 CCCVI Fabii repud Cremeram omnes interfecti sunt, cum in aede Ioni S. C. factum esset, uti pro sciscereutur. Cf. p. 335. Scelerata porta, ibique Paul. Dia c. Serv. ad Λen. lli, 337. Haec ara est iuxta portam, quae primo a Carmento Carmentalis dicta est; post a Scelerata, a Fubiis CCCI I, qui per ipsam in bellum profecti non sunt reversi. O r o s. II, 5.

infamibus usque ad nunc vocabulis testes sunt fluvius, qui perdidit, et porta, quae misit. Qui quum communiter errarint, tamen omnium maxime salsus est Festus, quem Verrii verba, de Iano p0riae prodentis, ad templum Iani retulisse puto. Neque vero circa totam Carmentalem ullam cuiquam religionem suisse, testatur ipsa illa virginum pompa, testantur triumphi,

OmneS, ut m0X OStendam, per eam acti; nec denique carere poterat Itoma ea porta, qua frequentissima hominum comm P-cio loca, sorum Romanum et vicus Iugarius Circo Flaminio iungebantur. Ego potius ne Sceleratam quidem circa p0rtum, dextrum exeuntibus dico fornicem, multam religionem fuisse puto, nisi quis praeter solitum superstitiosus esset. Quod vero in Iani templo S. C. suetum memorat Festus, id quam sit inane Sen Si Ssent, puto, 6. dd. , nisi de Numae Iano ad Argiletum, de Argileto ad theatrum Marcelli cogitassent. Nunc nihil e lcausae, quare illum ad theatrum Ianum Duilio antiquiorem

dicamus, aut salis amplum fuisse existimemus, in quo Senalus haberi potuerit. Hinc corrigenda videntur quae scripsit

Porta Carmentali ad radices Capitolii constituta, porro quaerendum, qui inde ad Λventinum muri fuerit ductus. Est autem tota haec quaestio dissicultatis plenissima, ut, quoquo te

Vertas, exitus negari videatur. Duae sunt topographorum contrariae prorsus sententiae: Itali enim a Nardino omnes

Statuerunt, murum a Capitolio portaque Carmentali recto limite ad suminis ripam ductum esse. Λ parte fluminis murum nullum suiSSe sed patuisse urbem, quae salis defenderetur rapido Tiberis cursu: ab Λvenlino demum pariter ad ripam murum directum

77쪽

suisse. His moenibus respondisse in altera ripa muros, quos Ianiculo circumdederat Λncus. Contra Bun senius longe alium mur irum invenit tractum et qui a porta Carmentali introrsus sexus et ad Circum Maximum ductos ita putat, ut

ipsa Circi pars ea, carceres ubi fuerunt, muri pars fuerit; iuden d angulum septemtrionalem Λventini, ubi porta Trigemina; quo tota inter Circum et I iberina . planities ab urbe excluditur. Eius rei duae asseruntur rationes. Primum enim Fabios Carmentali porta egressos esse; quibus, muro inde ad ripam ducto, rursus alia porta in urbem redeundum fuisset, quo pervenirent ad pontem Sublicium ad Λventinum in Tiberi factum, et per eum transirent. Quod quidem totum inane est. Nam Fabiis per pontem Sublicium iter minime fuisse clare apparet eo, quod per deAlrum Carmentalis portae Ianum exierunt, quum pons Sublicius a laeva esset. Enimvero non sorte, sed

certa de causa omnem exercitum per eundem fornicem eX-iisse credi potest; quare statuendum est duas fuisse a porta vias, alteram laeva petentem, alteram dextra. IIae Fabii sunt profecti, qui ubi fluvium traiecerint, proditum non est: nisi per pontem Sublicium eos transiisse omnium minime verisimile est. Denique id quoque mirari me lateor, quid causae fuerit, cur Carmentali potius, n0n Trigem tua, qua pr0pior erat via, exirent pontem petenteS. Quae autem altera causa, ut ita statueret, Bunsenium compulit, eam puto non graViorem esse priore. Nimirum nusquam quidquam de fori Romani inundatione priscis certe temporibus proditum esse, ideoque certum videri, muro haec loca munila fuisse, qui undas arceret. Λt enim cur de diluviis taceant scriptores causa in promptu est; si quidem qu id ignotum Bunsenio minime fuit) a regum temporibus vasta lapidum mole Tiberis ripa exstructa fuit, quae exundantes aquas

coerceret. Hanc ego molem tutius urbi munimentum fuisse puto, quam murum, in quo quum portam ipse Bunseuius constituat Flumentanam, apparet, contemtis moenibus tamen irrupturas fuisse per portam undas. Quid quod ne sic quidem satis tuta urbs fuit; nam qu0d nunquam urbem inundatam esse

dicit, id quidem salsissimum est. Ibi v. XXX , 9. Aquae in-

78쪽

- 74 Ventes eo anno fuerunt, et Tiberis loca pluna urbis inundavit. An etiam extra portam urbs sui tr Illuc corrigendus ex parte et Nibbviis, Mura di Noma. p. I 2 sq. Sed fuerit murus: id denique admirabile est, sub ipsas Palatii radices ad Circum Maximum ductum esse. Hic iam non de eo quaeritur, quod verisimile non sit, sed quod lieri nullo modo poluerit. Nam ut millam et condonem quidquid in ea re est incredibilium, atque unius teli iactu infirmus adversariiropias reprimam, unum considerandum iterum propono locum

Livii II, 37. ob uede Apollinis bores feminae alba

duae porta Carmen lusi in urbem ductae. - , porta Imariorico in forum venere. in foro pompa constitit et per manus reste data virgines sonum vocis pulsu pedum modulantes incessorunt. inde vico Tusco Velabroque per Boarium forum in clivum Publicium atque aedem Iunonis Reginae perrectum. Id velim mihi expediat vir egregius, qui seri potuerit, ut ducto ad ipsos carceres muro a foro n. mano Tusco vico et Velabro per sorum Boarium ad clivum Publicium in Λ ventino perventum sit; nisi sorte transversam per Circum Maximum pompam n clam aut per Filimentanam portam exiisse rursus, et per Trigeminam iterum intrasse urbem credere libeat. - Praeterea forum Boarium queri tutelligo, e suis locis in angustissimos sines compulsum, iratosque deos quicunque inter Circum et Tiberim templa habuerunt, iam Vero pomoerii expertes extramuranos se factos indignantur. Quid igitur compulit Bunsenium, ut neglectis omnibus tam perverse statueretr Nempe de porta triumphali aeque admirabiliter existimaverat, quo facto satali quasi necessitate ad Circum Maximum trahebatur; quam eius opinionem vanissimam esse mox videbimus.

Repudialis igitur istis moenibus, non a Servio factis, Sed recentissime selis et excogitatis, ad illam redeo quaestionem,llulis ne credendum sit et adsentiendum; an a Capitolio ad Aventinum se eundum Tiberim murus ductus fuerit 3 Video aulem primum auxilio esse Italis Dionus. IX, 68. και τα μὲν ἐπὶ λότ οις κε)ιενα καὶ πλοαις άποτol o/ς in αυτῆς οἰχυ-Pwlse να τῆς φυσεως καὶ Oλίγρης δε υμενα φυλακῆς τύ δὲ

79쪽

μαῖοι θαρσουντες του i δατος Tob OZυ20 It GTι TO τειχος Γ7r17-μελημεν0ι εδείμαντο. Quare non negabis, Dionysii quoque verba in eam partem accipi posse, ut praeter muros etiam Tiberim munimento urbi fuisse dicat. - Λccedit autem notissima illa Romanorum e Ianiculo Porsena insistento fuga, quum pontem Sublicium Horatius Cocles sua virlule tuitus esse narratur. Ibi sorte miraberis, unicam Romanos spem in ponte solvendo posuisse, nec murorum portarumve ullam seri mentionem. Ita enim Livius II, 10. Quum hostes adessent pro se quisque in urbem ei agris demserunt: urbem ipsam 3 pDut praesidiis. alia muris, alia Tiberi obiecto η Adebantur.tuta. Pons Sublicius itor paene hostibus dedit, ni unu' vir fuisset, Horatius Cocles- qui positus forte in Statione pontis, quum captum repentino impetu Ianiculum atque inde citatos decurrere hostes vidisset, trepidumque turmbam Suorum arma ordinesque relinquere, roprehensanS Singulos, obsistens obtestansque deum et hominum testabatur: nequidquam deserto praesidio eos iugere. Si transitum pontem a tergo reliquissent, iam plus hostium in Palatio Copito lio quo quam in Ianiculo fore. Quocum compara neglectum a Nil byo, nec Bian senio cognitum locum Dionysii, qui planissime et disertissime nullos ibi fuisse muros ait, 23. νευγοντων δ' εἰς την n0λιν d7ων-

80쪽

Plutarch. Ρο pl. I 6. Neque praetereunda sunt, quae de incendio in his locis coorti, traduntur a Livio ΛXIV, 47. solo aequata omnia inter Salinus ad portam Trigeminam) uo

portam Carmcntalem cum Aequimelio Isarioque Dico. in i mplis Fortunae ac Matris Matutae et Dei e.rtra portum late Dagatus ignis sacra pro unaque mulla absumsit. et XXV, 7. ulli triumviri creati dicuntur ro sciandis a dii πι Fortunae et Matris Matutae in ira portam Carmentalom, sed et Spei e Ctra portum. ubi vides Spei demum apud forum olitorium templum extra portam dici. Denique haec unica ratio est

explicandi versus Ovidii, Fast. VI, 47 I.

Pontibus et magno iuncta est celeberrima circo Arca, quae posito de booc nomen habet. Hac ibi luco ferunt Matutae Sacra Parcnti Sceptriferas Sorri templa dedisse manus. Qui, obsecro, sorum Boarium dici poterat pontibus esse iunctum, Si muro ab iis diremtum, si denique, ut Bunsenius voluit, in exiguum illud inter Velabrum et Circum spatium conclusum fuit rcf. not. 56 in liue. Qui potuit deinde ineptius definiri locus templorum Fortunae ac Matris Matutae, quam a Livio factum videmus, intra portam Carmentalem ea suisse tradente. Immo potius Statuendum, sorum Boarium magnam fuisse aream, quae ab arcu argentariorum et Iano iii Tiberim vergeret. Iamne certum videtur, nulla urbis suisse a Tiberis parte moeniar Immo certissimum; sed tamen scrupulum milii non levem iii iecisse sateor, quae de C. Gracchi ex Λventino fuga apud scriptores legi. Ex quibus Plutarchus cap. 17. ita Scribit: Φευγοντι γουν τρῆ Γαι 09.τ ῶν ἐχθρο ν ἐπιπερ εθνων και καZαλαμβανοντο ν περὶ τὸ ν ξυλίν οῦν γεφυραν, oi μὲν diro 7 ίλοι Προχ 0ρεiν αυτον κελευσαντες αυτοι τους διωκοντας υσι εστιοσαν, και μαχ0 ιενοι Πρῖ τῆς γενυρας ουδενα παρνοῦκαν , i ως ἀπεθανον. Praetereo Appianum, B. Civ. I, 26. Summatim rem narrautem, et propem ad eum, qui