Quinti Septimi Florentis Tertulliani opera

311쪽

VI. Aduersus Praxean 11 12.

retraetatibus habemus. his itaque paucis, tamen manifeste. distineti0 trinitatis exp0nitur: est enim ipse, qui pr0nuntiat Spiritus, et pater, ad quem pr0nuntiat, et filius, de quo pr0 nuntiat. Sic et cetera, quae nune ad patrem de fili0 uel 5 ad filium, nunc ad filium de patre uel ad patrem nunc aspiritu pr0 nuntiantur, unam quamque per80nam in sua proprietate e0nstituunt.12. Si tu adhue numerus seandaligat trinitatis quasi n0nc0nexae in unitate simplici, interr0g0: qu0m0d0 unicus et 10 8ingularis pluraliter l0quitur: faciamus h 0minem ad imaginem et similitudinem n0stram. cum debuerit dixisse: saeiam h0minem ad imaginem et similitudinem meam', utpute unicus et singularis 3 sed et in sequentibus: ecce Adam factus est tamquam unus ex n0bis fallit aut ludit 15 ut, cum unu8 et 80lus et Singularis es Set, numer0se l0queretur. aut numquid angelis l0quebatur, ut Iudaei interpretantur, quia nec ipsi filium agn08 eunt 3 an quia ipse erat pater filius spiritus, ide0 pluralem se praestans pluraliter sibi l0que batur 3 imm0, quia iam adhaerebat illi filius secunda per80na 26 Serm0 ipsiu8, et tertia, Spiritus in serm0ne, ide0 pluraliter pr0 nuntiauit: saetamus' et 'u0stram' et 'n0bis.' eum quibus enim saetebat h0minem et quibus faci0bat similem, fili 0 quidem qui erat induiturus h0minem, spiritu uer0, qui erat Sanctificaturus h0minem, quasi eum ministris et arbitris ex unitatoque trinitatis l0quebatur. denique sequens scriptura distinguit inter pers0nas: et sedit deus hominem; ad imaginem

10 Gen. I, 26. 13J Gen. 3, 22. 26J Gen. 1. 27. 1 habemus MFPn ad i. R eae Hirsaugiensi) RI, habeamus R uulgo paucis tamen manifeste distinctio uulgo tamen MF, tam P4 duae hic recensiones commistae uidentur: 1) quae uel ad filium uel ad patrem, 2) quae nunc ad patrem de fili 0, nunc ad filium de patre 5 ad filium ult.) om. P add. R eae Hirsa tenso II nunc Se- clusi a spiritu scripsi: ad spiritum P0 9 conexae P, connexae MF12 utpute PMPH utpote R uulsto 19 filius seelusi 22 similem 3 filio Oehlerus, similem. cum filio B0 23 induiturus PMF. induturus Elyspiritui fort. 24 cum eis , quasi fort. cum ministris MF, cum magistris P corr. R), comministris Ion 26 et fecit ad i. Pam

312쪽

Quinti Septimi Florentis Tertullianido i ssicit illum. cur n0n 'suam, ' si unu8 qui faciebat, et n0n erat, ad cuius faeiebat 3 erat autem, ad cuius imaginem faeiebat, ad filii scilicet, qui, h0m0 futurus certi0r et ueri0r, imaginem suam fecerat dici h0min0m qui tunc de lim0 formari habebat, imag0 ueri et similitud0. sed et in antee0dsentibus 0peribus mundi qu0m0d0 Scriptum est 3 prim0 quidem, n0ndum fili0 apparente: et dixit deus: fiat lux, et facta est, ipse sellicet Serm0 uera lux, quae inluminath0minem uenientem in hunc mundum, et per illum mundialis qu0que luX. exinde autem, in Serm0ne Christ0 adsistente et administrante, deus u0luit fieri, set deus fecit: ot dixit dous: fiat firmamentum, et fecit deus firmamentum; ot dixit deus: fiant luminaria, et fecit deus luminare maius et minus. sed et stetera utique idem fecit, qui et pri0ra, id est serm0 dei, per quem 0mnia facta sunt et sine

qu0 factum est nihil. qui si et ipse deus est secundum

I0hannem: deus erat serm0, habes du08, alium dicentem, ut sat, alium faeientem. alium autem qu0m0d0 200ipere debea8, iam pr0D88u8 8um, per80nae, n0n Sub Stantiae n0mine,

101100 unam substantiam in tribus c0haerentibus, tamen alium dicam 0p0rtet ex nece88itate Sensus eum, qui iubet, et eum qui facit. nam nec iuberet, si ipse faceret dum iuberet,

fieri per eum, qui tum iubebat, aut sibi iussurus, Si unus

es 80t, alit Sine iu88u facturus, quia n0n expectasset, ut Sibi iuberet.

13. Erg0 inquis, si deus dixit et deus fecit, si alius deus dixit sit alius sedit, du0 dii praedicantur. Si tam duru8 es,

IJ Gen. l. 3. 8J cf. I0h. l. 9. 11J Gen. I, 6. 2. 13J Gen. 1, 14. 16. 15 Ι0h. 1, 3. 17 Ι0h. 1, 1. 5 ueri Urs, uero PMF 6 prim0 MF, primum P Mufo 8 scilicet seripsi: statim Pse uera lux MF, lux uera P uulgo 16 cet ipse seripsi: ipse PMF 17 erit F 20 etsi add. R0 21 teneo PM teneam F 23 aliter distinaei: dum iuberet fieri uulgo, dum iuberet enim, fieret Lat 24 cui tum seripsi: tamen PMF aut MF, haud P uuloo 27 si e alius Oehlerus

313쪽

puta interim tu; et ut adhuc amplius h00 putes, accipe et in psalm0 di10s d00s diei 0s: thr0nus tuus, deus, in aeuum; υ. Uirga regni tui; dilexisti iustitiam sit 0 disti iniquitat0m: pr0pter ea unxit te, deus, deus 5 tuus. si ad deum l0quitur, et unctum deum a d 00, adfirmat et hie du0s de0s. pr0 uirga regni tuti inde et Esaias ad per-s0nam Christi: et Seb0 in, inquit, uiri elati, ad te transibunt et p0st te s0quentur uincti manibus et ad te

adorabunt, quia in te deus est; tu enim es deus 10 n08ter, et nesciebamus, deus Israhelis. et hie enim dico d0 deus in t 0' et 'tu deus' du0s pr0p0nit: qui erat

in Christ0 et spiritum ipsum. plus est, qu0d et, in euangeli 0

t0tidem inuenies: in principi 0 erat serm0, et Serm0 erat apud deum, et deus erat sermo: unu Si qHi erat, 15 et aliu8, pene S quem erat. sed et n0m0n d0mini in du0bus leg0: dixit d0 minus d0 min0 m00: sede ad dexteram meam. et Esaias haed dieit: d0m in se, quis credidit auditui n0str 0, et brachium d0mini qui reuelatum est 3 'braehium' 0nim 'tuum' 0n d0mini', dixisset, si n0n20 d0minum patrem sti d0minum filium intell0gi ustilet. etiam adhue antiqui0r Genesis: et pluit d0 minus super S0d0mam et G0m0rram sulphur et ignem de caelo a d 0mi 110. hae ea ut nega Scripta, aut quis es, ut n0n putes aecipienda quem

1 interim tu MF, interim P 2 tuus deus P, deus tuus MF 3 lacunam Signarie uirga directi0nis siue aequitatis) intercidit 4 te deusMufo 5 adfirmat et hic scripsi: adfirmat sed hic PMF, adfirmat adfirmasset hic Oehlerus 6 pro uirga regni tui seclusi: pr0 uirgae regnatu Oehlerus 8 sequentur M se eae u α m. D R , sequuntur PFR' uincti manicis fort. δε οεμ υαι χειροπεδαις) ad te MF, te P 11 pr0p0Oit: qui erat seripsi: pr0p0nit, qui erant PMF 12 in Christo F, in Christum MP spiritum sectust, ut inter pretamentum uerborum qui erat in Christ0; transponi mauult mo ita in Christo, spiritum, et ip- Sum. spiritum ipsum MF, spiritum P, spiritum sanctum Oehlerus cet in scripsi: in PMF 19 tuum R, suum P0 non d0mini , Rist: omnino Oehlerus 23 aut nega FR, autem nega m

314쪽

Quinti Septimi Florentis Tertulliani

adm0dum Scripta sunt, maxime quae n0n in alleg0riis et parab0lis, sed in definiti0nibus certis et simplicibus habent sensum 3 qu0dsi ex illis es, qui tunc d0minum n0n sustinebant dei se filium ostendentem, ne eum deum crederent, rec0rdare tu cum illis seriptum esse: ego dixi: u0s dii ostis et filii altissimi, et: stetit deus in e celesiade0rum, ut, si h 0mines, per fidem fili0s dei saet0s, d 00s Scriptura pr0nuntiare n0n timuit, scias illam mult0 magis uer0 et unie0 dei filio id dei 110men iure c0ntulisse. 'erg0', inquis, 'pr0u0cab0 te, ut h0 die qu0que ex auct0ritate istarum

seripturarum c0nstanter du0s d008 et du0s d0min08 praedices'. absit. n08 enim, qui et temp0ra et causas Scripturarum per

dei gratiam inspicimus, maxime paracleti, n0n h0minum discipuli, du0s quidem desinimus, patrem et filium, et iam

tres cum Spiritu Sanct0, - Secundum rati0nem 0ik0n0miae, quae

facit nUmerum, ne, ut ue8tra peruersitas infert, pater ipse credatur natus et passus, qu0d 110n licet credi, qu0niam Π0nita traditum est du0s tamen de0s et du08 d0 min0s numquam eX 0re Π08tr0 pr0serimus, 110u quasi 110n et pater deus et filius deus et spiritus deus et d0 minus unusquisque, Sed qu0Biam

ide0 retr0 et du0 dii et du0 d0mini praedicabantur, ut, ubi

uenisset Christus, et deus agn08ceretur et d0minus u0 caretur, quia filius dei et d0mini. si enim una pers0na et dei etd0mini in scripturis inueniretur, merit0 Christus n0n e88et admissus ad n0men dei et ad d0mini, - nem0 enim alius 34 cf. I0h. 10, 33. 34. 5J Ps. 81, 6. 6J Ps. 81, l.

3 dominum onn. P add. R s. v. eae Hirsa tensi) substinebant PM 4 ne P. nec se deum seripsi: dominum PMF 9 id dei seripsi et d0mini se, d0mini R et dei Eny 12 qui s. u. a m. I M 15 spiritu Sancto RF, spiritum sanctum P corr. R) M Oik0n0miae PMF, oec0n0miae vulgo 17 quo P adi iam s. u. R eae Hirsaugiensi)19 deus om. P sadd. R s. v. eae Hirsa tensio 20 spiritus PM, spiritus sanctus BF dominus Enge deus Pse quoniam secludi uult Eng21 ideo addidi 25 et ad d0mini PM, et domini F parenthesin

indicaui: d0mini. nemo uulgo

b1015 20 25

315쪽

VI. Aduersus Praxean 13.

praeter unus deus et d0minus praedistabatur et futurum erat, ut ipse pater descendisse uideretur, quia unus deus et unus d0minus leg0batur, et t0ta 0ik0Π0mia eius 0bumbraretur quae in materiam fidei pr0 specta atque dispensata est . at ubis uenit Christus et e0gnitus est a n0bis, qu0d ipse, qui numerum retr0 fecerat, factus secundus a patre et cum spiritu tertiu8, etiam pater, per ip8um plenius manifestatus, redactum est iam n0men dei et d0mini in uni0nem, Ut, quia nati0nes a multitudine id0lorum transirent ad unicum deum, et disse- 10 rentia c0nstitueretur inter cult0res unius et plurimae diuinitatis. nam et lucere in mund0 Christian0s 0p0rtebat ut sti0s ludis, lumen mundi unum et d0um et d0minum c0lentes et

110minantes. ceterum Si ex c0nscientia, qua scimus dei n0men

tyria timidi0res, quibus euadendi quaque pateret 00038i0, iurantibus statim per de0s et d0miu0s, ut quidam haeretici, qu0rum dei plures. itaque de0s 0mni 0 140n didam nee d0min08, sed ap08t0lum Sequar, ut, si pariter n0minandi fuerint pater et ad filius, patrem deum appellem et Iesum Christum d0minum n0minem. 80lum autem Christum p 0t0r0 deum dicere, sicut id0m ap08t0lus: ex quibus Christus, qui est, inquit

deus super 0mnia, benedictus in aeuum 0mne. nam et radium 80lis 800rsum 80lem 1100ab0; 80lem autem nominan S, 25 cuius est radius, 11011 Statim et radium 80lem appellab0. nam nec 80les du0s faciam. tamen et 80lem et radium eius tam 11 cs. Matth. 5, 16. I0h. 12, 36. Εph. 5, 8. I Thess. 5, 5. 214 cf.

1 praeter unus nisi unus, ut uidetur et dominus MF, et unus

80les scripsi: et soles se, etsi soles P si s. u. a m. I) uulsto n an faciam Urs faciam, tamρn uulgo

316쪽

Quinti Septimi Florentis Tertulliani duas res et duas spedies unius et in diuisae substantiae numerab0, quam deum et serm0nem eius, quam patrem et filium.14. Adhue et illa n0bis regula adsistit du0s uindicantibus patrem et filium, quae inuisibilem deum det0rminauit. cum enim M0ysses in Aegypt0 desiderasset d0mini e0 speetum dicens: si erg0 inueni gratiam c0ram te, manifesta mihi te, ut e0gn0scenter uideam te: non p0 te Suidere, inquit, faciem meam; n0n enim uidebit h0m0 faciem meam et uiuet, id est: m0rietur qui uiderit. inuenimus autem et a multis deum uisum et neminem tamen 00rum, qui eum Viderant, m0rtuum, ut 8um quidem deum Secundum h0minum capacitates, n0n se eundum plenitudinem diuinitatis . nam et patriarchae deum uidisse referuntur, Ut Abraham et Iad0b, et pr0phetae, ut Esaias, ut EZechiel, et tamen m0rtui n0n sunt. igitur aut m0ri debuerant, Si eum uiderant, - deum enim nem0 uidebit et uiuet - aut si deum uiderunt et m0rtui n0n sunt, scriptura mentitur d0um dixisse: faci0m meam h 01110 si uiderit, n0nuiuet. aut si scriptura n0n mentitur, neque cum inuisum neqUe cum uisum deum profert, iam erg0 alius erit quini debatur, quia n0n p0test idem inuisibilis definiri, qui uide batur, et q0nsequens erit, ut inuisibilem patrem intellegamus pr0 plenitudine maiestatis, uisibilem uer0 filium agn0scamus pr0 1110 dul0 derivati0nis, sicut nec s0lem n0bis c0ntemplari licet, quantum ad ipsum substantiae summam, quae e8t in caelis, radium autem eius t0leramus 0culis pr0 temperatura p0rti0nis, quae in terram inde p0rrigitur. hic ex diuer80 u0l0t

terminauit FR. degerminauit PM 8 non enim faciem meam Om. F10 autem scripsi: enim PMF 11 deum seelusi 13 et addidi 15 m0rtui om. F 16 nemo om. F 19 aut i si scriptura n0n mentitur scripsi: aut scriptura mentitur Pse neque cum inuisum neque cum uisum II, neque eum inuisum neque eum inuisum cum inuisum aut cum uisum P uulgo 20 pr0fert P. praesert MF pr0fert. iam uulstob1015 20 25

317쪽

aliquis etiam filium inuisibilem c0nt studere, ut Serm0nem, ut spiritum, et dum unam c0ndici0nem patris et siti uindicat unum p 0tius atque eundem c0nfirmare patrem et filium. sed diximus scripturam disserentiae patr0dinari per uisibilis et 5 inuisibilis distineti0nem. iam et illud adicient ad argumentati0nem, qu0d, si filius tune ad M0ysen l0quebatur, ipso faciem suam nemini uisibilem pr0 nuntiarit, quia scilicet ipse inuisibilis pat0r fuerit in filii n0mine. ac per h00 sic eundemu0lunt accipi et uisibilem et inuisibilem, qu0m0d0 eundem an et patrem et filium, qu0niam et paul0 8upra, antequam faciem M0ysi neget, scriptum sit d0minum ad M0ysen l0cutum 00ram, uelut si quis l0quatur ad amicum Silum. 110n minusquam et Iac0b: eg0 uidi, inquit, deum facie ad faciem. 0rg0 uisibilis et inuisibilis idem; et quia idem utrumque,a5 id00 et ipse pater inuisibilis, qua et filius, uisibilis. quasi Her0 exp08iti 0 scripturae, quae fit a n0bis, sti0 e0mpetat a patre sep0 sit0 in sua uisibilitate. dicimus enim et filium su0n0mine eatenus inuisibilem, qua serm0 et Spiritus dei, ex substantiae c0 diei 0ne, fiam nunc et quia deus et Serm0 et ad spiritus d0i uisibilem autem fuisse ante carnem e0 m0d0. qu0 didit ad Aar0n set Mariam: et si fuerit pr0phetes in u0bis, in uisi0110 00gn0scar illi et in s0mni 0l0quar illi, n0n qu0m0d0 M0ysi: 0s ad 08 J0quar illi in Specie, id est in ueritate, et n0n in aenigmate. id

5 iam scripsi: nam Pse adicient MF, adiciunt P uulgo P pr0- nuntiant scripsi: pr0nuntiaret OF 10 et patrem scripsi: patrem

PMP 11 neget scripsi: negasset et negasset) OF 13 deum M. dominum '' 16 quasi uero scripsi quasi non PMF 17 a addidi, defendit quae traduntur Eng sic distinyuens: quasi non . . . filio competat, patre seposito, in sua uisibilitate uisibilitate PMF, inuisibilitate Harrisius, quem sequuntur Pam Rist Oehlerus 19 iam nunc-spiritus dei seclusio ex substantiae condici0ne iam nunc, et quia deus fet sermo et spiritus dei Eng qua deus Oehlerus 22 s0mnio PM, sompnis F23 illi sciit. Ioeo) Geld illis PMF 25 non in imagine M. non imagine PF

318쪽

Quinti Septimi Florentis Tertulliani

quam per speculum in aenigmate, tune autem faeie ad faciem. igitur cum M0ysi seruat c0nspeetum suum et 00ll0quium facie ad faciem in futurum, - nam h00 p08tea adimpletum est in m0ntis sedes sit, sicut legimus in euangeli0 uisum eum ill0 M0ysen e0ll0quentem - apparet retr0 semper 5 in Spessul0 et aenigmate et uisi0ne et 80mni0 deum, id est

filium dei, uisum, tam pr0phetis et patriarchis quam et ipsi

adhuc M0ysi. et ipse quidem d0 minus, si rarte e0ram ad faciem l0quebatur, n0n tamen, ut et h0m0 faciem eius uideret nisi Di te in specul0, in aenigmate. denique si Sic 10M0ysi l0dutus esset d0 minus, ut et M0yses faciem eius c0mi-ΠUS Sciret, qu0m0d0 8tatim atque ibidem desiderat laetem eius uidere, quam, quia uiderat, n0n desideraret 8 qu0m0d0 aeque et d0minus negat uideri faelem suam p08se, quam o Stenderat, si tamen 0stenderat 3 aut quae est facies dei, cuius c0n Spectu S 15 negatur 3 si erat quae uisa est, - uidi, inquit Iacob, deum facie ad faciem, et salua facta est anima mea - alia debet esse facies, quae, si uideatur, 0 edidit. aut numquid filius quidem uidebatur - etsi facie, sed ipsum h00 inuisi0110 et s0mni0 et speeul0 et aenigmate, quia Serm0 et 20 Spiritus nisi imaginaria Drma uideri n0n p0t0st - faciem autem suam dieit inuisibilem patrem 3 quis enim pater 8 Π0n faeies erit filii n0mine a uet0ritatis, quam genitu8 a patree0nsequitur 3 n0n enim et de aliqua mai0re pers0na c0ngruit dicere: 'facies mea est ille h0m0', et: 'laciem mihi praestat' 3 25 pater, inquit, mai0r me est. erg0 facies erit filii pater.

4J cf. Matth. 17, 3. Marc. 9, 3. Luc. 9, 30. 16J Gen. 32, 30. 26J I0h. 14, 28.4 Secessu P, secessum MF 6 80mnio P, s0mpn0 0 9 ut et serissi: ut est PII , est F ut 8. u. a m. alia) 10 in aenigmate MF. et in aenigmate P uulgo 11 esset scripsi: est PMF 13 quia uiderat se si uideret P 15 si tamen ostenderat om. F at quae fort. 16 negatur, si uulsso parenthesin indicaui uisa est 3 uidi uulyo 19 parenthesin indicaui facie sed scripsi: facies et F, facies sed PM 20 80mnio PM,s0mn0 F 21 p0test 3 Dciem uulgo 22 patrem. quis uulgo n0n Ur εἰ num PMF 25 praestat. pater uulyo 26 me est PF, est me M

319쪽

VI. Aduersus Praxean 14-15.

nam et scriptura quid dicit 3 spiritus eius per 80na Christus d0 minus. erg0 si Christus per80na paterni spiritus est, merito cuius Spiritus per80na erat, id est patris, eius faelem suam, ex unitate scilicet, pr0 nuntiauit. mira IeS pla Me, ans laetos filii pater accipi p0ssit; qui est caput eius. caputonim Christi deus. 15. Si hunc articulum quaesti0nibus Seripturae ueteris n0n expediam, de n0u0 testament0 sumam c0nfirmati0nem 110strae interpretati0nis, ne qu0dcumque in filium reput0, in 10 patrem pr0 inde defendas. edde enim et in euang0liis et in ap0st0lis uisibilem et inuisibilem deum deprehend0 sub manifesta et pers0nali distincti0110 00ndici0nis utriusque. exclamat qu0damm0d0 I0hannes: deum nem0 uidit umquam, utique nec retr0; ademit enim temp0ris quaesti0nem dicend0 deum is numquam uisum. c0nfirmat et ap0st0lus de d00: quem nem0 uidit h0minum, sed nequid0r0 p0test, Scilicet quia m0rietur qui uid0bit. idem ipsi ap08t0li et uidisse se Christum et c0ntrectas 80 testantur. p0rr0 si ipse est Christus et pater et filius, qu0m0d0 et uisus est et inuisus 3 ad hane uo diuersitatem uisi et inuisi in unum c0nferendam quis eX diuer80 110n argumentabitur recte utrumque dictum, uisibilem quidem in carne, inuisibilem uer0 ante carnem, ut idem Sit pater inuisibilis ante carnem qui et filius uisibilis in carne 3

I spiritus genetivum intellege) eius pers0na Scrip8i cf. adu. Marc. III, 6): spiritus pers0nae olus PMF 2 persona paterni spiritus scripsi personae paternae spiritus PMF 3 cuius spiritus Urs: spiritus cuius PMF pers0na PMF. personae Iun, quem sequitur Oehlerus eius PMF, eum Vrs, quem sequuntur Riyaltius et Oehlerus 4 mira res Urs:

mirarer P0 5 eius P. eius X pi P eras. Xpi m. I) 7 scripturae ueteris , quantum potuimus solutis fort. 14 deum Pani: dominum PMF15 uisum ovi. P add. R in mg. eae Hirsaugiensi) 16 uidere Pam: uideri OF 18 ipse om. F est Christus et Pam: est et Christus PM prob. Ens, est et Christus et F 19 Christus, pater et situs, qu0m0d0 Eng et uisus F, uisus PM 23 qui PF, quia M

320쪽

Quinti Septimi Florentis Tertulliani

atquin si idem ante carnem inuisibilis, qu01110d0 uisus etiam retr0 inuenitur ante carnem 3 aeque si idem p 08t carnem uisibilis, qu0 mod0 et nune inui8ibilis pr0 nuntiatur ab ap08t0lis, nisi quia alius, quem, et retr0 ut 8um in aenigmate, plenius uisibilem car0 effecit, serm0 scilicet, qui et car0 laetus e8t, aliu8, quem numquam quisquam uidit nisi pater scilicet cuius est serm03 denique inspiciamus, quem ap08t0li uiderint. qu0d uidimus, inquit I0hannes, qu0d audiuimus, 0culi Sn0stris uidimus, et manus nostrae c0ntrectauerunt de Sermone uitae. 80rm0 enim uitae car0 factus est auditus et uisus et c0ntrectatu8, quia car0, qui ante carnem

Serm0 tantum, in prim0rdio apud deum patrem, n0n deus pater. apud Serm0nem nam etsi deuS Serm0, Sed, quia ex de0 deus, apud deum, quia cum patre, apud patrem. et uidimus gl0riam eius, tamquam unigeniti a patre, utique filii, scille et uisibilis, gl0rifieati a patr0 inuisibili. et

ide0, qu0niam 80rm0nem dei deum dixerat, ne adiuuar0t aduersari0rum praesumpti0nem; quasi patrem ipsum uidisset, ad distinguendum inter inuisibilom patrem et filium uisibilem superdicit ex abundanti: deum nem0 uidit umquam . quem deum 3 80rm0nem 3 atquin: uidimus et audiuimus et 00ntrectauimus de serm0 ne uitae praedictum est. Sed quem deum 3 scilicet patrem, apud quem deus erat Serm0. unigenitus filius, qui sinum patris ipse disseruit. 84 I Ι0h. I, 1. 12J cf. I0h. 1, 1. 14J I0h. 1, 14. 20J I I0h. 4. 12. 21J I0h. I, 18

4 quem . . uisum Urs: qui . . uisus PMF uisibilem plenius F 6 nisi seclusi 10 est scripsi: et Pse; intellegeo sermo uitae is 8ermo eSt, qui cαro est factus 11 qui ante carnem sermo tantum in primordio uulgo 12 sermo tantum: scilicet nondum sermo uitae deus addidi 13 apud serm0nem seclusi: redaryuitur enim aduersariu8 dicen8 Sermonem ipsum e88e deum patrem, ut docent quae Sequuntur. quia e

de0 deus, apud deum scripsi: apud deum, quia ex deo deus PMF 17 ne R , ut PMFR; 20 superadicit susp. Eno 2l et c0ntrectauimus Om. F22 uitae om. F 23 deus erat PMF. deum erat Urs 24 unigenitus, scilicet Urs qui sinum patris MF cf. 238, 6): qui est in sinu patris P, qui esse in sinu patris Oehlerus