Commentarii de rebus in scientia naturali et medicina gestis

61쪽

in usum vocata fuerit; nihilo tamen minus eorum, qui eam reformidarunt, plures fuere, quam qui defenderent. Inter defensores referri quoque debet praesentis tractationis Cl. Auctor. Vt eam igitur quaestionem: Num variolarum insitio tristes atque P. 4. funestos istos euentus, quos variolae ab ipsa natura

excitatae, saepius producere solent, averruncare V leat, solueret, ante omnia utriusque variolarum generis indolem, tum illius, quod naturalium, tum alterius, quod arte factarum, genuS appellare possumus, inuestigat atque inter se comparat, indeque, huic prae illo palmam tribuendam esse, colligit, comm0dis illis declaratis, quae artificiosis v riolis prae naturalibus solent esse communia. Va- p. 8.riolis, per se consideratis, haud inesse quidem comtagium, existimat, certe nulli, nisi qui hoc morbo

numquam adhuc fuerit correptus, infensum: Homini enim nascenti innatam iam esse primam illam materiem variolosam, in loco aliquo, a visceribus vitalibus remoto, et extra humorum cireulum eorumque vasa posito, collocatam, quae deinde ab aliqua causa externa in motum agatur, febre cum ipsius symptomatibus insequente: Arte autem suscitari debere dictum illum focum variolosum, inde probat, quod Variolae quidem naturales nullum ex indole sua apportent periculum, propter alias tamen causas ab p. 24. ipsis variolis distinctas, nec sola semper arte superandaS , V. c. aetatem prouectiorem humores in aegris iam ante huius morbi accessionem acres factos; morbos alios modo ante breue tempus victOS, vireS 'ue inde corporis adhuc debiles; tempestatis iniurias, malamque constituti0nem epidemi eam, e . s. p. valde fieri possint periculosae, quod haec vero omnia praeuenire, vel alio modo euitare queat medicus, insitione celebrata. Praeter id vero, qUOd hae cau' p. 3 .sae externae, quarum vi variolae alias forte benignae mutari possunt in peiores, hae methodo euitari pos- sint,

62쪽

flnt, peculiarem inde emanare putat Cl. Au ctor utilitatem , quod vulnera, e ni ob causam aegro inflicta,

ipsius vitae singulari este queant praesidio. Per sex septemve dies priores, asserit ille, ipsi ina quidem eorpus haud assici videri, inflammatione nimirum

tantum circa vulneris oram orta, crustaque inde,

mediante suppuratione, a vicinis partibus separata;

sed, postquam febris, id quod septimo ut plurimum

die fieri soleat, excandeseere coeperit, pustulis in cutis superficie ortis, i ignem variolosae materiei copiam ad haec vulnuscula duci, ideoque omnem eius fomitem imminui, atque ita fieri, ut in reliquo

corpore minor sit variolarum numerui, nec illae confluant, neque nimi S copiosa materie tumeant:

p. ,8. Corpore etiam ante suscipiendam operationem rite pnaeparato, haud este metum, ne illa morbum sequantur incommoda, quae alias acriorum humorum sint effectus: Accedere denique et hoe, quod, Vulneribus diu satisque i mpurantibus, sanguis optime depurari, Omnisque materies aeris, alias, facile relinquenda, furunculorum, aliorumque morborum noua eausa, ab eo separari queat. Post haec felicem variothrum insitioniR euentum Geneuae in viginti aegris, quorum curam in se susceperat, experientia p. 4s. eo inprobstium fuisse, Cl. Auctor testatur. Exponit deinde commoda, quae a frequenti hia us operationis exereitio in rem publicam redundatura esse inde probat, quod, Cum Ultima vice Genetiae epidemice grassatae puerint Variolae , testibus publicis tabulis magistratus iussu confectis, decima pars horum aegrorum morte fuerit extini a ; qu hinninum iactura ab inoculatis variolis haud sui Pset extimelcenda. Ne ullum vero dubium lectoribus suis remaneat, omnes, quRe contra hane insitionis variolarum commendationem moueri possunt, obiectiones propο-nit Cl. Auctor, easque s luit, tumque modum, qu ante praeparari debeant agri, quam ip sis excitentur variolae,

63쪽

variolae, et quo ipsa instituenda sit operatio, tandemque quo morbus hac arte factus debear curari, docet. Finit hunc commentarium, quem libenter perlegimus, adiecta huius operationis historia, qua nimirum ratione primum Constantinopoli, deinque in rcliquis Europae prouinciis cognita fuerit.

h. e.

Promptuarium Hamburgense, siue collectio scriptoruin, institutionis et oblec lamenti gratia ex physica, et humanioribus litteris collaci rum etc. Tomus VIII. Physici argumenti scripta, hic a nobis indicanda,

tequentia in octauo continentur tomo: Part. I. uo. I. Primaria atque utilissima ex libro, p. I. quem de cultura terrae se cundum suudamenta DE

M. a. De volatilitate argenti tu sibi sto mam δε ensit radiatio. Schistum, qui in mansfeldensi regione

eruitur, plurimum volatilis aleati continere, Ostentdit anonymus Auctor, illudque chemico examine ex

illo obtinuit. Ex salino itaque lixiuio, destillatione

64쪽

ex sellisto educto, et affusione ad saturati0nem usque alcati fixi sedimentum accepit, quod cupellatione argenti particulam exhibuit. Mineralia vero nonnulla in naturali sua mixtione certo respec u quid-quaria, ad quod adbiberi solent, promtius, quam inseparatu et ita simplici partium, antea cohaerentium, nune disiunctarum statu, efficere, notissimum est. Ita arsenicum plane contrarios eXserit effectus; aliquando metallorum sublimationem essicit, alio vero tempore crudas et omni metalliea parte destitutas terras nobiles et argento diuites reddit. Hinc dubitandum forte esset, num alcati huic minerali volatilisatio ha-xum, in schisto contentarum, argenti particularum unice adscribenda sit, an vero arsenicale principium suum quoque contribuat. Mansfeldensem enim schistum quodam modo arsenicalem esse, Auctorem dο-cimasticum eius examen docuit. Arsenicum vero salinam indolem habet, volatile porro est, aliquid inflamHabilis continet, non modo ab omni suido soluitur, sed ipsum argentum quoque soluit. Ex quibus proprietatibus clarum este existimat Auctor, arsenicum , in schisto contentum, quidquam ad combinationem huius alcati volatili; in crudis seli isti particulis conferre, ita ut salinum principium illud, quod per se efficere haud potuerit, nunc ope arsenici praestare possit. Vtrumque itaque in naturali mixtione illud forte ad volatilis attonem argenti contribuit, quod alias spiritus salis communis in sic lutione argenti cum aqua sorti essicit. Nonne tandem

sorte volatiles salis et arsenici partes in schisio ea proportione inter se mixtae sunt, quam in spiritu nitri VidemuS, in quo argentum soluitur 3 scimus enim in concentrato nitri spiritu argentum haud solui posse, melius vero hoc fieri, si menstruum sit dilur Latio

tum.

tione

65쪽

tione in his fodinis, optimo sane cum successu, aedificia et alia erigantur, mineraeque effodiantur, stividiose describit Auctor, quae vero omnia breui sermone recenseri non possun3. No. Dr apta viscerum structuram detegendi rotist- p. 9: ne dissertatio, Auctore LXEBER KuHNIo; ex gallico sermone in germanicum Versa atque desumta ex actis acad. reg. Berol. an. 1748. p. 2 8. M. q. De betemnitis ci bisecst plorumquς iv crati ut p. 97. alveolis animadue Fouc , conscripta a M. R. ROS IN O, et editae Francohusae in qto, nunc germanica lingua donatae hic insertae leguntur. i nrt. II. ust. I. Ontinuatur nec usis libri de agri cub p. IIS.

lata ex actis acad. reg. Berol. an. Ι7-6. F. 8 . seq. . q. ELIAE FRID R. SCHMERSA HL, tradiatio P. 188. de Lino. Diuersos culturae et praeparationis modos, in Hanouerana ditione consuetos describit, ut oeconomum deeet. No. 1. Insecta, qVae in musicis seruarc cupimui, δε- p. aOI. cisis necandi modus, Auctore A. G. KA EST NERO.

Diu ut plurimum, licet acu affixa sint, insecta vivunt et varia ratione sese mouendo partes quasdam corporis sui destruunt. Vt itaque citius emoriatur animalculum, partibusque eius, dum adhuc mobiles sunt , commodus dari possit situs, suadet Cl. Auctor, ut apex acus, qua insectum pertusum fuit, igni admoueatur, altera vero acus extremitaS forcipe tenea- νtur, atque intra flammam insectumque aliud corpus ΡΟΠatUr, ne prominentes mobilesque insecti partes flamma laedantur. o. 6. Relatio de duobus hominibus f Paporibus, cxp. zo, chaca prodeuntibus, Drardae suffocatis. Arterias ca

pitis

' Reeensionem huius iam dedimus Vol. I. Pars. I. P. 128,

66쪽

pitis multo sanguine repletas tumidasque sectio ea dauerum ostendit. p. zor. No. 7. Dc f Vctibus for litibur disserit I. Cu. ΗΕ LCK. Flores hi, praeter consuetum naturae ordinem e fructibus enati, pedunculoque destituti, ex fructuum umbilico surgebant, eorumque petata eo ipso in loco iterum apparebant, in quo antea locata haeserant. Causam vero huius, non admodum rari, Phaenomeni in aeris temperie, vere admodum foecunda, quaerit Cl. Auctor. illud vero singulare est exemplum, qu0d de pyri quadam arbore adducit, cuius siue his omni anno, quando ad dimidiam naturalis magnitudinis partem increuere, nouos flores, pedunculis suffultos, ex umbilico protrudunt. Aliam

etiam vidit pyri stirpem, ubi plurimi fructus folia, illis plantae simillima, ostenderUnt.

P. 2 IO. No. S. Nonnullae, ad agriculituram pertinentes. Ob-

Aud ore Iil. ELLERO. Gallico sermone conscriptae exstant in actis acad. reg. Berol. an. ITq9. p. p. 2TI. M. S. Prolixiori sermone exhibentur contenta libri : Coniectura physica circa propagationem soni ac luminis, Auchore LEONA. EvLERO, BURUI IU0.4. In- ' dicatus hie liber secundus est opusculorum minorum, ab EVI ERO editorum, tona US; tertius vero, cuius etiam hic legitur recensio, sequentem habet titulum :Noua magnetis theomia, cum non utillis aliis disertationibus. Berol. ID . H. p. 288- M. q. IO. CHR. HELCKII imaduer sones in re

Conser. nostr. commentar. Vol. I. Part. III. P. 38S. l. sa o Y relatio exstar in huius collectionis Torno VII. p. 4 I. Cons etiam nostr. conani. VOl. I. Pars IV. p. 629.

67쪽

definitionem praemittit Cl. Auctor, idque eo nomi ne insigniendum esse assirmat, quod, dum ex terra effoditur, cum nullo alio corpore minerali mixtionem subiir, Vel quod easdem proprietates habet, ac illud, quod igne iam iam tentatum fuit. Ferrum arte paratum et malleo extenditur, et a nitri spiritu soluitur; ideoque etiam hae conditiones in natiuo

ferro adesse debent. Illud vero servi frustum, quod Cl. sTOY descripsit, licet malleo cedat, tamen nitri spiritu non destruitur. Magnes quidem illud attrahebat, haec vero non singularis modo ferri est proprietas , sunt enim et alia mineralia, quibus nulla ferri particula inest et quae tamen cum magnete amicabile seruant vinculum. Dubitat etiam porro Cl. Auctor, num minera haecce ita effossa, an vero potius mutata fuerit; et si forte ita eruta fuisset, nihil aliud eam ostendere putat, quam qu0d serrum cum alio minerali mixtum fuerit, cujus auxilio a rosio, ab acidis spiritibus efficienda, praecaueri, eius-deinque ductilitas conseruari possit. o. f. Vtrum corpus ct citricum factum plus mare p.riet eiecit istae accipiat, quam aut ea habuerit. Auctore

I. v. v NGERO. Mediante vitreo tubo se ipsum electri sare voluit Cl. Auctor; se itaque supra lignum

collocauit, quod quatuor erectis siccisque vitris, quibus vinum infundere solemus, sustinebatur; frictio. ne calidum reddidit tubum, suumque corpus illi admouit, manumque corpori, non electri ato, appliea- uit; ordinariorum vero electricitaris effectuum nullus nune sequebatur. Contraria hinc ratione experimentum instituit, sumsitque corpus, quod non ligno, sed terrae impositum fuit, ipse vero mansit supra lignum positus; atque nunc statim, dum electri sato Vitreo tubo hoc corpus tangeret, ipse electrisatus suit , scintillasque emisit. Saepius dein nouum hoc ce experimentum repetiit CL Auctor, et semper inuenit, si in se ipso electricitatem producere vellet, si effectum

68쪽

esses tam non sequi, licet omnia requisita adessent; si vero aliud corpus electris aret, quod sub illa conditione, quam habuit, nullo modo electricum fieri Otuerit, Auctorem tamen electrisatum fuisse. Exloe, ut primario, experimento concludit Avictor, corpus electri satum haudquaquam plus materi ei obibnere, quam ante institutam electrisationem habuit. v. 3Ιa, M. f. Obserruatio de vermibur cucurbitiuis , insibtuta ab T. A. VNTERO. Femina, aliis pluribus symptomatibus vexata, latos etiam VermeS per anum excreuit, quorum etiam numerus nunquam imminuebatur , verum potiuS semper n0Ua eorundem reiiciebatur copia. Cl. itaque Auctor eoniectura quadam commotus, existimauit, aquam forte quotidie ex puteo quodam haustam, atque ab aegra deglutirem, proximam huius verminosi morbi esse causam: Neque opinio eum fefellit; huius enim usu intermisso vermes, reliquaque symptomata disparuere.

Aquam ipsam post ea disquisiuit Auctor, atque singularem latorum Vermium catenam, longitudine duas spithamas aequantem, in ea deprehendir. Cur Vero rarissime extra corpus in aqua detecti fueritis Vormes, diuersum eorundem habitum forte causam esse affirmat. In puteali enim aqua obscuriorem gris eum, parum modo in rubicundum Verdentem, colorem Ostendunt; ex corpore vero animali eliminati vermes albidiores sunt, uti omnes Vermes a chylo hausto eundem colorem adsumunt. Praeter ea multo minoreS erant cucurbitini, in aqua puteali habitantes , quod etiam a deficiente nutritio chyloso succo deducit Cl. Auctor. P 3IS M. 7. LAURENTIUS SCHAERDING is telis, iuarne auctumuali tempore volantibus, loquitur. Telam hancce aranearum opus esse Auctor affirmat, seque primum huius rei naturam detexisse credit; alios vero ante eum au fhores huius flamentosi operis naturam dudum cognouisse, ex obseruatisnibus, quas ad

69쪽

ad L ns s ERI Insectotheologiae gallicam versionem apposuit LYONETus, in addita nota docet Cl.

. p. Relationes de recentissimis phy ficis curioisisque p. 3 I. aliis inuentis. Nouam sibi proposuerunt huius promptuarii editores regulam , in posterum semper inquavis eiusdem parte ex nouis physicis libris aliisque

diariis ea inserendi, quae naturalis historiae cultorum attentionem merentur. Haec vero, cum libri ipsi eorumque contenta, vel inuenta ex diariis a nobis recensenda sint, hic repetere vix possumus. Hinc etiam imposterum hunc articulum ne quidem indicabimus, pari. IV. no. r. Methodus artificiatem msignetem p. 339. efficiendi; Au ctore IoΗ. CANTO N. Desumta ex diario, Bibliotheque rat sonum inscripto, huiusque

Tom. XLVII. Part. I. art. a. No. a. Sulphuris antimonii aurati ultimae praecipita- p. 3i6.ti uir medicam virtutem laudat IOH. AUG. v N ERVS. Vires, quas saepissime ab hac medicina expertus fuit Cl. Auctor, illae sunt; ut inde excretiones in corpore augeantur, motusque nimium incitati imminuantur, excretioneS vero vel vomitu, vel purgatione, vel si dore promoueantur. Prius rarius, posterius vero frequentissime accidit, et sine omni quidem in eoin modo metuque aluus inde mouetur, imo si repetitis vicibus propinatur sulphur, ipsam diarrhoeam inde sisti, Auctor affirmat. Si sudor ab eodem ex citatur , unica dosis ad morbi curationem sussicit. Primaria vero huius medicinae vis es: anodyna. Nunquam autem, ut usu aliorum narcoticoriam con tingit, somnus inde excitatur; modo Cl. Auctor obseruauit, nee vomitu, nec alui excretione, nee su dore Ortis, ipsum morbum mutatum fuisse, motus que, antea praeter naturam auctos, cessisse. Usu itaque huius sulphuris in genexe laudato, speciales E a nunc

70쪽

nune adducit casus, in quibus illud egregiam praestitisse virtutem, dicit. Huc pertinet catarrhuS suffocativus, spastici ac eonuulsiui hypochondriacorum et hystericarum morbi, infantum tussis, intermittentes febres, in quibus, praemissis praemittendis, eundem salutarem esse bum, quem alii de cortice chinae, expectant, nunquam vero aliquam noxam , a sulphure aurato obseruauit Cl. Auctor.

p. 393. M. q. Descriptio multitudinis inflignis formicarum

congregatarum, quar auroram bor alam referebat, Auctore Cl. G L E D IT S C H.

p. O9. M. f. Eiusdem Auctoris experientiae circa fungorum geuc glistuom. Vtraqlle tractatio gallico sermone conscripta legitur in at is acad. reg. Berolin. an. IT 9. P. Z6. et p. 46- ' P. I 8- No. o. Experientia, de macrae atque incultar terra

prasaviis, communicata ab E. F. SCHMERSA HL.

In illis agris, quae macram modo terram sistebant, semina secalis sata maiori in copia propullulasse, aliasque peregrinas plantas, licet earundem semina terrae simul immissa fuerint, haudquaquam illis immixtas fuisse, Auctor deprehendit; contrarium vero in illis vidit agris, qui fimo antea foecundati suerant. Causana huius euentus in aqua nivali quaerit Auctor, quae frugibus maxime noctua censetur. Haec vero maiori in quantitate citiusque in eOS penetriar agros , qui propter stercorationem rarioris contextus terram habent. En hypotheseos ratio

nem.

P. qas. No. y. Comparationem inter oculum atque cameram obsecuram instituit Cl. RAEsT NERVS. Mouet ille, licet eum in modum depingantur imagines in oculo, ut in cubiculo obscuro, similitudinem tamen non eo lisque extendi debere, ut anima spectatoris

loco Vtriusque excerptum lege in commenti nostri Ust. LPart. 3, P 389. ςr 39a,