Commentarii de rebus in scientia naturali et medicina gestis

611쪽

Radices bulbosarum plantarum, in apice ad unam p. δ79. circiter lineam praecisae, ulterius in longitudinem excreuerunt, quae vero altiuS praescindebantur, non amplius crescebant, sed potius aliae nouae ex bulbo oriebantur. Folia hyacinthi, apice truncato, ulterius in longitudinem excreuerunt, experimento tamen constitit, partes bulbo vicinas magis extendi, quam superiorem folii partem. Folia arborum vero in omni parte extenduntur, cum fibrae lignosae siue nerui eorundem ex nodo exeant et varie in retia extendamur, unde et nerui ipsi, crescente folio, a se inuicem recedunt et ampliuS ab omni parte folium reddunt. Caules tandem in omni quidem parte extenduntur, magis tamen in parte inferiori bulbo vicina. Surculi arborum licet ex omni parte extemdantur, magis tamen in parte superiori, quam inferiori: inferior enim citius indurescit. in eo tamen

cum foliis hyacinthi caules et surculi conuenire videntur, quod in utrisque pars primum formata citius crescere desinat, scilicet in foliis hyacinthi apex, in surculis arborum pars inferior. Pini, mori, aliarumque arborum semina in mu p. 283. sco Optime progerminant, et plantae capillares in eodem laete crescunt, in primis si largius humectantur. Omittimus nunc ea, quae in vegetatione bulborum hyacinthi, per aquam puram praestita, Cl. Auctor studiose obseruauit, quo pauea de arboribus, in aqua crescentibus, subnectere queamus. Amygdali nucleus, in spongiam humidam men, p. 292. se ianuario dispositus, radices emisit, quas cum spongia vasis, aqua plenis, imposuit. Surculi post ea prο-

germinantes autumno proximo ad quatuordecim pollicum longitudinem excreuerunt. Hi anno proximo frondes 'undique emittebant, sequentibus vero annis minus laete virebant. Hippia castani semen

simili modo dispositum plantam, ad octodecim pollices excrescentem, primo anno exhibebat, quae anno Tom. II. Barx IV. . et ' Pro

612쪽

proximo in terram transplantata optime virebat.

Glans quercina, simili modo disposita, surculum, sex foliis ornatum exhibuit, ipse ad sex pollicum longitudinem extendebatur, folia vero inter ea parum crescebant, postquam vero surculus non amplius in longitudinem extendebatur, foliorum incrementum maius obseruabatur. p. 323. 2 Tcntamina is suibusdam morbum armentorum cout Nisum communicandi modis. Aucrore Dno. DE COURTIVRON. Insignem omnino utilitatem eius modi praestant obseruationes, in primi S eam, Ut intelligamus, quaenam ad auertendum morbiam cautioneS necessariae, quaenam vero superfluae sint. Ni mia enim clana atque circumspectio aeque damnosa esse potest, ac commissa negligentia. Saepilas autem repetitae obseruationeS crebriusque facta experimen-ra nos docent, certosque faciunt, quid timere aut

sperare, omittere aut facere debeamus 8 Haec dictam inae quoque valent de morbo boum, quippe dei quo moueri potest distici lis ista quaestio, mim veri pestilentis, an alius morbi exanthematici minus pe-xiculosi, genus sit, anque illa omnia, quae vel ipsum

animal aegrotan S aut mortuum tetigerunt, Vel ea etiam, quae de ipso sumta in usus hominum adhuc adhiberi possunt, v. c. corium, inficiendi contagiumque retinendi ac propagandi vim habeant Z De corio iam alio tempore experimenta cepisse atque enarras se, idque cum sanis ac integris animalibus contagium haud communicare, se obseruasse dicit Cl. Auctor. Nunc alia, quae de nouo instituit, experimenta re- p. 326. censet, ad quae facilius intelligenda monet, plurima animantia hoc morbo detenta, conualuisse abscessuum auxilio, in exterioribuS corporiS partibuS Ortorum, Vel magna aliarum pustularum copia in illius superficie erumpentium. Tria experimentorum Cl. Auctoris sunt Lenexa, qu0xum unum per digestionis, alterum

613쪽

terum per resipirationis, tertium vero per inoculati nis viam fallum appellat. Mense oct0bri anno IT 7 p. 327. sub aeris tempestate valde calida, varia iam tentavexat. Pu fulis enim ab agrotantium boum corpori bus desumtis, per duos dies infuderat vinum album, quod bovi cuidam vitulo propinauerat. Eodem die pustulas siccas factas et in puluerem redactas cum auena humectaIa vaccae dederat. Porro in vitula annicula, cum purulenta pustulae recentissime ape tae materia, insitionis operatio fassa fuerat, inoculationem vocant, eodem modo, uti in Anglia variolae infantibus inseri solent. Tandem alia vitula infra annum nata, illam aquam bibere coacta fuerat, quae super aliquam eius indolis recenter detrabiae cutis

partem constiterat. Haec omnia Vero tentamina, etsi

quoque post sex tum diem iterum repetita fuerant, ne ullus quidem singularis etfeetus secutus fuerat. Quam ob rem sub initium proxime insequentis anni ea denuo instituebat Cl. Auctor. Bouem igitur vi- p. Sactitulum, vitulam anniculam, duaSque alias, quarum una iam delactata fuerat, altera vero adhuc sugebat ubera, a reliquo grege separabat, atque in villa, in qua multa separatim p0sita erant aedificia, et quae a fossa, per quam viva fluebat aqua, cingebatur, inel debat. Iis, qui horum animantium curam gerebant, nullum reliquorum adire, nec eorum singulis singula quoque ea loca, in quibus haec separata animalia asseruabantur, intrare licitum erat. Differentia inter haec et illa praecedenti anno secta experimenta in eo erant posita, quod illa cum pustulis tantum, aegrotantium quidem, attamen iam conualescentium, boum; haec vero cum variis iisque vel de mortuis, vel certe de aegris adhuc animalibus desumtis rebus, instituerentur; hae ipsae etiam breuiore via, per duo nimirum duntaxat, illae vero per octodecim milliaria, apportarentur; tandemque tempestas tum c

614쪽

turl Duabus illis iunioribus vitulis praebebatur laeex uberibus diuersarum vaccarum, quae morbo infectae erant, expressum. In bobe vitulo insitionis operatio instituebatur cum ista sanie, quam pustulae animalis iam iann interiti in se continebant. Vitulae unius anni dabatur auena, cui sanguis ex animalis iam exspirantis vena ante sex horaS extractus, erat ad mistus. Omnis simul obseruabatur' cautio; vixque septem horarum spatium efluebat, ex quo Omnis ea materies, experimentis destinata, de infectis animali bus desium tu, sanis iterum applicabantur. Uictu solito vesci pergebant haec animantia, ex quibus dela-εfatae solum vitulae a secundo experimenti die altius per tres dies fluebar; in reliquis vero nihil prae- P. 33I. ternaturalis obseruabatur. Post offauum igitur diem alia capiebantur experimenta. Bouis bubuli caput inuoluebatur inuolucro lineo, sub quo infectum animal spiritum duxerat, atque eAspirauerat. In annicula vitula setacei in modum cum loro, ex recenti cute secto, tentabatur inoculario. Vitula delactatabilem, quae in omnibus insectis deprehendebatur vitiata, cum lai e bibere cogebatur. Vltima vero adhuc sugens vitula suum accipiebat nutrimentum mediante infundibulo, cuius apici particula recentis P. 33 istius cutis papillae in formam applicata fuerat. Iim super in alia adhuc vacca ulcus, mediante setaceo, consueto modo excitabatur, ad differentiam cum isto ulcere, per insitionem facto, melius inuestigandam.

Quibus fanis secundo die post delactata vitula, quae

sub priori experimento experta fuerat diarrhoeam, eodem nunc iterum correpta symptomate, reliqua

deinde cuncta luis symptomata passa, post quinque

dies interibat, cuius aperrum cadauer eadem quoque ostendebat, quae supra retulimus. In reliquis alatem, experimenta subeuntibus, bobus nihil alieni huc usque obseruabatur. Qua de causa iterum binbuti bovis Caput alio inuolucro, ex lana nimirum pa

615쪽

rato, Vitula Vero annicula alio linteo, tertia denique lactens alio, ex serico texto, inuoluebantur, quibus inuolucris omnibus antea per duas horas obtecti fuerant tres alii boves iam exspirantes. His etiam experimentis irritis manentibus, alia reiterabantur.

Vni bovis bubuli scapulae, facta cutis antea. incisio-p 33 ne, guttulae aliquot sanguinis ex paulo ante dicta vitula moribunda extralli, loco saniel purulentae alias

adhibitae, qualis iam vero ad manus non erat, mediante resticula ex goslapio facta, applicabantur: reliquas autem vitulas bilem ex ipsius etiam dictae vitulae cadauere depromtam cum lacte bibere oportebat. Bouis ulcus nihil inconsueti monstrabat, eo ipso etiam caeteroquin a lue prorsus intacto manente : reliquae autem binae vitulae alui nariumque fluxu prehendebantur, quarum una, annicula, post 'uatuor dies sponis sanabatur, alba tantum farina cum aqua

repida ipsi data; alteri vero, remedii in locum, tribus per diem vicibus aliquot spiritus nitri guttulae

cum aqua tepida ingerebantur, pro alimento autem,

loco lactis, oua. Altero die posst imminuebatur alui fluxio, postque duos insecutos dies vitula pristinam integritatem recUperabat.

Quibus nunc enarratis experimentis, glias adhue p. 33Si refert Cl. Auctor obseruationes. Notari Omnino meretur, quod contagium istud certum aliquod tempus requirere videatur ante, quam sese euoluat. In

oppido enim, usurulis dicto, boues, quibus cum illud contagium adductum fuerat, decem dies iam aderant, ante quam lues ullam aliam inuaderet. Patet inde, quam attenti esse debeant magistratus, ne suspecta animalia introducantur. Alia porro obseruatio no- P, 337-ratu satis digna. Celeritas, qua lues saeuiit, atque strages, quam effeeit, eo maior fuit, quo numerosio rem gregem in aliquo loco inuenit, habita nimirum

in singulis locis diuersi numeri ratione. Quo etiam factum fuit, ut magna boum copia in uno si bulis

QS 3 simul

616쪽

simul asseruata magnam stragern pateretur, id quod vero haud ita fieri obseruabatur, quando ab ingressuluis singula animalia a se inuicem leparabantur. Fuerunt, qui existimarent, animalia morbum hunc semel perpessa, ab eo nune esse tuta: sed contrarium docuit experientia. Bis enim terue quaedam infecta sunt isto morbo, eoque una alteraque vice superato, saepius ultima perierunt. Hanc quoque potissimum ob causam, cui accedit et haec, quod insitionis in modum communicari non potuit lueS, contra e0s disputat Cl. Auctor, qui morbum habere velint variolosum, variolis nimirum illis similem, quibus homines obnoxii sunt; quin potius ad pestis genus eum P, 3 9- malit esse referendum. Qu mquam exanthemata multis aegrotantibus salutem attulerunt, in oppido tamen usuri ille talia non obseruata fuerunt, cuius rei eausam in frigida, quae tum temporis fuit, tempestate Cl. Auctor quaerit; quem in finem Cl. DU HA MELab eo consultus illud dedit Oonsilium, ut aer almo sphaericus in illis locis, in quibus essent boves, calidus redderetur vaporibus, ab aqua excitatis bulliente, talique mediantibus metallis candentibus immissis seruata. Consilium autem, multum spei permittens, nimis sero ad Auctorem nostrum deuenit, quo mi nus ipsemet effectum t*ntare potuerit p. 3 9 27 Obseruationes anatomicae, in motus rostri auium

institutae, a Cl. H E R'i s s A N T. Communis est opinio, rostra auium eundem tantum exercere ac reliqua animalia motum, mouendo scilicet inferiorem rostri partem, quae in aliis maxilla est inferior animalibus. Nunc autem, eum rara, quae exceptionem faciant, exempla esse putentur, iri pfittaco praeeipue visa, omne volatilium genus singularem hunc mechan, sinum obtinere, demonstrat Cl- RERIS SANT, docens, utramque iis datam esse mobilem maxillam.

Possimi autem illa tum instriorem solum, tum eum superiori

617쪽

superiori parte coniunctam simul inouere. In superiori autem denuo duplex est conformatio: alia in simplici unius vel plurium laminarum ossea m cum cranio connexione consistit; alia vera est artieulatio, ginglymum v cant, eaque vel simplex vel accedentibus ossiculis elongatis firmata. Nominat itaque Auctor, diuersa illa, quae ad has classes pertinere expertus est, genera, de quacunque dein classe separatim acturus. Vtitur autem ad partium naturam ac P. 349 curatius demonstrandam capite anatis, quod facile/haberi potest illudque mollioribus partibus destiturum, in duas diuidit partes, superiorem nempe et

inseriorem. Superior cranium, insorior mandibula in serior vocatur, superior tamen anterius iterum insuperiorem mandibulam abit, quae membrana n ne tenuiori, nunc crassiori et fere cornea ex parte, sensili tamen, tegitur. Sequitur deinde studiosa cranii diuisio, sollicita omnium ossium mandibulas constituentium descriptio, quae sine figuris, ab Auctore etiam adiectis, rite intelligi nequit. Ex his notamus, occipitale os cum prima vertebra sic articulo iungi, P. 3n ut inferiori margini foraminis magni ossis occipitis

tuberculum adhaereat Unicum, rotundum, quod cum

prima vertebra diarthrosin constituat orhieularem, hinc facillimum capitis in volatilibus motum effetar, plenariaeque eius contorsioni satiSfaciat. Superioris D. Su. mandibulae ossa quaed m etiam per diarthrosin, alia per synarthrosin aut immobilem articulationem sibi iunguntur; priorum duo sunt paria, utrinque unum, alterum a sigura. sua a Cl. Aia flore quu ratum, ait

Tum Vero a m nuenientia qualicunque cum scapula cuniculi, Omoides Vocatur: posteriora numero variam et Xami, a filii medius, tot ales interni ex erui, di-ςuntUr. Horum nexus, apophyseS, moduS, quo

possit mandibula superior a cranio separari commDde, post ea recensentur, et inferioris mandibulae descriptio, quae non ex simplici, ut in homine aut qua-

618쪽

drupeflibus, sed ex triplici osse constat, pariter accurate additur. Haec autem ossurii conmpositio, licet ad modia in faueat producendis motibus, sine muscu-

p. 369 lorum ramen accessu nunquam moUetur. Et horum

nauiculor lam varia strata adnotamur; primum ab osse occipi iis descendit ad maxillam inferiorem, sunt n- rumi ales magni, et attollendo posteriorem eius partem 'anteriorem deprimunt; his accedunt alia, et in anate quidem quinque eorum paria, quibus simul eius modi situs datur ossibus nominatis, ut superior etiam leuetur mandibula, quorum omnium descriptionem, ne mera eorum adumbratione, quae iconiubus illustranda est, taedios euadamus lectoribus, addere non libet. Huic itaque satisfacturus ossicio Cl. Auctor, in nouem tabulis aeneis, quae in ordine decimo quinto, ad vicesimum tertium, loco huic volumini adduntur, tum diuersorum volatilium capita

ossea, tum omnia eorum ossa separatim, nec non mustulos nitide sisti curauit, et hoc etiam specimine mechanicam, a sapienti naturae auctore affabre compositam, motus harum partium rationem, ex anatomicis momentis intelligi posse, erudite ostendit. p. 39L 3O) IR DE MONTALEM a KRT, aedificia describis, quae Durhimmii in Palatinatu adhibentur, ad salem in aqua salia ibi dispersum in minus aquae volumen, duaporata Onas in aere libero ope, concentrandrini, Gradir - ΗMrfer germanice appellamus, gallices nis garis ae evaporinosi v6cit. Quae in illorum constructione emendari possint, calculo evaporationis ex

dato spatio in subsidium vocato, es indit. p. I. 33 Commentarius quartus de glandulis plantarum,

et tertius de usu harum 'partium, in definiendisi generibus plantarum. Auctore Cl. GuEΤΥARD. Quod in praecedenti volumine ' inceperat examen fila

619쪽

mentorum et glandularum, in superficie plantarum deprehendendarum, hoc in praesenti tradere pergit. Examinantur primo plantae, a LiNNAEo sub rhamni genere coniunme; omnes si lamenta conica, simplicia, et folia dentata, glandulasque acetabuli formes intra denticulos, obtinent. Rhamnus, Paliurus et Z Ziph s in eo quoque conueniunt, quod ad nodos ramorum una alteraque spina instrue ae sint; frangula Vero et alaternus easdem non ostendant, quae disterentia generi stabiliendo vix sussicit; in rhmmuo tamen paruae glandulae vesiculares, in alaterno punctula alba conspiciuntur, a minima tali glandula sorte oriunda. Ex fundamentis igitur Cl. Auctoris exigua plantarum huius generis differentia deprehendi rur. I surum, cinnamomum, camphoram, benzomum, fus fras et pers sm, plantas omneS, Odore aromatico praeditas, sub tauri genere coniunxit L IN NAEVS, ob aliquam, quam in flore inuenire sibi visus est, conuenientiam, et Auctor noster in omnibus glandulas vesiculares inuenit, excepta persees, quae breui filamenta conica habet. Plantagivom, Zossium et p. q6.co ou9pum TovRNE FORTIus ob solam figuram foliorum distinxit, L 1NΝAEus vero omneS sub unum genuS reduxit. Psyllium a reliquis drstingui posse monet Noster, quoniam pnaeter filamenta, quae in reliquis tantum conspiciuntur, glandulas cupulatas quoque ostendit; haec flamenta, quae primum conica ipsi visa sunt, nunc articulata potius inuenita Plantae monopetatae irregulares, labiatae, quae labio p. 6 7- superiori destituuntur, vel illud non adeo producturn habent, ab aliis a uictoribus in plurima distinguuntur, ab aliis in pauca coguntur genera. Obseruationes Cl Auctoris, circa haec genera hallentis collectae, sequentes sunt: Potium nimirum esse genus plantae, filamentis ramosis instruictum, specie. vero, quae filamenta articulata habent, aut peculiare genus constituere, aut ad alia genera referri debere. Iuam 'l S et cha-

620쪽

et obcm d or et teucrii species, foliis dissectis praeditas, filamenta conica articulata glandulaSque cupulatas obtinere, reliquas, quae glandulis globularibus instruuntur, species, sub chamur vos genere tradi poste, teucrii autem genus conicis illamentis eonspicuum esse. Bugulam, a L INNA Ro olim ad chamae-

's genus relatam, nunc ad arigam reductam, filamenta conica articulata et glandulas globulares ha- P. 36 bere. Numerum specierum tithlymali auxit LIN- NAEVS, stuphorbium et ii semel id insimul ad genus nouum cuphorbiae transferendo. Ex nostri Auctο- vis sententia ex iis speciobus, quae glandulas vesiculares habet, in aliis non obseruatas, diuersum genuS . constitui postet, et quidem eo magis, cum praeter ea stipulas ex aliis foliorum emittunt. Reliquae tithlymali species vel filamenta habent magis cylindri ea, quam conica, vel fila mentis prorsus destituuntur, P. 46b euphoris autem species omnes spinis armantur. Pom

galam, chamae xum et poeneam coniunxit in N A E V S, idque summo iure, cum floris sit conuenientia summa; Noster vero quasdam species recenset,

quae praeter filamenta alba, breuia, pol πβως pro D, S r. pri , magnas glandulas vesiculares obtinent. Ad dissicilem coenopodii atriplicis et confinium generum definitionem progreditur Cl. Aut tor, in quibus perc0nsiderationem partium, saepius allegatarum, sequentem dispositionem inuenit. Primum chenopodii genus ex iis constituitur speciebus, quae glandulas

Vesiculares et capulatas serunt, qu0rsum Odoraras

species reseri, quae vulgo ambro ides dicuntur, in his tamen simul flamenta, in massam vermiculatam

vermicelli disposita, desex ibit, quae, si planta aliquata tisper in ore detinetur, soluuntur, gustu salino

relicto. Alterum chenopodii genus vesiculas cumulatas habet, quorsum species vulgareS, ubique occurre te , nec non eae, quae, quoniam semina in succo rubicundo delitescunt, morocarpi nomine Veniunr, tandem