Commentarii de rebus in scientia naturali et medicina gestis

41쪽

bores enim ita serere, nil aliust est, quam essicere, ut rami, radicibus hactenus destituti, agant radices. Potest autem ea res proptere, essici, quia tubercula in cortice rami, quae vel natura praesentia sunt, vel quibus ars nascendi occasionem dedit, in extremitate rami ligatura facta, vel annulo ex cortice exscisso, continent germina, quae radices aeque ae surculos Producunt, prouti vel terra obtecta, vel aeri exposita sunt; et quia radicibus nutrimentum atque incrementum suppeditat pars succi per truncum descendens. Quorum utrumque Auctor multis experimentis et ratiociniis vincit. Et ad posterius quidem quod attinet, Vir doctissimus, quanquam circulum succi in strictiori sensu defendere non audet, tamen in ea est sententia, squam etiam hie tantum nobis vide P. I 23. tur demonstrasse, quantum propositio meris experimentis innixa demonstrari potest) succum interdum

ascendere versus ramos, interdum descendere ad radices, non sola grauitate, sed vi peculiari propulsum, et, secundum ordinariam naturae oeconomiam, radices nutrimentum suum accipere a succo descendente, surculos autem ab ascendente.

Capite sexto Auctor dissiciles illas tractat quae' p. I 3 7.stiones de caussis motuum , qui in certis plantarum partibus obseruantur. Prima est, quamobrem semino germinante semper radicula deorsum, et plumula versus superficiem ferrae tendat 3 Cuius rei causia

sicut a viris doctissimis, DO DARI , ASTRVC, DE LA HIRE, HALES, BAZIN perperam est exposita,

ita nec Cl. Duu AMEL labore et sagacia adhuc in apricum producta est. ConiecturRm tamen assert, P. IS . quam a vero prope abesse putat, quod diret fio vaporum tam eorum, qui in vasis plantae continentur, quam illorum, qui extrinsecus plantam circumdant, pro caussa huius phaenomeni habenda sit. Ex hoe principio videtur etiam ratio reddi posse, cur caules et rami flexiles plantarum, prope murum aliquem po-

L sitarum,

42쪽

sitarum, se semper in regionem liberi aeris dirigant

et extendant, et cur in 'plerisque arboribus inseriores rami maiores cum trunco angulos constituant, quam p. I S superiores; unde parallelismus ille sequitur ramorum arboris in decliuitate collis natae cum solo, ObseruatuS a DoDAR To. Hoc etiam loco occasionem n

ctus Auctor considerandi caussam, cur plantae ex semine in loco aeri et praecipue lumini inaccesso natae graciles fiant et albae, Cl. uo NNETI hac de re obseruationes et sententiam recenset, et propriis p. I 6. iungit. Arbitratur autem, non solam priuationem luminis causiam esse huius rei, sed fortassis etiam defectum transspirationis soliorum, ob quem planta te nerior manet, ac magis herbacea et ductilis, ut motui succi facilius obsequatur, et ergo magiS in altum, quam in crassum cresset. Ex eodem Auctoro Noster porro recenset obseruationes de motibus spontaneis soliolorum, quibus folia pinnata constant, et his larga manu subiungit proprias obseruationes de motibus, in soliis sevit tune spinosae pro rerum circum' stantium varietate admodum variis. Quum etiam motus spontanei in floribus non nullarum plantarum, et in fructibus praesertim capsularibus ac siliquosis appareant, mentionem eorum non praetermisit; sed, de ratione istorum motuum in floribus incertuS, mo- P. 27 L. tuum tantum, muscularibus similium . in fructibus obuiorum rationem explicat, per fibrarum peculia res directiones, earumque exsiccationem. Tandem caput hoc claudit obseruationibus de coloribus sorum, foliorum et fructuum, quae confirmant sententiam plurimorum Physicorum. soli a discolora signum esse debilitatis vel morbi plantae. P. I 6. Capite septimo, in quo Cl. Auctor admirabilem plantarum foedunditatem eleganter describit, colophon bulo IV libro imponitur. Vltimus

43쪽

Vltimus Liber, qui uniuersae oecon Umiae vege P. I 83. tationis describendae destinatus est, tribus constat capitibus. In primo Cl. Auctor de succo nutritio plantarum agit. Ostendit nimirum, primam succi illius praeparationem fieri in terra, quum aqua particulas nutritias, quas humus et laetamen continent, soluat; naturam eius succi per analysin plautarum p. 192. chemicam vix unquam cognitam iri; solam aquam P. I98. puram sussicere non solum germinationi seminum, sed etiam educandis plantis, immo arboribus, adeo ut non floreant solum, sed etiam fructus ferant clicet adhuc, deficiente experientia, incertum sit, an arbor per complures annos in sola aqua vivere possit); plantas diuersas non diuersos succos e terra hau- p. a Io.rire radicibus suis, sed eiusdem generis succos in variarum plantarum visceribus vario modo mutari. Sub finem huius capitis de plantis parsiticiis agitur. His de succo nutritio plantarum disputatis, pergit Cl Auctor in capite secundo ad motus variOS succi exponendos. Ante omnia inquirit in vim, quae succum illum in plantis ascendere cogit. Talem

enim vim et in radicibus et in ramis vere adesse, H FSo ac B O N NETI experimenta, quae Noster hic recenset, demonstrant. Enarratis autem auctorum de hac re sententiis, docet, quanquam ascen

sio succi et perspiratio plantae ita sint ex se inuicem

aptae et nexae ut plerumque huius auctio Vel im, p. 249. minutio illam adiuuet vel impediat, tamen tranSspirationem plantae pro unica caussa ascensus succi non esse hisbendam: quum non nunquam, cessante trans- spiratione, vehemens tamen motus succi obseruetur.

Et quoniam huius rei exemplum habemus in vitibus p. as r. lacrymantibus, Auctor hinc occasionem arripit, dolacryrriis arborum et in primis vitium hoc loco ea e P0nendi, quae indubia experientiae fide constant; num Rutem lacrymae ascendentes et descendentes di' p. 27'. uersae sint indolis, et in diuersis vasis moueantur, id

44쪽

posterorum industria detegi optat, et detectum iri

P. 262. sperat. Porro ostendit, neque per ipsam hiemem, nisi sorsan intense gelidam, penitus cessare motum succi nutritii in arboribus. Postea caussas recenset physicas, quae ad vegetationem concurrere putantur, et de singulis, quid sibi videatur, pronuntiat;

plurima quoque ad culturam arborum utilia monita p. a 83. interspergit. Hinc progreditur ad enumerationem

tentaminum, quibus non ipse solum, sed etiam Viri

Cl. DELABAISSE etBONNET, viam succi in plan-

p. 292.tis ope iniectionum indagare allaborarunt. Et quum haec experimenta docuerint, succum illum non nisi inter fibras lignosas plantarum sese eleuare, ideoque

Verticaliter; cui consequens videri posset, nullam esese inter vasa succifera arboris communicationem late- P. z9S ratem: Cl. Auctor hanc opinionem per experimenta refellit, et commonstrat, succum ab aliqua radice haustum, quanquam via ordinaria ad unum duntaxat arboris latus vel ramum tendat, tamen a via sua nonnunquam data occasione in latus deflectere, et ad alias quoque arboris partes deuenire. Praeterea, quum ex praedictis experimentis etiam probabile sit, succum in arboribus per solum corpus lignosum, non p. 297. Rutem per eorticem, ascendere: rationes quasdam dubitandi hac de re affert, et modum, quo veritas P. 3OI. nouis experimentis detegi possit, indicat. Tandem refluxum quoque succi a ramis versus radices plurimis obseruationibus atque experimentiS euincit, per

quae simul probabile est, hunc descensum fieri inter P. 3 3 lignum et corticem. Cuius loci tractationi subium git longiusculam de circulo succi in plantis disputationem, in qua, legitime primum formato statu

controuersiae, omnia sere argumenta, quae tam

pro illo circulo, quam contra illum, hactenus allata sunt, perspieue edisserit, et neutra ad hanc litem di- P. 327. rimendam satis valere docet. Extremo loco attingit quaestionem, unde terra recipiat prodigiosam illam humoris

45쪽

humoris copiam, quam plantae in auras trans iratione sua iugiter dissipare videntur Z et ostendere annititur, aquam, per PluuiaS, nives, et rorem suppeditatam, una eum humoribus, qui ex intimis terrae visceribus ascendant, sussicere impensae, quam alantarum nutritio requirat. Tertium denique Caput morbos arborum, eο- p. 337-rumque remedia docet. Quidam eorum morborum, de quibus hic agitur, a siccitate, vel humiditate, vel vitiosa quadam terrae indole oriuntur, alios gelu afficit. alii insectis debentur. Plerorumque naturam

et remedia Cl. Auctor strictim hic indicat, prolixiorem eorum tractationem libro de cultum arborum, quem pollicetur, reseruans. Enarrauimus itaque hoc eximium opus, in cuius laudes digredi, superuacaneum foret, quum nemo non harum rerum intelligens ex iis, quae diximus, intellecturus sit, hoc opus inter classicos de physica botanica libros numerandum esse, eiusque lectionem omnibus, qui posthac in hoc studiorum genere aliquid praestare laude dignum cupiant, magnopere esse commendandam. Hoc unum ergo nObis restat, ut lectores moneamus, appendicis loco Cl. Duil AMEL huic operi an nexu i ste lexicou vocabulorum , quibus scriptores rei botanicae, agrariae,

et siluestris utuntur. Hoc lexicon. singulari diligentia elaboratum, quum aliis, tum iis praecipue, qui leuiori botanicae notitia tincti ad hoc opus se applicant, multum ad id melius intelligendum auxilii praestabit.

46쪽

Dissertatio inauguralis botanica de Buxbaumia

Praeside D. C ASIΜIRO CHRISTOPHOROSCHMID ELIO, Respond. Iunii. Georg. Hselaec Erlangae. I7 9. S Pl. c. tab. aen. Guam alto a plerisque, vel rei naturalis cultoribus, fungorum muscorumue familiae, supercilio despiciuntur, tantum abest, ut quisquam sine eorum scrutinio, totius regni vegetabilis scalam in

telligat; quid quod praesertim in stricte sie dictis

muscis, summi creatoris magnitudo atque sapientia pulcherrime sese manifestet. Iucundum ad modum huius rei testimonium exhibet Cl. SCHMIDELIUS, dum ex uniuersa horum grege, contemplandam sibi sumit Buxbat imit, in honorem viri eiusdem nominis, bene de botanica promeriti, ab Ill. HAL-P. 8. LERO sic nuncupatam. Primo itaque loco, continuo filo, vitae huius plantulae, ab ortu ad occasum usque tradit historiam, obseruationibus per decennium fere continuatis collectam. Vbi quidem in ter annuas eam refert plantaS et calyptrae, a FABRICIO negatam praesentiam astirmat. Ab hinc ad singulas partes perquirendaS pedem mouet, radiculam , villum bulbum cingentem, et ex hoc prodeuntem pediculum seu fetam describit, nexuque pediculi cum capsula indicato, ad huius, ceu praecipuae Pa P. IS. tis considerationem sese conuertit. In gremio nimirum capsulae, cuius internam laminam libro aequbparandam statuit Auctor, haeret gradum liberum, ex pediculi medulla procedens, parietibus capsulae filorum copiosorum interuentu annexum, qu e ex interna capsulae lamina procedunt et prosunde in grani corpus inseruntur: quae, dum granum maturuit, exsiccantur et totum grani cauum polline per p. II. l0bulos cohaerente sarcitur. Coronis capsulae est

47쪽

opereulum, comprehendens sub se pectinem, qui superficiei internae capsulae implantatur. Eum separatam tamen partem esse Cl. Auctor perhibet, quae

ex congerie setarum rigidarum, in conum coeuntium, conflatur. Cum interim in illa plantula, quam celeberrimuS DILLE NIus propter calyptrae absentiam inter Sphagna sua locauit, nomine: Sphagu m a au-loti, foliis in centru ciliaribus, cum, inquam, multa in hac inuenerit, quae cum Buxbaianaiae potius quam Sphagni charactere concordant, breuibus eam describit, ubi recte et nostris iobseruationibus conuenienter asserit, calyptram neutiquam deficere. Ex iis P. zy. autem omnibus concludit Cl. Auctor, Buxbaumiam non soluin verum esse muscum, sed muscum etiam

esse sui generis. Quare characterem eius sic constituit, ut Buxbstumia sit musci genus, quod ex bufo radicam, caAfulam trudit oblique ellipticam, orisscii pectinati, infructam calytra Meui, operculo obliquo conic0 tecium et intusfouentem granum, maturitate globular farinosor femi noles) excludens. Atque sic huius generis duas species condit, nimirum caulescens L. Bobnuntia bulbo villis tecto. ses is V. BuxDumia bulbo fulsis cincto. His usum partium, quae praesertim sobolis caussa adsunt, subnectit, et instituta consideratione generali

persectiorum florum, secundum ortum naturam uueorum, nec non florum, quibus musci instruuntur,

solide discussis omnibus obiectionibus, de Buxbau pM 36 mia ad minimum euincit, elaborationi seminum, granum inseruire, eiusque pollinem seminum vices gerere, ideo quod ex medulla nutritur, et quod nulla alia organa generationis deprehenduntur. Mascula Vero organa, fila illa esse, quae ex interna capsulae lamina in granum penetrant, contendit idque eleganter Filicum exemplo illustrati

48쪽

h. e.

IOANNIS GEORGII MODELII eXperimenta

et iudicium super natiuo sale ammoniaco, accedit dilucidatio quarundam, a Cl. BARON prolatarum, de sale persico obiectionum. Ρraemittit Cl. Auctor in literis dedicatoriis, ad CL

MARS GRA FIUM datis, quaedam de praestantia disquisitionis vegetabilium per triturationem continuatam, qua methodo usus est ad praeparanda sua sie dicta salia Cl. GARAY, prae ea, quae eoquendo ac destillando ista corpora examinare docet. Quae enim ignis ope educuntur ex vegetabilibus, tantum non temper unius eiusdemque in cunctis videntur este indolis, et si quando differant, vix sensu percipi aut ad amussim determinari potest hocce discrimen. Quin imo interdum fit, ut hacce coctione destruantur potius, vel deteriora reddantur quaedam edum, quod salium essentialium et opii exemplo docte satis comprobat. His igitur commotuS Cl. M O D E L, quae sibi disquirenda sum sit vegetabilia, ita examinauit, ut vel eorum insula aut sine, aut cum trituratione parata, explorando variis contrariis quicquid salini ipsis in sit detegere, vel ope siquoris aetherei FROBENII, spiritum reflorem cognoscere, vel et putrefactionis auxilio singulares eorum proprietates perspicere p. I. queat. Breuibus hisce disputatis ad salis ammoniaei

49쪽

examen accedit, quod quamuis dudum ut corpus se- sinum in aqua solubile et in igne volatile innotuerit, eiusque usus latissimus in pharmaceutica aeque aedociniastica chemia cognitus fuerit, magna tamen inter chemicos huc usque de origine eius suit disceptatio. Cum enim illud sal medium ex alcati volatiliet acido salis communis mixtum esse, experimentis luculenter iam demonstratum sit, utrum que vero horum ingredientium vix in naturae regni5, ut purum,

inueniatur, fieri non poste, ut sal illud a natura productum prostare queat, multi sibi persuadebant.

Quae in contrarium a quibusdam prolata sunt, ea de caussa, quod in vicinia vulcanorum naturalium verum sal ammoniacale inueniatur, et ideo vim ignis ad eius productionem requiri certum esse, ViX vero similia Cl. Auctori videntur, cum corpora, quae alca'li volatile praebent, aeque diuersa in suae mixtionis proportione sint, ac ea, quae alcati fixo aeparando inseruiunt. Monet hinc, et exemplis contra Cl. POTTIVM demonstrat, regulas chemicaS, hucusque interdum pro axiomatibus habitas, vix semper firmo talo niti, sed ulteriori perseitione indigere. Exemplum, quod ipse in suo corpore expertus est, adfert, ex quo probare annititur, non

summum ignis gradum, sed lenem tantum, longe tamen diuque continuatum, ad productionem salis nostri sufficere. Cum enim Noster, febre cata P. I rhali maligna laborans, crisi sudorifera accedente ad manus sordibus purgandas, aquam tepidam, in quRalcati fixum solutum erat, adhiberet, subito ab Odore alcati volatilis ita assiciebatur, ut sensuum usu priuaretur. Similem casum iam olim obseruatum in Commerc. lit. Noric. descriptum adfert, et multa experientia varios alios eiusdem indolis in nosocomiis vidisse se asserit. Quae recensitae obseruationes nullum relinquunt dubium, odorem hunc volatilem solis ammoniaci, cuius acidum alcati fixo accedenti seiungebat,

50쪽

iungebat, scalique volatile expellebat, in sudore

praesentiam manifestasse. Nec iis certe hae de re orietur dubium, quibus cognitum est, sal illud urinae natiuum a variis aeui nostri celeberrimis chemicis descriptum, quod varias ammoniacalis salis proprieta- P. I 7. tes possidere Noster commonstrat. Sal vero, quod nunc examini subiicit, in magna satis copia apportatur e regionibus, quas Calmuccae incolunt, in Sibiriam. In rupibus crescere dicitur , quod et ipsi adhaerentes interdum saxeae particulae vel argilla bolarisve terra probare videtur, quibus in opposita superficie, rariori tamen exemplo, sulphur aceretum inuenitur. Figurae est indeterminatae, ita ut vix duas reperias glebas, similem figuram ostendentes,

nec in crystallos cogitur, sed friabilem massam, sali

gemmae pulverulento analogam, constituit: in aqua plenarie soluitur. Nascendi eius modum aliis relinquit determinandum, susticit ipsi pro vero sale natiuo illud esse habendum. Nec experientias fusius

enumerat, quas cum ipso sale per varia contraria corpora instituit, sed eas tantum, quae extra dubitationis aleam ponere videntur salis huius veram ammoniacalem naturam. Uncias duas salis unciis duabus cinerum clauellatorum subtilissime puluerisatorum mixtas spiritu quodam lenissimo irrorabat, et in balneo arenae destillabat. Prodiit sub primo c loris gradu siccum album volatile aleatinum sal cum paucis guttulis spiritus et tandem phlegma, qu0d sal dictum soluebat, Residuum elixivatum crystallos longas prismaticas, nitro antimoniato similes, ostende bat, quae eum oleo vitrioli satis diluto dabant spiritum salis Purum. Quod idem eueniebat cum sale tartari, calce vi ua, cui ultimae, si simul sulphur admiscebatur, productum tincturae sulphuris volatili g EG v IN I ex a P. zz. se simile deprehendebatur. Cum acido vitrioli destillationis ope exploratum, acidum salis communis largiobR-